Nieuwsgierigheid naar de Bijbel
|
|
- Alexander Molenaar
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Nieuwsgierigheid naar de Bijbel 1 Aan het begin van de zestiende eeuw was er bij veel mensen een nieuwsgierigheid naar de Bijbel en de Bijbelse boodschap. Mede hieruit is de groeiende vraag naar (nieuwe) Bijbelvertalingen in de volkstaal te verklaren. Ook andere factoren speelden een rol. Te denken valt aan de sterk ontwikkelde boekdrukkunst, de groeiende welvaart, de hoge alfabetiseringsgraad, de ontwikkeling van hoorbaar lezen naar stil lezen, de groeiende individualisering in de omgang en verwerking van godsdienstige teksten, de zelfstandige en kritische houding tegenover de kerk als bemiddelende instantie tussen God en mens en de invloed van het Bijbels humanisme 1 dat voor velen de Bijbel in het middelpunt van het theologisch denken en godsdienstig leven had geplaatst. De uitvinding van de boekdrukkunst en de ontwikkeling van de humanistische taalwetenschap waren van groot belang voor de verspreiding van de kennis van de Bijbel in de zestiende eeuw. Om deze kennis onder de Bijbelgeleerden te bevorderen, kwam de Spaanse kardinaal Francisco Ximénes de Cisneros ( ) met de Biblia polyglotta complutensis (veeltalige Bijbel uit Complutum, ). Hierin was de originele Hebreeuwse en Griekse tekst naast die van de Vulgata 3 gedrukt en aan de voet van de bladzijden stond een Aramese tekst met een Latijnse interpretatie ervan. 4 Francisco Ximénes de Cisneros ( ), aartsbisschop van Toledo, streefde ernaar het christelijk leven te hervormen. Ook leidde hij een campagne met het doel de Moren te bekeren. In 1507 werd hij kardinaal en in 1508 financierde hij met eigen geld de stichting van de Universiteit van Alcalá de Henares. Daar bracht hij geleerden bijeen uit Parijs, Bologna en Salamanca. Vervolgens financierde hij toezicht op de publicatie van de Biblia polyglotta complutensis. De kerk was tegen het vertalen van Bijbels in de volkstaal, omdat de gewone man of vrouw de tekst wel eens verkeerd zou kunnen interpreteren en daardoor tot ketterijen zou kunnen vervallen. Kerkelijke leiders wilden echter wel de meest accurate Bijbeltekst vaststellen. Hoewel ze de Vulgata als hun officiële Bijbel beschouwden, lieten ze wel correcties en revisies in de vertaling toe. De nieuwe universiteiten stimuleerden de zoektocht naar een zo accuraat mogelijke tekst. Ze maakten daarbij graag gebruik van boeken met Bijbelteksten in de originele taal met oude vertalingen ernaast, polyglotten of meertalige Bijbels genoemd. 1 In Duitsland en de Nederlanden ontwikkelde zich in de 15e eeuw een Bijbels humanisme; dit propageerde een persoonlijker geloofsbeleving dan tot dusverre gebruikelijk was. 2 Complutum = Alcalá de Henares, het Spaanse stadje waar in 1500 een nieuwe universiteit was gesticht door Ximénes de Cisneros. Polyglot = veel talig (poly = veel; glot = taal). 3 De vanaf eind vierde eeuw verspreide Latijnse vertaling van de Bijbel 4 Ximenès kwam waarschijnlijk op het idee van een meertalige Bijbel, door de zestalige studie-uitgave van het Oude Testament, de Hexapla, samengesteld en geschreven door Origenes ( /254). De Hexapla bestond uit een aantal kolommen waarin, naast elkaar, verschillende Joodse versies en Griekse vertalingen van de Bijbel opgenomen waren. Hoewel het aantal gebruikte kolommen uiteenliep, werden er voor de meeste gedeelten zes kolommen gebruikt. Vandaar de naam Hexapla (wat zesvoudig betekent). In het algemeen bevatten de kolommen de volgende versies van het Oude Testament: * de Hebreeuwse tekst in de vorm die op dat moment als standaard gold, * een Griekse transliteratie (omzetting van het Hebreeuws in het Griekse schriftsysteem) van deze tekst, * een Griekse vertaling van Aquila (circa 130), * een Griekse vertaling van Symmachus de Ebioniet (omstreeks 170), * de Septuagint in een door Origenes zelf herziene versie, * en een Griekse vertaling van Theodotion (eind tweede eeuw). De Hexapla is waarschijnlijk nooit in zijn geheel overgeschreven, enkel fragmenten ervan. Enkele van die fragmenten zijn bewaard gebleven.
