Praktische opdracht Natuurkunde Echoscopie

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Praktische opdracht Natuurkunde Echoscopie"

Transcriptie

1 Praktische opdracht Natuurkunde Echoscopie Praktische-opdracht door een scholier 3725 woorden 27 juni ,4 9 keer beoordeeld Vak Natuurkunde PO Natuurkunde Universiteit Echoscopie Onderzoeksvragen: Welke eigenschappen van het voorwerp beïnvloeden de beeldkwaliteit? Voornamelijk toegespitst op de vormen van het voorwerp, cilindervormig,kegelvormig enzovoort Welke vormeigenschappen zijn zichtbaar in het echogram? Welke invloed hebben de bewegingsrichting en de snelheid v/d transducer op de beeldkwaliteit? Heeft de stapgrootte van de transducer invloed op de beeldkwaliteit? Als het voorwerp niet te zien is; is iemand dan nog steeds instaat om de vorm van het voorwerp te construeren te tekenen op grond van het echogram dat de computer levert. (ander laten zien) Verschillen tussen handmatig meten en elektronisch meten Hoofdvraag: De beeldkwaliteit van een echogram is onder andere afhankelijk van de vorm van het voorwerp. Beschrijf welke vormeigenschappen van het voorwerp wel en niet zichtbaar zijn op het echogram, en in hoeverre dat afhangt van de manier waarop het voorwerp wordt afgetast. En verklaar de eventuele afwijking tussen het echogram van een voorwerp en het voorwerp zelf? Benodigdheden: - Computer - Computerprogramma SONAR handmatig - Computerprogramma SONAR automaat - Transducer - Verschillende vormen - Glazenbak - Water - Liniaal - Interfacekastje Werkwijze: Controleer eerst het waterniveau in de bak: de transducer moet in het water van de bak steken. Breng zo nodig het waterniveau in de bak op peil. Instellen voor handmatig meten Voordat je handmatig met behulp van de computer een echogram kunt opnemen en weergeven moet je de computer de uiterste posities van de transducer in het horizontale xy-vlak en het gewenste meetbereik in Pagina 1 van 8

2 de verticale z-richting opgeven. Na de keuze voor instellen met < F3 > zet je de transducer steeds in de uiterste positie waar de computer om vraagt. Dat begint met: Zet de x op maximaal. Je zet de zender en ontvanger voor de x-richting dan zo ver mogelijk van elkaar. Na het bevestigen van deze instelling vraagt de computer om nu de x op minimaal te zetten en deze instelling te bevestigen. Daarna volgen vergelijkbare vragen voor de y-richting. Let op: de x-richting is de lange kant, en de y-richting de korte kant van de bak. Beweeg de transducer in de x- en y-richting met behulp van de koperen knoppen. Dan heb je zo min mogelijk last van wrijving over de assen bij het verplaatsen van de transducer. Na het instellen van de x- en de y-richting vraagt de computer om een instelling voor de z-richting. Zet daarbij voor de maximale z-afstand de transducer boven de bodem van de bak. Voor de minimale z- afstand zet je de transducer boven het oppervlak van de grote grijze cilinder in de bak. Na het instellen kun je kiezen voor meten met < F5 > of continu meten met < F6 >. In het eerste geval meet de computer alleen de diepte op de positie van de transducer. In het tweede geval kun je de transducer in de x-richting en/of de y-richting verschuiven, en krijg je op het beeldscherm een bodemprofiel te zien. Echogram opnemen Kies met < F6 > voor continu meten en maak een echogram van een voorwerp (bijvoorbeeld de grote grijze cilinder) in de bak. Instellen voor automatisch meten De taak van het handmatig bewegen van de transducer bij het opnemen van een echogram kan ook door de computer worden uitgevoerd. Voor dit computergestuurd meten is een aparte bak met een meetautomaat beschikbaar. Om computergestuurd te kunnen meten moet je eerst op het interfacekastje de kabel voor het handmatig meten loskoppelen en de kabel voor het computergestuurd meten aansluiten (zie de informatie over de meetopstelling bij dit experiment). Voordat je nu met de meetautomaat een echogram kunt opnemen, moet je de computer opgeven in welk deel van de bak je wilt meten. Dus, dat deel van de bak waar het voorwerp zit. Bovendien moet je de computer opgeven hoe groot de stappen zijn waarmee hij de transducer door het horizontale vlak laat bewegen. Instellen Je werkt met het programma SONAR automaat. Lees eerst de volgende toelichting op dit programma. Start dan het programma, zet de transducer in de gewenste startpositie, selecteer volgens de instructies op het scherm het gewenste deel van de bak en geef de gewenste waarde van de stapgrootte op. Voordat je de computer een echogram kunt laten opnemen en weergeven moet je het deel van de bak selecteren waarin je wilt meten. Het is niet handig om de hele bak te nemen, want dan kost een meting heel veel tijd. Je kunt de transducer met de hand in een handige startpositie ten opzichte van het voorwerp zetten (linksvoor). Dit mag alleen als de meetautomaat is uitgeschakeld. Je selecteert een gedeelte van de bak door de computer op te geven wat de lengte en de breedte is van het gebied dat de transducer vanuit de startpositie moet gaan aftasten. Daarna vraagt de computer om een waarde voor de stapgrootte: de afstand waarover de transducer tussen twee metingen in de x- of y-richting wordt verplaatst. Bedenk bij het invoeren van de gewenste stapgrootte het volgende: hoe kleiner de stapgrootte is, des te groter is het aantal posities waarop een dieptemeting wordt uitgevoerd en des te langer duurt het opnemen van een echogram. Echogram opnemen Laat de meetautomaat een echogram maken van een Pagina 2 van 8

3 voorwerp (bijvoorbeeld weer de grote grijze cilinder) in de bak. Bekijk daarna de mogelijkheden die het computerprogramma biedt om verschillende doorsneden van het voorwerp op het beeldscherm op te roepen. Vragen uit het PDF-bestand: 1 Echografie-principe Het uitgangspunt bij echografie is het meten van de afstand tussen de zender/ontvanger en een reflecterend vlak voor een groot aantal punten van dat vlak. Uit die metingen moet dan de vorm van dat reflecterende vlak worden geconstrueerd. In figuur 4 is een sterk vereenvoudigde situatie weergegeven: een reflecterend vlak dat uit drie delen bestaat. Dit vlak reflecteert de invallende geluidpulsen. a De zender/ontvanger-combinatie staat in positie A. Schets in een u,t-diagram de door de zender/ontvanger-combinatie uitgezonden geluidpuls en de na reflectie ontvangen geluidpuls. Kies hierbij een willekeurige looptijd van de puls: de tijd die verloopt tussen het uitzenden van een puls en het ontvangen van diezelfde puls na reflectie op het vlak. b De zender/ontvanger-combinatie wordt in positie B gezet. Schets in hetzelfde u,tdiagram (met een andere kleur) de na reflectie ontvangen geluidpuls. Leg uit waarom de ontvangen geluidpuls in dit diagram in welke richting verschoven is, vergeleken met de situatie waarin de zender/ontvanger-combinatie in positie A staat. c De zender/ontvanger-combinatie verschuift naar positie C. Schets in hetzelfde u,tdiagram (met weer een andere kleur) de na reflectie ontvangen geluidpuls. Leg uit waarom de verschuiving van de ontvangen geluidpuls in dit diagram een andere richting en grootte heeft, vergeleken met de verschuiving die optreedt als de zender/ ontvangercombinatie van positie A naar positie B wordt verplaatst. Resultaten kregen we niet in een mooie grafiek, vandaar dat we de grafiek beschrijven: Positie A: een normale sinusoide Positie B: begint later dan positie A, zelfde grootte Positie C: begint eerder dan positie A, grootte is groter d Leg uit waarom bij echografie met geluidpulsen wordt gewerkt, en niet met een continue geluidgolf. Omdat de geluidpuls ook weer moet worden opgevangen door de ontvanger en bij een continue geluidgolf gaan de golven die uitgezonden worden en opgevangen worden tegen elkaar aan. Dit levert geen goed resultaat op. 2 Afbeeldingsproblemen In opdracht 1 is het echografie-principe verkend aan de hand van een sterk vereenvoudigd voorwerp. In die situatie blijkt het mogelijk om door het verplaatsen van de zender/ontvanger-combinatie de vorm van het voorwerp te construeren uit de gemeten looptijden van de geluidpuls. Hoewel a Welk probleem verwacht je bij het construeren van het beeld (het echogram) als gevolg van de tijd die verloopt tussen het uitzenden van twee opeenvolgende geluidpulsen (of: de puls afstand )? Denk daarbij aan de looptijd van de puls: de tijd die verloopt tussen het uitzenden van een puls en het ontvangen van diezelfde puls na reflectie in het lichaam. Als de tijd tussen het uitzenden en het ontvangen van een puls te kort is, dan ontstaat er een Pagina 3 van 8

