Maatschappelijke effectverkenning

Transcriptie

1 Maatschappelijke effectverkenning Een praktijkverkenning van dagactiviteiten van Kansen & Zo in de Wmo. Gericht op de effecten voor deelnemers en de samenleving. Deze praktijkverkenning is onderdeel van de Thematranche Welzijn. 14 februari 2017 Stichting Welzijn Velsen en Stichting Welzijn Beverwijk drs. Wibout Dragt, coach Invoorzorg!

2 Inhoud Maatschappelijke effectverkenning 1 Inhoud 2 1. Maatschappelijke verkenning Transformatie in het sociaal domein Stichting Welzijn Velsen en Beverwijk Maatschappelijke verkenning Aanpak Leeswijzer 5 2. Kansen & Zo Collectieve voorziening met een individuele benadering Activiteiten Kansen & Zo Vrijwillige inzet, met professioneel ondersteuning Kenmerken en kengetallen Kansen & Zo 9 3. Uitkomsten van verkenning Kwaliteit van leven (bestrijden eenzaamheid) Persoonlijke groei Sociaal netwerk (sociale inclusie) Gezondheid: gezond eten, medicatie, huisartsbezoek en aandoeningen Ondersteuningsbehoefte Nabeschouwing 18 Bijlage I: Literatuurlijst 19 2

3 1. Maatschappelijke verkenning 1.1 Transformatie in het sociaal domein Het sociaal domein in Nederland is de afgelopen jaren fors veranderd. De landelijke overheid heeft een groot deel van de zorgtaken overgeheveld naar gemeenten. Om deze taken goed te kunnen uitvoeren, zoeken gemeenten naar andere manieren van organiseren. Transitie en transformatie De transitie hangt samen met de invoering van de nieuwe Wmo, de Jeugdwet en de Participatiewet. Sinds 2015 zijn gemeenten verantwoordelijk voor de zorg en ondersteuning van grote groepen kwetsbare burgers. Gemeenten en hun partners in het sociaal domein zijn bezig een samenhangend geheel van voorzieningen te creëren. Dit proces vraagt ook om een andere manier van kijken naar- en samenwerken met burgers. Hier is sprake van een kanteling in denken en doen. Het volgende citaat gaat hier over. Door mensen zelf meer verantwoordelijkheid te geven voor hun eigen welzijn en dat van hun naasten, verwacht de overheid dat de onderlinge samenhang oftewel sociale cohesie tussen burgers wordt vergroot en de kosten zullen afnemen. Zowel burgers als zorgprofessionals worden geacht in hun verwachtingen en taakopvatting te kantelen. Kijk eerst wat burgers zelf kunnen doen of het sociale netwerk. Voordat een dure professional wordt ingeschakeld. Literatuur 1 In de transformatie van het sociaal domein wordt gefocust op de krachten en talenten die iemand bezit en wat er nog wél kan. Juist deze componenten - de kracht van het individu én het collectief - zijn de nieuwe bouwstenen om de samenredzaamheid en zelfredzaamheid te stimuleren en te vergroten. 1.2 Stichting Welzijn Velsen en Beverwijk Stichting Welzijn Velsen en Beverwijk zijn in 2015 gestart met de vertaling van de transformatie naar hun rol in het sociale domein. Daarbij hebben ze de volgende visie geformuleerd voor hun In voor zorg! traject. Deze visie vormt de aanleiding voor deze maatschappelijke verkenning. Welzijn vormt de smeerolie voor de samenleving nieuwe stijl. We gaan uit van actief burgerschap, ofwel het meedoen naar vermogen. Veranderingen in maatschappij en samenleving vragen van iedereen een inzet om mee te doen (participatiesamenleving). De kracht van welzijn is om kwetsbare groepen maximaal in hun kracht te krijgen. Van zorgen voor, naar zorgen dat. Dit doen we vanuit de visie dat dit goed is voor de persoon zelf, maar ook voor de samenleving. Ons antwoord is te komen tot bundeling van krachten. Met elkaar, en met partners in het regionale speelveld van zorg en welzijn. 3

