BESCHERMD GEBIED. Laatst gewijzigd op 12 september 2005

Transcriptie

1 BESCHERMD GEBIED Laatst gewijzigd op 12 september Indicatoromschrijving 1.1 Naam 1.2 Definitie 1.3 Meeteenheid 1.4 Plaatsing in het DPSIR kader 1.5 Referentie 2 Beleidsrelevantie 2.1 Functie, betekenis 2.2 Prioriteit voor de kust en Relevantie voor duurzame / geïntegreerde ontwikkeling van het kustzonegebied 2.3 Beleidsdomein(en) 2.4 Verband met andere indicatoren en internationaal gebruik 2.5 Streefwaarden 2.6 Relevante conventies, akkoorden en wetgeving Duinendecreet Habitatrichtlijn Vogelrichtlijn Ramsar-conventie Natuurdecreet Beschermd landschap 3 Methodologische beschrijving en onderliggende definities 3.1 Onderliggende definities en concepten Beschermd landschap Biodiversiteitsverdrag van Rio Natuurinrichtingsproject 3.2 Meetmethode 3.3 Beperkingen van de indicator 4 Gegevens input 4.1 Gegevensbronnen (persoon, dienst, adres) 4.2 Vorm van de gegevens 4.3 Kwaliteit en beschikbaarheid van de gegevens

2 1 INDICATOROMSCHRIJVING 1.1 NAAM Oppervlakte beschermd gebied. 1.2 DEFINITIE De indicator geeft de jaarlijkse evolutie in oppervlakte beschermd gebied in de kustzone weer ten opzichte van het referentiejaar Onder oppervlakte beschermd gebied wordt verstaan gebieden die door één van de volgende nationale, Europese of internationale (wettelijke) aanduidingen beschermd worden: Vlaamse en Erkende Natuurreservaten, Vogelrichtlijngebieden, Habitatrichtlijngebieden, Ramsargebieden. Enkel die gebieden die deels of volledig binnen de kustzone gelegen zijn worden in rekening gebracht. Voorlopig zijn er nog geen bosreservaten in de kustzone. Indien die er zouden komen worden deze mee opgenomen in de indicator. Ook beschermde landschappen zouden, van zodra oppervlakte gegevens beschikbaar zijn, mee opgenomen worden. 1.3 MEETEENHEID De indicator wordt uitgedrukt in aantal hectaren. 1.4 PLAATSING IN HET DPSIR KADER Deze indicator is van het respons-type. Ze geeft een respons op de bedreiging van ecosystemen, soorten en genetische diversiteit. 1.5 REFERENTIE Paredis, E., Block, T. & J. Van Assche. (2001). Op weg naar duurzaamheidsindicatoren voor het kustgebied, Universiteit Gent, Centrum voor Duurzame Ontwikkeling, in opdracht van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Departement Leefmilieu en Infrastructuur, AWZ-AWK. World Bank (2001). Moving Beyond Outputs to Impacts: Linking ICM to the Poverty Agenda and Taking our Efforts to Scale, Environmental Department, presented at the International Workshop on The Role of Indicators in Integrated Coastal Management, Ottawa, mei BELEIDSRELEVANTIE 2.1 FUNCTIE, BETEKENIS De bescherming van biodiversiteit, natuur en landschappen is zowel op nationaal als internationaal vlak een belangrijke doelstelling. Hierbij kunnen verschillende niveaus van bescherming voor verschillende types van gebieden en ecosystemen onderscheiden worden. Een belangrijke indicator bij de bescherming van biodiversiteit en landschappen is het aanduiden van (wettelijk) beschermde gebieden. Deze bescherming biedt een garantie tegen ondoordachte veranderingen in landgebruik, andere menselijke activiteiten die de natuurwaarde zouden kunnen verminderen en voor het behoud en versterking van ecosystemen. Naast de beschermde gebieden zijn natuurgebieden in de brede zin van het woord (cf. VEN-IVON) belangrijk voor de versterking van de natuurlijke structuur en als reserve