4 onnauwkeurig echogram, doordat de pulsen door elkaar heen lopen. b Welk probleem verwacht je bij het construeren van het beeld (het echogram) als gevolg van de tijd die verloopt tijdens het uitzenden van een geluidpuls (of: de puls lengte )? Denk daarbij aan de onderlinge afstand tussen twee opeenvolgende A B C zender/ontvanger. Wanneer de onderlinge afstand tussen twee opeenvolgende situaties te klein is, dan wordt er een verkeerde afstand gemeten. 3 Computer Uit de verkenning van het echografie-principe en de afbeeldingsproblemen in opdracht 1 en 2 volgt dat een computer onmisbaar is bij het construeren van een beeld (het echogram) van een voorwerp. Probeer uit te leggen waarom. Omdat alleen een computer de omschakeling van geluidspulsen naar beeld kan weergeven. 4 Onderzoeksvragen Formuleer de onderzoeksvragen voor het experimenteel onderzoek met de echografieopstelling. Stel voor elk van die onderzoeksvragen een hypothese op. Welke eigenschappen van het voorwerp beïnvloeden de beeldkwaliteit? Voornamelijk toegespitst op de vormen van het voorwerp, cilindervormig,kegelvormig enzovoort Hoe groter de afstand (hoogte) tussen twee opeenvolgende situaties in het voorwerp, hoe nauwkeuriger de echogram wordt. Welke vormeigenschappen zijn zichtbaar in het echogram? Wij denken dat vooral de wat simpeler vormen, zoals een cilinder, het beste resultaat geeft voor een echogram Welke invloed hebben de bewegingsrichting en de snelheid v/d transducer op de beeldkwaliteit? Hoe sneller je de transducer over het voorwerp heen beweegt, hoe onnauwkeuriger de echogram wordt. Het maakt niet uit welke bewegingsrichting je maakt, het echogram registreert het voorwerp wel. Heeft de stapgrootte van de transducer invloed op de beeldkwaliteit? Ja, hoe kleiner de stapgrootte, hoe nauwkeuriger het echogram. Als het voorwerp niet te zien is; is iemand dan nog steeds instaat om de vorm van het voorwerp te construeren te tekenen op grond van het echogram dat de computer levert. Ja, maar het ligt eraan hoe het echogram eruit ziet, het kan alleen worden herkent als het echogram van goede kwaliteit is. Wat voor een verschil is er tussen handmatig meten en elektronisch Wij denken dat elektronisch meten een stuk nauwkeuriger is, omdat je met handmatig meten de juiste constante handelingen moet uitvoeren, wil je een mooie echogram maken. 5 Werkplan Maak een werkplan voor het experimenteel onderzoek met de echografie-opstelling. Geef in dat werkplan voor elk van de onderzoeksvragen aan welke grootheden je op welke manier gaat variëren en meten om het wel of niet juist zijn van de opgestelde hypothese te kunnen controleren. 6 Afbeeldingstechniek De oscilloscoop is via een meetkastje aangesloten op de transducer. Het meetkastje is zorgvuldig afgestemd draai dus niet aan de knoppen op dit meetkastje. Pagina 4 van 8

5 Schermbeeld Probeer op het oscilloscoopscherm een beeld te krijgen waarin je de uitgezonden en ontvangen geluidpulsen (de zendpuls en de reflecties) kunt zien. Verklaar de vorm van dit schermbeeld, en ga na welke puls de zendpuls en welke puls de eerste reflectie is. (Aanwijzing: de afstand van de transducer tot het reflecterende vlak bepaalt de tijd die verloopt tussen de zendpuls en de reflectie. Als je deze afstand varieert, blijft de zendpuls in het schermbeeld op zijn plaats en gaan de reflecties opschuiven.) Wanneer er een puls werd uitgezonden en werd ontvangen, sloeg de sinusoide op het oscilloscoopscherm uit. De eerste sinusoide die uitsloeg, vanaf links naar rechts gezien, is de puls die wordt uitgezonden. De tweede sinusoide die uitsloeg, is de puls die werd opgevangen, deze had een kleinere amplitude. In de praktijk wordt de afstand tot het reflecterende vlak bepaald uit de tijd die verloopt tussen de zendpuls en de eerste reflectie. Bepaal op deze manier de diepte van de bak in de opstelling. Bepaal deze diepte ook met een liniaal. Zijn de beide waarden met elkaar in overeenstemming? Door gebrek aan gegevens kunnen wij deze niet berekenen. Wij hebben wel de diepte gemeten met de liniaal, deze was 25 cm diep. Meetbereik De afstand tussen de transducer en het reflecterende vlak heeft een maximum- en een minimumwaarde. We noemen dit het meetbereik van de opstelling. De maximum- en minimumwaarde van het meetbereik zijn af te leiden uit de onderlinge ligging van de zendpuls en de bijbehorende eerste reflectie in het schermbeeld. De eerste reflectie in het schermbeeld verschuift namelijk naar rechts of links als de afstand tussen de transducer en het reflecterende vlak verandert. Als het reflecterende vlak te ver van de transducer af ligt, waar komt de eerste reflectie dan terecht in het schermbeeld? Leg uit welk probleem daarmee is ontstaan. Maak een schatting van de maximumwaarde van het meetbereik in de opstelling. De eerste reflectie komt dan niet in beeld, want de transducer kan de eerste reflectie niet ontvangen. De maximumwaarde van het meetbereik in onze opstelling is denk ik 25 cm. De diepte van onze bak is namelijk 25 cm, de transducer kan de bodem van de bak nog wel zien. Als het reflecterende vlak te dicht bij de transducer ligt, waar komt de eerste reflectie dan terecht in het schermbeeld? Leg uit welk probleem daarmee is ontstaan. Maak een schatting van de minimumwaarde van het meetbereik in de opstelling. De eerste reflectie komt dan veel te groots in beeld, want de transducer kan de eerste reflectie niet goed weergeven. Omdat het reflecterende vlak te dicht bij zit. Ik denk dat de minimumwaarde van het meetbereik ongeveer 5 cm is. Scheidend vermogen Soms bestaat een voorwerp uit verschillende lagen achter elkaar (gezien vanuit de transducer). Om de reflecties aan die vlakken nog gescheiden te kunnen waarnemen, moeten deze vlakken op een bepaalde minimale afstand van elkaar liggen. Deze minimale afstand noemen we het scheidend vermogen. Welke waarde zou je opgeven voor dit scheidend vermogen van de opstelling? Doordat wij geen gegevens hebben van onze transducer is deze vraag wat lastig te beantwoorden. Wij hebben gezocht op internet naar algemene instellingen voor een transducer. Deze hebben wij gevonden en we hopen hier mee de vraag te kunnen beantwoorden. Pagina 5 van 8