4 We gaan dus verder op zoek naar nieuwe verbindingen. Het verbinden van krachten in de samenleving is daarbij een kerncompetentie van welzijn. Onze missie is om voortdurend op zoek te zijn naar waardevolle verbindingen in de samenleving die tegelijkertijd de kracht van de samenleving versterken. We werken in co-creatie met bewoners, vrijwilligers, werkgevers, scholen, zorgprofessionals. Hierin willen we nieuwe successen boeken, deze analyseren en verder verbreden. 1.3 Maatschappelijke verkenning Het project Kansen & Zo gaat uit van samenwerking met andere partijen in het sociale domein waarbij het doel is om welzijn in te zetten als vrij toegankelijk aanbod, zelf- en samenredzaamheid te vergroten, en het beroep op zorg dientengevolge te beperken. Het project beoogt een belangrijke bijdrage te leveren aan de transformatie. In deze maatschappelijke verkenning kijken we naar de meerwaarde van het project Kansen & Zo. Op welke gebieden zou deze kunnen liggen? Deze verkenning beoogt geen wetenschappelijk onderbouwing noch een evaluatie te zijn van Kansen & Zo. Het is met nadruk een verkenning van mogelijke effecten en weergave van inzichten van direct betrokkenen. Het is verder ook bedoeld als verkenning voor een vervolgdialoog. Welke ontwikkelpunten zijn er? Dit gebeurt in de nabeschouwing. 1.4 Aanpak Bij de maatschappelijke verkenning hebben we gebruik gemaakt van beschikbare projectbeschrijvingen vanuit de Stichting Welzijn Velsen. Daarnaast hebben we verkennende gesprekken gevoerd met: Stichting de Linde. RIBW-KAM. Sociaal Wijkteam. Stichting Welzijn Velsen. Vrijwilligers Kansen & Zo. Deelnemers Kansen & Zo. Bezoekers Kansen & Zo. Gemeente Velsen. SIG. Stichting de Waerden. De beschikbare beschrijvingen en de gesprekken leidden tot de identificatie van diverse effectgebieden. Deze hebben we, zo mogelijk, verder uitgediept. In de tekst zijn verwijzingen opgenomen naar literatuur. Een literatuurlijst is opgenomen in bijlage 1. 4

5 1.5 Leeswijzer In hoofdstuk 2 geven we een beschrijving van Kansen & Zo. Hoofdstuk 3 bevat de uitkomsten van de effectverkenning met waar mogelijk een nadere verdieping van de potentiele effecten. Hoofdstuk 4 bevat een nabeschouwing met daarin onderwerpen voor een dialoog voor de toekomst. 5

6 2. Kansen & Zo In januari 2013 nam Stichting Welzijn Velsen (SWV) het initiatief voor het pilotproject Kansen & Zo. De pilot is opgestart als samenwerking met zorgaanbieders, MEE als AWBZ- proeftuin van de IJmond gemeenten. De pilot ging van start in het najaar van 2013 en werd in het najaar 2014 afgesloten. Daarna gingen de samenwerkende partijen ermee door. Dit betrof destijds: De SIG. RIBW KAM. Stichting De Linde. Philadelphia. Stichting de Waerden. MEE. Kansen & Zo is sindsdien doorgegroeid tot een laagdrempelige voorziening om kwetsbare burgers een passende plek te kunnen bieden om actief te zijn, en te participeren. Kansen & Zo ontstond zo n 4 jaar geleden. We zagen de transitie aankomen en wilden een bredere aanpak van sociale activering, vertelt Ans Keet, projectleider Kansen & Zo en Onbenutte Kansen Velsen. Enkele zorgorganisaties in Velsen hadden hier wel oren naar en wilden meedenken hoe welzijn en zorg te verbinden. Kansen & Zo in IJmuiden en Velsen- Noord is het tastbare resultaat. In beide gebieden zijn we samen met onze samenwerkingspartners begonnen met het organiseren van activiteiten in ons reguliere buurtcentrum. Kansen & Zo biedt dagactiviteiten voor (kwetsbare) burgers. Op dit moment wordt dit georganiseerd vanuit De Spil, een buurtcentrum in IJmuiden. Tevens is in Velsen-Noord gestart met het initiatief Kansen & Zo. 2.1 Collectieve voorziening met een individuele benadering Kansen & Zo biedt inloopactiviteiten voor iedereen in de wijk en groepsactiviteiten. Voorbeelden van activiteiten zijn koken, wandelen, educatieve activiteiten, alles waar behoefte aan is. Wie wil meedoen aan een groepsactiviteit krijgt eerst een kennismakingsgesprek met een professional. Dit gebeurt om te achterhalen wat ze willen leren en welke activiteiten daarbij aansluiten. Tegelijkertijd gebeurt dit ook om te kijken of de potentiële deelnemer goed in de groep past. Kansen & Zo richt zich op individuen en niet op specifieke doelgroepen. In de regel gaat het om mensen met een grote afstand tot arbeid, met een behoefte aan een zinvolle dag- /vrijetijdsbesteding, en/of gebrek aan sociale contacten. 6