3 voor het behoud en toename van die biodiversiteit. Daarnaast kunnen ze een sociaaleducatieve functie en kunnen ze, afhankelijk van ondermeer kwetsbaarheid, herstelbaarheid en zeldzaamheid, deels opengesteld worden voor recreatief medegebruik 2.2 PRIORITEIT VOOR DE KUST EN RELEVANTIE VOOR DUURZAME / GEÏNTEGREERDE ONTWIKKELING VAN HET KUSTZONEGEBIED Voor het algemeen natuur- en milieubeleid voor de kustzone, zie paragraaf 2.2 van de technische fiche van de indicator "Oppervlakte kusteigen habitat". 2.3 BELEIDSDOMEIN(EN) De indicator behoort tot het domein Natuurontwikkeling en beheer, subdomein Bescherming. De indicator werd door het Centrum voor Duurzame Ontwikkeling van de Universiteit Gent in het project Op weg naar duurzaamheidsindicatoren voor het kustgebied geselecteerd als duurzaamheidsindicator voor het domein Verbeteren van het milieu en de natuur, subdomein Behoud en ontwikkeling van natuur. 2.4 VERBAND MET ANDERE INDICATOREN EN INTERNATIONAAL GEBRUIK Deze indicator wordt zowel op nationaal, Europees als internationaal niveau courant gebruikt. Het Europese Milieuagentschap (EEA) gebruikt deze indicator, alsook de Werkgroep voor Indicatoren en Data van de Europese Expertengroep voor Geïntegreerd Beheer van Kustgebieden. Deze indicator is gelinkt met andere indicatoren die gevolgen hebben voor landgebruik en gebruik van natuurlijke rijkdommen. De indicator houdt verband met volgende (potentiële) indicatoren rond duurzaam kustzonebeheer: Ecologische voetafdruk van het kustgebied Kusteigen habitat Inspanningen geïntegreerd kustzonebeheer Verkeer op de weg Toename versnipperingsgraad aan de kust Intensiteit van gebruik van recreationele activiteit Aantal pilootacties gericht op het beheerst recreatief gebruik van stranden, polders of duinen 2.5 STREEFWAARDEN Een kwantitatieve streefwaarde is niet beschikbaar, maar er mag aangenomen worden dat er gestreefd wordt naar een stijging. 2.6 RELEVANTE CONVENTIES, AKKOORDEN EN WETGEVING Duinendecreet In 1993 stelde het Instituut voor Natuurbehoud een inventaris op van de knelpunten tussen het natuurbehoud en de gewestplannen binnen de maritieme duinstreek. De beschreven gebieden werden als basis gebruikt voor de aanduiding van beschermde

