Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar V Vaststelling van de begroting van de uitgaven en de ontvangsten van hoofdstuk V (Ministerie van Buitenlandse Zaken) voor het jaar 1994 Nr. 61 BRIEF VAN DE MINISTER VOOR ONTWIKKELINGSSAMEN WERKING Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal 's-gravenhage, 17 februari 1994 Conform mijn toezegging tijdens de behandeling van de begroting van Ontwikkelingssamenwerking (10 en 11 november 1993) heb ik de eer U bijgaand, mede namens de Minister van VROM, een voortgangsnotitie aan te bieden inzake de door Nederland met Benin, Bhutan en Costa Rica te sluiten Duurzame Ontwikkelingsverdragen. De Minister voor Ontwikkelingssamenwerking, J. R Pronk F ISSN Sdu Uitgeverij Plantiinstraat T., s Gravenhagé 1994

2 DUURZAME ONTWIKKELINGSVERDRAGEN MET BENIN, BHUTAN EN COSTA RICA VOORTGANGSNOTITIE 1. Inleiding In juni 1992 ondertekende de Nederlandse regering Intentieverklaringen met de regeringen van Bhutan, Benin en Costa Rica. Daarin wordt de wens uitgesproken om te komen tot formulering en uitvoering van Bilaterale Duurzame Ontwikkelingsverdragen. De verdragen beogen bij te dragen aan de ontwikkeling van nieuwe vormen van samenwerking tussen Noord en Zuid, gebaseerd op wederkerigheid, gelijkwaardigheid en participatie. Een centrale gedachte hierbij is de noodzaak om te komen tot herverdeling van de mondiale milieugebruiksruimte. Dit impliceert dat in het Zuiden de welvaart stijgt zonder evenredige toename van de milieubelasting, terwijl in het Noorden de welvaart gelijk blijft maar de milieubelasting afneemt door een «efficiëntierevolutie» en bezinning op bestaande produktie en consumptiepatronen. De voorbereidingen in het kader van de duurzame ontwikkelings verdragen hebben belangstelling en discussie los gemaakt in de partner landen en Nederland. Met name in Costa Rica is een nationaal consultatie proces op gang gekomen, waaraan o. a. aile universiteiten en 160 maatschappelijke organisaties actief deelnamen. Dit wordt door de betrokkenen in het algemeen positief beoordeeld. Ook in Nederland bestaat aandacht voor de duurzame ontwikkelingsverdragen, blijkens berichtgeving in de media en de reacties van (lagere) overheden, geïnteresseerde instellingen, bedrijven en organisaties. 2. Organisatie Met de duurzame ontwikkelingsverdragen wordt gestreefd naar een partnership van gouvernementele en niet-gouvernementele sectoren. Dit streven krijgt organisatorisch gestalte door de oprichting van zg. Joint Committees, bestaande uit regeringsvertegenwoordigers en verantwoor delijk voor het bevorderen van de samenwerking in het kader van de uitvoering voor de verdragen. Ter ondersteuning en uitvoering van de taken van de Joint Committees zal in ieder van de landen een onafhanke lijke organisatie met nader uit te voeren verantwoordelijkheden worden opgericht. Zoals aangekondigd in mijn brief van 13 augustus 1993 zal hiertoe in Nederland worden opgericht de Stichting Eco-operation. De Stichting zal een centrale coördinerende rol krijgen t.a.v. de uitvoering van de verdragen door en in Nederland en zich daarnaast inzetten voor het verbreden van de samenwerking tot een proces waarin uiteindelijk alle relevante maatschappelijke sectoren participeren. De oprichting van de Stichting is door omstandigheden vertraagd doch zal nu spoedig kunnen plaatsvinden. Ik ben er daarbij van uitgegaan dat de door u gegeven machtiging nog steeds van kracht is. Op 1 juli 1993 is de Stichting Eco-operation i.o. begonnen met haar werkzaamheden. Tot op heden ligt de nadruk bij de werkzaamheden op het scheppen van optimale organisatorische randvoorwaarden en op inhoudelijke verkenning van de samenwerkingsrelatie (prioriteiten, operationalisering van principes, criteria voor financiering van activiteiten, e.d.). Voor elk van de drie partnerlanden is er binnen de Stichting Eco-operation i.o. een medewerker aangesteld, die contact onderhoudt met het partnerland en de inbreng aan Nederlandse zijde organiseert en coördineert.

