inhoud Inleiding 9 2 Landschap in verandering 59 rené vossebeld Landschap 10 Bewoners 13
|
|
- Brigitta van der Linden
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 inhoud Inleiding 9 Landschap 10 Bewoners 13 1 Militairen op de Veluwe 17 ingrid van der vlis Leger in ontwikkeling 17 Veluwe in beeld Oefenterreinen Soldatenvolk Onderdak voor garnizoenen 25 Militair bolwerk Tijdelijke bewoners Inkrimping en intensivering 33 Ruimte in overvloed? Oorlogsdreiging Duitse bezetting Herschikking van het leger 40 Koude Oorlog Groeiende overlast 46 Te zware militaire druk In actie tegen Defensie Vertrek van de Veluwe 52 Nieuw evenwicht 55 2 Landschap in verandering 59 rené vossebeld Landschap voor Eerste bewoners Wegennet Ontsluiting van de Veluwe 65 Militaire inspraak Veluws kanaal Keuzes van het leger 70 Ruimte Spoorwegnet Militaire infrastructuur 74 Van vliegstrip tot Luchtmachtbasis Groeiende dorpen Toename verkeer Verboden toegang 3 Bouwen voor de krijgsmacht 89 jan vredenberg Kazernes voor massalegering 89 Vauban: het Franse voorbeeld De eerste kazernes Gezondheid Types du Génie 5
2 Inhoud Paviljoenbouw en standaardtypen 97 Gescheiden functies Boostkazernes Schietkampen 102 Kazematten Knikkerpot op de Veluwse heide Marechausseekazernes 107 Vliegbasis Deelen 108 Bouwen voor de Koude Oorlog 112 Amerikaanse invloed Magazijnen Buiten de poort 116 Militaire architectuur Defensie als natuurbeheerder 121 rense haveman 5 De kunst van het herbestemmen 149 eva ter braak [ m.m.v. Boei ] Complex proces 149 In het domein van Domeinen Het gemak van de stad 155 Militair hospitaal Onder de Linden Militaire bakkerij Klarendal Jan van Nassaukazerne Willem George Frederikkazerne Willem de Zwijgerkazerne Van camouflage naar groen 162 Munitiemagazijnencomplex Scherpenberg Magazijnencomplex Veldhuizen Generaal Winkelmankazerne Oefenterrein De Dellen Sporen in het landschap 6 Onontgonnen landschap 121 Landbouwgrond Aandacht voor natuurbehoud 124 Groene golf Zandverstuivingen 130 Heide 134 Bossen 138 Graslanden 139 Overige natuurwaarden 141 Baat bij militair gebruik 143 Traditioneel beheer: branden 6 Voor God & Vaderland 175 addy schuurman Kerkelijke richtingenstrijd 175 De kleine luyden organiseren zich Militaire zede(loosheid) 177 De moraal in het geding? Interne zending 180 Militaire verenigingen Eerste tehuizen op de Veluwe ( ) Katholieke inhaalslag ( ) Hoogtijdagen ( ) Verantwoorde ontspanning Hemelexercitie Teruggang ( ) Plaatselijke kerken 199
3 7 Vrije tijd, verveling & vermaak 205 ingrid van der vlis Dagelijks leven 205 Verveling 207 Kroegbezoek Sportclubs Opstand in Harskamp Nieuwe vrijetijdsbesteding Alles Voor Onze Soldaten WZZ en Cadi Aksiegroepen Meer vrije tijd Vermaak 223 Muziek Parades en open dagen Herdenkingen Musea Last of gemak? Jan Soldaat in de statistieken 267 marloes schoonheim & theo engelen Demografische transitie 267 Gelderland Met en zonder militairen 270 Harderwijk Heerde Sekseratio en leeftijdsopbouw 276 Geboorte en sterfte 277 Huwelijk en verweduwing 283 Vestiging en vertrek 287 Invloed op lokale demografie 290 Slotbeschouwing 295 Landschap 295 Bewoners Militairen als economische motor 237 piet van cruyningen Villes mortes 237 Voor- en nadelen van de strijdkrachten 239 Beroepsstructuur De gemeentelijke financiën 244 Koloniaal Werfdepot Garnizoen Werkgelegenheid 250 Het bouwbedrijf Middenstand en horeca Afbouw van de garnizoenen, Economische stimulans 264 Bijlagen 1 Militair jargon Aantal opgeroepen dienstplichtigen en de duur van hun eerste oefening, Militaire aanwezigheid op de Veluwe, circa Noten 312 Bronnen & literatuur 326 Auteurs 336 Verantwoording illustraties 337 Register van geografische namen 339 7
4 Infanterist op de Veluwe, 1946
5 inleiding Halverwege de negentiende eeuw was de Veluwe voor veel Nederlanders niet meer dan een woest en ledig landschap. Er kraaide dan ook geen haan naar toen de krijgsmacht hier de eerste terreinen aankocht. Voor het leger vormden de uitgestrekte heidevelden de perfecte basis voor grootschalige oefeningen met geweren en kanonnen die een almaar groter bereik kregen. In de twintigste eeuw en zeker na de Tweede Wereldoorlog nam de krijgsmacht een veel groter deel van het gebied in gebruik. Vele duizenden jongemannen vervulden vanaf dat moment hun dienstplicht op de Veluwe. Het maandblad van het Ministerie van Oorlog, de Legerkoerier, berichtte daarover in 1953: Wie over de Veluwe dwaalt, heeft veel kans mannen van de vierde divisie te ontmoeten; een marcherende compagnie infanterie met volledige bepakking, zwetend en zingend als rechtgeaarde infanteristen; een lijnploeg van een artillerie verbindingsafdeling, telefoonverbindingen uitleggend; mannen van de Genie, die een mijnenveld gelegd en weer geruimd hebben. Op de schiethei te Oldebroek dreunt gestadig het geschut; op de banen van de Harskamp fluiten de kogels. 