7 Vaak zijn het mensen die niet kunnen werken vanwege hun beperkingen, maar ook niet in aanmerking komen voor dagbesteding omdat zij daarvoor te weinig beperkingen hebben. De achterliggende problematiek die kan spelen bij deelnemers aan Kansen & Zo is zeer divers, bijvoorbeeld: psychische problematiek; (lichte) verstandelijke beperkingen; eenzaamheid; inburgeringsproblematiek; langdurige werkloosheid; sociale achterstand. Kansen & Zo stelt weinig toelatingseisen aan deelnemers. Voorwaarden zijn dat iemand zich moet kunnen handhaven binnen het buurtcentrum en geen overlast veroorzaakt voor de andere deelnemers. Daarnaast zijn er enkele contra-indicaties voor deelnemers, te weten: Kansen & Zo is niet geschikt voor mensen die problemen met de agressiehuishouding hebben. Of niet met de prikkels van een buurtcentrum om kunnen gaan. Kansen & Zo is niet geschikt als vervanger voor dagbesteding indien de deelnemer de vaste structuur nodig heeft, zoals deze vaak bij dagbesteding geboden wordt. Voor de groepsactiviteiten worden mensen doorverwezen door zorgorganisaties, de gemeente (Wmo, wijkteam en sociale zaken), huisartsen of mensen komen zelf. Kansen & Zo is een voorliggende voorziening in het kader van de Wmo. Er is geen indicatie nodig. 2.2 Activiteiten Kansen & Zo Kansen & Zo werkt vanuit een wijkcentrum. Het beoogt mensen in hun eigen directe omgeving bij de hand te nemen. In een wijkcentrum komen natuurlijk ook reguliere bezoekers. Daarnaast komen er mensen (we noemen ze: deelnemers) voor de specifieke deelname aan de activiteiten van Kansen & Zo. Het feit dat Kansen & Zo werkt vanuit het wijkcentrum is een kernkwaliteit van de aanpak: waar vroeger vanuit de activiteit werd geredeneerd, hanteert Kansen & Zo anno 2017 een vraaggerichte aanpak die geïntegreerd is in de buurt en sociaal kwetsbaren samenbrengt met sociaal sterkeren. 7

8 De activiteiten zijn gericht op sociale activering en het bieden van dagstructuur aan kwetsbare burgers. Onderstaand is het actuele weekprogramma weergegeven van Kansen & Zo in wijkcentrum De Spil. De activiteiten van Kansen & Zo beogen mensen te ondersteunen om zelfredzamer te worden. Het wijkcentrum is daarbij de plek om te leren, te ontwikkelen en te ontmoeten. Voetnoot 1 1 Naast Kansen & Zo zijn er ook OK-trajecten in de gemeente Velsen. Activiteiten van Kansen & Zo worden ook benut door deelnemers van deze OK-trajecten. Het stimuleert groei in sociaal gedrag, leert omgaan met vaste tijden, en het (opnieuw) aanleren van arbeidsvaardigheden. 8

9 2.3 Vrijwillige inzet, met professionele ondersteuning Vrijwilligers begeleiden de activiteiten. In hun begeleiding richten ze zich op de activiteit, het positief stimuleren van deelnemers om hun talenten aan te spreken, deze te ontwikkelen en zich positief in te zetten. Deze begeleiding is activiteitengericht en niet probleemgericht. Zodra een deelnemer extra ondersteuning nodig heeft of echt vastloopt dan komt een professional van SWV in beeld. Zo wordt voorkomen dat er een te grote druk op de vrijwilligers ontstaat, ze hun aandacht kunnen blijven richten op de groep, en krijgen individuele deelnemers aandacht die soms nodig is. De beroepskracht vervult een kerntaak in de werkwijze van Kansen & Zo en zorgt voor intake, continuïteit in activiteiten en achtervang bij specifieke problemen. Er is overdag altijd een beroepskracht aanwezig en aanspreekbaar voor iedereen in het buurtcentrum. De beroepskracht is de spin in het web naar reguliere bezoekers, deelnemers, vrijwilligers, de wijk, verwijzers en zorgorganisaties. Het managen van deze relaties is de voornaamste taak van de beroepskracht. De professional: houdt contacten met alle betrokkenen; doet dit vanuit het oogpunt van welzijn, niet vanuit de beperking of ziekte; signaleert knelpunten; schaalt op naar zorgprofessionals indien nodig; zorgt voor de (mentale) veiligheid in de groepen; stimuleert deelnemers om te blijven komen; zorgt voor de juiste sfeer; ondersteunt en traint de vrijwilligers; is geschoold in het herkennen van ziektebeelden en hoe daarmee om te gaan; kent de sociale kaart; bemiddelt tussen reguliere bezoekers van het buurtcentrum en deelnemers aan Kansen & Zo. Legt de verbinding in het buurtcentrum volgens de presentiemethode. 2.4 Kenmerken en kengetallen Kansen & Zo Kansen & Zo is een onderdeel van het totale activiteitenaanbod van SWV en heeft de volgende kenmerken: Laagdrempelige toegang. Als voorbeeld: Wijkcentrum De Spil is vrij toegankelijk voor buurtbewoners. Daarnaast worden vanuit Kansen & Zo activiteiten georganiseerd. Voor een deel van de activiteiten geldt dat een intake wordt gedaan. De aangeboden activiteiten zijn verschillend van inhoud en niveau. Het programma is opgezet door onderzoek naar de behoefte van deelnemers, vrijwilligers en deelnemende zorgorganisaties (vraaggericht). Gemiddeld kent een activiteit 8-12 deelnemers. 9