2 2 Om aan de behoefte aan kennis onder de niet-geleerden tegemoet te komen, werden voor gebruik in huiselijke kring op zon- en feestdagen op grote schaal de Psalmen en de Epistel- en Evangelieboeken, al dan niet vergezeld van de bijbehorende liturgische gebeden, in de volkstaal verspreid. Ook verschenen er volop evangeliënharmonieën, vertalingen van afzonderlijke Bijbelboeken, getijdenboeken 5 en brevieren 6, waarin grote delen van de bijbel waren verwerkt. Tussen 1460 en 1522 verschenen alleen al in Duitsland achtenzeventig drukken van de lectionaria (boeken met Bijbelgedeelten die in de eredienst werden gelezen: de Psalmen, brieven en evangeliën). Bovendien werd in deze tijd de volledige Bijbel achttien maal ter perse gelegd en waren er zestig drukken van afzonderlijke Bijbelgedeelten in omloop. De vertalingen van (gedeelten) van de Bijbel gingen allemaal terug op de Vulgata. Het jaar 1522 bracht een omkeer in de geschiedenis van de Nederlandse Bijbelvertaling. In dat jaar publiceerde de Amsterdamse drukker Doen Pietersoen het Evangelie naar de beschrijving van Mattheüs in een vertaling die teruggaat op de Latijnse tekst uit Erasmus Novum Testamentum (1516) en op de Vulgata. Een grote stroom Nederlandstalige Bijbeldrukken kwam op gang: tussen 1522 en 1545 verschenen tachtig Nederlandse edities. Van onschatbare betekenis was daarbij het werk Biblia Polyglotta. Academia Complutensi: Arnaldi Guillelmi de Brocario, v.: ill., front.; 39 cm. [Safe folio ]. De eerste meertalige Bijbel. van de Duitse reformator Maarten Luther ( ). Hij vertaalde uit de grondtaal. Door hem werd de Bijbel een volksboek bij uitstek. De kerk stond hier uiterst sceptisch tegenover. Ze veroordeelde niet zozeer het drukken van een Bijbel in de volkstaal, maar vooral het ketterse element dat in deze Bijbeluitgaven naar voren kwam. Ze gaf opdracht dat Bijbelvertalingen voortaan de Vulgata moesten volgen. Vanaf 1525 verbood ze Bijbeledities met verklaringen, kanttekeningen en voorwoorden die de verboden leringen van Luther en de zijnen boden. Dat deed ze ook omdat de voorwoorden, inleidingen, korte samenvattingen boven de hoofdstukken, aantekeningen in de kantlijn en registers hulpmiddelen waren die de zelfstandigheid van de individuele lezer ten opzichte van de kerk en haar voorgangers vergrootten. 5 Een getijdenboek is gebedenboek voor de privédevotie van leken. De kern van een getijdenboek bestond uit een aantal teksten die ontleend waren aan het gebedenboek voor religieuzen, het brevier. Zo kon de leek zijn gebedsleven zoveel mogelijk aanpassen aan dat van de kerk. Geestelijken stonden immers zo was de opvatting in direct contact met het Hogere. Door hen zoveel mogelijk na te volgen, zou iets van de heilswerking op de gewone man of vrouw kunnen afstralen. Het gebruik van getijdenboeken kwam in de dertiende eeuw op gang in Frankrijk en de Zuidelijke Nederlanden en verbreidde zich in de veertiende eeuw in heel Europa onder brede lagen van de bevolking. De Franse, Duitse en Belgische getijdenboeken waren voor het grootste deel geschreven in de taal van de kerk, het Latijn. 6 Een brevier is een gebedenboek van priesters en kloosterlingen.
3 3 Niet alleen de kerk maar ook de burgerlijke overheid was er alles aan gelegen om ketterijen te bestrijden. Zo maakten keizerlijke plakkaten melding van verboden Bijbeluitgaven. Een plakkaat van 24 september 1525 stelde dat dwalingen gedeeltelijk daaruit voortkwamen, dat leecken ende ongeleerde persoenen die duitsche evangelien ende andere geestelicke scriften dagelicx lesen nae hoeren verstande (= naar eigen opvatting) ende daervan mit malcanderen diversche disputatien hebben. Daarom bepaalde de keizer dat van nu voortaen geen personen vergadering sullen mogen maicken int heymelick of int openbaer om te lezen oft spreken van die evangelie, depistole van sinte Pauwels oft andere geestlicke scriften in latijne, duytsche ofte walsch, noch dieselve scriften te interpreteren ofte up dinterpretacie ende verstant van dien te disputeren, in wat manieren dattet zy. 7 L. den Besten Literatuur Besten, Leen den, Het uitgelezen boek. De bijbel in Nederland, Zoetermeer: Meinema Miller, Stephen M. & Huber, Robert V., De geschiedenis van de Bijbel. Het ontstaan en de invloed van de Bijbel, Kampen: Kok Pagina 30, 17 x 12 cm, in Getijdenboek, gedrukt op 10 september 1500 in Parijs door de Nederlander Wolfgang Hopyl, s-gravenhage: Koninklijke bibliotheek. Het getijdenboek is waarschijnlijk eigendom geweest van een kerkelijke hoogwaardigheidsbekleder, omdat op zowel de voor- als achterkant een afdruk van een kardinaalshoed te zien is. Naast de getijden staat er ook een aantal gebeden in tot heiligen, zoals Sint Nicolaas en Sint Maarten. De meeste getijdenboeken waren geschreven in het Latijn. Het unieke van de latere Nederlandse getijdenboeken (eind veertiende eeuw) is dat ze geschreven waren in de volkstaal. 7 Geciteerd in: Bruin, C.C. de, & Broeyer, F., De Statenbijbel en zijn voorgangers. Nederlandse bijbelvertalingen vanaf de Reformatie tot 1637, Amsterdam/Brussel 1993, 130.
4 4 Getijdenboek, circa , 20 x 13 cm, signatuur 77 L 60, s-gravenhage: Koninklijke Bibliotheek. Dit getijdenboek bevat een kalender met regionale feesten, namelijk St. Donaas (14 oktober) en St. Basilius (14 juni). Het bevat daarnaast elf miniaturen die de hele bladzijde vullen, geschilderd door een in Brugge werkzame kunstenaar van wie de identiteit onbekend is. Hij wordt aangeduid als de Meester van de Kleine Ogen (aux yeux bridées). Deze kunstenaar werkt met uitgesproken kleuren, wat goed te zien is aan de heldere randen en initialen. Trivulzio Getijdenboek, circa 1470, 13 x 9 cm, signatuur SMC 1, s-gravenhage: Koninklijke Bibliotheek. Ooit maakte het handschrift deel uit van de verzameling van de vorsten van Trivulzio te Milaan, maar aan het begin van de twintigste eeuw was de verblijfplaats niet langer bekend. Het handschrift is gemaakt in Vlaanderen, waarschijnlijk in Brugge en Gent, en bevat een rijk versieringsprogramma met miniaturen van verscheidene meesters: Lieven van Lathem uit Antwerpen, Simon Marmion uit Valenciennes, en een illuminator uit Gent die de Meester van Maria van Bourgondië wordt genoemd. Op de bladvullende miniatuur die Pinksteren voorstelt, zien we de neerdaling van de Heilige Geest. De kunstenaar plaatst deze gebeurtenis in een nauwkeurig weergegeven gotisch kerkinterieur, compleet met gedraaide kolommen en een vergulde koorafscheiding. Ter voltooiing van zijn miniatuur voegde hij fijne gouden accenten toe, waarbij hij waarschijnlijk een kwastje gebruikte met niet meer dan twee of drie haren. De stralenkrans rond de duif is zo subtiel dat hij bijna etherisch is. e randen in dit handschrift verlevendigen de religieuze voorstellingen en brengen de toeschouwer in verrukking. In de marge bijvoorbeeld, heeft de kunstenaar met grote nauwkeurigheid een zeldzame hop afgebeeld. Tot op heden wordt gezegd dat deze vogel de komst van regen voorspelt, hoewel hij in deze afbeelding de Heilige Geest lijkt aan te kondigen. Rechtsonder in de marge heeft de miniaturist een harpij (Latijn: harpyia) afgebeeld, een roofzuchtig monster met het hoofd van een vrouw, de klauwen van een leeuw, en de vleugels van een roofvogel. Terwijl deze figuur de macht en het gevaar van vrouwen verbeeldt, is het ook een vorm van woordspel: de harpij bespeelt een harp. De figurengroep linksonder versterkt de verbeelding van de macht van vrouwen. Deze vrouw, die viool speelt en op een man zit, verbeeldt waarschijnlijk Phyllis, die haar echtgenoot Aristoteles bereed als een paard.