1 De militaire aanwezigheid ging aan de Veluwe niet onopgemerkt voorbij. Tenminste, dat mag worden aangenomen. Tot op heden is eigenlijk nooit goed nagegaan wat de militaire activiteit voor de Veluwe en haar bewoners betekende. In die leemte wil dit boek voorzien. Nieuw-Milligen was de eerste plek waar het leger in 1858 een flink stuk grond in gebruik nam. Het inleidende hoofdstuk, Militairen op de Veluwe, start bij dat punt en behandelt vervolgens in vogelvlucht de manier waarop de Nederlandse krijgsmacht met de regio in aanraking kwam. Daaruit blijkt dat de verstandhouding af en toe onder druk stond. De belangen van Veluwenaars en het leger kwamen aanvankelijk overeen, botsten na verloop van tijd en kwamen uiteindelijk weer meer samen. In de ruim anderhalve eeuw dat de Veluwe nu gebruikt wordt voor militaire activiteiten, is er veel veranderd. Met de groei van de krijgsmacht nam de intensiteit van het gebruik toe. De duizenden extra dienstplichtigen na de Tweede Wereldoorlog werden onder andere ondergebracht in grote nieuwe kazernes op de Veluwe. De aard van het militaire gebruik veranderde ook. Waren het aanvankelijk infanteristen en ruiters die het terrein in beslag namen, vanaf de jaren vijftig kwamen er steeds meer auto s, tanks en helikopters. Dat bleek niet altijd goed te rijmen met andere opkomende sectoren, zoals de toeristenindustrie. De goede verstandhouding kwam dan ook onder druk te staan en zou pas weer normaliseren toen de krijgsmacht drastisch werd gereorganiseerd en, vooral, sterk inkromp. 9
6 Inleiding Landschap 10 De Veluwe was uiteraard niet volledig leeg en ongebruikt toen de krijgsmacht er haar oog op liet vallen. De bewoningsgeschiedenis gaat eeuwen terug. Wel kende het gebied nog grote stukken woeste grond met voornamelijk zand en heide. Een relatief klein aantal handelswegen doorkruiste de Veluwe. Daar kwam in de tweede helft van de negentiende eeuw verandering in, toen nieuwe infrastructuur als spoorlijnen, kanalen en verharde wegen het gebied geleidelijk ontsloot. Het hoofdstuk Landschap in verandering laat zien dat de infrastructurele ontwikkeling van de Veluwe niet bestudeerd kan worden zonder de rol van de krijgsmacht er in mee te nemen. Enerzijds koos de legerleiding specifieke locaties op de Veluwe op basis van bestaande infrastructuur, anderzijds paste het leger de infrastructuur voor eigen gebruik aan. De wisselwerking hiertussen kwam vooral gedurende de Tweede Wereldoorlog en in de daaropvolgende jaren aan het licht. Diverse grote infrastructurele aanpassingen vonden toen hun oorsprong op de militaire tekentafel. Duidelijk zichtbare tekens van militaire activiteit in het landschap zijn de bouwwerken van het leger. Vanaf het moment dat de eerste militairen hun werk op de Veluwe verrichtten, bouwden zij er hun onderkomens. Bouwen voor de krijgsmacht zoomt in op de ontwikkeling van deze bebouwing. Die begon bescheiden met een militair hospitaal en af en toe een tentenkamp. Rond 1900 verrezen op steeds meer plaatsen op de Veluwe permanente onderkomens, om te culmineren in de enorme complexen zoals deze in de jaren vijftig van de twintigste eeuw gebouwd werden. Het meest in het oog springend waren de kazernes op de nieuwe legerplaatsen, waar duizenden mannen hun werk deden. Ook vliegvelden, voorzieningen bij oefenterreinen, mobilisatiecomplexen en depots maakten Gebruik van legervoertuigen verandert de relatie met het landschap deel uit van de militaire nieuwbouw. Alles bij elkaar gaat het om een interessante dwarsdoorsnede van militaire architectuur, want vrijwel alle architectonische en cultuurhistorische ontwikkelingen blijken op de Veluwe terug te vinden. De invloed van het leger op de natuur van de Veluwe is voor menigeen snel duidelijk: die moet wel negatief zijn. Defensie als natuurbeheerder lijkt dan ook een provocerende titel. Was het leger immers niet de organisatie die natuurgebieden opkocht en deze met tanks omwoelde? Dit hoofdstuk laat zien dat de situatie minder zwart-wit is dan op het eerste gezicht lijkt. Natuurminnaars maakten zich vanaf de jaren vijftig
7 Bron van veel ergernis: oefeningen van de Luchtmobiele Brigade op de Ginkelse Heide, 1997
8 Inleiding van de krijgsmacht op de Veluwe ligt inmiddels achter ons. Dat neemt niet weg dat het leger er volop sporen heeft nagelaten. Niet alleen kleine herkenningspunten als een schuttersputje in het bos of een herdenkingssteen voor een gesneuvelde soldaat, maar ook kazernecomplexen voor een paar duizend man. Na de grote reorganisaties aan het eind van de twintigste eeuw raakte een fors aantal van deze kazernes overbodig. Wat is de status van dit militair erfgoed? Worden de gebouwen zo snel mogelijk gesloopt of hebben zij monumentale waarde en kunnen zij als zodanig of anderszins hergebruikt worden? De kunst van het herbestemmen probeert hier antwoord op te vinden. In tegenstelling tot het door velen nutvan de twintigste eeuw terecht boos over de krijgsmacht, die slordig omsprong met voorheen openbaar toegankelijk en uniek natuurgebied. Als grootgrondbezitter moest het leger in de daaropvolgende decennia echter erkennen dat natuurbehoud ook een van zijn taken was. De afspraken over de Ecologische Hoofdstructuur bevestigden dit. Uit recent onderzoek blijkt dat die beheerdersrol voor de natuurwaarden niet negatief uitpakte. De biodiversiteit blijkt zelfs gebaat bij de manier waarop militairen met hun terreinen omgaan. Zo omvangrijk en zichtbaar als de militaire aanwezigheid in de jaren kort na de Tweede Wereldoorlog was, is deze tegenwoordig niet meer. Het hoogtepunt 12 Instroom van vele jongemannen: gewenst of niet?