3 Ten aanzien van elk van de partnerlanden functioneert bovendien een taakgroep waarin naast ambtenaren en vertegenwoordigers van de Stichting, vertegenwoordigers van de Niet-Gouvemementele Organisaties (NGOs) en andere groepen uit de samenleving deelnemen. Aan het Platform voor Duurzame Ontwikkeling is gevraagd een coördinerende rol te spelen t.a.v. de inbreng en participatie vanuit de Nederlandse samen leving. In de partnerlanden zijn of worden vergelijkbare organisatorische initiatieven genomen: - in Bhutan functioneert sinds enige tijd een Substainable Development Cell binnen het Ministerie van Planning; - in Costa Rica functioneert de Comision Interinstitucional, waarin ministeries, maatschappelijke organisaties, universiteiten en bedrijfsleven zijn vertegenwoordigd. De Comision Interinstitucional heeft sinds december 1993 beschikking over een kantoor van waaruit de werkzaam heden van een coördinator en uitvoerend secretaris plaatsvinden. Per geleding zijn comités opgericht om de inbreng van de verschillende instellingen en organisaties te coördineren; - in Benin is er een Comité bezig met het schrijven van statuten voor de Fondation Béninoise pour le Développement Durable. De verschillende faculteiten van de universiteit van Benin hebben zich verenigd in een Comité du Développement Durable. De NGOs hebben een Sécretariat voor de samenwerking met Nederland opgericht, maar dit wordt (nog) niet erkend door de overheid. Teneinde de invulling van de verdragen voor te bereiden is er een dialoog met de drie partnerlanden op gang gekomen. Deze dialoog had aanvankelijk tot onderwerp de duurzaamheidsproblematiek in de verschillende landen, de invulling en uitvoerbaarheid van de nieuwe principes van samenwerking en de organisatorische randvoorwaarden. De belangrïjkste momenten in de dialoog zijn tot nu toe de wederzijdse delegatiebezoeken. Van Nederlandse zijde werden deze delegaties samengesteld uit vertegenwoordigers van de overheid, van de Stichting Eco-operation i.o. en van de taakgroepen welke onder de vleugels van de Stichting zullen opereren. Van de zijde van de partnerlanden kenden de delegaties een soortgelijke samenstelling alhoewel de overheids vertegenwoordigers in de regel domineerden. De volgende delegatie bezoeken hebben inmiddels plaatsgevonden: - 21 maart t/m 4 april 1993: bezoek Nederlandse delegatie aan Costa Rica; - 11 t/m 24 april 1993: bezoek Bhutaanse delegatie aan Nederland; - 9 t/m 25 juni 1993: bezoek Nederlandse delegatie aan Benin; - 30 augustus t/m 12 september 1993: bezoek Costaricaanse delegatie aan Nederland; - 25 november t/m 14 december 1993: bezoek Nederlandse delegatie aan Bhutan; - 28 januari t/m 14 februari 1994: bezoek Beninese delegatie aan Nederland. De delegatiebezoeken hebben geresulteerd in aide-memoires, verslagen en slotdocumenten die gezamenlijk de inhoudelijke en technische bases vormen voor verdere invulling van de verdragen. Mede op basis van de delegatiebezoeken is gezamenlijk besloten tot samenwerking op een aantal thema's en volgens bepaalde principes en procedures (per land verschillend, maar met veel overeenkomsten). Met het bezoek van een Beninese delegatie aan Nederland van 28 januari t/m 14 februari 1994 wordt een eerste verkennende fase van de nieuwe samenwerkingsrelaties afgesloten. Net volgende richtpunt is de

4 ondertekening van de Bilaterale Duurzame Ontwikkelingsverdragen. Naar verwachting zal dit in de eerste helft van 1994 kunnen gebeuren, mogelijk en marge van de Internationale Drinkwaterconferentie die op 22 en 23 maart in Nederland plaatsvindt. De verdragen, die worden afgesloten voor een langere termijn, hebben het karakter van raamwerkovereenkomsten. Met de ondertekening wordt het mogelijk om bovengenoemde voorberei dingen om te zetten en eerste, kleinschalige projecten in de verschillende landen te starten. Deze projecten geven inhoud aan de nieuwe vorm van samenwerking. De voorbereidingen voor deze projecten zijn in het geval van Costa Rica en Bhutan al in volle gang. Financiering De begrotingsconsequenties voor 1994 worden in totaal geraamd op Dfl. 26 miljoen, waarvan Dfl. 14 miljoen voor Costa Rica, en Dfl. 6 miljoen voor ieder van de beide andere landen. Daarnaast is voor 1994 een bedrag van ongeveer Dfl. 2 miljoen voorzien voor de financiering van de institutionele kosten verbandhoudend met de voorbereiding en uitvoering van de verdragen. Al deze kosten komen t.l.v. de begroting van Ontwikke lingssamenwerking. Zulks met uitzondering van een bedrag van Dfl dat door het Ministerie van VROM ter beschikking wordt gesteld voor bepaalde activiteiten van de Stichting Eco-Operation. Inkomsten uit andere bronnen worden in 1994 niet verwacht. 