5 5 Einde van het boek Genesis en begin van het boek Exodus, in: Biblia Polyglotta, Academia Complutensi: Arnaldi Guillelmi de Brocario, v.: ill., front.; 39 cm. [Safe folio ]. In polyglottenbijbels werd het Oude Testament in drie kolommen afgedrukt: in de standaard Hebreeuwse (Masoretische) versie, de Septuaginta (de Griekse vertaling van het Hebreeuws) en de Vulgata (de Latijnse vertaling). Voor de eerste vijf boeken van de Bijbel waren Aramese targums (parafrasen), in Hebreeuwse letters gedrukt, onder aan elke bladzijde geschreven, samen met de Latijnse vertaling ervan.
Deux-Aesbijbel (1562)
Deux-Aesbijbel (1562) 1 Een aantal Nederlandse protestanten, die sterk beïnvloed waren door de Franse reformator Johannes Calvijn (1509 1564), troffen in de Liesveldtbijbel (1526-1542) en in de Biestkensbijbel
Nadere informatieLiesveldtbijbel ( )
Liesveldtbijbel (1526-1542) 1 In de Nederlanden gaf de Antwerpse drukker Jacob van Liesveldt (1490-1545) al in 1526 een Bijbel uit die berustte op de tot dan toe door de Duitse reformator Maarten Luther
Nadere informatieKoptische, Gotische, Armeense, Ethiopische en Syrische vertaling
Koptische, Gotische, Armeense, Ethiopische en Syrische vertaling 1 In de tijd dat de mensen het Grieks van de Septuaginta (Griekse vertaling van het Oude Testament) steeds slechter begonnen te verstaan,
Nadere informatieOude Testament: taal. Hebreeuwse inscriptie, zevende eeuw voor Christus, gevonden tijdens opgravingen bij Hasha yadu.
Oude Testament: taal 1 De taal van de Tenach ofwel het Oude Testament is het Hebreeuws (op Daniël 2:4 7:28 en Ezra 4:8 6:18 na, die geschreven zijn in de Syrische volkstaal: het Aramees). Het Hebreeuws
Nadere informatieNaam: VAN WILLIBRORD tot Statenbijbel
Naam: VAN WILLIBRORD tot Statenbijbel Willibrord Willibrord werd geboren als zoon van pas bekeerde ouders en werd als zevenjarige jongen door zijn vader Wilgis toevertrouwd aan het klooster van Ripon nabij
Nadere informatieDelftse Bijbel (1477)
Delftse Bijbel (1477) 1 De uitvinding van de boekdrukkunst betekende een revolutie: de Bijbel kon nu veel goedkoper aangeboden worden en kwam binnen het bereik van gezinnen. De vraag naar de Bijbel in
Nadere informatieEEN KENNISMAKING MET DE BIJBEL -
EEN KENNISMAKING MET DE BIJBEL - De Bijbel is voor veel mensen het belangrijkste boek in hun leven. Daarom wordt de Bijbel al eeuwenlang in veel talen vertaald en door veel mensen gelezen. Misschien vraag
Nadere informatieVan kerkboek tot literair boek
Van kerkboek tot literair boek Neerslag van vragen, zoeken, ervaren en vinden 1 Verwondering en verbijstering over wat er in de wereld en in ons leven gebeurt, kunnen ons religieus maken, ontvankelijk
Nadere informatieMemorieboek of calendarium-necrologium van het Sint Plechelmuskapittel te Oldenzaal Inleiding bij de internet-editie
Memorieboek of calendarium-necrologium van het Sint Plechelmuskapittel te Oldenzaal Inleiding bij de internet-editie In een vitrine in de oude sacristie van de St. Plechelmusbasiliek te Oldenzaal is een
Nadere informatieDe vreeze des HEEREN is het beginsel der Wijsheid. Inhoudsopgave.
Inhoudsopgave Pagina Woord vooraf 1 Opzet van de studie 1 Deel I. Oudtestamentische tekst 2-25 Hoofdstuk. 1. De tekst. 2-7 Codex Leningradensis 2 Traditie 2-3 De taal 3 Het schrift 3-5 Het schrijfmateriaal
Nadere informatieOorspronkelijke handschriften van de Statenvertalers in de Collectie Rolandus (2)
Oorspronkelijke handschriften van de Statenvertalers in de Collectie Rolandus (2) Rolandus gebruikte Beza-edities uit 1567 en 1580 Inleiding In het vorige artikel is een beschrijving gegeven van de drie
Nadere informatieEen weg door de geestelijke stromingen vragenlijst voor het Christendom. Naam:
Een weg door de geestelijke stromingen vragenlijst voor het Christendom Naam: Het Christendom Hallo, dit is de vragenlijst die hoort bij de website over geestelijke stromingen. Je kunt de website vinden
Nadere informatieVANWAAR? Volk van de Joden - Israël. Oude Testament: TENACH: Thora Nebiïm Chetubim 39 boeken. Taal : Hebreeuws, enkele fragmenten Aramees Nieuwe
VANWAAR? Volk van de Joden - Israël. Oude Testament: TENACH: Thora Nebiïm Chetubim 39 boeken. Taal : Hebreeuws, enkele fragmenten Aramees Nieuwe Testament erbij: de Christelijke Bijbel: 27 boeken. Totaal
Nadere informatieGenesisexodusleviticusnumerideuter onomiumjozuarechtersruthsamuëlko ningenkroniekenezranehemiaesterjo bpsalmenspreukenpredikerhoogliedj
Genesisexodusleviticusnumerideuter onomiumjozuarechtersruthsamuëlko ningenkroniekenezranehemiaesterjo bpsalmenspreukenpredikerhoogliedj Lesbrief bij expositie: Het boek der Boeken esajajeremiaklaagliederenezechiëlda
Nadere informatieNaam: DE BEELDENSTORM Ketters Luther en Calvijn
Naam: DE BEELDENSTORM Ketters Luther en Calvijn Filips II In 1566, meer dan vierhonderd jaar geleden, zijn veel mensen boos. Er is onrust in de Nederlanden. Er zijn spanningen over het geloof, veel mensen
Nadere informatieAANTEKENINGEN WAAROM WERD GOD EEN MENS?