Praktische opdracht Aardrijkskunde Kaart analyse
Praktische opdracht Aardrijkskunde Kaart anal Praktische-opdracht door een scholier 1710 woorden 23 september 2004 4 3 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Inleiding Met deze opdracht leer je omgaan met
Nadere informatieDefensie en Natuur: Ja, Natuurlijk!
Defensie en Natuur: Ja, Natuurlijk! Defensie staat voor vrede en veiligheid, in eigen land en daarbuiten. Men denkt dan al snel aan rondvliegende F-16 s en Chinooks, rondrijdende tanks, het opruimen van
Nadere informatieWILLEM LODEWIJK V NASSAUKAZERNE, MATERIEEL LOGISTIEK PELETON (320) LOKAAL FACILITAIRE DIENST
DE KAZERNES VAN NEDERLAND 2012. Hier vind u een lijst van landmachtkazernes in Nederland. In de lijst vind u de eenheden die er gelegerd zijn en de plaats waar de kazerne staat. JOHANNES POSTKAZERNE, HAVELTE.
Nadere informatieDADIZELE TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG
DADIZELE TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG Voor de oorlog DAD_02 Dadizele, voor de oorlog. De kinderen wachten op de tram. Overal in de streek liepen tramlijnen. Maar de tram maakte plaats voor de auto. Ook
Nadere informatie100 jaar geleden. t Is Oorlog! Een lesmap voor het vierde, vijfde en zesde leerjaar, door juffrouw Anita en de papa van Anna.
100 jaar geleden t Is Oorlog! Een lesmap voor het vierde, vijfde en zesde leerjaar, door juffrouw Anita en de papa van Anna. t Is oorlog! Binderveld, Kozen, Nieuwerkerken en Wijer 100 jaar geleden is een
Nadere informatieSLYPSKAPELLE TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG
SLYPSKAPELLE TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG Voor de oorlog MO_03 Moeders met lange rokken en schorten. Meisjes en jongens met zwarte kousen, sommige op klompen. Het lijkt gezellig op straat. Geen auto
Nadere informatieLICHTERVELDE TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG
LICHTERVELDE TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG Voor de oorlog LI_07 Er is veel volk op de dorpsplaats samengekomen en overal hangen vlaggen. Niemand is aan het werken. Het is waarschijnlijk zondag, en mooi
Nadere informatieTU Delft Rmit Afstudeeropdracht 2010/2011 Kasteel Gemert, De nieuwe KMA. Titelblad
Titelblad Vanaf april 2010 staat het kasteel van Gemert leeg. De laatste bewoners waren enkele paters die het grootste deel van hun leven in het buiteland hun geloof hadden onderwezen. Wegens hun leeftijd
Nadere informatieOEKENE TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG
OEKENE TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG Voor de oorlog de kerk van Oekene voor de Eerste Wereldoorlog 31 juli 1914: ten oorlog! Op 31 juli 1914 staat het dorp in rep en roer: het is oorlog! Overal wordt
Nadere informatieRoute.nl - Meer dan 1900 gratis fietsroutes
1 van 5 Nederland Gelderland Ede 31 (ongeveer 1:49 u.) Fietsroute 140575 1km 2015 Falkplan BV 2 van 5 Nederland Gelderland Ede 31 (ongeveer 1:49 u.) Fietsroute 140575 Falk-VVV fietskaarten, een serie van
Nadere informatieRUMBEKE TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG
RUMBEKE TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG Voor de oorlog RUM_02 Koetsen en karren over de kasseien van de vooroorlogse Rumbeeksesteenweg. De straat loopt recht op de mooie, fiere kerktoren. 31 juli 1914:
Nadere informatieEindexamen geschiedenis vwo 2008-II
De koloniale relatie tussen Nederland(ers) en Nederlands-Indië In 1596 bereikte een Nederlandse expeditie onder Cornelis de Houtman Bantam. 2p 1 Leg uit welk verband er bestaat tussen deze expeditie en
Nadere informatieGITS TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG
GITS TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG 31 juli 1914: ten oorlog! Op vrijdag 31 juli 1914 staat Gits in rep en roer: de algemene mobilisatie wordt afgekondigd. Alle jongemannen die in aanmerking komen voor
Nadere informatieCultuurhistorische verkenning Zandwijksingel Woerden. Datum 2 mei 2011
Cultuurhistorische verkenning Zandwijksingel Woerden Datum 2 mei 2011 Colofon Projectnaam Cultuurhistorische verkenning Zandwijksingel Woerden Auteur Willem de Bruin Datum 2 mei 2011 1. Inleiding 1.1
Nadere informatieWerkbladen voortgezet onderwijs. Naam leerling:
Werkbladen voortgezet onderwijs Naam leerling: Inhoud: Uitleg werkbladen Deze werkbladen horen bij de film D-Day, Normandy 1944. Een film die je meeneemt naar een beslissend moment in de geschiedenis:
Nadere informatieSTADEN TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG
STADEN TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG Staden voor de oorlog STA_07 De Speyhoek in Staden, voor de oorlog. Iedereen komt naar buiten voor de fotograaf. Moeders met lange rokken en grote schorten, vaders
