Afstudeerscriptie Acupunctuur en Tuina Academie Qing Bai Scriptiebegeleider Marijke Fluitsma Ingrid van Beekveld-Rijken

Transcriptie

1 De rol van Acupunctuur en Tuina bij de preventie van overbelastingsblessu res Afstudeerscriptie Acupunctuur en Tuina Academie Qing Bai Scriptiebegeleider Marijke Fluitsma Ingrid van Beekveld-Rijken

2 Voorwoord Toen ik ruim 25 jaar geleden van de middelbare school kwam wist ik het wel. Ik wilde iets alternatiefs in de gezondheidszorg gaan doen of iets met sport. In eerste instantie werd het een studie Bewegingswetenschappen. Dat bleek echter vooral wetenschappelijk te zijn terwijl ik liever direct met mensen te maken wilde hebben. Daarom besloot ik na anderhalf jaar dat ik toch liever richting de gezondheidszorg wilde. Als goede basis begon ik met een universitaire studie Geneeskunde. Vooral door mijn te grote betrokkenheid bij al het leed waar ik mee in aanraking kwam besloot ik echter op dat moment niet door te gaan. Dat resulteerde erin dat ik na het behalen van mijn Doctoraal diploma een hele andere kant ben opgegaan. Natuurlijk bleef ik wel geïnteresseerd in allerlei alternatieve geneeswijzen, maar meer als patiënt dan als beoefenaar. Een paar jaar geleden kwam ik er toch achter dat ik mijn hart moest volgen. Op het spoor van de TCM (Traditional Chinese Medicine) gekomen besloot ik, aangemoedigd door mijn familie, te beginnen aan de opleiding tot TCM-therapeut. Ik besloot Acupunctuur en Tuina tegelijk te doen. Een goede keuze, want ze kunnen elkaar mooi aanvullen! Sport heeft altijd een grote rol in mijn leven gespeeld. Zelf sporten, maar ook kijken naar sportwedstrijden. Ik kan van allebei echt genieten. Helaas ben ik zelf nogal blessuregevoelig. Dit heeft erin geresulteerd dat ik uiteindelijk heb besloten om intensieve vormen van sport niet meer te beoefenen. Vooral nu ik helemaal op mijn plek zit in de TCM heb ik het er niet meer voor over om me met sporten te zwaar te belasten en daar dan achteraf last van te hebben. Ik voel me goed bij die beslissing en dat is eigenlijk het belangrijkste! Bij het kiezen van een onderwerp voor de afstudeerscriptie is het mooi om te zien dat mijn interesse voor sport, mijn uitgebreide ervaringsdeskundigheid als geblesseerde en mijn passie voor TCM elkaar vinden. Ik heb ervoor gekozen om gestructureerd te beschrijven wat een TCM-therapeut kan doen om sporters te helpen in hun strijd tegen de blessures. Ik wil graag van deze gelegenheid gebruik maken om iedereen die mij heeft geholpen tijdens mijn opleiding hartelijk te bedanken. De docenten van Qing Bai voor hun altijd boeiende lessen en de begeleiding tijdens de China stage. De Acupuncturisten en Tuina-therapeuten bij wie ik stage heb mogen lopen. Van iedere stagedag heb ik veel opgestoken. En zeker ook de mensen uit mijn directe omgeving. Zij hebben mij vol overgave gesteund tijdens mijn opleiding. Als ik in de stress schoot voor een tentamen of examen bleven zij in me geloven. Iedereen om me heen kan zien dat ik nu eindelijk helemaal op mijn plek zit. En ze hebben gelijk! Ik kan niet wachten tot ik mijn diploma heb en aan de slag kan gaan. En hopelijk mag ik dan in mijn praktijk veel sporters begeleiden zodat ze blessurevrij kunnen blijven sporten. Ingrid van Beekveld Rosmalen, oktober

3 Inhoudsopgave Voorwoord... 2 Inhoudsopgave Inleiding Van belasting naar overbelastingsblessure Belasting versus belastbaarheid Factoren betrokken bij de belastbaarheid Conditie van het bewegingsapparaat De hoeveelheid Qì en Bloed De mate waarin Qì en Bloed vrij door het lichaam kunnen stromen Verstoringen die de belastbaarheid kunnen verlagen Verstoringen met gevolgen voor de conditie van het bewegingsapparaat Verstoringen in de hoeveelheid Qì en Bloed Verstoring in de vrije stroom van Qì en Bloed door het lichaam Wat gebeurt er bij overbelasting Algemene patronen Lokale verstoringen Wanneer ontstaat een blessure Sportspecifieke kwetsbare gebieden Het voorkomen van overbelastingsblessures Belastbaarheid verhogen Maatregelen rondom het sporten Levensstijl Enkele voorbeelden Hulp zoeken Belasting verlagen De rol van Acupunctuur en Tuina Inleiding Algemene conditie Milt Qì Deficiëntie Lever Bloed Leegte Lever Bloed Stase Galblaas Qì Deficiëntie Nier Jīng Deficiëntie Algemene Qì Deficiëntie Algemene Bloed Leegte Lever Qì Stagnatie Milt Yáng Deficiëntie Nier Yáng Deficiëntie Verminderde weerstand door Deficiëntie van Verdedigende Qì Overbelastingspecifiek Behandelplannen Elleboog Knie Hamstrings Conclusie Bijlage Literatuurlijst

4 1 Inleiding Sporten is gezond. Dat weet iedereen. In dit kader las ik het volgende: Oriental types of exercise such as Yoga or Tai Ji Quan, aimed at developing Qi rather than just the muscles, are very beneficial and should be recommended to patients suffering from deficiency of Qi who do not have enough energy to undertake vigorous exercises. It is important (but difficult) to make patients understand that health and fitness are two different things and they do not necessarily coincide. A person may be very fit, that is, able to sustain heavy exercise for long periods of time (e.g. run a marathon) but that does not necessarily mean that that person is healthy. This is because physical exercise generally develops muscles and sinews but does not necessarily nourish the Internal Organs. In contrast, exercise systems such as Yoga, Tai Ji Quan, Ba Gua and Xing Yi are aimed at exercising the muscles and sinews but also at nourishing the Internal Organs, and promoting health. 1 Met dit citaat in gedachte rijst de vraag of sporten wel zo gezond en goed is voor iedereen. Veel sporters krijgen op enig moment in hun sportcarrière te maken met een sportblessure. Ondanks (of misschien wel dankzij) de vele trainingsuren ontstaat eerst een klein pijntje, wat later kan uitgroeien tot een blessure. Die maakt niet alleen het sporten (tijdelijk) onmogelijk, maar kan ook de dagelijkse bezigheden danig verstoren. Op de website van NOC*NSF Sport en Sportnieuws staat m.b.t. het voorkomen van blessures het volgende vermeld: In de periode vonden jaarlijks gemiddeld 1,5 miljoen sportblessures plaats. Hiervan moesten er medisch worden behandeld, waarvan op een Spoedeisende Hulpafdeling (SEH) van een ziekenhuis. In jaarlijks 1,3 miljoen gevallen was sprake van een acute blessure. De overige blessures zijn geleidelijk ontstaan. 2 Een deel van de blessures is het gevolg van een trauma. Deze blessures zijn altijd acuut. Enkele voorbeelden van blessures door trauma zijn: een harde botsing waardoor een botbreuk ontstaat het neerkomen op de voet van een ander, waardoor de enkel omklapt en de enkelbanden oprekken Er zijn veel beoefenaren van contactsporten. Deze mensen lopen meer risico om een trauma op te lopen. Maar zelfs de meest voorzichtige sporter kan toch een blessure t.g.v. een trauma oplopen. Denk bijv. aan een wielrenner die in een onbewaakt ogenblik onderuit gaat en zijn sleutelbeen breekt. Veel blessures ontstaan echter door overbelasting. Overbelastingsblessures kunnen zich acuut openbaren. De aanloop naar de blessure verloopt zonder noemenswaardige klachten of de aanwijzingen die er wel zijn worden niet als zodanig herkend. De overbelastingsblessure zal ook in veel gevallen geleidelijk ontstaan. Hierbij worden de klachten langzaam erger totdat er sprake is van een echte blessure en de sporter niet meer kan sporten zoals hij gewend is. Enkele veel voorkomende overbelastingsblessures zijn: tenniselleboog springersknie hamstringblessure Onderzoekster Marienke van Middelkoop (werkzaam op de afdeling Huisartsengeneeskunde van het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam) promoveerde in 2008 op een studie naar blessures bij marathonlopers. In haar conclusie meldt zij dat mensen die in het jaar voorafgaand aan de marathon geblesseerd raakten, 2 ½ keer zoveel kans hadden kort voor of tijdens de wedstrijd opnieuw een kwetsuur op te lopen. Sommige sporters blijken dus blessuregevoeliger te zijn. Drie maanden na de marathon was een kwart van de geblesseerden bovendien nog niet helemaal hersteld. Die mensen bleken vaker last te hebben van hart-, huid- of darmaandoeningen. 3 1 Maciocia Foundations of Chinese Medicine p artikel Brabants Dagblad 6 augustus 2008, Veel hardloopblessures, maar niet al te ernstig door Gerben Stolk/Monitor Erasmus MC 4