AANTEKENINGEN Alles draait om de visie op Jezus Christus. Door de eeuwen heen is er veel discussie geweest over Jezus. Zeker na de Verlichting werd Hij zeer kritisch bekeken. De vraag is waar je je op
Nadere informatieDoel van Bijbelstudie
Bijbelstudie Hebreeën 4:12 Want het woord Gods is levend en krachtig en scherper dan enig tweesnijdend zwaard en het dringt door, zó diep, dat het vaneen scheidt ziel en geest, gewrichten en merg, en het
Nadere informatieDe Bijbel is een geestelijk boek.
De essentie van deze studie is neergelegd in de blauw gekleurde tekst. De zwart gekleurde tekst dient ter verduidelijking en voor nadere studie en kan bij eerste lezing worden overgeslagen. De Bijbel is
Nadere informatieMaarten Luther 1483-1546
Maarten Luther 1483-1546 Eén van de belangrijkste ontdekkingen van Maarten Luther - (1483-1546) is het onderscheid tussen wet en evangelie. Voor Luther is de onderscheiding van wet en evangelie
Nadere informatieX.8. METHODOLOGIE. Inhoud: Voorwoord 1. Opzet 2. Opmaak 3. Gebruik hoofdletters 4. Andere afspraken 5. Afkortingen Gebruikte literatuur
X.8. METHODOLOGIE Inhoud: Voorwoord 1. Opzet 2. Opmaak 3. Gebruik hoofdletters 4. Andere afspraken 5. Afkortingen Gebruikte literatuur Voorwoord Het project heeft op dit moment een zeer uitgebreide doelstelling.
Nadere informatieWelkom! Wat fijn dat u bij ons in de kerk bent! Met dit kleine boekje willen we u graag vertellen wie we zijn, hoe we dingen doen en wat ons drijft.
Van harte welkom! Welkom! Welkom! Wat fijn dat u bij ons in de kerk bent! Met dit kleine boekje willen we u graag vertellen wie we zijn, hoe we dingen doen en wat ons drijft. U bent te gast in de Hervormde
Nadere informatieSOLA SCRIPTURA VERKONDIGING 5 FEBRUARI Zusters en broeders, gemeente van onze Heere Jezus Christus
SOLA SCRIPTURA VERKONDIGING 5 FEBRUARI 2017 Zusters en broeders, gemeente van onze Heere Jezus Christus Aan het eind van zijn leven schreef Maarten Luther: 1 "Alles wat ik gedaan heb, is het Woord van
Nadere informatieLiesveldtbijbel (1526-1542)
Liesveldtbijbel (1526-1542) 1 In de Nederlanden gaf de Antwerpse drukker Jacob van Liesveldt (1490-1545) al in 1526 een Bijbel uit die berustte op de tot dan toe door de Duitse reformator Maarten Luther
Nadere informatieleerplandoelen derde cyclus 1 Dit overzicht lijst alle leerplandoelen van de derde cyclus op.
Dit overzicht lijst alle leerplandoelen van de derde cyclus op. Je kan dit overzicht gebruiken om je jaarplan godsdienst op te bouwen. Op de bijhorende gele blaadjes van het leerplan lees je concreet welke
Nadere informatieVisscherbijbel (1648)
Visscherbijbel (1648) 1 In de zeventiende eeuw groeiden de lutherse gemeenten in de Noordelijke Nederlanden sterk. Dit kwam voornamelijk door immigratie vanuit Duitstalige gebieden, uit de Zuidelijke Nederlanden
Nadere informatieHet evangelie volgens Johannes
Het evangelie volgens Johannes Gods Zoon komt naar de wereld Gods Zoon was er al in het begin 1 In het begin was Gods Zoon er al. Hij was bij God, en hij was zelf God. 2 In het begin was hij al bij God.
Nadere informatieKom tot ons, de wereld wacht. Kalender voor Advent en Kerst 2013
Kalender voor Advent en Kerst 2013 Kom tot ons, de wereld wacht Deze adventskalender heeft de vorm van een wereldbol. Want Jezus is de Redder voor de hele wereld. De meeste voorouders van Jezus kwamen
Nadere informatieBASIS THEOLOGIE: GOD WOORD
Algemene Bijbelstudie Seizoen 2017-2018 BASIS THEOLOGIE: GOD WOORD Inleiding Op de 9 Algemene Bijbelstudieavonden (van oktober tot en met juni) zullen naar plan de volgende Basis Theologie onderwerpen
Nadere informatieTijd van ontdekkers en hervormers (1500 1600) 5.2 Een nieuw mens en wereldbeeld. Europa rond 1500 (1500 1600) (1500 1600)
Onderzoeksvraag: hoe veranderde de renaissance en het humanisme de uitgangspunten van wetenschappers en kunstenaars? Europa rond 1500 Kenmerkende aspecten: Het veranderende mens en wereldbeeld van de Renaissance
Nadere informatieHandreiking bij 40 DAGEN GEBED voor groep 4-8 van de basisschool
Handreiking bij 40 DAGEN GEBED voor groep 4-8 van de basisschool NAAM September 2009 In september en oktober 2009 was de Levend evangelie Gemeente bezig met het onderwerp 40 DAGEN GEBED. Om gemeente breed
Nadere informatieMarinus Claeszoon van Reymerswaele (circa. 1490 1567), Hiëronymus, olieverf op hout, 1541, 80 x 108 cm, Madrid: Museo del Prado.