4 gebieden in het kader van het duinendecreet van 14 juli De bescherming berust op volgende criteria: oppervlakte (voor geïsoleerde percelen min. 2 ha); gelegen binnen de 'Groene Hoofdstructuur van Vlaanderen' (1992); als 'biologisch waardevol' aangeduid op de Biologische waarderingskaart van België; gebied met zeldzame of onvervangbare geomorfologische of pedologische constellatie. In het decreet werd binnen de beschermde gebieden twee categorieën onderscheiden. In voor het duingebied belangrijk landbouwgebied, gelegen in zones met een agrarische bestemming, kan het agrarisch gebruik mits beperkingen op de bedrijfsuitbreiding voortgezet worden. In het beschermd duingebied, gelegen in zones met overige gewestplanbestemmingen, geldt een bouwverbod tenzij voor werkzaamheden ten behoeve van natuurbehoud of kustverdediging. De aanduiding van de beschermde gebieden gebeurde in verschillende fasen. Bij decreet van 29 november 1995 werd de aanduiding van 336 ha beschermd duingebied en 769 ha voor het duingebied belangrijk landbouwgebied definitief bekrachtigd. De meeste beschermde zones sluiten rechtstreeks aan bij een bestaand natuurgebied en vormen aldus een deel van een groter geheel. Slechts tien gebieden, met een gemiddelde oppervlakte van 6 ha, zijn ruimtelijk volledig geïsoleerd. In deze gevallen zullen bijvoorbeeld recreatie of natuureducatie vaak een belangrijke rol spelen (bv. Provinciaal domein te Raversijde) Habitatrichtlijn De in 1992 vastgestelde Habitatrichtlijn is de belangrijkste regelgeving van de Europese Unie ter bevordering van de biologische verscheidenheid, alsmede van het tot stand komen van Natura Natura 2000 is een onderling samenhangend geheel van voor Europa belangrijke natuurgebieden. Deze richtlijn houdt de verplichting in om habitat (leefgebieden) en soorten (wilde flora en fauna) die voor de Europese Unie van belang zijn in stand te houden. De gebieden worden beschermd nadat ze door lidstaten zijn aangewezen. Hiervoor worden speciale beschermingszones (SBZ) ingesteld. Al deze door de lidstaten aangewezen Speciale Beschermingszones vormen samen het Europese netwerk van beschermde gebieden: Natura Ook alle Speciale Beschermingszones van de Vogelrichtlijn behoren tot dit netwerk. Iedere lidstaat kan zelf kiezen welke middelen hij op zijn grondgebied wil aanwenden om uitvoering te geven aan deze richtlijn. De Commissie biedt de helpende hand bij het tot stand brengen van dit netwerk en zorgt ervoor dat de gezamenlijke doelstellingen werkelijk bereikt worden. De rechtsgevolgen die voortvloeien uit de Habitatrichtlijn betreffen naast het aanwijzen van Speciale Beschermingszones, ook de verplichting om passende maatregelen te nemen om de kwaliteit van de leefgebieden van beschermde soorten niet te laten verslechteren. Verder mogen er geen storende factoren in gebieden optreden die negatieve gevolgen hebben voor het voortbestaan van de soorten, die door de Habitatrichtlijn beschermd worden. Nieuwe plannen of projecten (zoals

5 streekplannen en bestemmingsplannen) in en in de nabijheid van Speciale Beschermingszones worden aan de richtlijn getoetst Vogelrichtlijn De Vogelrichtlijn (79/409/EEG) richt zich op de bescherming van alle natuurlijk in het wild levende vogelsoorten en de gebieden waar ze in de Europese Unie broeden, pleisteren en overwinteren (zie website MINA). In bijlage I van de vogelrichtlijn is een lijst opgenomen van vogelsoorten die in Europa zeldzaam of bedreigd zijn. De Vogelrichtlijn is bedoeld om alle vogelsoorten in Europa te beschermen. Elke lidstaat van de Europese Unie moet rekening houden met volgende bepalingen: De aantallen en de variatie aan soorten vogels moet in stand gehouden worden. Er mogen geen vogelsoorten verdwijnen of sterk in aantal afnemen. Er moeten voldoende broed-, pleister-, en overwinteringsgebieden worden beschermd. Verslechtering van de leefgebieden moet worden voorkomen. Er moet een algemene regeling komen voor de bescherming van de vogels, en een principieel verbod op handel in vogels. Het wetenschappelijk onderzoek dient bevorderd te worden Ramsar conventie De Ramsar Conventie die opgesteld werd in 1971 en van start ging in 1975 beoogt het wereldwijd behoud en duurzaam beheer van waterrijke gebieden met bijzondere aandacht voor de bescherming van de leefgebieden van watervogels Natuurdecreet Het 'Decreet betreffende het natuurbehoud en het natuurlijk milieu' van 21 oktober 1997 legt de fundamenten voor het natuurbeleid in Vlaanderen. De volledige tekst van het Natuurdecreet is gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad van 10 januari Beschermd landschap Decreet van 16 april 1996 houdende bescherming van landschappen. In dit decreet voorziet de Vlaamse overheid de mogelijkheid om een premie toe te kennen voor het beheer van beschermde landschappen volgens deze algemene principes: De financiële tegemoetkoming is bestemd voor de instandhouding, het onderhoud, het herstel, de ontsluiting, het beheer, het onderzoek van en de voorlichting over het definitief beschermd landschap zoals het in het beheersplan vermeld staat. De premie is samengesteld uit de bijdragen van het Gewest, de betrokken provincie(s) en de betrokken gemeente(n).