5 Wat we allemaal weten blijkt ook uit dit onderzoek. Namelijk dat sommige mensen blessuregevoeliger zijn dan andere mensen. Daarnaast blijkt, dat de hardnekkigheid van een blessure mede wordt bepaald door factoren, die niet direct met de sportbeoefening te maken hebben. Vertaald naar de TCM betekent dit dat het functioneren van de Interne Organen dus ook belangrijk is. Algemene verstoringen kunnen het ontstaan van en herstel na een blessure beïnvloeden. De wetenschap dat zowel algemene conditie als lokale verstoringen een belangrijke rol spelen bij blessures brengt me tot de vraag die het onderwerp van deze scriptie vormt: Wat kan de rol van Acupunctuur en Tuina zijn bij de preventie van overbelastingsblessures? In hoofdstuk 2 van deze scriptie werk ik het ontstaan van overbelastingsblessures uit. De begrippen belasting, belastbaarheid en overbelasting worden besproken en vertaald naar TCM. Welke factoren spelen een rol bij sportbeoefening en het ontstaan van blessures? Hoe kunnen de verschillende factoren verstoord raken? Wat een sporter zelf kan doen om een overbelastingsblessure te voorkomen komt aan de orde in hoofdstuk 3. In hoofdstuk 4 beschrijf ik de rol van Acupunctuur en Tuina. Wat kunnen deze therapievormen bijdragen aan het voorkomen van overbelastingsblessures? Ik heb geprobeerd om bij de verschillende behandelplannen de sterke punten van Acupunctuur en Tuina zoveel mogelijk te benutten. Daardoor is er in een aantal gevallen sprake van een mooie combinatie van Acupunctuur en Tuina in één behandeling. In hoofdstuk 5 bespreek ik tenslotte in het kort de conclusies van deze scriptie. Voor het lezen van deze scriptie is enige kennis van de TCM en de in de TCM gebruikte begrippen nodig. In het vervolg van deze scriptie zal ik namen van Interne Organen en andere TCM specifieke begrippen met een hoofdletter schrijven. Dit om duidelijk te maken dat het om een TCM specifiek begrip of naam gaat. In deze scriptie heb ik het steeds over sporter. Het spreekt voor zich dat hiermee zowel mannen als vrouwen bedoeld worden. Als een opstapje naar het inhoudelijke deel van de scriptie zal ik een aantal veel gebruikte begrippen definiëren. Belasting is de hoeveelheid kracht die op een bepaald moment inspeelt op het lichaam. Belastbaarheid is de hoeveelheid inspanning die het lichaam kan verdragen. Overbelasting is het lichaam zwaarder belasten dan het aankan. Excessieve fysieke inspanning is lichamelijke inspanning waarbij de belasting langdurig hoger is dan de belastbaarheid. Een overbelastingsblessure is een sportblessure die ontstaat door langdurige overbelasting. Onder een sportblessure versta ik stijfheid, pijn en/of bewegingsbeperking, ontstaan door sportbeoefening, waardoor het niet mogelijk is om in dezelfde mate door te sporten. 5

6 2 Van belasting naar overbelastingsblessure 2.1 Belasting versus belastbaarheid Bij iedere vorm van lichamelijke inspanning is er sprake van een zekere mate van belasting. Het bewegingsapparaat wordt aangesproken om in actie te komen. Om deze inspanning te kunnen leveren moeten spieren, pezen, banden, botten en gewrichten in goede conditie verkeren. Daarnaast moet de energievoorziening optimaal zijn, want tijdens de lichamelijke inspanning wordt energie verbruikt. Om een optimale energievoorziening te kunnen garanderen moet er in de eerste plaats voldoende energie voorradig zijn. Daarnaast moet de energie ook op de gewenste plekken kunnen komen. Vertaald naar TCM betekent dit dat er voldoende Qì en Bloed moet zijn en dat de Qì en Bloed onbelemmerd moeten kunnen stromen. De belastbaarheid van iemand wordt daarmee bepaald door de volgende factoren: 1. de conditie van het bewegingsapparaat (botten, spieren, pezen, banden, gewrichten); 2. de hoeveelheid Qì en Bloed; 3. de mate waarin Qì en Bloed vrij door het lichaam kunnen stromen. Een hoge belastbaarheid betekent dat het bewegingsapparaat in goede conditie verkeert, er veel Qì en Bloed in voorraad zijn en dat deze Qì en Bloed ook vrijelijk door het lichaam kunnen stromen en op deze manier op de juiste plaats terecht kunnen komen. Een hoge belastbaarheid betekent dat iemand zwaarder en langduriger belast kan worden. Verkeert het bewegingsapparaat in slechte conditie, is de energievoorraad niet optimaal of is er ergens in het lichaam sprake van belemmering van de energiestroom, dan is de belastbaarheid lager en kan iemand niet zo zwaar en lang belast worden. Het is daarom altijd belangrijk om goed naar de balans tussen belasting en belastbaarheid te kijken. Gebeurt dit niet en belast een sporter zich meer dan de belastbaarheid toelaat dan zal er op den duur overbelasting optreden, eventueel resulterend in een overbelastingsblessure. Uit de Spiritual Pivot van de Yellow Emperor s Inner Classic blijkt dat alles wat excessief gebeurt schadelijk is: excessive use of the eyes which injures the blood, excessive lying down which injures the qi, excessive sitting which injures the flesh, excessive standing which injures the bones, and excessive walking which injures the sinews. 4 Zelfs excessief liggen en zitten is schadelijk voor respectievelijk de Qì en de spieren. En daarmee wordt duidelijk dat het allemaal draait om balans, zoals in de hele Chinese Filosofie en Geneeskunde: balans tussen rust en activiteit, tussen inspanning en ontspanning. Wanneer er sprake is van een verstoorde balans tussen belasting en belastbaarheid kun je een aantal dingen doen om te voorkomen dat zich op den duur overbelastingsblessures ontwikkelen. Je kunt de belasting verlagen, de belastbaarheid verhogen of een combinatie van beide. In deze scriptie ligt de nadruk op manieren om de belastbaarheid te verhogen. 2.2 Factoren betrokken bij de belastbaarheid In de vorige paragraaf heb ik besproken dat de conditie van het bewegingsapparaat, de hoeveelheid Qì en Bloed en de mate waarin Qì en Bloed vrij door het lichaam kunnen stromen de belastbaarheid beïnvloeden. In deze paragraaf zal ik ze verder uitwerken en daarbij aangeven welke organen en processen betrokken zijn bij de verschillende factoren. 4 Deadman A Manual of Acupuncture p