Vulgata 1 Op de Europees-Amerikaanse cultuur hebben de vertalingen van de Bijbel in het Latijn grote invloed gehad. De eerste hiervan verschenen al in de tweede eeuw in Noord-Afrika (toen gekerstend),
Nadere informatieBeleidsplan Gereformeerde Bijbelstichting 2016-2019
1. Inleiding 2 2. Activiteiten 3 3. Werving van gelden 5 4. Beheer van de gelden 5 5. Besteding van de gelden 5 6. Nawoord 6 1 1. Inleiding De Gereformeerde Bijbelstichting (GBS) is op 14 januari 1966
Nadere informatieMortierbijbel (1700) Mortierbijbel 1700, titelpagina.
Mortierbijbel (1700) 1 In de zeventiende eeuw begon de grote bloei van de Bijbelse prentkunst. Men maakte gebruik van een nieuw procedé: het drukken op koperplaten. Daardoor er scherpere en duidelijkere
Nadere informatieWaarom doet Hij dat zo? Om de diepste bedoeling van Gods geboden aan te geven. Daar kom ik straks op terug. Hij geeft in de Bergrede de beloften en
1 De Bijbel open 2013 5 (02-02) Vandaag bespreken we een vraag over de betekenis van de Wet die God aan Israel gaf voor de christelijke gemeente van het Nieuwe Testament en dus voor ons. Is het zo dat
Nadere informatieLeerplan Orthodoxe Godsdienst Secundair Onderwijs - 1 e jaar BSO
Leerplan Orthodoxe Godsdienst Secundair Onderwijs - 1 e jaar BSO Bij 1 BSO worden sommige benadering door elkaar verweven. Het leven van Jezus uit de bijbelse benadering wordt geïntegreerd in het onderdeel
Nadere informatieVoorbeeld voordat de kinderen van groep 4 en 5 naar KBC gaan: Jongens en meisjes, wie van jullie puzzelt wel eens? En dan bedoel ik zo n puzzel.
Lezen: Handelingen 18:24-19:7 Preek over doop met de heilige Geest (??) Voorbeeld voordat de kinderen van groep 4 en 5 naar KBC gaan: Jongens en meisjes, wie van jullie puzzelt wel eens? En dan bedoel
Nadere informatieIslam voor iedereen. Is de bijbel een openbaring van God. auteur: Shabir Ally. revisie: Abdul-Jabbar van de Ven. revisie: Yassien Abo Abdillah
Is de bijbel een openbaring van God ] لونلدية - dutch [ nederlands - auteur: Shabir Ally revisie: Abdul-Jabbar van de Ven revisie: Yassien Abo Abdillah Kantoor voor da'wa Rabwah (Riyad) 2013-1434 Islam
Nadere informatie1. Over Stichting Martin Luther Heritage Foundation
Beleidsplan 2017-2019 1. Over Stichting Martin Luther Heritage Foundation Theoloog Maarten Luther (1483-1546) is een van de belangrijkste reformatoren en grondlegger van het protestantisme. Door zijn toedoen
Nadere informatie18. Evangelist in eigen land 19. Onder Jezus zegen Een bereide plaats 20. Water 21. Een gebed om de Heilige Geest Doorwaai mijn hof 22.
Inhoudsopgave Voorwoord 1. Een gebed bij het begin van het nieuwe jaar Ik ben met u 2. Gods hand 3. Zegen Vrede met God 4. In de kerk 5. Is Deze niet de Christus? Deze ontvangt zondaars 6. Echte vrienden
Nadere informatieOude Testament: samenstelling en indeling
Oude Testament: samenstelling en indeling Wat betreft de samenstelling en indeling van de Tenach ofwel het Oude Testament is er een hellenistisch-joodse en een Palestijns-joodse traditie. 1 De hellenistisch-joodse
Nadere informatieSprekers aanbod. De KBS wil u helpen bij het organiseren van lezingen dicht bij huis. In uw parochie of gemeente, in uw bezinningshuis of groep.
Sprekers aanbod De KBS wil u helpen bij het organiseren van lezingen dicht bij huis. In uw parochie of gemeente, in uw bezinningshuis of groep. Lezingen zijn populair. Geen wonder, want luisteren naar
Nadere informatieThe Leon Levy Dead Sea Scrolls Digital Library
De conservering van de Dode Zee-rollen door: The Leon Levy Dead Sea Scrolls Digital Library De vondst van de Dode Zee-rollen wordt als een van de grootste archeologische ontdekkingen van de 20ste eeuw
Nadere informatieTijd van ontdekkers en hervormers (1500 1600) / Renaissance
Tijdvakken Tijd van ontdekkers en hervormers (1500 1600) / Renaissance K.A. * Het begin van de Europese overzeese expansie * Het veranderende mens- en wereldbeeld van de Renaissance en het begin van een
Nadere informatiePreek 8 mei 2016 met Hemelvaart afbeeldingen
Lieve gemeente, Afgelopen donderdag was het Hemelvaartsdag. Een feest waar we ons als vrijzinnigen niet zo heel veel bij voor kunnen stellen. Wat moeten we van dit verhaal nog geloven en wat heeft het
Nadere informatieWerkvorm: Vertel dat de Bijbel bestaat uit 66 Bijbelboeken en dat die ook verschillende genres hebben. Start het spel:
Bijbelse genres Leeftijd: 9-12, 13-16, 16+ Thema: bijbel Tijdsduur: 0-20 min. Jongeren leren de verschillende soorten Bijbelboeken kennen. Doel: - De jongeren begrijpen dat de Bijbelboeken met verschillende
Nadere informatieLiedjes over Gods naam?