Nadere informatieHet artilleriemuseum 2011 in een nieuw kleedje
Het artilleriemuseum 2011 in een nieuw kleedje Samenstelling: Van den Eede Eddy. Ere Kapitein-commandant Fotograaf: Kennis Jan Vanaf 2011 steekt het artilleriemuseum in het Kamp van Brasschaat in een nieuw
Nadere informatieINGELMUNSTER TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG
INGELMUNSTER TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG 31 juli 1914: ten oorlog! Op 31 juli 1914 staat de gemeente in rep en roer: het is oorlog! Overal wordt erover gepraat. De volgende dag al moeten de dienstplichtigen
Nadere informatieHOOGLEDE TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG
HOOGLEDE TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG 31 juli 1914: ten oorlog! Het is oorlog! Het brandweerkorps wordt snel samengeroepen voor het gemeentehuis. De brandweermannen moeten de jongens gaan waarschuwen
Nadere informatieRucphen. Introductie. Gemeente Rucphen (bron: wattedoenin.nl)
Rucphen Rucphen Introductie Rucphen maakt deel uit van de gelijknamige gemeente in het westen van Noord-Brabant, tegen de grens met België aan. De gemeente bestaat uit een driehoek van drie bij elkaar
Nadere informatieNaam: EEN BRUG TE VER De Slag om Arnhem
Naam: EEN BRUG TE VER De Slag om Arnhem A Bridge too Far is een film over de meest tragische blunder van de Tweede Wereldoorlog en vertelt heel precies over een groot plan. Dat plan kostte meer Geallieerden
Nadere informatieLesidee: Oorlog en verzet
Lesidee: Oorlog en verzet Tussen 1940 en 1945 was Nederland bezet door Duitse troepen. Die waren in de nacht van 9 op 10 mei 1940 in opdracht van Adolf Hitler het land binnengevallen. Het Nederlandse leger
Nadere informatieWe zijn 2 zusjes Leah en Dika, we komen uit een gezin van 10 kinderen. We zijn in Teuge geboren en opgegroeid, waar we een geweldige jeugd hebben
Barakkenkampen In 1951 kwamen 12.000 Molukse KNIL-militairen en hun gezinnen noodgedwongen in Nederland aan voor een tijdelijk verblijf. Ze werden opgevangen in kampen. Het woonoord in Lage Mierde was
Nadere informatieHerdenking Capitulaties Wageningen
SPEECH SYMPOSIUM 5 MEI 2009 60 jaar NAVO Clemens Cornielje Voorzitter Nationaal Comité Herdenking Capitulaties Wageningen Dames en heren, De détente tussen oost en west was ook in Gelderland voelbaar.
Nadere informatieNaam: DE BEELDENSTORM Ketters Luther en Calvijn
Naam: DE BEELDENSTORM Ketters Luther en Calvijn Filips II In 1566, meer dan vierhonderd jaar geleden, zijn veel mensen boos. Er is onrust in de Nederlanden. Er zijn spanningen over het geloof, veel mensen
Nadere informatieNaam: DE GOUDEN EEUW en Rembrandt
Naam: DE GOUDEN EEUW en Rembrandt De Gouden Eeuw duurde niet precies honderd jaar. Hij begon aan het eind van de 16de eeuw, beleefde zijn hoogtepunt rond 1675 en was in de 18de eeuw voorbij. De Gouden
Nadere informatieArras. De Champs-Élysées
Utrecht, de Domstad Neeltje Jans Arras Kasseien in Noord-Frankrijk De Champs-Élysées Alpe d Huez Gâteau à la broche Utrecht, de Domstad De Tour de France start in 2015 in Utrecht. Utrecht wordt ook wel
Nadere informatieNS Poort en u. Stationsgebieden komen tot leven
NS Poort en u Stationsgebieden komen tot leven Welkom bij NS Poort NS Poort. Misschien is de naam voor u nieuw. Wij richten ons op de poort naar vele vormen van vervoer, de poort naar het stadscentrum,
Nadere informatieWaar verleden en heden elkaar ontmoeten
Waar verleden en heden elkaar ontmoeten Introductie Graafs Museum Het Graafs Museum is gevestigd in de Hampoort, de laatste overgebleven stadspoort van de vestingstad Grave. Een locatie die mede het verhaal
Nadere informatieLEZEN. Terpentijd - 1500
1 LEZEN Terpentijd - 1500 Friesland bestaat eigenlijk uit drie delen: de klei, het veen en het zand. De eerste boeren woonden op het zand (De Wouden en Gaasterland). Hun aardewerk in de vorm van trechters
Nadere informatieMOORSLEDE TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG
MOORSLEDE TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG Voor de oorlog MO_03 Moeders met lange rokken en schorten. Meisjes en jongens met zwarte kousen, sommige op klompen. Het lijkt gezellig op straat. Geen auto s...
Nadere informatieBijlage VMBO-KB. geschiedenis en staatsinrichting CSE KB. tijdvak 1. Bronnenboekje. KB-0125-a-14-1-b
Bijlage VMBO-KB 2014 tijdvak 1 geschiedenis en staatsinrichting CSE KB Bronnenboekje KB-0125-a-14-1-b Staatsinrichting van Nederland bron 1 Een politieke prent over een biddende fabrikant (1907): Onderschrift
Nadere informatie6 Daagse Battlefieldtour Oradour sur Glane, tankmuseum Saumur en de Loirestreek.