7 2.2.1 Conditie van het bewegingsapparaat De Milt en de Maag zorgen voor de voeding van de spieren met Voedende Qì, met name de spieren van de ledematen. Als Milt Qì sterk is worden de spieren van de ledematen goed gevoed. Als Milt Qì zwak is kan de Voedende Qì niet naar de spieren worden getransporteerd en voelt iemand zich zwak en moe. Door deze voedende functie van de Milt is de conditie van de Milt één van de belangrijkste factoren die de hoeveelheid fysieke energie van een persoon bepalen. Lever Bloed voedt en bevochtigt de pezen, banden en het gewrichtskraakbeen. Dit is essentieel voor het goed functioneren van alle gewrichten. Als Lever Bloed in overvloed aanwezig is zullen de pezen gevoed en bevochtigd worden en daardoor vrij en soepel kunnen bewegen. Galblaas Qì zorgt voor de soepelheid en beweeglijkheid van de pezen. De Nieren controleren de conditie van de botten. Uit Nier Jīng (= Essentie) wordt Merg geproduceerd. Dit Merg wordt vervolgens getransformeerd in Beenmerg, waaruit tenslotte de botten worden gevormd en gevoed. In paragraaf werk ik 4 verstoringen uit, die de conditie van het bewegingsapparaat negatief kunnen beïnvloeden De hoeveelheid Qì en Bloed Organen die bij de productie van Qì en Bloed een grote rol spelen zijn de Milt, de Longen, de Nieren en het Hart. Qì productie De voedselbrei rot en rijpt in de Maag. Als dat voldoende gebeurd is haalt de Milt de essenties (Gŭ Qì) uit deze brei en stuurt deze vervolgens omhoog naar de Longen. De Longen combineren een deel van de voedingsessenties met het zuivere deel van de ingeademde lucht (Kōng Qì) tot een tussenvorm van Qì (Zōng Qì). Door tussenkomst van Yuán Qì, een manifestatie van de Jīng met een basis in de Nieren, wordt Lichaamseigen Qì (Zhèn Qì) gevormd. Deze Lichaamseigen Qì differentieert vervolgens in 2 vormen van Qì, die in het lichaam gebruikt gaan worden: Voedende Qì (Yíng Qì) en Verdedigende Qì (Wèi Qì). De Voedende Qì circuleert (samen met Bloed) in het Interne en voedt, de Verdedigende Qì circuleert in het Externe en zorgt voor verwarming en bescherming tegen externe invloeden. Bloed productie Een deel van de van de Milt ontvangen voedingsessenties worden door de Longen verder door naar het Hart gestuwd. In het Hart wordt uit de ontvangen voedingsessenties, onder invloed van Yuán Qì en Nier Jīng (waaruit Merg en vervolgens Beenmerg geproduceerd wordt), Bloed gevormd. Bloed voedt en bevochtigt het lichaam. In paragraaf werk ik de kenmerken van een Qì Deficiëntie en een Bloed Leegte uit. Door te trainen zorg je voor het opbouwen van voldoende Qì en Bloed om de gewenste inspanningen te kunnen leveren. Het lichaam went aan de verhoogde vraag van Qì en Bloed en gaat meer aanmaken. Op die manier kan iemand met de juiste hoeveelheid inspanning zijn belastbaarheid verhogen. Daardoor kan hij dan steeds grotere belastingen aan De mate waarin Qì en Bloed vrij door het lichaam kunnen stromen De Lever zorgt voor de vrije stroom van Qì en, aangezien Qì het Bloed beweegt, ook indirect voor de vrije stroom van Bloed. In paragraaf werk ik de verschijnselen van een Lever Qì Stagnatie uit. Naast de zorg voor de vrije stroom van Qì en Bloed slaat de Lever ook Bloed op en stuurt het Bloed naar alle plekken waar het nodig is. De Lever reguleert het volume van Bloed in het lichaam. Als iemand ligt te rusten wordt Bloed opgeslagen in de Lever en wordt de energie hersteld. In activiteit wordt Bloed door de Lever naar spieren en pezen gestuurd. Deze functie van de Lever is ook erg belangrijk bij iemands energieniveau. Als Bloed naar alle plaatsen stroomt waar en wanneer het nodig is, dan kan het de betreffende weefsels 7

8 voeden en daarmee energie geven. Als deze functie belemmerd wordt dan zal er een gebrek aan Bloed zijn en daardoor een gebrek aan voeding. Iemand zal zich dan sneller moe voelen. When the Liver has enough Blood... the feet can walk, the hands can hold and the fingers can grasp. 5 Door een goede warming-up voor een training of wedstrijd, waarbij de intensiteit van de belasting langzaam wordt opgebouwd, wordt de doorstroming in de spieren, pezen en Meridianen bevorderd. Het lichaam weet nu waar de energie nodig is en zal er zo goed mogelijk voor zorgen de benodigde energie op de juiste plek te krijgen. Ook door bepaalde rek- en strekoefeningen uit te voeren aan het begin van de inspanning wordt de doorstroming van spieren, pezen en Meridianen bevorderd en zullen er minder snel Stagnaties optreden. Dit heeft een positief effect op de belastbaarheid. 2.3 Verstoringen die de belastbaarheid kunnen verlagen In het voorgaande heb ik besproken dat de conditie van het bewegingsapparaat, de hoeveelheid Qì en Bloed en de mate waarin Qì en Bloed vrij door het lichaam kunnen stromen de belastbaarheid beïnvloeden en welke factoren daarbij een rol spelen. In deze paragraaf zal ik de patronen uitwerken die de belastbaarheid kunnen verlagen Verstoringen met gevolgen voor de conditie van het bewegingsapparaat Milt Qì Deficiëntie Als Milt Qì zwak is kan de Voedende Qì niet naar de spieren worden getransporteerd en voelt iemand zich zwak en moe. In ernstige gevallen kan zelfs spieratrofie optreden. Door een verstoorde Transformatie en Transport functie van de Milt kunnen een verminderde eetlust, een licht opgeblazen gevoel na het eten en losse ontlasting optreden. Door verstoorde Transformatie en Transport van vloeistoffen zal er Damp en/of Slijm ontstaan met als gevolg dat iemand de neiging heeft om aan te komen. Iemand heeft een bleke gelaatskleur. De Tong ziet wat bleek en de Pols is leeg (Xū Mài). Lever Bloed Leegte Lever Bloed Leegte komt veel vaker voor bij vrouwen dan bij mannen, omdat vrouwen door de menstruatie regelmatig Bloed verliezen. De verschijnselen kunnen variëren. Omdat de pezen, banden en het gewrichtskraakbeen onvoldoende gevoed worden kunnen spierkrampen, verminderde buig- en strekmogelijkheden, doof gevoel, tintelingen en contractie van pezen optreden. De Lever opent in de ogen en moet deze met Bloed voeden en bevochtigen. Als dit onvoldoende gebeurt kan iemand wat wazig gaan zien, last hebben van vlekjes voor de ogen en verminderd zicht in het donker. De Lever manifesteert zich in de nagels en deze zullen broos en brokkelig worden als ze onvoldoende gevoed worden. Bij vrouwen zal de menstruatie schaars worden of geheel uitblijven, doordat Rèn Mài en Chōng Mài (beide Extra Meridianen betrokken bij de menstruatiecyclus) te weinig Bloed van de Lever krijgen. De Lever huisvest de Hún (= de etherische ziel ), welke verantwoordelijk is voor het plannen maken en richting geven aan het leven. Lever Bloed moet de Hún een materiële basis geven. Als er onvoldoende basis is om de Hún te wortelen dan kan de Hún s nachts gaan zwerven met als gevolg insomnia. Daarnaast kan ook een gevoel van doelloosheid of depressiviteit optreden. De Tong ziet bleek, met name de zijkanten. In extreme gevallen kunnen de zijkanten oranjeachtig zijn. Verder is de Tong wat droog en op den duur eventueel dun. De Pols is ruw (Se Mài) of dun en fijn (Xi Mài). 5 Simple Questions p. 73 8

9 Lever Bloed Stase Door Lever Bloed Stase kan stijfheid van pezen, rigiditeit en pijn van gewrichten optreden. Verder kan er sprake zijn van buikpijn en pijn in het hypochondrium. Dit is een stekende gefixeerde pijn. Door Bloed Stase in de Lever Meridiaan kan iemand bloed braken of een bloedneus krijgen. Door Bloed Stase in de Rèn Mài en Chōng Mài kunnen menstruatieklachten optreden, zoals pijnlijke menstruatie, onregelmatige menstruatie en donker menstruatiebloed met klonters. Verder kan er sprake zijn van onvruchtbaarheid en vaste massa s in de buik. De nagels zijn paars en ook de gelaatskleur is paars of donker. De Tong heeft een paarse kleur of gloed, met name aan 1 of beide zijkanten. In ernstige gevallen kunnen er paarse vlekjes op de zijkanten zichtbaar zijn. De Pols is strak (Xián Mài) of diep en strak (Lào Mài). Nier Jīng Deficiëntie Als er bij volwassenen een tekort aan Nier Jīng is kan de kwaliteit van de botten achteruit gaan, de tanden kunnen los gaan zitten en de knieën kunnen zwak aanvoelen. De hersenen worden door Merg gevuld en gevoed. Merg is een product van Jīng en als er te weinig Merg geproduceerd wordt kan iemand last krijgen van een slecht geheugen of mentale afwezigheid. Daarnaast kunnen er symptomen van verminderde seksuele functies optreden, zoals onvruchtbaarheid, steriliteit en amenorroe. Ook veel haaruitval en vroeg grijs worden kunnen op een Nier Jīng Deficiëntie wijzen. Onderliggend is altijd sprake van een Nier Yīn Deficiëntie en/of een Nier Yáng Deficiëntie. De Tong is zonder beslag in geval van onderliggende Nier Yīn Deficiëntie. In het geval van onderliggende Nier Yáng Deficiëntie zal de Tong bleek zijn. De Pols is oppervlakkig en leeg (Fú-Xū Mài) of voelt aan als het vlies van een trommel (Gé Mài) Verstoringen in de hoeveelheid Qì en Bloed Algemene Qì Deficiëntie Bij een Qì Deficiëntie zie je vooral verschijnselen van Long Qì Deficiëntie, omdat de Longen de Qì van het lichaam beheersen, en van Milt Qì Deficiëntie, omdat de Milt de bron van Nahemelse Qì is. Lichte kortademigheid, zwakke stem en spontaan zweten wijzen allemaal op een Long Qì Deficiëntie. Slechte eetlust, losse ontlasting en vermoeidheid wijzen meer in de richting van Milt Qì Deficiëntie. De Tong kan bleek zijn. De Pols is leeg (Xū Mài). Algemene Bloed Leegte Bij een algemene Bloed Leegte zie je vooral verschijnselen die optreden bij Lever Bloed Leegte, omdat de Lever Bloed opslaat, en bij Hart Bloed Leegte, omdat het Hart Bloed controleert. Doof gevoel of tintelingen, wazig zicht, duizeligheid en schaarse menstruatie wijzen allemaal in de richting van Lever Bloed Leegte. Bleke gelaatskleur, slecht geheugen, insomnia, depressie en een licht angstig gevoel duiden meer op Hart Bloed Leegte. De Tong is bleek en wat droog. De Pols is ruw (Se Mài) of dun en fijn (Xi Mài) Verstoring in de vrije stroom van Qì en Bloed door het lichaam Lever Qì Stagnatie Karakteristiek voor alle symptomen is dat deze sterk fluctueren. Vaak met wisselende emoties wisselen de symptomen ook. Daarnaast is er een karakteristiek gevoel van distensie (opgeblazen / uitzettend gevoel). Dit kan zich op verschillende plaatsen openbaren (hypochondrium, borstkas, maagstreek, buik). Een natuurlijke manier om de stagnerende Qì in de borstkas te bewegen is zuchten. Veel zuchten kan dus een teken van Lever Qì Stagnatie in de borstkas zijn. Ook op emotioneel gebied zal een Lever Qì Stagnatie zich laten zien met prikkelbaarheid, depressieve gevoelens, gevoel van doelloosheid en een gebrek aan projecten en dromen. Door Stagnatie van Qì in de Lever Meridiaan zal, fluctuerend met de emoties, een gevoel van een brok in de keel (plumpit Qì of plumstone Qì) kunnen optreden. 9