6 Hoe groter de uitgezonden geluidspuls, des te beter is de auxiale resolutie, omdat dan de reflectoren dichter bij elkaar mogen liggen voordat de ec Hoe groter de uitgezonden geluidspuls, des te beter is de auxiale resolutie, omdat dan de reflectoren dichter bij elkaar mogen liggen voordat de echo s elkaar overlappen. Dit betekent dus dat hoe groter de uitgezonden geluidspuls, hoe kleiner het scheidend vermogen is. Laten we als voorbeeld nemen dat de geluidspuls 1 microseconde nodig heeft, dan moeten de achterliggende reflectoren 0,75 mm van elkaar liggen. Beeldconstructie Beschrijf kort hoe je met de oscilloscoop als meetinstrument het beeld van een voorwerp in de bak zou kunnen construeren. De oscilloscoop geeft uitwijkingen wanneer de structuur van het gemeten gebied veranderd. Wanneer je kunt bepalen welke uitwijking de sinusoïde maakt, wanneer welke uitwijking plaats vindt, kun je een voorwerp in de bak kunnen construeren. In dit geval waren de uitwijkingen op de oscilloscoop niet duidelijk genoeg om hier uit op te maken wat de vorm zou 7 Computerregistratie Het meten van de looptijd van de geluidpulsen en het construeren van het beeld van een voorwerp kan door de computer worden uitgevoerd. Voor het opnemen van een echogram moet de computer dan niet alleen de diepte in de verticale z-richting kunnen meten, maar ook de positie van de transducer in het horizontale xy-vlak. Deze positiemeting wordt uitgevoerd met een zender/ontvanger-combinatie in de x-richting en in de y-richting. Door problemen met het instellen van de instellingen voor ons experiment, hebben we de standaard waarden voor x, y en z gebruikt door op de knop F4 te drukken. 8 Computergestuurd meten Instellen Je werkt met het programma SONAR automaat. Lees eerst de volgende toelichting op dit programma. Start dan het programma, zet de transducer in de gewenste startpositie, selecteer volgens de instructies op het scherm het gewenste deel van de bak en geef de gewenste waarde van de stapgrootte op. We hebben de standaard instellingen gebruikt, doordat we ook hier de instellingen handmatig kregen ingesteld. 9 Onderzoeksvragen Zoek met behulp van de meetopstelling volgens je werkplan een antwoord op de onderzoeksvragen, en controleer de opgestelde hypothesen. Maak daarbij gebruik van de onderstaande aanwijzingen en suggesties. Antwoorden op onze onderzoeksvragen en controle op onze hypothesen, staan weergegeven in onze conclusie. 10 Beeldkwaliteit In een echogram moet de beeldkwaliteit voldoende zijn: de weergave van het voorwerp op het beeldscherm moet zo goed mogelijk overeenkomen met het voorwerp zelf. a De beeldkwaliteit van een echogram is onder andere afhankelijk van de vorm van het voorwerp. Beschrijf welke vormeigenschappen van het voorwerp wel en niet zichtbaar zijn op het echogram, en in hoeverre dat afhangt van de manier waarop het voorwerp wordt afgetast. En verklaar de eventuele afwijkingen tussen het echogram van een Pagina 6 van 8

7 voorwerp en het voorwerp zelf. Wij denken dat de meeste cilinders wel zichtbaar zijn op het echogram, mits de onderlinge afstanden in de vorm groot genoeg zijn. De voorwerpen die niet zichtbaar zijn, zijn de wat ingewikkeldere vormen, waarvan de onderlinge afstanden in de vorm te klein zijn. Hoe langzamer de transducer over het voorwerp gaat, hoe beter het echogram wordt. De eventuele afwijkingen tussen het echogram en het voorwerp komen door te kleine afstand tussen de onderlinge hoogtes. Deze kleine verschillen worden de transducer nauwelijks opgemerkt. b De pulsafstand en de pulslengte in het uitgezonden geluidsignaal hebben invloed op de beeldkwaliteit van het echogram. Deze invloed is met de beschikbare meetopstelling niet onderzocht, maar wel te voorspellen met wat je nu weet over het maken van een echogram. Wat wordt er met de begrippen pulsafstand en pulslengte bedoeld? Leg uit welke invloed deze grootheden hebben op de beeldkwaliteit. Betekenissen zie begrippenlijst Hoe groter de pulsafstand is, hoe slechter de beeldkwaliteit is, want er worden minder pulsen gezonden naar het reflecterende voorwerp. Hoe groter de pulslengte is, hoe beter de beeldkwaliteit is, want de puls heeft dan meer tijd om te reflecteren op het voorwerp. c Ook de bundelbreedte en de geluidfrequentie hebben invloed op de beeldkwaliteit van het echogram en ook deze invloed is niet onderzocht. Wat wordt er met deze twee begrippen bedoeld? Leg uit welke invloed ze hebben op de beeldkwaliteit. Betekenissen zie begrippenlijst Hoe groter de bundelbreedte is, hoe beter de beeldkwaliteit (mits de frequentie niet te hoog is, anders gaan de echo s door elkaar heen) Hoe groter de geluidfrequentie is, hoe beter de beeldkwaliteit. (mits de bundelbreedte niet te groot is, anders gaan de echo s door elkaar heen) Echografie Echografie, wat is dat nou eigenlijk? Dit is één van de vragen die wij voor ons zelf hopen te beantwoorden met dit practicum. Hiervoor zullen wij wat meer achtergrondinformatie moeten opzoeken. Daarom hebben we deze informatie ook in ons verslag verwerkt. Ook omdat onze metingen niet een geheel verslag opleveren, zullen wij iets dieper in gaan op onze achtergrondinformatie. Echografie, ook wel echoscopie genoemd, is een techniek die gebruik maakt van geluidsgolven. Geluidsgolven worden uitgezonden en weer ontvangen. Door te kijken wat het verschil is tussen uitzending en ontvangst, kan er bepaald worden wat voor een structuur het oppervlak heeft. Door deze techniek zijn medici in staat om organen in beeld te brengen. Ook de eventuele pathologische afwijkingen kunnen zo in beeld gebracht worden. Deze techniek wordt op verschillende medische vlakken gebruikt; radiologie, cardiologie, urologie en verloskunde gynaecologie. Maar ook buiten de geneeskunde zijn er toepassingen mogelijk. Het geluid dat voor deze echografie wordt gebruikt heeft zo n hoge frequentie dat het voor mensen niet hoorbaar is. Zo n geluid wordt ook wel ultrasoon genoemd. Transducer, het apparaat wat dit ultrasone geluid uitzendt, wordt bedekt tegen de huid gehouden, waarbij een laag gel nodig is. Deze gel is nodig, omdat de geluiden anders niet door de luchtspleet heen komen. De transducer zendt en ontvangt beurtelings. De elektrische echosignalen worden door een speciaal Pagina 7 van 8

8 computersysteem omgezet in videobeelden. Deze worden dan weer op een monitor zichtbaar gemaakt. Deze videobeelden kunnen ook afgedrukt worden. Met behulp van speciale echoapparatuur kan ook de snelheid, richting en intensiteit bepaald worden waarmee reflecterende deeltjes zich bewegen. Hierbij wordt gebruik gemaakt van het Dopplereffect. Het dopplereffect is de waargenomen verandering van frequentie van geluid, licht of andere golfverschijnselen, door een snelheidsverschil tussen de zender en de ontvanger. Door dit Dopplereffect te combineren met de normale 2D-beeldvorming, ontstaat het duplex-onderzoek of echo-doppleronderzoek. Dit onderzoek wordt gebruikt om vernauwingen of lekkages in de bloedsomloop en in het hart te bekijken. De reflecterende deeltjes zijn de rode bloedcellen, waarvan de stroomsnelheid, hoeveelheid en richting dus kan worden bepaald. Aan de meeste medische toepassingen zitten voor en nadelen. Hieronder ziet u een overzicht. Voordelen: º De weke delen (bijv. spieren/zacht weefsel) zijn goed in beeld te brengen. º Er zijn geen lange termijn bijwerkingen bekend. º Echoapparatuur kunnen gemakkelijk verplaatst worden, dus er kan overal een echo gemaakt worden. º Een ultrasoon onderzoek is veilig voor het ongeboren kind. (In ieder geval veilig dan een röntgenfoto) º Echografie wordt niet beïnvloedt door een pacemaker of metaal in het lichaam. º Echografie is pijnloos. Nadelen: º Organen die lucht bevatten kunnen niet goed in beeld gebracht worden, doordat lucht het ultrageluid vrijwel geheel weerkaatst. De delen achter de longen zullen hoogstwaarschijnlijk onzichtbaar blijven. º Echografie kan moeilik door bot heendringen. º Degene die het onderzoek uitvoert moet veel ervaring hebben om een betrouwbare, goede diagnose te kunnen stellen. º Ook degene die de diagnose moet stellen, moet goed het normale en afwijkende beeld kunnen onderscheiden. Dit vergt veel studie. º Na een echografie is vaak nog ander onderzoek nodig. Begrippen Medische beeldvorming: alle methodes rondom radiologie die gebruikt worden om in het lichaam te kijken. Echografie: onderzoek, waarbij met geluidsgolven een deel van het lichaam in beeld wordt gebracht Reflectie: het weerkaatsen van licht-en geluidsgolven, wanneer deze een oppervlak raken, waarin zij niet kunnen doordringen Echogram: grafische registratie van dieptemetingen uitgevoerd met behulp van een echolood Scheidend vermogen: de minimum afstand tussen twee punten (van de te onderzoeken materie) die nog als gescheiden waargenomen kunnen worden. Pulsafstand: afstand tussen twee pulsen Pulslengte: duur van een puls Bundelbreedte: breedte van de puls die wordt uitgezonden Geluidfrequentie: aantal trillingen die per seconde worden uitgezonden Pagina 8 van 8

Echografie. 1 Inleiding. VWO Bovenbouwpracticum Natuurkunde Practicumhandleiding

Echografie. 1 Inleiding. VWO Bovenbouwpracticum Natuurkunde Practicumhandleiding VWO Bovenbouwpracticum Natuurkunde Practicumhandleiding Echografie 1 Inleiding In de geneeskunde wordt een groot aantal technieken gebruikt om beelden van het inwendige van het lichaam te maken. De verzamelnaam