6 Daagse Battlefieldtour Oradour sur Glane, tankmuseum Saumur en de Loirestreek. Geachte reiziger, - zaterdag 5 t/m donderdag 10 oktober 2019 - We hebben weer een najaarsreis op het programma staan voor
Nadere informatieFototentoonstelling WO I
Fototentoonstelling WO I gewone dieren, bijzondere situaties Ook op de kinderboerderij zijn we de herdenking van WO I niet vergeten. Hoe kan het ook anders, bij ons staat deze in het teken van de dieren.
Nadere informatieWat wordt de toekomst van het Arsenaal en de Infirmerie?
Wat wordt de toekomst van het Arsenaal en de Infirmerie? Arsenaal Infirmerie Nieuwe kansen! Het Arsenaal staat leeg, de Infirmerie komt leeg. Nieuwe kansen voor het toekomstig gebruik van deze markante
Nadere informatieEindexamen aaardrijkskunde havo 2008-II
Natuur en milieu Opgave 5 De milieugebruiksruimte zoet water Gebruik de bronnen 8 en 9 van het bronnenboekje. De werkelijk beschikbare hoeveelheid neerslag die een Aziaat kan gebruiken om te voorzien in
Nadere informatieDORST IN DE OORLOGSJAREN.
DORST IN DE OORLOGSJAREN. De aanwezigheid van vliegveld Gilze-Rijen heeft voor de bewoners van Dorst de hele oorlog door steeds grote ongemakken en vele gevaren opgeleverd. Praktisch de hele oorlog waren
Nadere informatieTypisch gemert. Stedenbouwkundige hoofdstructuur en beeldkwaliteit geven Gemert een nieuwe impuls
Typisch gemert gemert Stedenbouwkundige hoofdstructuur en beeldkwaliteit geven Gemert een nieuwe impuls RUIJSCHENBERGH DE STROOM NAZARETH RUIJSCHENBERGH NAZARETH DE STROOM Typisch Gemert Stedenbouwkundige
Nadere informatieEindexamen geschiedenis vwo II
Ten oorlog! Europese oorlogen 1789-1919. Oorlog als maatschappelijk fenomeen Vanaf de zomer van 1789 trokken veel Franse vluchtelingen naar Oostenrijk. 1p 1 Waarom vormde dit voor het Franse revolutionaire
Nadere informatieHendriksbosch. Het Hendriksbosch is bezit van de gemeente Nunspeet. Het dennenbos ligt op een steenworp afstand van het station.
Hendriksbosch door Peter Kwant Het Hendriksbosch is bezit van de gemeente Nunspeet. Het dennenbos ligt op een steenworp afstand van het station. In het Hendriksbosch gaan natuur en recreatie samen. Het
Nadere informatieecologische hoofdstructuur
32 Veertien stappen dichter bij de ecologische hoofdstructuur DOOR PAUL BAETEN Wandelen op de schietbaan? Oude munitiebunkers gebruiken voor de opslag van kaas en worst of toch maar ombouwen tot huisvesting
Nadere informatieMariekerke tijdens de eerste wereldoorlog
Mariekerke tijdens de eerste wereldoorlog Voor de oorlog Mariekerke is vooral een vissersdorp waar de inwoners hun brood verdienen door op de Schelde te gaan vissen. 4 augustus 1914 : ten oorlog! Mariekerke
Nadere informatieS C.F.
Ref. 0635 Lionard Luxury Real Estate Via dei Banchi, 6 - ang. Piazza S. Maria Novella 50123 Firenze Italia Tel. +39 055 0548100 Fax. +39 055 0548150 Milaan INDRUKWEKKEND KASTEEL BIJ MILAAN TE KOOP BESCHRIJVING
Nadere informatieKaart van 1755 van de Keizersen. Lievenspoort. St lievenspoort. Brusselsepoort. Oud Scheldeken. Heuvelpoort. St Pietersdorp.
Brusselsepoortstraat johan@sint-pietersdorp.be D7 Brusselsepoort St lievenspoort Kaart van 1755 van de Keizersen Sint- Lievenspoort Oud Scheldeken Heuvelpoort St Pietersdorp Spaans kasteel Kaart van 1799
Nadere informatieEindexamen geschiedenis havo 2009 - I
Ten oorlog! Europese oorlogen 1789-1919. Oorlog als maatschappelijk fenomeen In de Coalitieoorlogen voerde de Franse regering de dienstplicht in. 2p 1 Leg uit dat zij hiermee de betrokkenheid van Franse
Nadere informatieVerenigde Staten Ontwikkeling van de burgerrechten
Verenigde Staten Ontwikkeling van de burgerrechten 1.2-2.3-3.3 Inleiding Deze opdracht gaat over de ontwikkeling van de burgerrechten. Hierbij staat de status van de zwarte bevolking in de Verenigde Staten
Nadere informatieBetreft: reactie van VVG op het ontwerp van de Structuurvisie (d.d. 16 november 2011) Wijdemeren "Beheerste ontwikkeling met behoud van het goede".