10 De vrije stroom van Qì en Bloed in de Rèn Mài en Chōng Mài zal ook verstoord worden, met als gevolg menstruele klachten, zoals onregelmatige menstruatie en premenstruele spanning. Door Stagnatie van Qì in de Lever Meridiaan kunnen premenstrueel de borsten gevoelig en opgezet zijn. De Tong kan normaal van kleur zijn en in ernstige gevallen wat roder aan de zijkanten. De Pols is strak (Xián Mài), met name links. 2.4 Wat gebeurt er bij overbelasting In the past, people practiced the Tao, the Way of Life. They understood the principle of balance, of yin and yang, as represented by the transformation of the energies in the universe. Thus, they formulated practices such as Dao-in, an exercise combining stretching, massaging, and breathing to promote energy flow, and meditation to help maintain and harmonize themselves with the universe. They ate balanced diet at regular times, arose and retired at regular hours, avoided overstressing their bodies and minds, and refrained from overindulgence of all kinds. They maintained well-being of body and mind; thus, it is not surprising that they lived over one hundred years. These days, people have changed their way of life. They drink wine as though it were water, indulge excessively in destructive activities, drain their jing the body s essence that is stored in the kidneys and deplete their qi. They do not know the secret of conserving their energy and vitality. Seeking emotional excitement and momentary pleasures, people disregard the natural rhythm and order of the universe. They fail to regulate their lifestyle and diet, and sleep improperly. So it is not surprising that they look old at fifty and die soon after. 6 Uit bovenstaand citaat uit The Yellow Emperor s Classic of Medicine, een klassieker van ruim 2000 jaar oud, blijkt dat het allemaal draait om alles met mate. Een normale hoeveelheid lichaamsbeweging is goed, het laat de Qì goed stromen en dat is essentieel voor een goede gezondheid. Te weinig beweging kan leiden tot Qì Stagnatie en eventueel de vorming van Damp. Eerder schreef ik al dat je door te trainen je belastbaarheid kunt verhogen. Maar als de trainingen te zwaar zijn (te hoge belasting) dan kan de training een averechts effect hebben. Mogelijke redenen waarom een trainingsprogramma te zwaar is zijn: Als er om te beginnen onvoldoende energie is of als de aanwezige energie niet vrij kan stromen dan zal het opbouwen van energie door training verstoord raken. Er is in dat geval sprake van een lage belastbaarheid; Als de tijd tussen 2 trainingen of tussen een eventuele wedstrijd en een training te kort is heeft het lichaam onvoldoende gelegenheid om te herstellen, om weer voldoende energie op te bouwen voor een volgende inspanning. Als dan toch weer een nieuwe inspanning geleverd wordt dan volgt op den duur overbelasting door te zware belasting; Als er tijdens de inspanning excessief gebruik wordt gemaakt van een bepaald lichaamsdeel of gewricht dan zal in dat lichaamsdeel of gewricht een Stagnatie van Qì optreden, waarmee de vrije stroom van Qì en Bloed belemmerd wordt en dus de belastbaarheid afneemt; Ook stress rondom eventuele wedstrijden kan een verstoring van de energiebalans veroorzaken, waardoor de energie niet meer vrij kan stromen. Hierdoor kan een verhoogde spanning in de spieren ontstaan. Dit heeft als resultaat dat de belastbaarheid afneemt. Excessieve fysieke inspanning put de Qì uit, belast de spieren, pezen en botten te zwaar, kan lokaal voor Stagnatie van Qì en eventueel Bloed zorgen en kan een invasie door Externe Pathogene Factoren faciliteren. Wanneer de overbelasting lang genoeg duurt kunnen na verloop van tijd verschillende verstoringen in het lichaam optreden. Hierna zal ik de verschillende patronen beschrijven die kunnen optreden door overbelasting. Ik maak daarbij onderscheid tussen algemene patronen en lokale verstoringen. Met name deze lokale verstoringen zullen in de regel worden aangemerkt als sportblessures, omdat deze gepaard gaan met stijfheid, pijn en bewegingsbeperking. Maar de algemene patronen zijn in het kader van deze scriptie zeker 6 Maoshing Ni The Yellow Emperor s Classic of Medicine p. 1 10

11 zo belangrijk, omdat deze met name de onderliggende conditie bepalen en daarmee ook belangrijk zijn voor de belastbaarheid van een sporter. Uiteraard kunnen, als de overbelasting blijft voortduren, uiteindelijk diepe Leegte beelden ontstaan. In het kader van deze scriptie gaat het te ver deze te bespreken Algemene patronen Excessieve fysieke inspanning zal als eerste Milt Yáng en Nier Yáng aantasten. Door de overbelasting van spieren en pezen raken met name de Milt en de Lever uitgeput. Dit komt omdat deze organen respectievelijk de spieren en de pezen controleren en voeden. Door excessieve fysieke inspanning wordt Milt Yáng beschadigd. Overbelasting van spieren heeft ook een schadelijke invloed op de Milt. Dit resulteert na verloop van tijd in Milt Yáng Deficiëntie. Door verminderde Transformatie en Transport functie van de Milt kunnen verschillende klachten m.b.t. de spijsvertering optreden, zoals abdominale distensie (een opgeblazen gevoel in de buik, vooral na het eten), losse ontlasting en weinig eetlust. Omdat er onvoldoende Voedende Qì naar de spieren van de ledematen kan worden vervoerd voelen deze zwak aan en zal iemand zich moe en traag voelen. Op den duur kan er door de gebrekkige Transformatie en Transport van vloeistoffen Damp en/of Slijm ontstaan, waardoor iemand in gewicht aankomt. Verder zal iemand kouwelijk zijn of koude ledematen hebben. Door excessieve fysieke belasting kan ook Nier Yáng verzwakt raken, de basis van alle Yáng in het lichaam. Dit resulteert op den duur in Nier Yáng Deficiëntie. Doordat de basis Yáng deficiënt is wordt het lichaam onvoldoende verwarmd en zijn er tekens van Interne Koude, met name in de rug, knieën en een algemeen kouwelijk gevoel. Doordat de botten en de rug niet goed gevoed worden kan er rugpijn ontstaan en zwakke benen en knieën. De seksuele energie is helemaal afhankelijk van Nier Yáng, die de Jīng (= Essentie) moet verwarmen. Bij Deficiëntie van Nier Yáng zal de seksuele energie sterk verminderd zijn (zowel libido als kwaliteit van sperma bijv.). Doordat de vloeistoffen niet goed getransformeerd kunnen worden zal er veel heldere urine zijn. Eventueel hopen de Vloeistoffen zich op onder de huid met als gevolg oedeem van met name de benen. Deficiënt Nier Yáng kan de Milt niet voorzien van genoeg Yáng, waardoor de Milt de spieren van de ledematen onvoldoende kan voeden, met als gevolg vermoeidheid en traagheid. Omdat Nier Yáng de Hersenen en oren niet kan verhelderen kan duizeligheid en tinnitus optreden. Bij zowel Milt Yáng Deficiëntie als bij Nier Yáng Deficiëntie is de Tong bleek en vochtig en de Pols diep en zwak (Chèn-Ruò Mài). Als zowel Milt als Nier Yáng Deficiënt zijn zal de productie van Qì en Bloed afnemen. Dit zal de belastbaarheid verder verlagen. Daarnaast kan door verstoorde Transformatie en Transport van voedsel en vloeistoffen Damp en/of Slijm gevormd worden. Zowel Damp als Slijm zijn zwaar en belemmeren de vrije stroom van Qì en Bloed. Door excessieve fysieke belasting kan schade ontstaan aan pezen, waardoor de Lever aangetast wordt. Ook een algemene Bloed Leegte, die kan ontstaan door een combinatie van Milt Yáng Deficiëntie en Nier Yáng Deficiëntie, heeft op den duur een negatieve invloed op de Lever, omdat de Lever het Bloed opslaat. Gevolg na verloop van tijd is een Lever Bloed Leegte. De verschijnselen zijn reeds besproken in de vorige paragraaf. 11