Nadere informatie

Geluidsnelheid. 1 Inleiding. VWO Bovenbouwpracticum Natuurkunde Practicumhandleiding

Geluidsnelheid. 1 Inleiding. VWO Bovenbouwpracticum Natuurkunde Practicumhandleiding VWO Bovenbouwpracticum Natuurkunde Practicumhandleiding Geluidsnelheid 1 Inleiding De voortplantingsnelheid v van geluidgolven (of: de geluidsnelheid) in lucht is zo n 340 m/s. Deze geluidsnelheid is echter

Nadere informatie

Tomografie. 1 Inleiding. VWO Bovenbouwpracticum Natuurkunde Practicumhandleiding

Tomografie. 1 Inleiding. VWO Bovenbouwpracticum Natuurkunde Practicumhandleiding VWO ovenbouwpracticum Natuurkunde Practicumhandleiding Tomografie 1 Inleiding In de geneeskunde wordt een groot aantal technieken gebruikt om beelden van het inwendige van het lichaam te maken. De verzamelnaam

Nadere informatie

Lichtsnelheid. 1 Inleiding. VWO Bovenbouwpracticum Natuurkunde Practicumhandleiding

Lichtsnelheid. 1 Inleiding. VWO Bovenbouwpracticum Natuurkunde Practicumhandleiding VWO Bovenbouwpracticum Natuurkunde Practicumhandleiding Lichtsnelheid 1 Inleiding De voortplantingsnelheid c van elektromagnetische golven (of: de lichtsnelheid) in vacuüm is internationaal vastgesteld

Nadere informatie

Waterweerstand. 1 Inleiding. VWO Bovenbouwpracticum Natuurkunde Practicumhandleiding

Waterweerstand. 1 Inleiding. VWO Bovenbouwpracticum Natuurkunde Practicumhandleiding VWO Bovenbouwpracticum Natuurkunde Practicumhandleiding Waterweerstand 1 Inleiding Een bewegend vaartuig ondervindt altijd weerstand van het langsstromende water: het water oefent een wrijvingskracht uit

Nadere informatie

Havo 4 - Practicumwedstrijd Versnelling van een karretje

Havo 4 - Practicumwedstrijd Versnelling van een karretje Havo 4 - Practicumwedstrijd Versnelling van een karretje Vandaag gaan jullie een natuurkundig experiment doen in een hele andere vorm dan je gewend bent, namelijk in de vorm van een wedstrijd. Leerdoelen

Nadere informatie

Bloedsomloop. 1 Inleiding. 2 Meetopstelling. VWO Bovenbouwpracticum Natuurkunde Practicumhandleiding

Bloedsomloop. 1 Inleiding. 2 Meetopstelling. VWO Bovenbouwpracticum Natuurkunde Practicumhandleiding VWO Bovenbouwpracticum Natuurkunde Practicumhandleiding Bloedsomloop 1 Inleiding Het menselijk lichaam bestaat uit een zeer groot aantal cellen. Elke cel heeft voedingsstoffen en zuurstof nodig. Elke cel

Nadere informatie

Eindronde Natuurkunde Olympiade 2018 theorietoets deel 1

Eindronde Natuurkunde Olympiade 2018 theorietoets deel 1 Eindronde Natuurkunde Olympiade 2018 theorietoets deel 1 1. Spelen met water (3 punten) Water wordt aan de bovenkant met een verwaarloosbare snelheid in een dakgoot met lengte L = 100 cm gegoten en dat

Nadere informatie

Practicum: Slinger. Inhoud. Voorbereiding

Practicum: Slinger. Inhoud. Voorbereiding Practicum: Slinger Inhoud Voorbereiding...1 Practicum: Slinger...2 Onderzoeksvraag:...2 Experimentopstelling...2 Experimentuitvoering:...2 Bepalen van de frequentie met behulp van COACH...3 Meetrapport...4

Nadere informatie

4VMBO H5 LES.notebook January 27, Geluid. BINAStabellen: 6, 7, 8, 27, 28, 29 en 30. Luidspreker. Drukverschillen

4VMBO H5 LES.notebook January 27, Geluid. BINAStabellen: 6, 7, 8, 27, 28, 29 en 30. Luidspreker. Drukverschillen Geluid BINAStabellen: 6, 7, 8, 27, 28, 29 en 30 Luidspreker Drukverschillen Snaar Snaar Snaar Snaar Snaar Snaar Snaar Snaar Oor Trommelvlies met daarachter hamer aambeeld, stijgbeugel trilhaartjes met

Nadere informatie

Experiment DutchBE (Belgium) Dansende korrels - Een model voor fase-overgangen en instabiliteiten

Experiment DutchBE (Belgium) Dansende korrels - Een model voor fase-overgangen en instabiliteiten Q2-1 Dansende korrels - Een model voor fase-overgangen en instabiliteiten (10 punten) Lees de algemene instructies in de aparte enveloppe voor je met het experiment begint. Introductie Fase-overgangen

Nadere informatie

Examentraining Natuurkunde havo Subdomein B1. Informatieoverdracht

Examentraining Natuurkunde havo Subdomein B1. Informatieoverdracht Examentraining Natuurkunde havo 2015 Subdomein B1. Informatieoverdracht Een trilling is een periodieke beweging rond een evenwichtsstand Kenmerkende grootheden: trillingstijd T (in s). Uit T is de frequentie

Nadere informatie

Practicum algemeen. 1 Diagrammen maken 2 Lineair verband en evenredig verband 3 Het schrijven van een verslag

Practicum algemeen. 1 Diagrammen maken 2 Lineair verband en evenredig verband 3 Het schrijven van een verslag Practicum algemeen 1 Diagrammen maken 2 Lineair verband en evenredig verband 3 Het schrijven van een verslag 1 Diagrammen maken Onafhankelijke grootheid en afhankelijke grootheid In veel experimenten wordt

Nadere informatie

Examen ste tijdvak Vinvis zingt toontje lager

Examen ste tijdvak Vinvis zingt toontje lager Examen 2014 1 ste tijdvak Vinvis zingt toontje lager Blauwe vinvissen communiceren met elkaar door te zingen. blauwe vinvis Als vinvisvrouwtjes dichtbij zijn, zingen de mannetjes zachter en lager. 2p 33

Nadere informatie

Inhoud. Inleiding 2. Materiaal & Methode 3. Resultaten 5. Theoretisch Kader 6. Discussie 7. Bronnen 9. Appendix Onderzoeksvraag 2

Inhoud. Inleiding 2. Materiaal & Methode 3. Resultaten 5. Theoretisch Kader 6. Discussie 7. Bronnen 9. Appendix Onderzoeksvraag 2 Bifilaire slinger De invloed van de slingerlengte, de lengte van en afstand tussen de draden op de trillingstijd van een bifilaire slinger. Kiki de Boer, Sitti Romijn, Thomas Markhorst & Lucas Cohen Calandlyceum

Nadere informatie

2 H-ll EXAMEN HOGER ALGEMEEN VOORTGEZET ONDERWIJS IN 1974 NATUURKUNDE. Woensdag 28 augustus, uur. Zie ommezijde

2 H-ll EXAMEN HOGER ALGEMEEN VOORTGEZET ONDERWIJS IN 1974 NATUURKUNDE. Woensdag 28 augustus, uur. Zie ommezijde 2 H-ll EXAMEN HOGER ALGEMEEN VOORTGEZET ONDERWIJS IN 1974 Woensdag 28 augustus, 9.00-12.00 uur NATUURKUNDE Zie ommezijde Deze opgaven zijn vastgesteld door de commissie bedoeld in artikel 24 van het Besluit

Nadere informatie

Practicumtoets natuurkunde De Boksbal 5-havo deel 1 duur: 25 minuten

Practicumtoets natuurkunde De Boksbal 5-havo deel 1 duur: 25 minuten Practicumtoets natuurkunde De Boksbal 5-havo deel 1 duur: 25 minuten touw bal rubberkoord riem Figuur 1 Boksbal. Inleiding Boksers oefenen hun slagen niet alleen op levende tegenstanders, maar ook op muurmatten,

Nadere informatie

Bodemtemperatuur. 1 Inleiding. VWO Bovenbouwpracticum Natuurkunde Practicumhandleiding

Bodemtemperatuur. 1 Inleiding. VWO Bovenbouwpracticum Natuurkunde Practicumhandleiding VWO Bovenbouwpracticum Natuurkunde Practicumhandleiding Bodemtemperatuur 1 Inleiding De bodem absorbeert stralingsenergie van de Zon. Door de veranderende stand van de Zon overdag en door de afwisseling

Nadere informatie

Duplex onderzoek van de aders

Duplex onderzoek van de aders Duplex onderzoek van de aders Het is belangrijk dat u deze folder aandachtig doorleest. Hierdoor kunt u zich goed op het onderzoek voorbereiden. Goede voorbereiding draagt bij aan het uiteindelijke resultaat

Nadere informatie

Echografie (doppler) van de slagaders. Informatiebrochure

Echografie (doppler) van de slagaders. Informatiebrochure Echografie (doppler) van de slagaders Informatiebrochure 1 2 Geachte mevrouw, meneer Deze brochure is een uitgave van de dienst radiologie van het Sint- Andriesziekenhuis Tielt. Hiermee willen we u graag

Nadere informatie

Het verslag Het verslag.