10 Vrijwilligers begeleiden de activiteiten. Een professional van SWV is op de achtergrond aanwezig en ondersteunt de vrijwilliger indien noodzakelijk. Tijdens activiteiten wordt zoveel mogelijk voorkomen dat wordt ingegaan op de persoonlijke problematiek van deelnemers. Als een deelnemer hier behoefte aan heeft, is er een professional aanwezig die de deelnemer kortdurend kan ondersteunen. Er is geen (Wmo) indicatie nodig om deel te nemen. Kansen & Zo is een voorliggende voorziening. Een collectieve voorziening waarin maatwerk wordt geboden. De jaarlijkse kosten bedragen ca ,-. Dit betreft de personele kosten, vrijwilligerskosten en activiteitenkosten. Zorgaanbieders leveren een (financiële) bijdrage. Hiervoor is in de jaarlijkse begroting 2.500,- opgenomen. Gemiddeld komen 67 deelnemers per week die 2 activiteiten bijwonen. Op jaarbasis - rekening houdend met vakantie - zijn er ongeveer dagdelen die Kansen & Zo levert. Deze aantallen zijn exclusief de inloop in het buurtcentrum. Deze kenmerken en kengetallen geven een eerste beeld van Kansen & Zo in het kader van de verkenning. Voetnoot 2 2 Een diepergaand cijfermatige analyse valt buiten het bestek van deze verkenning naar effecten en inhoudelijke inzichten. Daarvoor wordt verwezen naar de afspraken die SWB en de gemeenten Velsen hierover gemaakt hebben. 10

11 3. Uitkomsten van verkenning Deze verkenning beoogt geen wetenschappelijke onderbouwing noch een evaluatie te zijn van Kansen & Zo. Het is een verkenning van mogelijke effecten en een weergave van inzichten van directbetrokkenen die gaan over de maatschappelijke bijdrage van Kansen & Zo. Binnen het bestek van de landelijke Thematranche Welzijn hebben we ruimte gecreëerd om dit eerste onderzoek te verrichten naar de effectgebieden die door Kansen & Zo mogelijk positief worden beïnvloed. Welke effecten komen uit de interviews naar voren? Wat zeggen directbetrokkenen hierover? We starten met de uitkomsten uit de gesprekken. Er komen vijf effectgebieden naar voren die, gevraagd naar de effecten van Kansen & Zo, geïdentificeerd kunnen worden. Dit zijn: 1. Kwaliteit van leven 2. Persoonlijke groei 3. Sociaal netwerk 4. Gezondheid 5. Ondersteuningsbehoefte We belichten ze nader in paragraaf 3.1 tot en met Kwaliteit van leven (bestrijden eenzaamheid) Door respondenten wordt aangegeven dat deelname aan Kansen & Zo leidt tot minder vereenzaming. Door de sociale contacten en de veilige plek die Kansen & Zo biedt, durven mensen de stap te zetten van thuis zitten op de bank naar gezamenlijke activiteiten in het buurtcentrum. Dit geldt voor zowel vrijwilligers als voor deelnemers. Onderstaande casus illustreert dit. Ik kwam bij Kansen & Zo omdat ik de Nederlandse taal niet goed beheerste. Het was in het begin best spannend om te starten met Kansen & Zo. Maar inmiddels voelt het voor mij hier als familie. We betekenen iets voor elkaar. Als iemand het Nederlands niet begrijpt, dan helpen we elkaar net zolang totdat het duidelijk is. Daarmee leren we ook van elkaars cultuur. Want soms kan dat voor spanningen zorgen. Door met elkaar te praten ontstaat een gevoel van gemeenschappelijkheid. Citaat deelnemer Kansen & Zo 11