12 Als gevolg van algemene Bloed Leegte of Lever Bloed Leegte kan op den duur ook Hart Bloed Leegte optreden. Het Hart huisvest de Shén (= de Geest/Ziel). Als er onvoldoende Bloed is dan wordt de Shén niet goed gehuisvest. Ten gevolge daarvan kunnen insomnia, door dromen verstoorde slaap, angstigheid en schrikachtigheid optreden. Hart Bloed moet Hart Qì voeden. Als dit onvoldoende gebeurt zal Hart Qì ook Deficiënt raken met als gevolg het optreden van palpitaties. Deze palpitaties kunnen gepaard gaan met een vaag onrustig gevoel in de borstkas en zullen vooral in de avond optreden. De Tong is bleek en wat droog, op den duur ook dun. De Pols is ruw (Se Mài) of dun en fijn (Xi Mài). Doordat zware lichamelijke inspanning meestal gepaard gaat met veel zweten, gaat er met het zweet ook Verdedigende Qì verloren. Als er teveel Verdedigende Qì verloren gaat zal er een Verdedigende Qì Deficiëntie optreden. Het lichaam zal dan vatbaarder worden voor een invasie van Externe Pathogene Factoren, omdat de verdediging verzwakt is. Een overbelaste sporter zal bij voorbeeld eerder kou vatten Lokale verstoringen Naast algemene verstoringen kunnen door te zware belasting ook lokale verstoringen optreden. Deze lokale verstoringen geven allemaal pijn in een bepaald gebied. Bij overbelastingsblessures is er altijd sprake van een lokale verstoring, al dan niet gepaard gaand met een algemene verstoring. Algemene verstoringen door overbelasting maken het lichaam kwetsbaarder voor een lokale verstoring. Dit komt doordat de conditie van het bewegingsapparaat niet optimaal gehouden kan worden, doordat er onvoldoende Qì en Bloed voorradig is om de inspanningen te kunnen leveren of doordat de Qì en Bloed niet vrij kunnen stromen. Kortom, door algemene verstoringen door overbelasting zal de belastbaarheid afnemen en de belasting dus sneller te zwaar zijn. Excessief gebruik van een bepaald lichaamsdeel of gewricht zorgt voor Qì Stagnatie in dat lichaamsdeel of gewricht. Doordat de Qì niet goed beweegt zal ook de circulatie van Bloed stagneren en op den duur kan er zelfs een Bloed Stase ontstaan. Stagnatie van Qì en Bloed geeft pijnklachten doordat Qì en Bloed niet vrij kunnen stromen. Bloed Stase is een ernstige conditie en dit geeft ernstige, stekende/scherpe pijn. Als er sprake is van slechts een lichte Qì Stagnatie dan zal de pijn door te bewegen verminderen. Door het bewegen wordt de stuwingkracht van de Qì groter en kan de Qì makkelijker langs de Stagnatie stromen en deze eventueel zelfs oplossen. Is de Stagnatie ernstiger of is er sprake van Bloed Stase dan zal het bewegen de pijn verergeren, omdat door de extra stroom van Qì en Bloed de druk op de obstructie zal toenemen. Door de Stagnatie wordt zowel het stijgen en dalen van Qì door de Meridianen verstoord als ook de uitwisseling van Qì tussen de verschillende Meridianen. Bij een ernstige obstructie in het stroomgebied van een Meridiaan kunnen de spieren vóór de obstructie pijnlijk en stijf zijn (bij een Meridiaan waarin de Qì stijgt is dit het gebied onder de obstructie; bij een Meridiaan waarin de Qì daalt is dit het gebied boven de obstructie). De spieren na de obstructie worden onvoldoende gevoed omdat Qì en Bloed niet voldoende voorbij de obstructie kunnen komen. Deze spieren zullen slap aanvoelen met eventueel een doof gevoel of tintelingen (bij een Meridiaan waarin de Qì stijgt is dit het gebied boven de obstructie; bij een Meridiaan waarin de Qì daalt is dit het gebied onder de obstructie). Voorbeelden van plekken waar makkelijk een lokale Qì Stagnatie kan ontstaan: de onderrug (gewichtheffen/tillen) de knieën (joggen/hardlopen) de ellebogen (tennis) Door zware lichamelijke belasting kan lokaal een tekort aan Qì en Bloed ontstaan. Met name als er in het hele lichaam geen grote voorraad Qì en Bloed aanwezig is, zal op een plek die 12

13 intensief gebruikt wordt eerder een tekort aan Qì en Bloed ontstaan. Daardoor worden de Meridianen, spieren, pezen, enz. ter plekke onvoldoende gevoed. Dit is een conditie die kan ontstaan door te grote belasting, waardoor de Milt en de Nieren verstoord raken en de Qì- en Bloed productie afneemt. Maar ook een zwakte van de Milt, de Longen, het Hart en/of de Nieren (de organen betrokken bij de productie van Qì en Bloed) kunnen, los van te zware fysieke belasting, een tekort aan Qì en Bloed veroorzaken. Een tekort aan Qì en Bloed hoeft niet direct pijn te veroorzaken. Eventueel kan er wel een wat doffe pijn zijn, door een gebrek aan voeding, maar deze pijn is zeker nog draaglijk. Als er te weinig Qì is, zal op den duur ook de kracht van de circulatie afnemen en kan Qì en Bloed gaan stagneren. In eerste instantie is dat nog niet aan de orde. Doordat de verschillende weefsels van het bewegingsapparaat onvoldoende gevoed en bevochtigd worden zal er een verminderde beweeglijkheid kunnen optreden. In het begin kan dat meevallen en nog niet direct aanleiding zijn om gas terug te nemen. Door een lokale Stagnatie van Qì (en Bloed) of door een lokaal tekort aan Qì (en Bloed), eventueel tegen een achtergrond van een algemene Deficiëntie van Qì (en Bloed), zal een gebied extra vatbaar worden voor een invasie van Externe Pathogene Factoren. In de acute fase kunnen algemene symptomen optreden, zoals koorts, zweten, aversie tegen Wind/Koude/Hitte, dorst, keelpijn, ongemakkelijk gevoel. Als er vervolgens pijn in spieren en gewrichten optreedt is er sprake van een Bì syndroom (= Painful Obstruction Syndrome). De symptomen zijn: Pijn Bij elk Bì syndroom is sprake van pijn. In de acute fase vindt er obstructie van de vrije stroom van Qì en Bloed in de Meridianen plaats door de aanwezige Pathogene Factoren met als gevolg pijn door Qì Stagnatie en Bloed Stagnatie of in ernstige gevallen Bloed Stase. De aard van de pijn is stekend, uitzettend, samentrekkend en ernstig. In een later stadium verandert het karakter van de pijn vaak, doordat de functie van de Interne Organen achteruit gaat en er naast een Deficiëntie van Qì en Bloed ook een Deficiëntie van Yīn en Yáng ontstaat, met als gevolg onvoldoende voeding van de spieren en gewrichten. De aard van de pijn is dof, wisselend en niet zo ernstig. Doof gevoel en tintelingen Door de accumulatie van Damp, Slijm of Bloed Stase of door een Deficiëntie van Qì en Bloed (waardoor spieren en gewrichten onvoldoende gevoed worden) kan een doof gevoel en tintelingen optreden. Bewegingsbeperking, beperkte buiging en strekking in gewrichten Door lokale obstructie van Qì en Bloed door Pathogene Factoren worden de bewegingsmogelijkheden beperkt (het is moeilijker een volle buis te buigen dan een lege buis). Ook ondervoeding van gewrichten en spieren kan een bewegingsbeperking veroorzaken omdat spieren, pezen, botten en banden door het gebrek aan voeding niet goed meer kunnen functioneren. Zwelling en deformatie van gewrichten Doordat Qì, Bloed en Lichaamsvloeistoffen niet vrij kunnen stromen als gevolg van de obstructie door Pathogene Factoren, worden de gewrichten onvoldoende gevoed en kunnen gaan deformeren. Daarnaast kunnen Qì, Bloed en Lichaamsvloeistoffen in de gewrichten stagneren, waardoor er overtollig Vocht ophoopt (door de obstructie door Pathogene Factoren) met als gevolg zwelling van een gewricht. Een slecht functionerende Milt kan ook voor accumulatie van Damp in de gewrichten zorgen, waardoor deze gaan zwellen. Langdurige aanwezigheid van Pathogene Factoren, gecompliceerd door de vorming van Slijm en Bloed Stase in de gewrichten, zal de ondervoeding van de gewrichten erger maken en daardoor zullen de gewrichten meer deformeren. Verdikking en verkleuring van de huid Externe Pathogene Factoren zullen de poriën van de huid verstoppen en daardoor zal veel Vocht in de huid worden vastgehouden, waardoor de huid opzwelt. In een later stadium zal deze Vochtophoping een verdikking van de huid veroorzaken. Hierdoor zal 13