Het verslag Het verslag. Het verslag Het verslag. Inhoudsopgave. 1 De punten van het Verslag... 1 1.1 Gegevens... 1 1.2 Titel... 1 1.3 Inleiding... 1 1.4 De Onderzoeksvraag... 1 1.5 De Hypothese... 1 1.6 Theorie... 1 1.7 Werkwijze...

Nadere informatie

Geleid herontdekken van de golffunctie

Geleid herontdekken van de golffunctie Geleid herontdekken van de golffunctie Nascholingscursus Quantumwereld Lodewijk Koopman lkoopman@dds.nl januari-maart 2013 1 Dubbel-spleet experiment Er wordt wel eens gezegd dat elektronen interfereren.

Nadere informatie

Als l groter wordt zal T. Als A groter wordt zal T

Als l groter wordt zal T. Als A groter wordt zal T Naam: Klas: Practicum: slingertijd Opstelling en benodigdheden: De opstelling waarmee gewerkt wordt staat hiernaast (schematisch) afgebeeld. Voor de opstelling zijn nodig: statief met dwarsstaaf, dun touw

Nadere informatie

Hierin is λ de golflengte in m, v de golfsnelheid in m/s en T de trillingstijd in s.

Hierin is λ de golflengte in m, v de golfsnelheid in m/s en T de trillingstijd in s. Inhoud... 2 Opgave: Golf in koord... 3 Interferentie... 4 Antigeluid... 5 Staande golven... 5 Snaarinstrumenten... 6 Blaasinstrumenten... 7 Opgaven... 8 Opgave: Gitaar... 8 Opgave: Kerkorgel... 9 1/10

Nadere informatie

Proefopstelling Tekening van je opstelling en beschrijving van de uitvoering van de proef.

Proefopstelling Tekening van je opstelling en beschrijving van de uitvoering van de proef. Practicum 1: Meetonzekerheid in slingertijd Practicum uitgevoerd door: R.H.M. Willems Hoe nauwkeurig is een meting? Onderzoeksvragen Hoe groot is de slingertijd van een 70 cm lange slinger? Waardoor wordt

Nadere informatie

Echografie (Doppler) van de aders. Informatiebrochure

Echografie (Doppler) van de aders. Informatiebrochure Echografie (Doppler) van de aders Informatiebrochure 1 2 Geachte mevrouw, meneer Deze brochure is een uitgave van de dienst radiologie van het Sint- Andriesziekenhuis Tielt. Hiermee willen we u graag wat

Nadere informatie

Handleiding R.E.D. Remote Echo Depthsounder:

Handleiding R.E.D. Remote Echo Depthsounder: Handleiding R.E.D. Remote Echo Depthsounder: Montage van de R.E.D. in uw voerboot: Zoek eerst een geschikte vlakke plek op in de boot voor het monteren van de sensor, deze plek goed afschuren met schuurpapier

Nadere informatie

Naam: Klas: Toets Eenvoudige interferentie- en diffractiepatronen VWO (versie A)

Naam: Klas: Toets Eenvoudige interferentie- en diffractiepatronen VWO (versie A) Naam: Klas: Toets Eenvoudige interferentie- en diffractiepatronen VWO (versie A) Opgave 1 Twee kleine luidsprekers L 1 en L hebben een onderlinge afstand van d = 1,40 m. Zie de figuur hiernaast (niet op

Nadere informatie

Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 1 Vrijdag 27 mei totale examentijd 3 uur

Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 1 Vrijdag 27 mei totale examentijd 3 uur natuurkunde 1,2 Examen VWO - Compex Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 1 Vrijdag 27 mei totale examentijd 3 uur 20 05 Vragen 1 tot en met 17. In dit deel staan de vragen waarbij de computer

Nadere informatie

5 Weerstand. 5.1 Introductie

5 Weerstand. 5.1 Introductie 5 Weerstand 5.1 Introductie I n l e i d i n g In deze paragraaf ga je verschillende soorten weerstanden bestuderen waarvan je de weerstandswaarde kunt variëren. De weerstand van een metaaldraad blijkt

Nadere informatie

Introductie Coach 6 videometen. 1 Eerste oefening

Introductie Coach 6 videometen. 1 Eerste oefening Introductie Coach 6 videometen 1 Eerste oefening Open het programma coach6. Het pictogram vind je op het bureaublad van je pc. Je krijgt dan het onderstaande scherm te zien. Verander docent in student.

Nadere informatie

Vrijdag 8 juni, 9.00-12.00 uur

Vrijdag 8 juni, 9.00-12.00 uur EXAMEN HOGER ALGEMEEN VOORTGEZET ONDERWIJS IN 1979 Vrijdag 8 juni, 9.00-12.00 uur NATUURKUNDE Dit examen bestaat uit 4 opgaven ft Deze opgaven zijn vastgesteld door de commissie bedoeld in artikel 24 van

Nadere informatie

Proef Natuurkunde Vallen en zwaartekracht

Proef Natuurkunde Vallen en zwaartekracht Proef Natuurkunde Vallen en zwaartekracht Proef door een scholier 1883 woorden 19 januari 2005 5,4 91 keer beoordeeld Vak Methode Natuurkunde Natuurkunde overal Verband tussen massa en zwaartekracht Wat

Nadere informatie

Deze opgaven zijn vastgesteld door de commissie bedoeld in artikel 24 van het Besluit eindexamens v.w.o.-h.a.v.o.-m.a.v.o.

Deze opgaven zijn vastgesteld door de commissie bedoeld in artikel 24 van het Besluit eindexamens v.w.o.-h.a.v.o.-m.a.v.o. I V- 14 EINDEXAMEN VOORBEREIDEND WETENSCHAPPELIJK ONDERWIJS IN 1977 Woensdag II mei, 9.30-12.30 uur NATUURKUNDE Zie ommezijde Deze opgaven zijn vastgesteld door de commissie bedoeld in artikel 24 van het

Nadere informatie

Sonar. Klas: 2T. Docent: Wi

Sonar. Klas: 2T. Docent: Wi Sonar Naam: Klas: 2T Docent: Wi Inhoud De komende drie lessen ga je de opdrachten uit dit mapje maken. Lees dit eerst goed door zodat je weet hoe we gaan werken. Doelen: Je kan vier dieren benoemen die

Nadere informatie

De 42 e Internationale Natuurkunde Olympiade Bangkok, Thailand Experimentele toets Donderdag 14 juli 2011

De 42 e Internationale Natuurkunde Olympiade Bangkok, Thailand Experimentele toets Donderdag 14 juli 2011 Lees dit eerst: De 42 e Internationale Natuurkunde Olympiade Bangkok, Thailand Experimentele toets Donderdag 14 juli 2011 1. Er zijn twee experimenten. Voor elk experiment wordt maximaal 10 punten toegekend.

Nadere informatie

Theorie: Het maken van een verslag (Herhaling klas 2)

Theorie: Het maken van een verslag (Herhaling klas 2) Theorie: Het maken van een verslag (Herhaling klas 2) Onderdelen Een verslag van een experiment bestaat uit vier onderdelen: - inleiding: De inleiding is het administratieve deel van je verslag. De onderzoeksvraag

Nadere informatie

Kernvraag: Hoe reflecteren de. verschillende materialen licht?