3. IMieuwe vorm van samenwerking Aan de Bilaterale Duurzame Ontwikkelingsverdragen liggen een drietal principes ten grondslag: reciprociteit, gelijkwaardigheid en participatie. Reciprociteit verwijst naar de erkenning dat in principe ook Nederland in het kader van duurzame ontwikkeling beleidsverplichtingen dient aan te gaan, hetgeen de «traditionele» eenzijdigheid in de bilaterale ontwikkelingsrelaties zou doorbreken. Gelijkwaardigheid is een principe dat niet wil suggereren dat de uitgangssituatie in Nederland, Costa Rica, Bhutan en Benin gelijkwaardig is, maar wel dat in de dialoog tussen de partnerlanden zoveel mogelijk naar gelijkwaardigheid wordt gestreefd. Dit zal zich onder meer kunnen uiten in de samenstelling van delegaties, in besluitvormingsprocedures, in de wijze van communiceren, enz. Het principe van de participatie tenslotte, geeft uitdrukking aan de wens om de samenwerking niet te beperken tot overheden, maar te verbreden tot maatschappelijke organisaties, universiteiten en bedrijven. Reciprociteit Reciprociteit in Noord-Zuid relaties is een nieuw en abstract concept. De operationalisering staat nog in de kinderschoenen. Ook de maatschappe lijke acceptatie van reciprociteit staat niet bij voorbaat vast. De reciprociteitsgedachte zal daarom geleidelijk vorm moeten worden gegeven. Aan reciprociteit kan op verschillende niveaus uitdrukking worden gegeven: a) gezamenlijke algemene doelstellingen inzake duurzame ontwikkeling, b) uitwisseling van informatie, ervaringen en verworvenheden en c) beleidsverplichtingen. De werkbezoeken van Bhutaanse en Costaricaanse delegaties aan Nederland gaven op de korte termijn inhoud aan niveaus a en b. De delegatiebezoeken gaven aanleiding tot een stroom van vragen, inzichten en opmerkingen over de Nederlandse duurzaamheidsproblematiek. De Nederlandse maatschappe lijke organisaties en de Ministeries van VROM en LNV waren de ontvangers van de, ten opzichte van de traditionele ontwikkelingshulp, omgekeerde informatiestroom. In de nabije toekomst kan reciprociteit verder inhoud krijgen door middel van uitwisselingsprogramma's, twinning, workshops, gezamen

5 lijke voorbereiding van internationale conferenties in het kader van Agenda 21 en door de koppeling aan Nederlandse bewustmakings campagnes (zoals bijvoorbeeld de broeikaskaravaan van de Vereniging Milieu Defensie). Andere vormen van wederkerigheid vereisen een langere aanlooptijd. Een pilot project op het terrein van Joint Implemen tation, of de gezamenlijke ontwikkeling van een «groene» berekening van het Bruto Nationaal Produkt vergen een gedegen voorbereiding. In Nederland wijzen de eerste ervaringen rond de voorbereiding van de Bilaterale Duurzame Ontwikkelingsverdragen uit dat betrokken actoren moeten waken voor de valkuilen van de traditionele donor ontvangerrelatie. Eén van de valkuilen is de neiging om in discussies het accent te plaatsen op de duurzaamheidsproblematiek van het betreffende partnerland en te weinig op problemen m.b.t. duurzame ontwikkeling in Nederland. Ook in Benin, Costa Rica en Bhutan blijkt het doorbreken van traditionele donor-ontvangerrelaties geen gemakkelijke opgave. De verschillen in economische, sociale en milieusituatie tussen een dunbe volkt agrarische bergstaat, Bhutan, én een dichtbevolkt hoog geïndustriali seerd land, Nederland, bewerkstelligen een begrijpelijke aarzeling bij de Bhutaanse delegatie om uitspraken te doen over de Nederlandse duurzaamheidsproblematiek. Het ontbreekt in Bhutan ook aan de administratieve en institutionele capaciteit om de reciprociteitsgedachte te concretiseren. De Costaricaanse delegatie constateerde meer overeen komsten, zoals bijvoorbeeld de problematiek van de chemische bestrij dingsmiddelen in de landbouw (bloembollen in