14 plaatselijk ook een Stagnatie van Qì en Bloed optreden. Gevolg daarvan is een verharding en verkleuring van de huid. Er kunnen verschillende soorten Bì syndromen onderscheiden worden. In het kader van deze scriptie beperk ik me tot de meer acute en oppervlakkige vormen van Bì syndromen. Als een Bì syndroom lang blijft bestaan zullen de Pathogene Factoren dieper kunnen doordringen en de onderliggende weefsels en in een nog later stadium eventueel de Interne Organen aantasten. De symptomen die bij acute en oppervlakkige Bì syndromen vooral een rol spelen zijn pijn, doof gevoel en tintelingen, bewegingsbeperking en zwelling. Deformatie van gewrichten en verharding en verkleuring van de huid zullen pas na verloop van tijd optreden. Acute en oppervlakkige Bì syndromen worden onderverdeeld naar de sterkste Pathogene Factor: 1. Fēng-Bì Wind Bì Wandering Bì Xíng Bì Moving Bì Circulating Bì Invasie van Wind Koude Damp (= Sān Bì of 3 Bì) waarbij de Pathogene Factor Wind overheerst. Bij Wind zijn er een paar belangrijke eigenschappen m.b.t. de pijn in gewrichten en spieren. De symptomen komen en gaan, net als de wind (de wind waait uit alle hoeken). De pijn verspringt van gewricht naar gewricht en zit nooit lang op 1 plaats. De symptomen variëren, het karakter van de pijn wisselt (dan weer scherp en heftig, dan weer dof, en ook soms tintelingen of een doof gevoel) en ook de intensiteit wisselt (de wind waait niet altijd even hard). De symptomen komen vaak acuut op en kunnen ook weer plotseling verdwijnen. Vaak abrupt, acuut en plotseling. Er is vooral pijn in het hoofd, de nek, schouders, armen en handen (gebied van de Yánge Armmeridianen), de huid en het lichaamsoppervlak. Wind is een Yánge Pathogene Factor en valt als eerste de Yánge gebieden aan. Naast deze spier- en gewrichtssymptomen kunnen er algemene symptomen van een invasie door Wind zijn, zoals aversie tegen wind/tocht, rillingen, eventueel koorts en doordat de poriën worden geopend extra zweten. Het Tongbeslag is dun en wit en de Pols is oppervlakkig (Fú Mài) en eventueel wat vertraagd (Huăn Mài). 2. Hán-Bì Koude Bì Aching Bì Tòng Bì Severe Bì Painful Bì Invasie van Wind Koude Damp (= Sān Bì of 3 Bì) waarbij de Pathogene Factor Koude overheerst. Koude bevriest, contraheert en blokkeert. Het vertraagt alle bewegingen. Er is sprake van ernstige Stagnatie met Bloed Stagnatie en daardoor heftige, stekende, scherpe pijn. De pijn is gefixeerd. Er is bewegingsbeperking en verstijving van het gewricht, het gewricht bevriest als het ware. Bij koud weer, koelen en in rust verergert de pijn, bij warmte en beweging verbetert de pijn. Er is aversie tegen koude en soms een lichte koorts. Iemand zal niet zweten omdat de poriën door de Koude dichtgaan (contractie). Daarom zullen de Lichaamsvloeistoffen alleen via de urine het lichaam kunnen verlaten, met als gevolg veel heldere urine. De Tong is bleek met dun wit beslag (iets dikker dan bij Wind Bì), de Pols is oppervlakkig (Fú Mài), gespannen (Jĭn Mài), langzaam (Chí Mài) en eventueel, bij ernstige pijn, strak (Xián Mài). 3. Shī-Bì Damp Bì Fixed Bì Zhuó Bì Invasie van Wind Koude Damp (= Sān Bì of 3 Bì) waarbij de Pathogene Factor Damp overheerst. Damp is een Yīnne Pathogene Factor die de Yánge activiteit vertraagt. Er is een gevoel van zwaarte en vermoeidheid in de spieren maar eventueel ook in het hoofd of het hele lichaam. De pijn is dof, diep, zwaar en gefixeerd. Er is sprake van zwelling. Er treedt snel een doof gevoel van de huid op. Deze vorm van Bì syndroom kent een traag begin en geleidelijke progressie. De pijn en bewegingsbeperking zijn erger bij vochtig weer of bij 14

15 koud weer (kou bevriest de damp). Bij warm weer gaat het juist beter (warmte verdrijft de mist). Eventueel wordt er Vocht vastgehouden onder de huid. Het Tongbeslag is dik, kleverig, wit en vochtig, de Pols zompig (Rú Mài) of glibberig (Huá Mài) en eventueel wat vertraagd (Huăn Mài). 4. Rè-Bì Hitte Bì Heat Painful Obstruction Hitte Bì kan zich uit 1 van de vorige 3 Bì syndromen ontwikkelen als één van de Pathogene Factoren in het lichaam transformeert naar Hitte. Dit zal vooral gebeuren bij mensen met een Yánge constitutie of een tekort aan Yīn. Een andere mogelijkheid is dat er een invasie van Wind Damp Hitte plaatsvindt (in plaats van Wind Koude Damp). De meest dominante Pathogene Factor is hier Damp-Hitte. Er is pijn, roodheid, warmte, zwelling en bewegingsbeperking van de gewrichten (dolor rubor calor tumor functio laesa: de klassieke symptomen van een acute ontstekingsreactie). De pijn is branderig of gloeierig. De pijn wordt erger bij warmte en beter bij koude. Verder is er sprake van rusteloosheid, prikkelbaarheid, nervositeit en eventueel insomnia (de Hitte verstoort de Shén), aversie tegen hitte, koorts of een warm gevoel, dorst of een droge mond. De Tong is rood en het Tongbeslag geel, de Pols is snel (Shuò Mài) en glibberig (Huá Mài) of overvloeiend (Hóng Mài). 2.5 Wanneer ontstaat een blessure In het vervolg van de scriptie zal ik het met name over overbelastingsblessures hebben. Van een overbelastingsblessure is sprake als er door overbelasting stijfheid, pijn en/of bewegingsbeperking optreedt ten gevolge van: 1. lokale stagnatie van Qì (en eventueel Bloed) 2. lokale deficiëntie van Qì (en eventueel Bloed) 3. obstructie van de stroom van Qì en Bloed door invasie van Externe Pathogene Factoren (= Bì syndroom) Een blessure kan ook ontstaan door een ongeluk of trauma. Deze vormen van blessures vallen buiten het onderwerp van deze scriptie. Soms ontstaat een overbelastingsblessure vrij plotseling. De basis voor de overbelasting is gelegd zonder dat iemand in de gaten heeft dat de geleverde inspanning te groot is of de conditie door andere oorzaken achteruit gaat (zoals bij voorbeeld door een doorstane ziekte, door emoties of andere oorzaken). Deze situatie kan optreden als de gevolgen van de overbelasting zich op het gebied van de algemene verstoringen afspelen. Iemand is misschien wel wat vaker moe, maar heeft niet direct last van gewrichten of spieren, dus er gaat geen belletje rinkelen dat de inspanningen misschien te groot zijn. Maar langzaam maar zeker neemt de belastbaarheid af en op een bepaald ogenblik is de grens bereikt. Een inspanning die eerst nog schijnbaar moeiteloos lukte levert nu ineens problemen op en vrij acuut krijgt iemand last van een gewricht, spier of pees. Een andere mogelijkheid is, dat er een (lokale) Deficiëntie van Qì (en Bloed) ontstaat door de overbelasting. Deze Deficiëntie geeft geen grote klachten maar maakt het gebied wel extra vatbaar voor een invasie van Externe Pathogene Factoren, waardoor een Bì syndroom kan ontstaan. Met name een Wind Bì en een Koude Bì kunnen vrij acuut ontstaan en dus ook heel plotseling klachten geven. Het verrekken of scheuren van een spier is een voorbeeld van een overbelastingsblessure die acuut optreedt. De ontwikkeling van overbelastingsblessures die geleidelijk ontstaan, verloopt vaak volgens een vast stramien: 1. eerst is er alleen pijn na zware belasting; deze pijn verdwijnt spontaan na een paar uur rust 2. in een volgend stadium komt de pijn opzetten aan het begin van de belasting, neemt dan af tijdens de inspanning en komt na de inspanning weer terug 15