Kernvraag: Hoe reflecteren de. verschillende materialen licht? Kernvraag: Hoe reflecteren de verschillende materialen licht? Naam: Groep: http://www.cma-science.nl Activiteit 1. Wat gebeurt er als er licht op een spiegel valt? 1. In dit experiment heb je een zaklamp

Nadere informatie

Trillingen en geluid wiskundig. 1 De sinus van een hoek 2 Uitwijking van een trilling berekenen 3 Macht en logaritme 4 Geluidsniveau en amplitude

Trillingen en geluid wiskundig. 1 De sinus van een hoek 2 Uitwijking van een trilling berekenen 3 Macht en logaritme 4 Geluidsniveau en amplitude Trillingen en geluid wiskundig 1 De sinus van een hoek 2 Uitwijking van een trilling berekenen 3 Macht en logaritme 4 Geluidsniveau en amplitude 1 De sinus van een hoek Eenheidscirkel In de figuur hiernaast

Nadere informatie

Echografie van de schildklier. Informatiebrochure

Echografie van de schildklier. Informatiebrochure Echografie van de schildklier Informatiebrochure 1 2 Geachte mevrouw, meneer Deze brochure is een uitgave van de dienst radiologie van het Sint- Andriesziekenhuis Tielt. Hiermee willen we u graag wat meer

Nadere informatie

Duplexonderzoek van de aders in de benen

Duplexonderzoek van de aders in de benen Duplexonderzoek van de aders in de benen Uw behandelend arts heeft voor u een duplexonderzoek van de aders in de benen aangevraagd. Het is belangrijk dat u deze folder aandachtig doorleest. Hierdoor kunt

Nadere informatie

LOPUC. Een manier om problemen aan te pakken

LOPUC. Een manier om problemen aan te pakken LOPUC Een manier om problemen aan te pakken LOPUC Lees de opgave goed, zodat je precies weet wat er gevraagd wordt. Zoek naar grootheden en eenheden. Schrijf de gegevens die je nodig denkt te hebben overzichtelijk

Nadere informatie

Echografie (Doppler) van de halsslagaders

Echografie (Doppler) van de halsslagaders Echografie (Doppler) van de halsslagaders 1 2 Geachte mevrouw, meneer Deze brochure is een uitgave van de dienst radiologie van het Sint- Andriesziekenhuis Tielt. Hiermee willen we u graag wat meer informatie

Nadere informatie

Practicum complexe stromen

Practicum complexe stromen Practicum complexe stromen Experiment 1a: Een blokspanning over een condensator en een spoel De opstelling is al voor je klaargezet. Controleer of de frequentie ongeveer op 500 Hz staat. De vorm van het

Nadere informatie

Fysica van de echografie: Doppler techniek

Fysica van de echografie: Doppler techniek Fysica van de echografie: Doppler techniek 1 Het Doppler effect Het Doppler-effect is het effect dat we kunnen horen wanneer er een brandweerauto met sirene voorbij rijdt. Als de brandweerauto naar ons

Nadere informatie

Tips en trucs voor optimaal gebruik van je echotoestel. B e n S t e l t m a n E c h o p r a k t i j k N O P E m m e l o o r d

Tips en trucs voor optimaal gebruik van je echotoestel. B e n S t e l t m a n E c h o p r a k t i j k N O P E m m e l o o r d Tips en trucs voor optimaal gebruik van je echotoestel B e n S t e l t m a n E c h o p r a k t i j k N O P E m m e l o o r d Aanleiding Een aantal technische aspecten Transducers Geluidscompensatie Artefacten

Nadere informatie

Een visie op het natuurkundig practicum

Een visie op het natuurkundig practicum Een visie op het natuurkundig practicum Martijn Koops, Peter Duifhuis en Floor Pull ter Gunne; vakgroep Nastec, FE, HU Inleiding Practicum is belangrijk bij het vak natuurkunde. Het kan de theorie ondersteunen

Nadere informatie

NATIONALE NATUURKUNDE OLYMPIADE. Eindronde practicumtoets A. 5 juni beschikbare tijd: 2 uur (per toets A of B)

NATIONALE NATUURKUNDE OLYMPIADE. Eindronde practicumtoets A. 5 juni beschikbare tijd: 2 uur (per toets A of B) NATONALE NATUURKUNDE OLYMPADE Eindronde practicumtoets A 5 juni 00 beschikbare tijd: uur (per toets A of B) Bepaling van de grootte van het gat tussen de geleidingsband en de valentieband in een halfgeleider

Nadere informatie

Geluid - oscilloscoop

Geluid - oscilloscoop banner Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres P.J. Dreef 11 may 2017 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/99348 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet.

Nadere informatie

Inleiding. Wat is een echografie?

Inleiding. Wat is een echografie? Inhoud Inleiding... 2 Wat is een echografie?... 2 Voorbereiding op het onderzoek... 3 Waar meldt u zich aan?... 3 Verloop van het onderzoek... 3 Na het onderzoek... 4 De uitslag... 4 Bent u verhinderd?...

Nadere informatie

Samenvatting nanokristallen gedoteerde spectroscopie

Samenvatting nanokristallen gedoteerde spectroscopie Samenvatting Dit proefschrift behandelt de eigenschappen van een speciale klasse van halfgeleiders (halfgeleiders zijn materialen die veel slechter geleiden dan een metaal, maar nog altijd veel beter dan

Nadere informatie

Verslag Natuurkunde De snelheid van een karretje.

Verslag Natuurkunde De snelheid van een karretje. Verslag Natuurkunde De snelheid van een karre. Verslag door een scholier 1241 woorden 23 januari 2017 6 10 keer beoordeeld Vak Methode Natuurkunde Pulsar De snelheid van een karre Namen uitvoeren van proef:

Nadere informatie

Eindexamen natuurkunde 1 vwo 2002-II

Eindexamen natuurkunde 1 vwo 2002-II Eindexamen natuurkunde vwo 00-II Opgave Picknicktafel Maximumscore 5 uitkomst: N 3,8 Van werkelijkheid naar filmnegatief geldt:,dus. b v f b 3, 4 0, 050 Hieruit volgt b 0,0507 m. b 0,0507 N,490. v 3, 4

Nadere informatie

voorbeeld Zonnewagen Aantekeningen voor de leerkracht

voorbeeld Zonnewagen Aantekeningen voor de leerkracht Wetenschap Energie omzetting Energie overbrenging Krachten en beweging Wetenschappelijk onderzoek Design en technologie Verbeteringen door technisch design Onderdelen aan elkaar monteren Evalueren Mechanismen

Nadere informatie

Belangrijk! Echografie is niet schadelijk, ook niet voor het ongeboren kind en kan dus ook bij zwangerschap worden uitgevoerd.

Belangrijk! Echografie is niet schadelijk, ook niet voor het ongeboren kind en kan dus ook bij zwangerschap worden uitgevoerd. Echografie Belangrijk! Echografie is niet schadelijk, ook niet voor het ongeboren kind en kan dus ook bij zwangerschap worden uitgevoerd. 1 Inleiding U bent door uw arts naar de afdeling Radiologie verwezen

Nadere informatie

Toelatingstoets havoniveau natuurkunde max. 42 p, vold 24 p

Toelatingstoets havoniveau natuurkunde max. 42 p, vold 24 p Toelatingstoets havoniveau natuurkunde max. 42 p, vold 24 p Verantwoording: Opgave 1 uit havo natuurkunde 1,2: 2009_1 opg 4 (elektriciteit) Opgave 2 uit havo natuurkunde 1,2: 2009_2 opg 1 (licht en geluid)

Nadere informatie

7,6. Samenvatting door A woorden 12 april keer beoordeeld. Natuurkunde. Natuurkunde Systemen. Systemen

7,6. Samenvatting door A woorden 12 april keer beoordeeld. Natuurkunde. Natuurkunde Systemen. Systemen Samenvatting door A. 1243 woorden 12 april 2013 7,6 12 keer beoordeeld Vak Natuurkunde Natuurkunde Systemen Systemen We onderscheiden 3 soorten gegevensverwerkende systemen: meetsysteem: meet een grootheid

Nadere informatie

Naam: Klas: Practicum veerconstante

Naam: Klas: Practicum veerconstante Naam: Klas: Practicum veerconstante stap Bouw de opstelling zoals hiernaast is weergegeven. stap 2 Hang achtereenvolgens verschillende massa's aan een spiraalveer en meet bij elke massa de veerlengte in

Nadere informatie

Hertentamen Optica. 20 maart 2007. Zet je naam, studentennummer en studierichting bovenaan elk vel dat je gebruikt. Lees de 6 opgaven eerst eens door.