www.vriendenvanhetgooi.nl Aan B&W van de gemeente Wijdemeren Cc gemeenteraad Wijdemeren Postbus 190, 1230 AD Loosdrecht, Per email: postbus@wijdemeren.nl Betreft: reactie van VVG op het ontwerp van de
Nadere informatie12 landschapsaspecten
12 landschapsaspecten Voor de analyse van een landschap zijn onderstaande aspecten van belang. Ze geven een nadere invulling aan de kernkwaliteiten. 12 landschapsaspecten... 1 1. Opbouw landschap... 1
Nadere informatiepersbericht 1 COVM Grote Defensie-oefening Falcon Autumn in midden-, oost- en noord-nederland 1 vib. L.auvardsn [Nr. LWI/c s3/ Koninklijke Luchtmacht
4S Koninklijke Luchtmacht COVM vib. L.auvardsn [Nr. LWI/c s3/ Datum 26juli208 Ministerie van Defensie Defensie Helikopter Commando Vliegbasis Gilze-Rijen persbericht wwwiuchtmacht.ni Contactpersoon Sectie
Nadere informatieHester Oerlemans / De Sokkel van de Veluwe. Verborgen Landschap
Hester Oerlemans / De Sokkel van de Veluwe Verborgen Landschap Voorwoord Verkenner Verborgen Landschap Landschapspark Hester Oerlemans Van bovenaf lijkt het of Arnhem aan een eindeloos bos- en heidegebied
Nadere informatieKerkepaden in de Achterhoek
voorbeeldproject Kerkepaden in de Achterhoek Historische verbindingen hersteld Nederland heeft waarschijnlijk het best onderhouden en meest fijnmazige net van verharde wegen dat er op de wereld te vinden
Nadere informatieNiets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd en/of vermenigvuldigd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever.
Artikel: Leger en leger: Interview H. Amersfoort Auteur: Emmanuelle Los en Arjan Terpstra Verschenen in: Skript Historisch Tijdschrift, jaargang 19.4, 327-330. 2014 Stichting Skript Historisch Tijdschrift,
Nadere informatieLeestekst met begripsopdrachten en sleutel
Leestekst met begripsopdrachten en sleutel Inleiding Deze leestekst is een bewerkte tekst van het artikel in De Volkskrant van 24 april 1. Het doel ervan is om het lezen te verbeteren en de woordenschat
Nadere informatiealgemene informatie Ook voor de Merelbeekse scholen is er een boeiend erfgoedaanbod!
algemene informatie contact: dienst erfgoed openingsuren: T 09 210 32 92 ma 9-12 u. di 9-12 u. woe 9-12 u. adres: Gemeentehuis Merelbeke do 9-12 u. Hundelgemsesteenweg 353 vrij 9-12 u. 9820 Merelbeke Waarvoor
Nadere informatieThemabijeenkomst regionale arbeidsmarkt. Elburg, Ermelo, Harderwijk, Nijkerk, Nunspeet, Oldebroek, Putten en Zeewolde
Themabijeenkomst regionale arbeidsmarkt Elburg, Ermelo, Harderwijk, Nijkerk, Nunspeet, Oldebroek, Putten en Zeewolde Aandachtspunten Even voorstellen: Willem van der Craats De werkgelegenheidsstructuur
Nadere informatieVerslag excursie van 1 juni 2016
Verslag excursie van 1 juni 2016 De Basiliek van Oudenbosch Bij aankomst in Oudenbosch werd het gezelschap in twee groepen verdeeld, een groep echtparen en een groep singles, in totaal waren wij met 55
Nadere informatieHitler op weg naar de macht Wie was Adolf Hitler?
Hitler op weg naar de macht Wie was Adolf Hitler? Iedereen heeft wel eens van Adolf Hitler gehoord. Hij was de leider van Duitsland. Bij zijn naam denk je meteen aan de Tweede Wereldoorlog. Een verschrikkelijke
Nadere informatieNieuwsbrief augustus/ september 2012
Nieuwsbrief augustus/ september 2012 1 en 2 september: Feestweekeinde 100 Jaar Den Dolder met Poppodium, Jaarmarkt, Kunstmarkt en nog meer. Alle activiteiten zijn in het centrum van het dorp op en aan
Nadere informatieEMELGEM TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG
EMELGEM TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG 31 juli 1914: ten oorlog! Op 31 juli 1914 staat het dorp in rep en roer: het is oorlog! Iedereen komt op straat en praat erover. De jonge mannen worden opgeroepen
Nadere informatieGeschiedenis kwartet Tijd van jagers en boeren
Geschiedenis kwartet jagers en boeren jagers en boeren jagers en boeren Reusachtige stenen die door mensen op elkaar gelegd zijn. Zo maakten ze een begraafplaats. * Hunebedden * Drenthe * Trechterbekers
Nadere informatieAls bij een vraag een verklaring of uitleg gevraagd wordt, worden aan het antwoord geen punten toegekend als deze verklaring of uitleg ontbreekt.
Examen VWO 2008 tijdvak 2 woensdag 18 juni 9.00-12.00 uur geschiedenis Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 25 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 76 punten te behalen. Voor elk vraagnummer
Nadere informatieBest. Introductie. Gemeente Best (bron:
Best Best Introductie Best is een Noord-Brabantse gemeente, gelegen op ruim tien kilometer van de stad Eindhoven. De gemeente bestaat uit de centrale kern Best en twee kleine kernen, Aarle en De Vleut.
Nadere informatieBijlage VMBO-KB. geschiedenis en staatsinrichting CSE KB. tijdvak 1. KB-0125-a-16-1-b
Bijlage VMBO-KB 2016 tijdvak 1 geschiedenis en staatsinrichting CSE KB KB-0125-a-16-1-b Staatsinrichting van Nederland bron 1 Een Nederlandse munt (voor- en achterzijde): Op de munt links staat: Willem
Nadere informatieOOSTNIEUWKERKE TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG
OOSTNIEUWKERKE TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG Voor de oorlog OOS_02 Oostnieuwkerke, zo n 100 jaar geleden. De mensen komen uit hun huizen om te kijken naar de fotograaf. 31 juli 1914: ten oorlog! Op 31
Nadere informatie2 BELEIDSKADER EN WETGEVING
2 BELEIDSKADER EN WETGEVING De kern van deze bewonersvisie is dat natuur de belangrijkste beleidsfunctie is van het gebied waarbij de gebiedswaarden rust, stilte en donkerte centraal moeten staan en dat
Nadere informatieEen nieuw boek van Ter Palen!