12 Kansen & Zo draagt in ieder geval voor een deel van de deelnemers bij aan de vermindering van eenzaamheid. De interviews bevestigen deze uitkomsten. Laten we nog iets nader naar dit aspect kijken. De sociale activering leidt er, in potentie, ook toe dat mensen minder zorg gebruiken of gaan gebruiken. We weten dat vereenzaming veel Literatuur 2,3,4 negatieve effecten heeft. Uit onderzoek blijkt dat eenzame mensen: vaker de huisarts bezoeken; meer medicatie gebruiken; eerder in de intramurale zorg terecht komen; meer gebruik maken van langdurige zorg; meer gebruik maken van nooddiensten (112); grotere kans hebben op aandoeningen, met name: o depressie; o dementie; o obesitas; o angststoornissen; o hartaandoeningen. In welke mate genoemde effecten ook daadwerkelijk optreden, is in het kader van deze effectverkenning niet onderzocht. Ze bieden een zoekrichting voor verdere effectmeting, gebaseerd op de inzichten en meningen van de respondenten. 3.2 Persoonlijke groei Respondenten geven aan dat deelname aan Kansen & Zo leidt tot persoonlijke groei. Deelnemers krijgen meer zelfvertrouwen en er wordt opgemerkt dat door de deelname aan Kansen & Zo verbetering optreedt in het zelfbeeld dat deelnemers hebben. Dit komt doordat Kansen & Zo wordt geassocieerd met het hebben van werk, dan wel een zinvolle bijdrage aan de samenleving. Men betekent iets voor een ander. Dit gevoel verhoogt de kwaliteit van leven. Literatuur 5 Kansen & Zo biedt een plek om te werken aan jezelf als onderdeel van de samenleving. In een wijkgebouw (zichtbaar voor andere buurtbewoners) en als onderdeel van de andere activiteiten die er plaats vinden. Hiermee wordt gewerkt aan sociale inclusie en een gevoel van: Ik doe mee, ik heb een rol. Daarbij leren deelnemers vaardigheden die zij later bij (vrijwilligers)werk of in de thuissituatie kunnen inzetten. Enkele veelgenoemde voorbeelden: leren (gezond) koken; leren grenzen aangeven; leren communiceren; leren van taal; leren voor jezelf op te komen; leren samenwerken. 12

13 Bij Kansen & Zo voel ik me veilig genoeg om fouten te maken. Daardoor ben ik minder angstig. Ik kom nu tot de ontdekking dat ik een aantal dingen goed kan. Die succesbeleving is ontzettend belangrijk voor me. Ik ben niet gewend dat het zo goed gaat. Bron: interview deelnemer Kansen & Zo Welke meerwaarde biedt het samenspel aan verschillende activiteiten van Kansen & Zo? Is het geheel aan activiteiten meer dan de opstelsom der delen? Ontstaan er ontwikkelpaden voor deelnemers? In de interviews worden enkele voorbeelden genoemd van situaties waarbij deelnemers voor zichzelf stappen zetten in een toename in zelfredzaamheid en ook binnen Kansen & Zo andere rollen gaan vervullen of andere activiteiten gaan oppakken. Zo is er het voorbeeld van een mevrouw met psychische problemen die startte als deelnemer aan een Mozaïek groep en na een jaar de stap maakte om zelf les te gaan geven in een activiteit van Kansen & Zo. Ze had haar talent (her)ontdekt, aangesproken, was gegroeid in zelfvertrouwen, en kon de rol van vrijwillige begeleider oppakken. Ook zijn er voorbeelden van deelnemers die starten bij het zwerfvuilproject, dat voor hen de eerste stap was om actief te worden. En na Ik zie dat cliënten van ons die naar verloop van tijd deelnemen aan de eetgroepen en Kansen & Zo gaan minder boos zijn vervolgens zelf ook leren te koken (goedkoper en op de samenleving. Zij voelen zich gezond koken). Daarbij maken ze als deelnemer gezien, gehoord en hebben het binnen het project drie stappen (deelnemer gevoel dat ze iets kunnen zwerfvuilproject à deelnemer eetgroep à koken betekenen. Bijvoorbeeld het koken voor anderen). voor gasten. Bron: interview begeleider zorginstelling Een aantal deelnemers van Kansen & Zo stroomt ook door naar regulier vrijwilligerswerk. De opgedane succeservaringen en persoonlijke groei dragen hieraan bij. Er worden voorbeelden genoemd van deelnemers die na enige tijd als vrijwilligers in Zorgcentrum Breezicht aan de slag zijn gegaan. Ze hebben vanuit Kansen & Zo tools aangeleerd gekregen om regulier vrijwilligerswerk te gaan verrichten. 13