Hertentamen Optica. 20 maart 2007. Zet je naam, studentennummer en studierichting bovenaan elk vel dat je gebruikt. Lees de 6 opgaven eerst eens door. Hertentamen Optica 20 maart 2007 Zet je naam, studentennummer en studierichting bovenaan elk vel dat je gebruikt. Lees de 6 opgaven eerst eens door. Opgave 1 Slechts eenmaal heeft God de natuurwetten blijvend

Nadere informatie

Naam Klas: Repetitie trillingen en geluid HAVO ( 1 t/m 6)

Naam Klas: Repetitie trillingen en geluid HAVO ( 1 t/m 6) Naam Klas: Repetitie trillingen en geluid HAVO ( 1 t/m 6) Vraag 1 Een luidspreker en een microfoon zijn in principe op dezelfde manier opgebouwd. Alleen werken ze in omgekeerde richting. Wat bij een luidspreker

Nadere informatie

Samenvatting NaSk H7 geluid

Samenvatting NaSk H7 geluid Samenvatting NaSk H7 geluid Samenvatting door F. 1082 woorden 30 september 2017 5,4 15 keer beoordeeld Vak Methode NaSk Nova 1. Geluidsbron = een voorwerp dat geluid maakt. Geluidsgolf = een afwisselende

Nadere informatie

Eindexamen natuurkunde 1 vwo II

Eindexamen natuurkunde 1 vwo II Opgave 1 Defibrillator Een defibrillator wordt gebruikt om het hart van mensen met een acute hartstilstand te reactiveren. Zie figuur 1. figuur 1 electroden De borstkas van de patiënt wordt ontbloot, waarna

Nadere informatie

Medische beeldvorming

Medische beeldvorming Opgave: MRI-scan a) Er zitten twee waterstofkernen in elk watermolecuul. Hoeveel watermoleculen zitten in 1,0 mm 3 water? m = ρ V = 0,9982 10 3 1,0 10 9 = 0,998 10 6 kg één molecuul heeft een massa van

Nadere informatie

Tabellenboek. Gitaar

Tabellenboek. Gitaar 4T versie 1 Natuur- en scheikunde 1, Geluid Werk netjes en nauwkeurig Geef altijd een duidelijke berekening of een verklaring Veel succes, Slj en Zan Tabellenboek 1. Neem de volgende tabel netjes over

Nadere informatie

4,4. Praktische-opdracht door een scholier 2528 woorden 23 juni keer beoordeeld. Natuurkunde. De Veer. Het bepalen van de veerconstante,

4,4. Praktische-opdracht door een scholier 2528 woorden 23 juni keer beoordeeld. Natuurkunde. De Veer. Het bepalen van de veerconstante, Praktische-opdracht door een scholier 2528 woorden 23 juni 2004 4,4 127 keer beoordeeld Vak Natuurkunde De Veer Het bepalen van de veerconstante, Het bepalen van de trillingstijd van een veer, Het bepalen

Nadere informatie

Examentraining Leerlingmateriaal

Examentraining Leerlingmateriaal Examentraining 2015 Leerlingmateriaal Vak Natuurkunde Klas 5 havo Bloknummer Docent(en) Blok V Informatieoverdracht (B1) WAN Domein B: Beeld- en geluidstechniek Subdomein B1. Informatieoverdracht Eindterm

Nadere informatie

Uitvoeren Electrostatic Discharge (ESD) testen conform EN

Uitvoeren Electrostatic Discharge (ESD) testen conform EN DARE!! Instruments Measurement Rent-a-Lab equipment Uitvoeren (ESD) testen conform EN61000-4-2 Test ESD versie 1.6.2, 18 augustus 2015 Copyright 2015 DARE!! pagina 1 van 12 Veiligheidsinstructies LET OP:

Nadere informatie

Lees dit voorblad goed! Trek op alle blaadjes kantlijnen

Lees dit voorblad goed! Trek op alle blaadjes kantlijnen NATUURKUNDE Havo. Lees dit voorblad goed! Trek op alle blaadjes kantlijnen Schoolexamen Havo-5: SE4: Na code:h5na4 datum : 11 maart 2009 tijdsduur: 120 minuten. weging: 30%. Onderwerpen: Systematische

Nadere informatie

1 Inleiding Wat is een echografie? Doel van het onderzoek Voorbereiding Voor het onderzoek Het onderzoek...

1 Inleiding Wat is een echografie? Doel van het onderzoek Voorbereiding Voor het onderzoek Het onderzoek... Echografie Inhoudsopgave 1 Inleiding... 1 2 Wat is een echografie?... 1 3 Doel van het onderzoek... 1 4 Voorbereiding... 2 5 Voor het onderzoek... 4 6 Het onderzoek... 4 7 Uitslag... 4 8 Tot slot... 5

Nadere informatie

Echoscopie tijdens de zwangerschap

Echoscopie tijdens de zwangerschap Echoscopie tijdens de zwangerschap Inleiding U wordt op dag om uur verwacht op de polikliniek Gynaecologie voor een echoscopisch onderzoek. In deze folder kunt u lezen hoe het onderzoek precies in z'n

Nadere informatie

Ritme- en geleidingsstoornissen

Ritme- en geleidingsstoornissen H.221130.1014 Ritme- en geleidingsstoornissen verwijsafspraak 2 Inleiding Uw huisarts heeft u verwezen voor een afspraak voor het onderzoeken van ritme- en geleidingsstoornissen. U bezoekt het ziekenhuis

Nadere informatie

Examen VWO. natuurkunde 1. tijdvak 2 woensdag 24 juni uur. Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage.

Examen VWO. natuurkunde 1. tijdvak 2 woensdag 24 juni uur. Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Examen VWO 2009 tijdvak 2 woensdag 24 juni 13.30-16.30 uur natuurkunde 1 Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Dit examen bestaat uit 24 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 76 punten te behalen. Voor

Nadere informatie

Opgave 2 Amplitude = afstand tussen de evenwichtsstand en de uiterste stand.

Opgave 2 Amplitude = afstand tussen de evenwichtsstand en de uiterste stand. Uitwerkingen 1 Als dit heen en weer beweegt om de evenwichtsstand. Amplitude = afstand tussen de evenwichtsstand en de uiterste stand. Een trilling = de beweging van een voorwerp tussen twee opeenvolgende

Nadere informatie

Constante van Planck bepalen met LED s. Doel: Constante van Planck bepalen

Constante van Planck bepalen met LED s. Doel: Constante van Planck bepalen Constante van Planck bepalen met LED s Doel: Constante van Planck bepalen Apparatuur & materialen: Voeding Snoeren Gevoelige stroom meter (multimeter) Kastje met LED s en variabele weerstand (potmeter)

Nadere informatie

Samenvatting Natuurkunde Hoofdstuk 2, Beweging

Samenvatting Natuurkunde Hoofdstuk 2, Beweging Samenvatting Natuurkunde Hoofdstuk 2, Beweging Samenvatting door een scholier 2829 woorden 15 oktober 2007 7 155 keer beoordeeld Vak Methode Natuurkunde Systematische natuurkunde 2.1 Onderzoek naar bewegingen

Nadere informatie

Golven. 4.1 Lopende golven

Golven. 4.1 Lopende golven Golven 4.1 Lopende golven Samenvatting bladzijde 158: Lopende golf Transversale golf http://www.pontes.nl/~natuurkunde/vwogolf164/transversale_golfsimulation.html Longitudinale golf http://www.pontes.nl/~natuurkunde/vwogolf164/longitudinale_golfsimulation.html

Nadere informatie

Hoofdstuk 23 Electrische Potentiaal. Copyright 2009 Pearson Education, Inc.

Hoofdstuk 23 Electrische Potentiaal. Copyright 2009 Pearson Education, Inc. Hoofdstuk 23 Electrische Potentiaal Elektrische flux Een cilinder van een niet-geleidend materiaal wordt in een elektrisch veld gezet als geschetst. De totale elektrische flux door het oppervlak van de

Nadere informatie

Een verslag van de slingerproef en de proef over de slingertijd van de eigen benen. Het verslag bevat de volgende onderdelen:

Een verslag van de slingerproef en de proef over de slingertijd van de eigen benen. Het verslag bevat de volgende onderdelen: LOPEN ALS EEN MENS KORTE BESCHRIJVING: LOPEN ALS EEN MENS Bedoeld voor VO onderbouw Doelgroep Vmbo TL/Havo/VWO Thema Bionica, robot denise, slingerproef Soort lesmateriaal Practicum Waardering Verdieping

Nadere informatie

Onderzoek van de borsten mammografie, echografie, punctie met echo. Medische Beeldvorming Mammapoli

Onderzoek van de borsten mammografie, echografie, punctie met echo. Medische Beeldvorming Mammapoli 00 Onderzoek van de borsten mammografie, echografie, punctie met echo Medische Beeldvorming Mammapoli 1 U krijgt binnenkort een onderzoek van uw borsten. In deze folder leest u hoe het onderzoek verloopt