Een nieuw boek van Ter Palen! In bedrijf : Ter Palen beschrijft industrieel verleden Het is al een tijdje geleden, maar we hebben voor u weer een publicatie klaar: In bedrijf. Onze ondervoorzitter dompelde
Nadere informatieHuishoudensprognose : belangrijkste uitkomsten
Huishoudensprognose 26 2: belangrijkste uitkomsten Elma van Agtmaal-Wobma en Coen van Duin Het aantal huishoudens blijft de komende decennia toenemen, van 7,2 miljoen in 26 tot 8,1 miljoen in 23. Daarna
Nadere informatieKACHTEM TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG
KACHTEM TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG Voor de oorlog De kerk van Kachtem, toen alles nog rustig was. 31 juli 1914: ten oorlog! Op 31 juli 1914 staat het dorp in rep en roer: het is oorlog! Overal wordt
Nadere informatieDagboek Sebastiaan Matte
Vraag 1 van 12 Dagboek Sebastiaan Matte Uit het dagboek van Sebastiaan Matte: "Ik ben vandaag bij een hagenpreek geweest, in de duinen bij Overveen. Wel duizend mensen uit de stad waren bij elkaar gekomen
Nadere informatieEindexamen geschiedenis vwo 2009 - I
Ten oorlog! Europese oorlogen 1789-1919. Oorlog als maatschappelijk fenomeen In de landen die Napoleon veroverde, voerde hij een beleid dat: enerzijds paste binnen het gelijkheidsideaal van de Franse Revolutie
Nadere informatieDaags nadat Momgomery's troepen over de Rijn waren, stak Church.1i de rivier over in een Amerikaanse stormboot,
23g2.. passeerden vanmiddag veel bommenwerpers en jagers in oostelijke richting. Vanavond naar Simonse geweest. Toen ik terug naar huis ging en nog maar juist de poort uit was, hoorde ik opeens iets, alsof
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer Der Staten-Generaal Plein CR Den Haag
Staatssecretaris van Defensie Postadres: MPC 58B Postbus 20701 2500 ES Den Haag Aan De Voorzitter van de Tweede Kamer Der Staten-Generaal Plein 2 2511 CR Den Haag De Voorzitter van de Eerste Kamer der
Nadere informatieIZEGEM TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG
IZEGEM TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG 31 juli 1914: ten oorlog! Op 31 juli 1914 staat de stad in rep en roer: het is oorlog! Overal wordt erover gepraat, de mensen staan allemaal op straat. De volgende
Nadere informatie1. Zet de onderstaande gebeurtenissen in de juiste chronologische volgorde. Noteer alleen de letters.
Oefenrepetitie geschiedenis SUCCES!!! 4 Havo Periode 1 Tijdvakken 1 t/m 4 Dyslectische leerlingen slaan de vragen met een asterisk (*) over. DOOR DE TIJD HEEN 1. Zet de onderstaande gebeurtenissen in de
Nadere informatieNiels Gilissen. Missie natuur. Natuur en landschap op defensieterreinen
Niels Gilissen Missie natuur Natuur en landschap op defensieterreinen Missie Natuur De inhoud 1. De beelden Foto svansfeer,soorten,landschappen,gebruik,etc.gelardeerdmetsfeerimpressiesencitaten. 2. De
Nadere informatieRUP Zonevreemde recreatie. Toelichting Bevolking
RUP Zonevreemde recreatie Toelichting Bevolking 11 juni 2018 RUP Is een uitvoering van het Gemeentelijke Ruimtelijke Structuurplan (GRS) Vervangt het gewestplan Bestaat uit een grafisch plan en bijhorende
Nadere informatieVelp, gemeente Rheden
1. Dit is het gebied dat ik kies voor de prijsvraag Het gebied dat ik kies betreft het stationsplein/stationsgebied van Velp, Gemeente Rheden (ca 15.000m² (1,5ha)). Station Velp is een spoorwegstation
Nadere informatieToeristen in Nederland
Toeristen in Nederland Het is bijna zomer. Veel Nederlanders gaan lekker op vakantie naar het buitenland. Maar er komen ook heel veel buitenlandse toeristen naar Nederland. Hoeveel zijn dat er eigenlijk?
Nadere informatieLesbrieven WOI. 100 jaar Groote Oorlog
Lesbrieven WOI 100 jaar Groote Oorlog De Ginter gemeenten 1 Gistel 2 Oudenburg 3 Ichtegem 4 Torhout 5 Zedelgem 6 Koekelare 7 Kortemark 2 Kortemark tijdens de Eerste Wereldoorlog Kortemark vóór de oorlog
Nadere informatieDe betekenis van Mill in de historie van Linies en Stellingen
Stichting SPOREN VAN DE OORLOG MILL De betekenis van Mill in de historie van Linies en Stellingen Vóór de Tweede Wereldoorlog Reeds in 1934 werd besloten een eventuele aanval van de Duitsers in het Zuiden
Nadere informatieWerkstuk Aardrijkskunde Loonse en Drunense duinen
Werkstuk Aardrijkskunde Loonse en Drunense d Werkstuk door een scholier 1890 woorden 30 oktober 2004 7 79 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde De Loonse en Drunense D A. Tot welk landschapstype behoort het
Nadere informatieBetreft Klant Van Datum Besluit ruimtelijke ordening: Ladder voor duurzame verstedelijking
MEMO Betreft : Motivering ladder voor duurzame verstedelijking t.b.v. realisatie kinderdagverblijf Klant : J.P.M. Langelaan, Buitenbrinkweg 81, Ermelo Van : J.M. Miellet, Exlan Datum : Oktober 2016 Besluit
Nadere informatieDE BANEN NAAR EEN HOGER PEIL
DE BANEN NAAR EEN HOGER PEIL Bekijk op https://www.youtube.com/watch?v=pgyczqy-krm voor het herinirichtingplan Sarsven en De Banen. Begin vorige eeuw kwamen plantenliefhebbers uit het hele land al naar
Nadere informatieGent 24b. De Predikherenlei anno 1820 door de Hollandse soldaat Wynantz. Onderbergen. Het pand van de Dominicanen. Predikherenlei
De Predikherenlei anno 1820 door de Hollandse soldaat Wynantz Gent 24b Onderbergen. Het pand van de Dominicanen Predikherenlei Rue de la Valléé nr 40 /Onderbergen Onderbergen nr 57 in 1940 Tweede gedeelte
Nadere informatie5 t/m 10 oktober - Oradour & Saumur
5 t/m 10 oktober - Oradour & Saumur 6 daagse battlefield tour Oradour sur Glane, tankmuseum Saumur en de Loirestreek Een unieke reis naar midden-frankrijk. Ons eerste reisdoel is een uitgebreid bezoek
Nadere informatieEen beveiliging van een werktrein van de Staats Spoorwegen met een fatale afloop.