14 We weten dat het doen van vrijwilligerswerk erg belangrijk is voor het zelfvertrouwen van iemand. Uit onderzoek weten we dat er een positief uitgaat van het doen van vrijwilligerswerk. Literatuur 6 Voorgaande effecten m.b.t. persoonlijke groei bieden een zoekrichting voor verdere effectmeting, gebaseerd op de inzichten en meningen van de respondenten. 3.3 Sociaal netwerk (sociale inclusie) Door respondenten (deelnemers en begeleiders) wordt aangegeven dat deelname aan Kansen & Zo leidt tot het creëren van een sociaal netwerk en groei van het sociaal netwerk van een deelnemer. Uit de gesprekken blijkt dat het vaak gaat om mensen die in een situatie zijn beland waarbij ze weinig anderen om zich heen hebben. Kansen & Zo vindt plaats in de buurt van hun huis in het wijkcentrum. Hierdoor komen ze andere deelnemers en vrijwilligers ook op andere plekken in de buurt tegen. Denk bijvoorbeeld aan de supermarkt. We weten uit onderzoek dat uitbreiding van het sociale netwerk een leven verrijkt. Literatuur 7 Er ontstaan vriendschappen, goede gesprekken en plezierige activiteiten. Zonder dit sociale netwerk zien kwetsbare burgers soms alleen nog familie en zorgverleners. Kansen & Zo werkt vanuit het wijkcentrum. De interactie tussen reguliere bezoekers en deelnemers van Kansen & Zo heeft een positief effect op kwetsbare burgers en de wijk. Kwetsbare burgers zijn zichtbaarder in de wijk en worden minder gestigmatiseerd. Het geeft een (h)erkenning van deelnemers ( Ik doe mee, heb een rol ). Door ontmoetingen in het buurtcentrum durven buurtbewoners/deelnemers elkaar ook buiten het buurtcentrum aan te spreken. Hiermee vergoot Kansen & Zo de sociale inclusie. In het begin moest ik weinig van de deelnemers aan die activiteiten hebben. Maar op een gegeven moment ga je toch een praatje maken. Dan kom je erachter dat het net gewone mensen zijn. Een aantal kom ik regelmatig in de buurtsuper tegen. Dan maken we even een kort praatje. Bron: interview bezoeker De Spil 14

15 3.4 Gezondheid: gezond eten, medicatie, huisartsbezoek en aandoeningen Respondenten geven aan dat deelname aan Kansen & Zo leidt tot effecten op het gebied van gezondheid en bezoek van de huisarts. In deze paragraaf gaan we nader in op de mogelijke effecten van Kansen & Zo op het onderwerp gezondheid. Een aantal activiteiten bij Kansen & Zo zijn gericht op gezondheid: bewegen en gezond eten. Deelnemers bewegen meer, leren gezonder te koken en eten gezonder. Uit literatuuronderzoek blijkt dat een gezonde leefstijl op korte termijn zorgt voor lagere kosten van leefstijl specifieke ziekten. Op lange termijn is er echter sprake van een toename van zorgkosten. Doordat mensen een langere levensverwachting hebben. Het netto-effect is daardoor een toegenomen levensverwachting van deelnemers. Literatuur 8 Ook is het interessant te kijken naar een mogelijk effect op medicatiegebruik. Zoals in paragraaf 3.1 staat beschreven, draagt Kansen & Zo bij aan het terugdringen van vereenzaming. Daardoor neemt de kwaliteit van leven van deelnemers toe. Op het gebied van gezondheid betekent dit dat medicijngebruik mogelijk af kan nemen. Deelnemers geven in de interviews aan dat zij dit herkennen: door sociale contacten en deelname aan activiteiten, ervaren zij bijvoorbeeld minder last van angst- /stemmingsproblematiek en kan het gebruik van medicatie beperkt worden. Daarnaast zijn er ook mensen die aangeven dat zij medicatie afbouwen die te maken heeft met een ongezonde levensstijl (diabetes, COPD). Deelnemers aan Kansen & Zo geven aan dat zij minder vaak de huisarts bezoeken omdat zij hun zorgen eerder delen met anderen, bijvoorbeeld deelnemers die zij via Kansen & Zo hebben leren kennen. Het delen van zorgen en het krijgen van adviezen helpt mee om de bezoeken aan de huisarts te voorkomen. Hoe groot de afname van het aantal huisartsbezoeken is, als gevolg van de inzet van Kansen & Zo, is op basis van de verkenning niet te zeggen. Dat zou nader onderzocht kunnen worden wanneer partijen hier een scherper beeld van willen krijgen. In 2014 bedroegen de gemiddelde geneesmiddeluitgaven via de openbare apotheek per persoon 253,- Literatuur 9 Hoe groot de afname van dit medicijngebruik is als gevolg van de inzet van Kansen & Zo, levert een interessante zoekrichting. Deelnemers en professionals geven aan dat door sociale contacten mensen minder eenzaam zijn en minder gevoelens van depressie en angst ervaren. Daarnaast zijn er een 15