Liedjes over Gods naam? En als de golven overslaan, dan blijf ik hopen op uw Naam. Opwekking 789 Heer, ik prijs uw grote naam. Heel mijn hart wil ik U geven. Want U bent de weg gegaan die mij redding bracht
Nadere informatieGods Woord lezen in Christus door de Geest
Gods Woord lezen in Christus door de Geest GKV Enschede-Noord Een boekje om er nog eens bij te pakken! Een BOEK? Uiterlijk wijkt de Bijbel niet veel af van een gewoon boek, een roman. Maar, zodra je Gods
Nadere informatieleesplan voor het dagelijks lezen van de Bijbel
leesplan voor het dagelijks lezen van de Bijbel Uw woord is een lamp voor mijn voet en een licht op mijn pad (Psalm 119:105) Een uitgave van Met Open Bijbel Adres Postbus 520, 3800 AM Amersfoort Internet:
Nadere informatieGooische Bijbel. Henoch, Tomas, Judas, Maria Magdalena en vele andere apocriefen. Vertaald door Pieter Oussoren en Renate Dekker
Gooische Bijbel Henoch, Tomas, Judas, Maria Magdalena en vele andere apocriefen Vertaald door Pieter Oussoren en Renate Dekker Inhoudsopgave Voorwoord Pieter Oussoren en Renate Dekker...7 Inleiding op
Nadere informatieIn het voetspoor van...
In het voetspoor van... Bijbelse figuren en hun levensgeheim voor jongeren van 2 en 3 jaar drs. M. van Campen Zevende druk Zoetermeer Inhoud. Timotheüs - op school bij God 7 2. Adam - een gevallen mens
Nadere informatieErasmus aandeel in de bijbelvertaling
Erasmus aandeel in de bijbelvertaling Gezegende Kerkhervorming, die de Schrift de centrale plaats heeft gegeven die haar toekwam in het leven van mensen en van gehele volken. Door middel van de Reformatie
Nadere informatie1. Zet de onderstaande gebeurtenissen in de juiste chronologische volgorde. Noteer alleen de letters.
Oefenrepetitie geschiedenis SUCCES!!! 4 Havo Periode 1 Tijdvakken 1 t/m 4 Dyslectische leerlingen slaan de vragen met een asterisk (*) over. DOOR DE TIJD HEEN 1. Zet de onderstaande gebeurtenissen in de
Nadere informatieHet begin van staatsvorming en centralisatie. Onderzoeksvraag; Hoe vond de staatsvorming van Engeland, Frankrijk en het hertogdom Bourgondië plaats?
Onderzoeksvraag; Hoe vond de staatsvorming van Engeland, Frankrijk en het hertogdom Bourgondië plaats? Voorbeeld 1: Engeland De bezittingen van de Engelse koning Hendrik II in Frankrijk rond 1180 zijn
Nadere informatieLutherbijbel (1522/1546)
Lutherbijbel (1522/1546) 1 De taal van de tot de zestiende eeuw verschenen Bijbelvertalingen was vrij stroef: de vertalers hadden groot ontzag voor de Vulgata 1 en volgden daarom slaafs de tekst ervan;
Nadere informatieInleiding op het thema
Inleiding op het thema In de bijbel en in het geloof zijn beelden en symbolen belangrijk. God is zo anders dan wij kunnen bedenken, dat je niet zomaar over Hem kunt spreken. Over die onbekende wereld van
Nadere informatieBijbelstudie lessen voor 8-12 jaar
Deze handleiding is van Bijbelstudie lessen voor 8-12 jaar Gebruikte Bijbelvertaling HET BOEK Lessen zijn oorspronkelijk geschreven als dagelijkse Bijbelstudie tijdens een GO KIDS zendingsreis naar Roemenië.
Nadere informatie9. Je mag je eigen stem laten horen
9. Je mag je eigen stem laten horen doelstellingen De kinderen leren dat kerkhervormers als Maarten Luther en Johannes Calvijn vonden dat je als gelovige zelf de Bijbel moest kunnen lezen om te leren hoe
Nadere informatieBijbelcursus De Brug
Bijbelcursus De Brug Waarom? Waarschijnlijk heb jij een eigen unieke reden om meer over de Bijbel te willen weten. Dat is mooi, zo kom je meer te weten over de Bijbel. Aan de hand van deze cursus ga jij
Nadere informatiePreek Hemelvaartsdag 2019/Wezenzondag 1
Preek Hemelvaartsdag 2019/Wezenzondag 1 Lieve Gemeente, Afgelopen Donderdag was het Hemelvaartsdag. De dag waarop we gedenken dat Jezus voorgoed naar de hemel gaat. De leerlingen moeten nu definitief afscheid
Nadere informatieHandreiking bij een spirituele zoektocht.
Handreiking bij een spirituele zoektocht. Deze handreiking hoort bij: Oud- en nieuw- katholiek. De spirituele zoektocht van die andere katholieken. Door Joris Vercammen. Valkhof pers 2011. Het boek is
Nadere informatieJEZUS IS MIJN SUPERHELD
JEZUS IS MIJN SUPERHELD NAAM Studielessen voor 8-12 jarigen Lessen zijn geschreven door Beryl Voorhoeve, Ilja Witte en Judith Maarsen Mei 2007Levend Evangelie Gemeente Gebruikte Bijbelvertaling HET BOEK
Nadere informatieLeuvense Bijbel (1546) en Moerentorfbijbel (1599)
Leuvense Bijbel (1546) en Moerentorfbijbel (1599) 1 In de eerste helft van de zestiende eeuw bestond ongeveer eenvijfde deel van alle gedrukte boeken uit Bijbels. Mensen wilden zelf de Bijbel in de landstaal
Nadere informatieNieuws om door te geven
Nieuws om door te geven Infoberichten 152 Haarlem, 20 augustus 2014 Inhoud 1. Bijbel in Gewone Taal: 2 oktober beschikbaar 2. Bijbelvertaalwerk wereldwijd maakt voortgang 3. De Jeugdbijbel: een belevenis!
Nadere informatieGod zoeken met de zinnen?
Aurelius Augustinus God zoeken met de zinnen? De leefwijze van de kerk en de leefwijze van de manicheeërs [De moribus ecclesiae et de moribus manichaeorum] Ingeleid, vertaald en van aantekeningen voorzien
Nadere informatieDe gelijkenis van de twee zonen. Eerst lezen Daarna volgen er vragen en opdrachten
De gelijkenis van de twee zonen Lees : Mattheüs 21:28-32 Eerst lezen Daarna volgen er vragen en opdrachten Gelijkenissen Toen de Heere Jezus op aarde was, heeft Hij gelijkenissen verteld om de mensen veel
Nadere informatieVraag 96 : Wat eist God in het tweede gebod?