16 3. nog een stadium verder is de gehele inspanning pijnlijk en blijft de pijn ook na de inspanning, vaak is er ook s nachts pijn; de pijn verdwijnt pas na langdurige rust 4. het laatste stadium is continu pijn, ook in rust; zelfs na langdurig rust houden verdwijnt de pijn niet. Vanaf stadium 3 is er echt sprake van een blessure, omdat de sportbeoefening door de klachten beïnvloed wordt. De meeste mensen die recreatief sporten, zullen pas in stadium 3 of 4 hulp zoeken. Stadium 1 en 2 zijn pijntjes waar over het algemeen nog goed mee te leven (en sporten) valt. Behandeling in stadium 1 of 2 zal echter een veel sneller en completer herstel kunnen geven. Opvoeding van de sporters kan hier een grote rol spelen. Zodra er klachten na of tijdens het sporten optreden is het verstandig om als sporter zelf maatregelen te nemen. In hoofdstuk 3 Het voorkomen van overbelastingsblessures beschrijf ik wat sporters zelf kunnen doen om hun belastbaarheid te verhogen. Ook kan een sporter er in een vroeg stadium voor kiezen om hulp te zoeken om de klachten te verhelpen. De algehele energiehuishouding kan dan meteen geëvalueerd en indien nodig geoptimaliseerd worden. Op die manier zullen nieuwe klachten langer uitblijven. Voor topsporters ligt het anders. Zij kennen hun lichaam heel goed en werken er hard aan hun belastbaarheid te verhogen. Maar zij hebben een grote valkuil en dat is de topprestatie die geleverd moet worden. Per definitie zoeken topsporters hun grenzen op. Ze gaan er vervolgens overheen om toch nog net een betere prestatie neer te zetten. Daarmee wordt de belasting dus groter dan de belastbaarheid. Topsporters zullen de pijntjes uit stadium 1 en 2 wel serieus nemen. Zij melden deze direct bij de medische begeleiding. Als het past binnen de trainingsopbouw dan zal er snel iets ondernomen worden om de sporter van het gemelde ongemak af te helpen. Maar soms weegt het teambelang zwaarder. Of de belangrijke individuele wedstrijd, waar al zo lang naartoe gewerkt is. En dan zal ook de topsporter te lang doorgaan. Een kleine blessure wordt groot en het herstel zal langer in beslag gaan nemen. Naast de fysiek zware belasting van topsporters, staan zij ook bloot aan veel stress. De sponsor, het publiek, iedereen verwacht dat ze op ieder moment topprestaties kunnen leveren. En dat legt een zware druk bij deze sporters neer. Veel stress kan ervoor zorgen dat de vrije stroom van energie belemmerd wordt waardoor de belastbaarheid zal afnemen. En dat terwijl de belasting voor topsporters juist erg hoog is. Ondanks de strikte medische begeleiding zijn er topsporters die ook veel blessuregevoeliger zijn dan anderen. Wie kent niet de voorbeelden van de Nederlandse topvoetballers Robin van Persie en Arjan Robben. Hieruit blijkt dat ook topsporters, ondanks de professionele medische begeleiding, kwetsbaar blijven. Bij sporters die vaak geblesseerd zijn of die maar heel langzaam herstellen van een opgelopen blessure speelt zeer waarschijnlijk een verstoring in de energiehuishouding een rol. Heel simpel gezegd komt het erop neer dat er voldoende energie (Qì en Bloed) moet zijn en dat die energie op de gewenste plaats terecht moet komen. Is er te weinig energie of komt de energie niet of onvoldoende op de plaats van bestemming (door een belemmering van de vrije stroom), dan kunnen er sneller problemen optreden. Als er al sprake is van een blessure dan zal iemand met een verstoring in de energiehuishouding minder snel herstellen. 2.6 Sportspecifieke kwetsbare gebieden Sommige overbelastingsblessures komen in bepaalde sporten veel voor. In de onderstaande tabel staat een aantal veel voorkomende overbelastingsblessures met een korte omschrijving. Daarbij geef ik aan in het verzorgingsgebied van welke Meridianen de klachten zich manifesteren en de sporten waar deze blessure vaak voorkomt. 16

17 Blessure Omschrijving Betrokken Meridianen Achillespeesblessure Pijn, stijfheid en/of Blaas Meridiaan bewegingsbeperking van de achillespees vanaf de aanhechting van de pees op het hielbot tot ongeveer 10 cm boven het hielbot. Hamstringblessure Verrekking of scheuring in Blaas Meridiaan de spieren aan de achterzijde van het bovenbeen. Hielspoor Liesblessure Lopersknie Pijn aan de voorzijde van de heup Stijve pijnlijke plek onder de hiel waar de sterke peesplaat, de fascia plantaris, onder de voet aanhecht. Wordt veroorzaakt doordat de aanhechting geïrriteerd en ontstoken is geraakt. Scherpe pijn en pijn bij druk, eventueel uitstralend naar de buik, van de spieren aan de binnenkant van het bovenbeen. Komt m.n. door veel heen en weer bewegen en snel draaien en keren. De kwetsuur zit m.n. bij de aanhechting van de pees aan het schaambeen. De benen tegen elkaar drukken geeft ook pijn. Pijn aan de buitenbovenzijde van de knie (peesplaat aan de laterale zijde van het bovenbeen loopt net boven de knie aan tegen een uitstekende botpunt). Pijn door irritatie van de slijmbeurs door wrijving waar spieren en pezen over het heupgewricht lopen. Op de rug liggend met gebogen heup en knie de knie verder tegen weerstand naar de neus bewegen geeft pijn. Nier Meridiaan Lever Meridiaan Nier Meridiaan Milt Meridiaan Galblaas Meridiaan Maag Meridiaan Galblaas Meridiaan Sporten Hardlopen Sporten waarbij veel gesprongen wordt, zoals Basketbal Volleybal Atletiek Voetbal Hardlopen (sprint) Sporten waarbij veel gesprongen wordt, zoals Basketbal Volleybal Atletiek Hardlopen (heuveltraining / hardlopen op harde ondergrond) Tennis (veel draaien en heen en weer rennen) Turnen (spagaat) Voetbal (met binnenkant van de voet schieten, veel draaien en keren) Hardlopen (lange afstandslopers) Basketbal Hardlopen Wielrennen Hardlopen (printen / bergopwaarts rennen) Schaatsen 17

18 Blessure Omschrijving Betrokken Meridianen Schouderspier/pees letsel Shin splints / scheenbeenirritatie Springersknie Tenniselleboog Pijnklachten in de schouder door overbelasting van spieren die in de schoudertop aanhechten. Zijwaarts heffen van de arm (eventueel tegen weerstand) is pijnlijk. Tegen weerstand naar binnen of naar buiten draaien van de gebogen arm kan ook pijnlijk zijn. Irritatie in onderste 2/3 deel van het scheenbeen; voet en tenen omhoog bewegen is pijnlijk. Zwelling en drukpijn van de pees van de strekspier van de knie m.n. onder de knieschijf. Soms ook aan de bovenzijde van de knieschijf of op de aanhechtingsplaats van de pees aan het onderbeen. Drukpijn aan de buitenkant van de elleboog of op de onderarmspieren, door overbelasting van de spieren van de onderarm die de hand omhoog bewegen. Uitstraling mogelijk naar onderarm, pols, handrug, bovenarm of schouder. De hand omhoog bewegen en vingers strekken zijn pijnlijk. Long Meridiaan Dikke Darm Meridiaan Driewarmer Meridiaan Milt Meridiaan Maag Meridiaan Maag Meridiaan Dikke Darm Meridiaan Driewarmer Meridiaan Dunne Darm Meridiaan Long Meridiaan Sporten Zwemmen (borstcrawl) Volleybal (smash) Tennis (smash) Badminton (smash) Squash (smash) Handbal (schieten) Kajakken Golf Hardlopen Sporten waarbij veel gesprongen wordt, zoals Basketbal Volleybal Atletiek Sporten waarbij veel gesprongen wordt, zoals Basketbal Volleybal Atletiek Tennis (m.n. service en backhand) Kanoën Badminton Bowling Golf 18