16 aantal mensen die gezonder zijn gaan leven als gevolg van de leefstijlelementen die zij aangeboden krijgen bij Kansen & Zo (gezond eten, gezond koken, bewegen). In 2011 werd 1 op 163 Nederlanders getroffen door harten vaatziekten. Literatuur 12 Controleverlies over het eigen leven, waaronder ook eenzaamheid, verdubbelen de kans Literatuur 13 op hart- en vaatziekten. Hoe groot de afname van de zorgkosten voor specifieke aandoeningen als hart- en vaatziekten zijn, als gevolg van de inzet van Kansen & Zo, is zo niet te zeggen. Dat zou nader onderzocht kunnen worden wanneer partijen hier een scherper beeld van willen krijgen. 3.5 Ondersteuningsbehoefte Respondenten geven aan dat deelname aan Kansen & Zo leidt tot effecten op het onderwerp ondersteuningsbehoefte. Uit de interviews blijkt dat Kansen & Zo leidt tot minder en efficiëntere ambulante begeleiding. Uit literatuuronderzoek blijkt dat kwetsbare burgers relatief veel gebruik maken van de huisarts. Minder dan 10% van de populatie ingeschreven patiënten bij de huisarts zorgt voor 42% van de consulten. Per persoon zijn dit ongeveer Literatuur consulten. Een consult bij de huisarts Literatuur 11 kost 30,- Hoe groot de afname van huisartsenbezoek is, als gevolg van de inzet van Kansen & Zo, levert een interessante zoekrichting. Zorgorganisaties geven aan dat door de bezuinigingen vermindering van begeleiding mogelijk is voor cliënten. Kansen & Zo biedt een mogelijk alternatief. In de praktijk blijkt dat het in eerste instantie vanuit zorgprofessionals nodig is om cliënten te motiveren naar Kansen & Zo te gaan. Dit vraagt in het begin extra aandacht. Daarna zorgt de sociale structuur van Kansen & Zo ervoor dat andere deelnemers iemand (ook) motiveren te blijven komen. Onderstaande casus illustreert dit: In het begin vond ik het lastig om naar de activiteiten te komen. Toen ik een keer niet kwam, omdat ik niet durfde, kwam iemand anders uit de groep me ophalen. Ik was zeer verbaasd: Doe je dat voor mij?. De reactie van de ander was heel natuurlijk: Ja dat doe ik voor jou. Dat is toch gezellig?. Dat gebaar is toen mijn redding geweest. De ander beseft dat waarschijnlijk niet. Zonder haar zou ik hier nu niet zo zitten. Citaat deelnemer Kansen & Zo 16

17 Als we kijken naar de waarde die Kansen & Zo levert, dan schetsen de interviews het volgende beeld: Er ontstaat zicht op een besparing in de geboden ambulante begeleiding (individueel). Dit ontstaat doordat deelnemers elkaar kunnen ondersteunen bij relatief simpele vragen. Deze vragen stelden deelnemers voorheen aan hun begeleider. Bovendien kunnen deelnemers hun dagelijkse verhaal al kwijt, dit hoeven zij niet meer te doen bij zorgprofessionals. Er ontstaat zicht op een effectieve inzet van professionele begeleiding doordat bij Kansen & Zo ondersteuningsvragen van deelnemers worden gebundeld. In de praktijk blijkt dat een deel van de deelnemers eenzelfde ondersteuningsvraag heeft. Door dit in groepsverband, met Kansen & Zo als verbindende activiteit, op te pakken kan één professional meerdere deelnemers tegelijk ondersteunen. Daarbij komt dat deelnemers elkaar ook ondersteunen en hierbij hun eigen ervaring in kunnen zetten in het helpen van de ander. Hoe groot de besparing op het aantal uren individuele begeleiding exact is, is niet aan te geven. Hiervoor zou een gedetailleerder data-onderzoek uitgevoerd moeten worden. Een afname van begeleidingsuren van de deelnemers bij Kansen & Zo is inzichtelijk te maken als dit onder deelnemers wordt opgevraagd (Kansen & Zo beschikt niet zelf over deze gegevens i.v.m. privacy van de deelnemers). Het aantal mensen dat Kansen & Zo gebruikt in plaats van andere vormen van ondersteuning is niet helder. Gebruikscijfers vanuit de Wmo kunnen hier mogelijk nadere duiding aan geven. Kansen & Zo helpt in sommige gevallen ook verergering van een situatie te voorkomen. Door deelname aan Kansen & Zo worden vroegtijdiger situaties gesignaleerd die bij deelnemers zorgen voor escalatie. Dan kan snel een professional worden ingeschakeld om daarmee verergering van problematiek bij een deelnemer te voorkomen. Dit werkt positief op de professionele inzet van de betreffende zorgprofessional. Uit de gesprekken komt naar voren dat Kansen & Zo heeft gezorgd voor kortere lijnen waardoor zorgprofessionals elkaar makkelijker kunnen vinden. Hierdoor sluit het aanbod vanuit organisaties beter op elkaar aan en worden er meer gezamenlijke activiteiten voor kwetsbare burgers georganiseerd. Het gemeentelijke vangnet van voorzieningen sluit hierdoor beter op elkaar aan. 17