Zondag 35 Zondag 35 gaat over het tweede gebod. Lees de tekst van Zondag 35. Vraag 96 : Wat eist God in het tweede gebod? Antw : Dat wij God in generlei wijze afbeelden en op geen andere wijze vereren,
Nadere informatieVoorwoord Met oprechte blijdschap schrijf ik het voorwoord voor dit boek. Ik ken Henk Rothuizen al vele jaren en heb hem zien opgroeien tot een man van God, met een bediening die verder reikt dan zijn
Nadere informatieJezus, de gnosis en het dogma
Jezus, de gnosis en het dogma Riemer Roukema Jezus, de gnosis en het dogma Uitgeverij Meinema, Zoetermeer www.uitgeverijmeinema.nl Ontwerp omslag: Studio Anton Sinke, Nieuwerkerk a/d IJssel Illustratie
Nadere informatieOp reis door het rijk der Letteren en der Godgeleerdheid
History Christiane Simone Stadie Op reis door het rijk der Letteren en der Godgeleerdheid Herinneringen van mijne academiereis in 1843 (Abraham Des Amorie van der Hoeven Jr.) Seminar paper Christiane
Nadere informatieINHOUD - 1. Wat voor boek is de Bijbel? Hoe kun je de Bijbel lezen? Tips bij het gebruik van de Bijbel in Gewone Taal 17
INHOUD - 1. Wat voor boek is de Bijbel? 9 2. Hoe kun je de Bijbel lezen? 13 3. Tips bij het gebruik van de Bijbel in Gewone Taal 17 4. 21 dagen bijbellezen 21 5. Belangrijke mensen in de Bijbel 47 6. Waar
Nadere informatieDe klassieke tijdlijn
De klassieke tijdlijn In de lessen geschiedenis heb je waarschijnlijk al gehoord over de tijdlijnen, of de historische periodes en waarschijnlijk ook over exacte datums zoals 476. In dit documentje kom
Nadere informatieGemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,
Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Toen ik het slot van de lezing van Matteüs las, moest ik gelijk denken aan het nieuws van deze week. Wie heeft zal nog meer krijgen, en wel in overvloed.
Nadere informatieVan Bethlehem tot Golgotha
Van Bethlehem tot Golgotha Het Mysterie van Inwijding Esoterische Begrippen Elly Lichtenberg De Bijbel, een mystiek verhaal of..? Deel I De Bijbel: een mystiek verhaal of..? Is het evangelieverhaal juist?
Nadere informatieU ZULT MIJN GETUIGEN ZIJN
U ZULT MIJN GETUIGEN ZIJN Les 1 voor 7 juli 2018 Het eerste hoofdstuk van Handelingen vertelt over de laatste dagen van Jezus op aarde en de eerste reacties van de discipelen na Zijn hemelvaart. De laatste
Nadere informatieEFEZE BIJBELSTUDIE VGSU BLOK
EFEZE BIJBELSTUDIE VGSU BLOK 4 2010-2011 INHOUD Inleiding... 5 Avond 1... 6 Avond 2... 8 Avond 3... 10 Avond 4... 12 De Methoden... 13 3 4 INLEIDING Als thema voor dit blok hebben jullie gekozen voor
Nadere informatieJoodse leeswijze. Misjna uit Palestina of Egypte, twaalfde of dertiende eeuw
Joodse leeswijze 1 Toen in het jaar 70 de Romeinen de tempel te Jeruzalem verwoestten, werden synagoges dé plaats voor het joodse gebed en het onderzoek of de ondervraging van de Tenach. 1 Van belang waren
Nadere informatieIn de geest van Jezus leven
In de geest van Jezus leven Tien woorden rond Pinksteren Op de avond voordat Jezus werd verraden en gevangen genomen, beloofde Hij de apostelen dat Hij hun de Heilige Geest zal sturen. Dat gebeurde op
Nadere informatieDe wijsheid van Jesus Sirach
Jesus Sirach vs5 9/21/06 10:35 AM Pagina 3 De wijsheid van Jesus Sirach Een vergeten joods geschrift Panc Beentjes Jesus Sirach vs5 9/21/06 10:35 AM Pagina 5 Inhoud Afkortingen 7 Woord vooraf 9 Inleiding
Nadere informatieStudiebijbel OT deel 1 nuttig en degelijk studieboek
Helaas ontbreekt bevindelijke geestelijke geloofsgang van Gods Kerk op aarde Studiebijbel OT deel 1 nuttig en degelijk studieboek Bijbeluitleg is altijd een zaak die vaak verdeeldheid van meningen meebrengt.
Nadere informatieWerkstuk Geschiedenis Vlaams Waals conflict
Werkstuk Geschiedenis Vlaams Waals conflict Werkstuk door een scholier 1470 woorden 25 oktober 2003 6,8 41 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Memo-dossier Vlaams nationalisme. Hoofdvraag: Hoe ontwikkelde
Nadere informatieKERKBLAD HERVORMD DOORNSPIJK Zondag 1 juli 2018
KERKBLAD HERVORMD DOORNSPIJK Zondag 1 juli 2018 09.00 uur: dr. C.A. van der Sluijs 13.15 uur: ds. G.H. Molenaar Ps. 146: 1 (voorzang) Ps. 121: 4 (voorzang) Ps. 36: 2 en 3 Ps. 119: 53 Ps. 87: 1 Ps. 95:
Nadere informatieWeek 3. De Reformatie Cursus vroegmoderne tijd 2011 d.c.vanderlinden@uu.nl http://vanderlinden.weebly.com
Week 3. De Reformatie Cursus vroegmoderne tijd 2011 d.c.vanderlinden@uu.nl http://vanderlinden.weebly.com Inhoud college Bespreking opdracht 4 Pauze Bespreking opdracht 5 Opdracht 4 Studenten kunnen uitleggen
Nadere informatieOpdracht Levensbeschouwing Godsdienst Quiz
Opdracht Levensbeschouwing Godsdienst Quiz Opdracht door een scholier 538 woorden 21 juni 2007 5,8 40 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing Quiz..! Tekst: Wij hebben een quiz gemaakt, met heel veel verschillede
Nadere informatieDe evangeliën en hun betrouwbaarheid
De evangeliën en hun betrouwbaarheid blok F - nivo 3 - avond 3 Tijd Wat gaan we doen 19.00 Mentorkwartiertje 19.15 Terugblik en intro 19.20 Discussie: het evangelie van Judas 19.30 Historisch betrouwbaar?