WEST JAVA- Bantam 1949. Een beveiliging van een werktrein van de Staats Spoorwegen met een fatale afloop. Het is 19 december 1948. De legercommandant, de generaal S. Spoor, komt met zijn dagorder, waarin
Nadere informatiezicht op ruimte in Wouw
zicht op ruimte in Wouw Zelf bouwen in Brabant Wonen in een van de oudste dorpen van Brabant. In Wouw verkoopt Ruimte voor Ruimte 3 royale bouwkavels waarop u een huis naar eigen ontwerp kunt bouwen. Zelf
Nadere informatieCompanjenhof 19, 21 & 23 De Smidse, Oldebroek Vier-onder-een-kap woningen
Companjenhof 19, 21 & 23 De Smidse, Oldebroek Vier-onder-een-kap woningen www.wonenindesmidse.nl KAMPEN Wonen in Oldebroek DRONTEN BIDDINGHUIZEN NUNSPEET A28 E232 ELBURG Overijssel Gelderland A28 E232
Nadere informatieRomeinen. Romeinen. Germanen
Romeinen Romeinen Grieken en Romeinen lijken op elkaar qua levensstijl. Het Romeinse rijk is ontstaan in Rome (753 v. Chr.). De Romeinen kwamen 50 v. Chr. naar Nederland. De Romeinen hebben het Latijns
Nadere informatieIs er nog hoop voor de natuur? Lancering Athena 10 april 2015
Is er nog hoop voor de natuur? Lancering Athena 10 april 2015 Jan Luiten van Zanden Universiteit Utrecht Historische kennis van de natuur Dramatische afname biodiversiteit Globio-model: Nl in 2000: 0,63
Nadere informatieVormvrije m.e.r.-beoordeling Landgoed Hydepark, Doorn, gemeente Utrechtse Heuvelrug
Notitie Contactpersoon Gosewien van Eck Datum 14 november 2013 Kenmerk N001-1220333GGV-evp-V01-NL Vormvrije m.e.r.-beoordeling Landgoed Hydepark, Doorn, gemeente Utrechtse Heuvelrug 1 Inleiding De gemeente
Nadere informatieDe ondergang van de Spaanse Armada een spannend verhaal
De ondergang van de Spaanse Armada een spannend verhaal Een volk in opstand, een boze koning, een dappere koningin, een onoverwinnelijke vloot en... een storm. Dit is het spannende verhaal van de Spaanse
Nadere informatieOntheffing Roodkapje Stiltegebied Balloërveld Drentsche Aa
Ontheffing Roodkapje Stiltegebied Balloërveld Drentsche Aa 1. Algemeen / Werkwijze PeerGrouP Werkwijze PeerGrouP In 2015 brengt de PeerGrouP een viertal voorstellingen in het kader van het 50 Jaar Gedachtenplan
Nadere informatieBrainport Eindhoven/ A2-zone (Brainport Avenue)
Brainport Eindhoven/ A2-zone (Brainport Avenue) Nota Ruimte budget 75 miljoen euro voor Brainport Eindhoven en 6,8 miljoen voor ontwikkeling A2-zone Planoppervlak 3250 hectare (Brainport Eindhoven) Trekker
Nadere informatieDe Nederlander en de natuur. Rapportage
De Nederlander en de natuur Rapportage Index 1. Samenvatting 3 2. Het belang van de Nederlandse natuur 6 3. De kijk op het Nederlandse natuurbeleid 8 4. Het groene netwerk 13 5. Onderzoeksverantwoording
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 1993-1994 23 400 X Vaststelling van de begroting van de uitgaven en de ontvangsten van hoofdstuk X (Ministerie van Defensie) voor het jaar 1994 Nr. 54 BRIEF
Nadere informatieDe komkommertijd van augustus is weer
september 2014: Einde vakanties = begin van onze vakantie De komkommertijd van augustus is weer voorbij. Deze maand september hebben we echter weer een heleboel te melden. In augustus waren we gewoon erg
Nadere informatieTijdvak I. 31 oktober 2013 8: 30-10:00.
1 SCHOOLONDERZOEK Tijdvak I GESCHIEDENIS 31 oktober 2013 8: 30-10:00. Dit onderzoek bestaat uit 38 vragen. Bij dit onderzoek behoort een antwoordblad. Beantwoord de antwoorden uitsluitend op het antwoordblad.
Nadere informatie