Nederland versus bananen in Costa Rica). De Costaricaanse delegatie signaleerde tijdens haar bezoek o.a. de teloorgang van de bossen, luchtverontreiniging en file-vorming, waarvan men concludeerde dat men dergelijke ontwikke lingen in eigen land moest voorkomen. Participatie De maatschappelijke participatie in Nederland is georganiseerd door middel van een drietal taakgroepen; één voor Costa Rica, Bhutan en Benin. De taakgroepen functioneren sinds maart Bij de samen stelling van de taakgroepen is gestreefd naar evenredige vertegenwoor diging van vertegenwoordigers uit de gouvernementele en niet-gouvernementele sector. Ambtenaren van het DGIS van het Minis terie van Buitenlandse Zaken en de Ministeries van VROM en LNV participeren momenteel actief in de taakgroepen. Voor wat betreft de niet-gouvernementele sector zijn momenteel vooral maatschappelijke organisaties en universiteiten betrokken. De taakgroepleden functioneren als «dragers» van het proces: zij vergaderen maandelijks, voeren de discussies, maken deel uit van delegaties die de partnerlanden bezoeken, zijn aanwezig bij het bezoek van delegaties van de partnerlanden aan Nederland en informeren hun achterban over de nieuwe vorm van samenwerking. De drie landen medewerkers van de Stichting Eco-operation i.o. functioneren als uitvoerend secretaris van de betreffende taakgroep. Hoewel tot op heden de formele status en mandaat van de taakgroepen ontbreken en de leden zonder vergoeding in de taakgroepen participeren is de betrokkenheid en inzet groot. Bhutan kent vrijwel geen onafhankelijke maatschappelijke organisaties. Dit reflecteert dat het democratisch proces in Bhutan op een andere wijze georganiseerd is dan bij ons de gewoonte is. Vooralsnog bestaat de Bhutaanse taakgroep uit hoge ambtenaren van verschillende ministeries. De maatschappelijke participatie in Benin komt langzaam op gang. De recente overgang naar meer democratische politieke verhoudingen heeft

6 ruimte gecreëerd voor Niet-Gouvernementele Organisaties (NGOs), maar hun positie is nog zwak. De expliciete aandacht voor maatschappelijke participatie in de duurzame ontwikkelingsverdragen wordt door de Beninese NGOs als een steun in de rug ervaren. De maatschappelijke participatie in Costa Rica is het verst gevorderd. De tegenhanger van de Nederlandse taakgroep, de Comision Interinstitu cional is breed en evenwichtig samengesteld en kent een evenredige verdeling van de publieke en private sectoren. De Costaricaanse NGOs zijn georganiseerd op basis van zes regio's, die elk drie vertegenwoor digers hebben gekozen voor het nationale coördinerende comité. Het nationale comité heeft uit haar achttien leden vijf leden aangewezen om zitting te nemen in de Comision Interinstitucional. Het bestaande samenwerkingsverband tussen de onderzoeksrectoren functioneert als coördinerend comité voor de vier staatsuniversiteiten van Costa Rica. Het bedrijfsleven wordt vertegenwoordigd door de kamers van koophandel voor de industrie en landbouw. Gelijkwaardigheid Het streven naar gelijkwaardigheid betreft de relaties tussen de partnerlanden en Nederland én de relaties tussen de betrokken actoren in elk land. De gelijkwaardigheid in de bilaterale relatie komt tot uiting in de organisatorische aanpak, de wederzijdse delegatiebezoeken en besluitvormingsprocedures. Het streven naar gelijkwaardigheid betekent in de praktijk o. a. dat de organisatorische capaciteit in beide landen gelijklopen, de delegaties van gelijk niveau en grootte zijn en de priori teiten en werkwijzen gezamenlijk worden vastgesteld. Als voorbeeld van een gelijkwaardig optreden kan worden genoemd het feit dat tijdens haar bezoek aan Nederland de Costaricaanse delegatie het initiatief nam de verantwoordelijkheid te nemen voor de verslaglegging, hetgeen een maand na het bezoek resulteerde in een aide-memoire en slotdocument. De gelijkwaardigheid in de onderlinge relaties komt tot uiting in samenstellingen van de taakgroepen, coördinerende comités en delegaties. Ook hierbij is in de praktijk gelijkwaardigheid geen gegeven maar een uitdaging. De traditioneel ondergeschikte positie van maatschappelijke organisaties en universiteiten ten opzichte van de overheid verandert niet door deelname alleen.