19 3 Het voorkomen van overbelastingsblessures Zoals ik hiervoor al heb beschreven ontstaat een overbelastingsblessure door een verstoring in de balans belasting belastbaarheid. Als je één keer over de grens gaat dan zal er niet direct een blessure ontstaan, maar als de balans belasting belastbaarheid langdurig verstoord is en daardoor steeds verder uit balans gaat raken dan zal zich op den duur een blessure gaan ontwikkelen. Om te voorkomen dat iemand een overbelastingsblessure krijgt kun je twee dingen doen: 1. de belastbaarheid verhogen 2. de belasting verlagen Natuurlijk is het ook mogelijk om zowel de belastbaarheid te verhogen als de belasting te verlagen. 3.1 Belastbaarheid verhogen De sporter kan zelf op een aantal manieren zijn belastbaarheid verhogen. Als therapeut kun je de sporter leren wat in dit opzicht belangrijk is Maatregelen rondom het sporten Door een goede warming-up wordt de intensiteit van de inspanning langzaam opgebouwd. Daardoor wordt de energiestroom in de betrokken spieren, pezen en Meridianen ook opgebouwd en is de vraag naar energie niet plotseling heel hoog. Het lichaam kan zich door een warming-up instellen op de inspanning die geleverd gaat worden en stuurt voldoende Qì en Bloed naar de betrokken gebieden. Door tijdens de warming-up ook bepaalde rek- en strekoefeningen te doen wordt de vrije doorstroming door de spieren, pezen en Meridianen bevorderd met als gevolg dat er minder snel lokale Stagnaties zullen optreden. Het is belangrijk dat iedere sporter zich bewust is van het nut van een goede warming-up met de juiste rek- en strekoefeningen. Er zijn echter veel sporten waarbij niet of nauwelijks aan een warming-up wordt gedaan. Veel wedstrijdsporters hebben voor de wedstrijd wel een vorm van warming-up ingebouwd. Naast een goede warming-up voor een wedstrijd of training is ook een goede cooling-down belangrijk. Door rustig de inspanning af te bouwen krijgt het lichaam het signaal dat de inspanning is afgelopen en dat de gebruikte gebieden niet meer zoveel Qì en Bloed nodig hebben. Door daarnaast nog een aantal gerichte rek- en strekoefeningen te doen wordt de vrije doorstroming van de spieren, pezen en Meridianen wederom bevorderd, waardoor eventueel tijdens de inspanning ontstane kleine Stagnaties opgelost kunnen worden. Om het herstel na een grote inspanning te bevorderen kan ook gekozen worden voor een massage. Daarmee kunnen eventuele Stagnaties losgemaakt en de vrije stroom van Qì en Bloed bevorderd worden. Door het herstel na een inspanning te bevorderen (door cooling-down en eventueel massage) neemt de belastbaarheid toe, omdat eventuele Stagnaties weggewerkt worden. Een goede warming-up en cooling-down met de juiste rek- en strekoefeningen helpen met name lokale verstoringen voorkomen. De regio s die bij de inspanning extra belast worden, worden goed opgewarmd en opgerekt en na de inspanning goed afgekoeld, opgerekt en eventueel gemasseerd. Hierdoor is de energievoorziening tijdens de inspanning optimaal en worden eventueel ontstane Stagnaties snel weggewerkt Levensstijl Ook op algemeen gebied is veel te doen om de belastbaarheid te verhogen. Zo zal een gezonde levensstijl de belastbaarheid altijd ten goede komen. Goede voeding, voldoende beweging en voldoende rust, beperken van stressfactoren, je niet te buiten gaan aan ongezonde gewoonten (zoals bij voorbeeld roken, veel alcohol drinken, veel vet en/of zoet 19

20 voedsel eten), al deze zaken zorgen ervoor dat het lichaam en de Interne Organen niet overmatig belast worden en daardoor zal hun functioneren optimaal zijn. Als de Interne Organen goed functioneren zal de opbouw van Qì en Bloed voldoende zijn, zullen Qì en Bloed ongehinderd kunnen stromen en zullen de Interne Organen de structuren van het bewegingsapparaat voldoende kunnen voeden. Het is essentieel om op deze manier de energiehuishouding optimaal op peil te hebben en houden om ongehinderd te kunnen sporten. Maar de meeste mensen hebben van nature wel een zwakke plek, waar zich snel een verstoring zal voordoen. Het vinden van de juiste balans is daarom niet altijd gemakkelijk. Wat voor de ene persoon een goede balans tussen belasting en belastbaarheid is zal voor een ander al te inspannend zijn. Het is daarom voor iedere sporter belangrijk om in beeld te krijgen waar de zwakke plekken zitten. Als je weet wat je zwakke plek is dan is het gemakkelijker dat in de gaten te houden en zo nodig daar iets aan te (laten) doen Enkele voorbeelden Iemand die een lage Qì en/of Bloed productie heeft is vooral gebaat bij goed eten (een evenwichtig dieet, niet teveel koud en rauw voedsel, niet excessief veel eten, een dieet met voldoende voedingsstoffen eten, niet te vet eten), op regelmatige tijden eten (bij het eten op regelmatige tijden kost de spijsvertering zelf minder energie), voldoende rust nemen. Maar ook een gebalanceerd emotioneel leven is belangrijk. Overmatig piekeren of studeren is belastend voor de Milt, terwijl zorgen en verdriet de Longen zwaar belasten, angst en shock kunnen de Nieren verzwakken en alle zojuist genoemde emoties kunnen het Hart overbelasten. Na een ziekte zal de Qì- en Bloed productie nog niet optimaal zijn. De verliezen moeten eerst worden aangevuld. Daarna is er pas weer energie beschikbaar voor lichamelijke inspanningen. Daarnaast raakt Milt Qì vaak verzwakt door ziekte en zal de productie van Qì en Bloed ook daardoor zijn afgenomen. Goed voor jezelf zorgen na ziekte is dus belangrijk. Daarmee kun je ervoor zorgen dat je belastbaarheid weer sneller op het oude niveau terug is. Nou is het niet altijd gemakkelijk om de juiste dingen te doen en te voelen, zodat de Qì- en Bloed productie optimaal verloopt. Maar het is wel belangrijk dat een sporter zich ervan bewust is dat al deze zaken van invloed kunnen zijn. Iemand die blootstaat aan risicofactoren waardoor de Qì- en Bloed productie verminderd kan zijn kan hulp zoeken bij bijvoorbeeld een TCM-therapeut om ondersteuning te krijgen bij het versterken van de Qì- en Bloed productie. Iemand die vaker last heeft van te weinig Qì- en Bloed productie zou alert moeten zijn op de eerste tekenen die in die richting wijzen. Want als je in een vroeg stadium de balans weer kan herstellen en de Qì- en Bloed productie kan optimaliseren loop je minder risico op overbelasting. De belastbaarheid is dan nog niet zo ver afgenomen. Als je een bestaande verstoring langer laat voortbestaan loop je het risico dat de belastbaarheid snel achteruit gaat. Bij een lichte verstoring van de Milt kun je bijvoorbeeld een grote behoefte krijgen om zoet te eten, terwijl veel zoet eten de Milt juist verder verstoort. Hetzelfde geldt voor piekeren: bij een verstoring van de Milt blijf je langer piekeren over dingen terwijl dit piekeren de Milt weer verder belast en verstoort. Het is dus belangrijk om er snel bij te zijn, zodat de neerwaartse spiraal gestopt kan worden. In dit verband is het ook interessant om te vermelden dat sommige mensen met overgewicht niet direct gebaat zijn bij veel sporten. Als het overgewicht is ontstaan door een verstoorde Transformatie en Transport functie van de Milt, met als gevolg vorming van Damp en/of Slijm, dan zal lichamelijke inspanning deze mensen niet veel helpen. Door de lichamelijke inspanning wordt de zwakke Milt verder belast, waardoor deze minder energie overhoudt voor Transformatie en Transport van voedsel en vloeistoffen. Met als gevolg juist meer vorming van Damp en/of Slijm. Iemand met de neiging tot Lever Qì Stagnatie heeft een grotere kans op lokale Stagnaties. Voor deze mensen is het belangrijk de vrije stroom van Qì en Bloed zo optimaal mogelijk te houden in de belaste gebieden. Daarmee kunnen ze de kans op een Stagnatie verkleinen. Ze kunnen dit doen door goed te rekken en strekken. 20