18 4. Nabeschouwing Deze praktijkverkenning levert vijf interessante effectgebieden op, waarop Kansen & Zo volgens betrokkenen van invloed is. Dit zijn: 1. Kwaliteit van leven. 2. Persoonlijke groei. 3. Sociaal netwerk. 4. Gezondheid. 5. Ondersteuningsbehoefte. 4.1 Overstijgend beeld Het overstijgende beeld is dat Kansen & Zo een waardevolle collectieve voorziening is die het verdient om door de gezamenlijke partijen in het sociale domein doorontwikkeld te worden. Dit beeld wordt gevoed door de interviews met de deelnemers, vrijwilligers, begeleiders en zorgprofessionals. Kansen & Zo is in feite een hybride collectieve voorziening die het mogelijk maakt om individueel maatwerk te bieden aan burgers. Kansen & Zo biedt de mogelijkheid om in de transformatie, in combinatie met gespecialiseerde Wmo dagbesteding, te komen tot een getransformeerd sluitend aanbod. Hier vinden ook zorgpartijen voor een deel van hun cliënten een plek om te komen tot sociale inclusie (meedoen) waarbij hun (ambulante) begeleiding prima afgestemd kan worden op deelname aan Kansen & Zo door de betreffende cliënten (die we dan geen cliënten maar deelnemers noemen). Op dit moment bieden zorgaanbieders al individuele begeleiding en vormen achtervang bij enkele activiteiten. Ook zijn er actueel bewegingen te zien waarbij Kansen & Zo voor mensen met een psychische aandoening wellicht een vehikel kan vormen om, met een rol voor de zorgaanbieder, te komen tot arbeidsmatige projecten waar mensen met een psychische aandoening arbeidsmatig kunnen trainen en basisvaardigheden voor betaalde arbeid kunnen leren. Dit is een concreet voorbeeld van de doorontwikkeling waarop wordt gedoeld. Ook sociale wijkteams en huisartsen weten Kansen & Zo meer en meer te vinden en verwijzen burgers naar Kansen & Zo. Hier zit nog veel meer ruimte in, zo blijkt uit de gesprekken. De grote uitdaging voor de partijen in het sociaal domein is om de vervolgstap te zetten en te kijken hoe systeeminnovatie verder kan bijdragen om de sluitende structuur aan voorzieningen verder te bevorderen. Hier ligt een rol voor de gemeente, welzijn en zorgaanbieders gezamenlijk. Dit vraagt verdere afstemming op bestuurlijk niveau, verder gezamenlijk enthousiasme en financiële innovatie door het samenbrengen van Wmo budgetten. Er ligt een mooie basis en deze beweging kan rekenen op draagvlak bij de deelnemers, vrijwilligers en begeleiders. 18

19 Bijlage I: Literatuurlijst 1. S. van Gijzel, S. Karbouniaris et al. (2016), Wat betreft de kanteling 2. Local Government Association (2016), Combating loneliness 3. Nationaal Kompas Volksgezondheid (geraadpleegd september 2016), Eenzaamheid: wat is de relatie met ziekten? 4. K. Hafner (2016), Researchers confront an epidemic of loneliness 5. H.R.T. Kröber (2008), Gehandicaptenzorg, inclusie en organiseren 6. D. Fujiwara, P. Oroyemi et al (2013), Wellbeing and civil society Estimating the value of volunteering using subjective wellbeing data 7. M. in t Panhuis Plasmans, G. Luijben et al (2012), Zorgkosten van ongezond gedrag. 8. Stichting Farmaceutische Kengetallen (2015), Data en feiten 2015; het jaar 2015 in cijfers. 9. H. te Brake, J. van Lieshout et al (2009), Grootgebruikers in de huisartsenpraktijk, een last voor de huisarts? 10. Maatschappelijke prijslijst (geraadpleegd oktober 2016), P. McCrone, S. Dhanasiri et al (2008), Paying the price. 12. Incidentie hart- en vaatziekten, 2011 (geraadpleegd oktober 2016), Nederlands Huisartsen Genootschap (2011), Multidisciplinaire richtlijn Cardiovasculair risicomanagement 19