6 3 METHODOLOGISCHE BESCHRIJVING EN ONDERLIGGENDE DEFINITIES 3.1 ONDERLIGGENDE DEFINITIES EN CONCEPTEN Beschermd landschap Een landschap wordt gedefinieerd als "een begrensde grondoppervlakte met een geringe dichtheid van bebouwing en een onderlinge samenhang waarvan de verschijningsvorm en de samenhang het resultaat zijn van natuurlijke processen en van maatschappelijke ontwikkelingen" (zie website Afdeling Monumenten & Landschappen: ). Het is een gebied, eventueel met kust en zee, waar de interactie van mens en natuur sinds lang resulteerde in een typisch karakter met hoge esthetische, ecologische en/of culturele waarden, en dikwijls met hoge biologische diversiteit. Het veilig stellen van de integriteit van deze traditionele interactie is vitaal voor de bescherming, het behoud en de evolutie van het gebied Biodiversiteitsverdrag van Rio Het Biodiversiteitsverdrag beoogt het behoud van de biodiversiteit en het duurzaam gebruik van de bestanddelen ervan. Het verdrag voorziet in een reeks maatregelen. Inzake gebiedsbescherming moeten de verdragspartijen onder meer een stelsel van beschermde gebieden instellen. In Vlaanderen werd het Biodiversiteitsverdrag van Rio goedgekeurd door het decreet van 19 maart 1996 (Belgisch Staatsblad van 24 mei 1996). In uitvoering van dit verdrag streeft de overheid naar een zo hoog mogelijke biodiversiteit voor Vlaanderen. Een hoge biodiversiteit nastreven wil niet alleen zeggen zoveel mogelijk verschillende soorten planten en dieren behouden, maar ook verschillende ecosystemen in stand houden Natuurinrichtingsproject Een gebied optimaal inrichten met het oog op het behoud van bestaande natuur, maar ook voor het herstel en de ontwikkeling van natuur, en het beheer nadien is de doelstelling van natuurinrichting. Om deze inrichting te kunnen doen zijn verschillende soorten maatregelen en inrichtingswerken mogelijk, gaande van het plaatsen van een begrazingsraster tot grote grondwerken. Wat men daadwerkelijk in natuurinrichting doet, wordt zorgvuldig afgewogen. Een natuurinrichtingsproject verloopt via een zorgvuldige procedure met verschillende stappen van onderzoek, overleg en uitvoering. In bepaalde gevallen kan natuurinrichting ook via een verkorte procedure verlopen. Omdat de maatregelen bij natuurinrichting soms vrij ingrijpend kunnen zijn, biedt een natuurinrichtingsproject veel ruimte voor openbaarheid, overleg, inspraak en advies. 3.2 MEETMETHODE Van de volgende types van beschermde gebieden wordt de oppervlakte in de kustzone en hun instellingsdatum van bescherming bepaald, alsook de aankoopdatum van eventuele uitbreidingen:

7 Vogelrichtlijngebieden Habitatrichtlijngebieden Ramsar-gebieden Vlaamse en Erkende Natuurreservaten Bosreservaten Vervolgens wordt de cumulatieve indicatorwaarde berekent per jaar als de som van de oppervlakten van de verschillende gebieden van bovenstaande beschermingscategorieën die dat jaar in werking traden of werden aangekocht. De indicator wordt berekend als een som (cumulatieve oppervlakte) omdat anders een overlap tussen de beschermingen kan optreden. Dit resulteert in één indicatorwaarde per jaar voor de hele kustzone. Het lijkt immers niet zinvol een beschermd gebied op te splitsen per gemeente. 3.3 BEPERKINGEN VAN DE INDICATOR Niet enkel de oppervlakte van beschermde gebieden is in het kader van het behoud van de biodiversiteit van belang, maar ook de versnipperingsgraad. Deze laatste wordt in de indicator niet gemeten. Het actuele beschermingsniveau van gebieden en de daarmee verbonden trends zijn moeilijk te evalueren. Naast het aantal en oppervlakte van beschermde gebieden zijn de doeltreffendheid van het gevoerde beleid en het behalen van de objectieven in verband met bescherming ook van belang. Deze parameters worden in deze indicator niet opgenomen. Daarnaast geeft de indicator ook niet aan hoe representatief de beschermde gebieden zijn in relatie tot de ecologische diversiteit van het hele studiegebied. Daarbij is er tussen de verschillende beschermingsniveaus en -types ook overlap bij de gebieden mogelijk (bv. gebied dat tezelfdertijd aangeduid is als Vogelrichtlijn- en Ramsargebied) waardoor evaluatie moeilijker wordt. Als gevolg hiervan moeten de verschillende beschermingstypes het best cumulatief bekeken worden. Bij overlap kan immers verlies aan informatie optreden. Zo kan er een toename zijn van de oppervlakte aan natuurreservaten die allemaal binnen een Vogelrichtlijngebied gelegen zijn. Indien men de oppervlakte niet cumulatief optelt maar enkel het gezamenlijk oppervlak van de verschillende beschermingsniveaus neemt, zal men geen toename vast kunnen stellen. Het actuele beschermingsniveau van gebieden en de daarmee verbonden trends zijn moeilijk te evalueren. De gegevens kunnen het best voor het hele studiegebied gepresenteerd worden. De aanduiding van dergelijke beschermde gebieden is in vele gevallen ook geen gemeentelijke maar gewestelijke of nationale aangelegenheid en is ook sterk afhankelijk van de potentieel mogelijk te beschermen oppervlakte met name de oppervlakte aan kusteigen habitat in de desbetreffende gemeente. Voorlopig zijn er nog geen oppervlaktegegevens beschikbaar voor beschermde landschappen. Bijgevolg is deze categorie momenteel nog niet opgenomen in de indicator.

8 4 GEGEVENS INPUT 4.1 GEGEVENSBRONNEN (PERSOON, DIENST, ADRES) Habitat- en Vogelrichtlijn Instantie: Instituut voor Natuurbehoud Contactpersoon: Anny Anselin Telefoon: Ramsar-conventie Instantie: Instituut voor Natuurbehoud Contactpersoon: Koen Devos Telefoon: Website : Vlaamse en Erkende natuurreservaten Instantie: Administratie Milieu-, Natuur-, Land- en Waterbeheer (AMINAL), Afdeling Natuur Contactpersoon: Rudi Longeville rudi.longueville@lin.vlaanderen.be Bosreservaten Instantie: AMINAL, Afdeling Bos en groen Contactpersoon: Bernard Van Elegem Telefoon: bernard.vanelegem@lin.vlaanderen.be Beschermde landschappen Instantie: Administratie Ruimtelijke Ordening, Huisvesting en Monumenten en Landschappen (AROHM), Afdeling Monumenten en Landschappen Contactpersoon: Wouter Deventer Telefoon: wouter.deventer@lin.vlaanderen.be 4.2 VORM VAN DE GEGEVENS De gegevens worden aangeleverd in een Excel-bestand met aanduiding van type bescherming, gebiedsnaam, ligging in gemeente(n), oppervlakte en datum van erkenning, oprichting of uitbreiding per aangekocht of nieuw deel. 4.3 KWALITEIT EN BESCHIKBAARHEID VAN DE GEGEVENS Uit de verschillende gegevensbronnen blijken de aangegeven oppervlakten van bijvoorbeeld Vogel- en Habitatrichtlijngebieden niet steeds gelijk te zijn. Enkele gegevens kunnen ook gedownload worden van de website van het IN ( of van OC Gis Vlaanderen (