Nadere informatie

Trillingen en geluid wiskundig

Trillingen en geluid wiskundig Trillingen en geluid wiskundig 1 De sinus van een hoek 2 Radialen 3 Uitwijking van een harmonische trilling 4 Macht en logaritme 5 Geluidsniveau en amplitude 1 De sinus van een hoek Sinus van een hoek

Nadere informatie

Elektrische huisinstallatie

Elektrische huisinstallatie Elektrische huisinstallatie Titel: Vak: Domein: Sector: 3D aspecten: Elektrische apparaten - Ontwerp een huisinstallatie Natuurkunde Energie Havo - vwo Werkwijze: Modelontwikkeling en gebruik, Onderzoeken,

Nadere informatie

4 Geluid. 4.1 Een knikker als lawaaimaker 4.3 Zelf een muziekinstrument maken

4 Geluid. 4.1 Een knikker als lawaaimaker 4.3 Zelf een muziekinstrument maken 4 Geluid DO-IT Datum 4. Een knikker als lawaaimaker 4.3 Zelf een muziekinstrument maken PARAGRAFEN Datum 4. Opdrachten -9 4.2 Opdrachten -24 4.3 Opdrachten -27 4.4 Opdrachten -8 Test jezelf 4 PRACTICUM

Nadere informatie

Aan de slag met de nieuwe leerplannen fysica 2 de graad ASO

Aan de slag met de nieuwe leerplannen fysica 2 de graad ASO Aan de slag met de nieuwe leerplannen fysica 2 de graad ASO M. De Cock, G. Janssens, J. Vanhaecht zaterdag 17 november 2012 Specifieke Lerarenopleiding Natuurwetenschappen: Fysica http://fys.kuleuven.be/alon

Nadere informatie

natuurkunde Compex natuurkunde 1,2 Compex

natuurkunde Compex natuurkunde 1,2 Compex Examen HAVO 2010 tijdvak 1 vrijdag 28 mei totale examentijd 3 uur tevens oud programma natuurkunde Compex natuurkunde 1,2 Compex Vragen 15 tot en met 22 In dit deel van het examen staan vragen waarbij

Nadere informatie

HOGESCHOOL ROTTERDAM:

HOGESCHOOL ROTTERDAM: HOGESCHOOL ROTTERDAM: Toets: Natuurkunde Docent: vd Maas VERSIE B Opgave A: Een kogel wordt vertikaal omhoog geschoten met een snelheid van 300km/h. De kogel heeft een gewicht van 10N. 1. Wat is de tijd

Nadere informatie

1. Een karretje op een rail

1. Een karretje op een rail Natuurkunde Vwo 1986-II 1. Een karretje op een rail Een rail, waarvan de massa 186 gram is, heeft in het midden een knik. De beide rechte stukken zijn even lang. De rail wordt. slechts in de twee uiterste

Nadere informatie

Meten met de ultrasoon afstandsensor:

Meten met de ultrasoon afstandsensor: Meten met de ultrasoon afstandsensor: Belangrijk!!!!!! 1. Om zo goed mogelijk met de sensor te kunnen meten moeten de ultrasoon geluiden (de klikjes die je hoort) zo goed mogelijk worden weerkaatst. Wij

Nadere informatie

Hoofdstuk 9 Golven. Gemaakt als toevoeging op methode Natuurkunde Overal

Hoofdstuk 9 Golven. Gemaakt als toevoeging op methode Natuurkunde Overal Hoofdstuk 9 Golven Gemaakt als toevoeging op methode Natuurkunde Overal 9.1 Lopende golven Transversale en longitudinale golven Rekenvoorbeeld Welk van de onderstaande afbeeldingen kan absoluut geen transversale

Nadere informatie

NATUURKUNDE OLYMPIADE EINDRONDE 2013 PRAKTIKUMTOETS

NATUURKUNDE OLYMPIADE EINDRONDE 2013 PRAKTIKUMTOETS NATUURKUNDE OLYMPIADE EINDRONDE 13 PRAKTIKUMTOETS Opmerkingen 1. Schrijf bovenaan elk papier je naam.. Nummer elke bladzijde. 3. Schrijf op de eerste pagina het totale aantal bladen dat je inlevert. 4.

Nadere informatie

Eindexamen wiskunde B1-2 havo 2006-I

Eindexamen wiskunde B1-2 havo 2006-I Verkeersdichtheid We gaan uit van de volgende (denkbeeldige) situatie (zie figuur 1). Op een weg rijden auto s met een snelheid van 80 kilometer per uur. e auto s houden een onderlinge afstand van 45 meter.

Nadere informatie

Kernvraag: Wat is geluid?

Kernvraag: Wat is geluid? Kernvraag: Wat is geluid? Naam leerling: Groep: http://www.cma-science.nl Activiteit 1. Hoe worden geluiden gemaakt? Het is niet moeilijk om geluid te maken maar soms is het moeilijk om te zien hóe die

Nadere informatie

Eindexamen natuurkunde 1-2 havo 2000-II

Eindexamen natuurkunde 1-2 havo 2000-II Eindexamen natuurkunde -2 havo 2000-II 4 Antwoordmodel Opgave Slijtage bovenleiding uitkomst: m =,87 0 6 kg Het afgesleten volume is: V = (98,8 78,7) 0-6 5200 0 3 2 = 2,090 0 2 m 3. Hieruit volgt dat m

Nadere informatie

Feuchtigkeits-Detector Moisture detector. Handleiding... 14

Feuchtigkeits-Detector Moisture detector. Handleiding... 14 Feuchtigkeits-Detector Moisture detector MD Handleiding... 14 INLEIDING Bedieningshandleiding Deze vochtigheidsdetector is een nuttig instrument voor het bepalen van de vochtigheidsgraad van hout of bouwstoffen

Nadere informatie

Statistiek voor Natuurkunde Opgavenserie 4: Lineaire regressie

Statistiek voor Natuurkunde Opgavenserie 4: Lineaire regressie Statistiek voor Natuurkunde Opgavenserie 4: Lineaire regressie Inleveren: Uiterlijk 15 februari voor 16.00 in mijn postvakje Afspraken Overleg is toegestaan, maar iedereen levert zijn eigen werk in. Overschrijven

Nadere informatie

Examen VWO. Natuurkunde 1 (nieuwe stijl)

Examen VWO. Natuurkunde 1 (nieuwe stijl) Natuurkunde 1 (nieuwe stijl) Examen VWO Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 2 Woensdag 19 juni 13.30 16.30 uur 20 02 Voor dit examen zijn maximaal 79 punten te behalen; het examen bestaat

Nadere informatie

Examen VWO. Natuurkunde 1,2 (nieuwe stijl) en natuurkunde (oude stijl)

Examen VWO. Natuurkunde 1,2 (nieuwe stijl) en natuurkunde (oude stijl) Natuurkunde 1,2 (nieuwe stijl) en natuurkunde (oude stijl) Examen VWO Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 2 Woensdag 19 juni 13.30 16.30 uur 20 02 Voor dit examen zijn maximaal 82 punten te

Nadere informatie

De bepaling van de positie van een. onderwatervoertuig (inleiding)

De bepaling van de positie van een. onderwatervoertuig (inleiding) De bepaling van de positie van een onderwatervoertuig (inleiding) juli 2006 Bepaling positie van een onderwatervoertuig. Inleiding: Het volgen van onderwatervoertuigen (submersibles, ROV s etc) was in

Nadere informatie

2.0 Beweging 2.2 Snelheid (Coach 5) 2.4 Stoppen (simulatie)

2.0 Beweging  2.2 Snelheid (Coach 5) 2.4 Stoppen (simulatie) 2.0 Beweging www.natuurkundecompact.nl 2.2 Snelheid (Coach 5) 2.4 Stoppen (simulatie) 1 2.2 Snelheid (Coach 5) www.natuurkundecompact.nl Doel Naam:... Een halfautomatische snelheidsmeting met Coach 5 Methode

Nadere informatie

Phydrostatisch = gh (6)

Phydrostatisch = gh (6) Proefopstellingen: Bernoulli-opstelling De Bernoulli-vergelijking (2) kan goed worden bestudeerd met een opstelling zoals in figuur 4. In de figuur staat de luchtdruk aangegeven met P0. Uiterst links staat

Nadere informatie

Echografisch onderzoek van de buik

Echografisch onderzoek van de buik Echografisch onderzoek van de buik Echografisch onderzoek van de buik In deze folder geven wij u meer informatie over het echografisch onderzoek van uw buik. Het is belangrijk dat u deze folder aandachtig

Nadere informatie