Nadere informatiehandreiking om de kerkdienst te volgen
Uitgave: oktober 2006 Evangelisatiecommissie Chr. Geref. Kerk De Zaaier Foto s: Jaco Reijgersberg Als pdf te downloaden van www.cgkdezaaier.nl handreiking om de kerkdienst te volgen Inhoudsopgave Welkom
Nadere informatiePETRUS EN DE KRACHT VAN HET GEBED
Bijbel voor Kinderen presenteert PETRUS EN DE KRACHT VAN HET GEBED Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: Janie Forest Aangepast door: Ruth Klassen Vertaald door: Importantia Publishing Geproduceerd
Nadere informatieVoor elkaar. Mijn wensen voor de uitvaartplechtigheid
Voor elkaar Mijn wensen voor de uitvaartplechtigheid In die dagen werd Hizkia ziek, tot stervens toe. Toen kwam de profeet Jesaja, de zoon van Amoz, bij hem en zei tegen hem: Zo zegt de HEERE: Regel de
Nadere informatieDit boekje wordt u aangeboden door. de Protestantse gemeente te Menaam
1 Dit boekje wordt u aangeboden door de Protestantse gemeente te Menaam Het is bedoeld om onderwerpen te behandelen die te maken hebben met het dopen en de doopdienst. Daarnaast is geprobeerd enige vragen
Nadere informatieNieuws om door te geven
Nieuws om door te geven Info 168 Haarlem, 19 mei 2016 Inhoud 1. Nieuwe Testament in gewone taal voor lage prijs 2. Vijftig nieuwe bijbelvertalingen in 2015 3. Gute Nachricht Bibel op debijbel.nl 4. Zeven:
Nadere informatie[Uitzending nr.1: Inleiding Bijbel Algemeen bij Genesis]
[Uitzending nr.1: Inleiding Bijbel Algemeen bij Genesis] De Bijbel lezen? Waarom zou een mens dat doen? U moest er gewoon eens een keer bij zijn als er ergens in de wereld een groep mensen voor het eerst
Nadere informatie3. Jezus is een Jood Romeinen 15:7-13, Mattheüs 5: De verwachting van de Messias in het Oude Testament...
Inhoud Pagina Voorwoord... 7 1. Israël, Gods eerstgeboren zoon... 9 Exodus 4:21-23; 19:5-6 2. Jezus, Gods eniggeboren Zoon... 15 Johannes 1:1-18, Romeinen 1:1-7 3. Jezus is een Jood... 21 Romeinen 15:7-13,
Nadere informatieOnze analyse van Openbaring zal gebaseerd zijn op de volgende structuur:
Les 1 voor 5 januari 2019 Het boek Openbaring is een verzameling van de visioenen die Johannes had tijdens zijn gevangenschap op het eiland Patmos, dichtbij Turkije in de Egeïsche Zee. We moeten de structuur
Nadere informatieJEZUS DE CHRISTUS: PROFEET, PRIESTER EN KONING INTRODUCTIE UITLEG EN ACHTERGRONDINFORMATIE BIJ DE PROEFLESSEN 4.1 EN 4.2
JEZUS DE CHRISTUS: PROFEET, PRIESTER EN KONING INTRODUCTIE UITLEG EN ACHTERGRONDINFORMATIE BIJ DE PROEFLESSEN 4.1 EN 4.2 1 VOORAF U hebt een methode in handen die vooraf enige toelichting verdient. Just
Nadere informatieKalenders & dagboeken
Vernieuwde Mazijk folder! 2015 Kalenders & dagboeken Dagboeken bij De Nieuwe Bijbelvertaling Dagboeken bij de Herziene Statenvertaling Dagboeken bij de Statenvertaling Dagboek bij de NBG 51-vertaling Kalenders
Nadere informatieVerspreiding Christendom hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.
Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 15 December 2016 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/62218 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken
Nadere informatieAangenaam: Guido. Informatie over kennismaken met Guido. gelooft
Aangenaam: Guido Informatie over kennismaken met Guido gelooft Welkom op Guido Als u deze brochure leest dan heeft u uw zoon of dochter aangemeld voor GSG Guido. Guido is een gereformeerde school voor
Nadere informatieDe lessen. Hieronder vind je een uitwerking van de lessen die komen gaan.
De lessen Hieronder vind je een uitwerking van de lessen die komen gaan. Voor de lessen over het christendom heb je het lesboek Wegen van navolging nodig. Daarnaast neem je elke les het bronnenboek, een
Nadere informatieIs de rechtstreekse ervaring van God mogelijk?
Mystiek Is de rechtstreekse ervaring van God mogelijk? Mystici menen van wel. Ze ervaren rechtsreeks Gods nabijheid. Deze ervaring is zo intens dat de mysticus na de ervaring volledig anders in het leven
Nadere informatieDeze bijeenkomst gaat over de Reformatie, de kerkhervorming uit de zestiende eeuw waaruit het protestantisme is ontstaan.
De Reformatie: Je stem laten horen Leeftijd: 9-12 Thema: Calvijn, Kerk, Reformatie Tijdsduur: 60+ min. Deze bijeenkomst gaat over de Reformatie, de kerkhervorming uit de zestiende eeuw waaruit het protestantisme
Nadere informatieGODS GEZIN. Studielessen voor 4-7 jarigen
GODS GEZIN Studielessen voor 4-7 jarigen 2003 Geschreven door Beryl Voorhoeve en Judith Maarsen Oorspronkelijk bedoeld voor studie in kleine groepen in de Levend Evangelie Gemeente Gebruikte Bijbelvertaling
Nadere informatie