Gebiedsdossiers kwetsbare drinkwatervoorzieningen Overijssel Deel 2: Engelse Werk

Transcriptie

1 Gebiedsdossiers kwetsbare drinkwatervoorzieningen Overijssel Deel 2: Engelse Werk Provincie Overijssel Eenheid Water en Bodem

2

3 Colofon Uitgave provincie Overijssel Datum 5 januari 2010 Auteur H. Bakker, Royal Haskoning C. van den Brink, Royal Haskoning J. van Essen, Vitens B.M. Groenhof, provincie Overijssel J.H. van Grootheest, Royal Haskoning M.M.A. ten Heggeler, provincie Overijssel Inlichtingen bij M.M.A. ten Heggeler Adresgegevens Provincie Overijssel Luttenbergstraat 2 Postbus GB Zwolle Telefoon Fax postbus@overijssel.nl

4

5 INHOUDSOPGAVE 2 WINNING ENGELSE WERK Beschrijving van de winning Inleiding Intrekgebied Kwetsbaarheid van het watersysteem Beoordeling ruwwater: beschrijving Beoordeling ruwwater: toetsing Beschrijving van de bronnen van verontreiniging Diffuse bronnen Puntbronnen Lijnbronnen Beschermingsbeleid en -praktijk Analyse risico s Belasting met diffuse bronnen Belasting met puntbronnen Belasting met lijnbronnen Planologische bescherming Resultaten analyse en mogelijke maatregelen Bijlage Lozingsobjecten IJssel 29 Blz.

6

7 2 WINNING ENGELSE WERK 2.1 Beschrijving van de winning Inleiding De winning Engelse Werk ligt aan de zuidkant van Zwolle juist ten noordoosten van de IJssel (figuur 2.1) 1. Het is een semi-spanningswater winning, wat betekent dat het gewonnen water afkomstig is uit een gedeeltelijk afgesloten watervoerend pakket. De winning van het grondwater is gestart in De werkelijk onttrokken hoeveelheden varieerden in de periode tussen 11,6 en 12,4 miljoen m 3 /jaar. De onttrekking vindt plaats uit zowel ondiepere (circa meter beneden maaiveld (m-mv)) als diepere (circa m-mv) pakketten. Het vergunningsdebiet is 12,3 miljoen m 3 /jaar, verdeeld over het ondiepe pakket (10,3 miljoen m 3 /jaar) en het diepe pakket (2,0 miljoen m 3 /jaar). Het vergunningsdebiet zal per 1 oktober 2011 worden gereduceerd tot 12 miljoen m 3 /jaar (respectievelijk 10,0 m 3 /jaar en 2,0 m 3 /jaar). Het gebiedsdossier betreft een beschrijving van de huidige situatie en huidige risico s. Toekomstige ontwikkelingen zijn hierin niet opgenomen, maar worden meegenomen in het proces dat volgt na vaststelling van het gebiedsdossier. 1 De figuurnummering in het rapport wijkt af van de nummering volgens de structuur uit de tabellen 2.1, 2.2 en

8 Figuur 2.1 Topografische ligging Engelse Werk (nieuwe situatie) Het grondwater uit het ondiepere pakket is overwegend sterk kalkhoudend, Fe-gereduceerd en is sterk beïnvloed door de IJssel en bodemverontreinigingen in het stedelijk gebied. Het grondwater uit het diepe pakket is kalkhoudend en zowel oxisch als sulfaat-gereduceerd en zout. Er is vrijwel geen beïnvloeding door menselijke activiteiten. Het grondwater wordt behandeld en gezuiverd, zodat het leidingwater aan de wettelijke eisen voldoet. De zuivering bestaat uit een anaërobe nanofiltratie, snelfiltratie, aktiefkoolfiltratie en beluchting Intrekgebied In de Omgevingsverordening Overijssel 2009 is het vigerend intrekgebied aangegeven. De buitenste contour van het intrekgebied vanaf maaiveld, het vigerend intrekgebied en de boringsvrije zone van Engelse Werk wordt aangehouden als grens van het gebiedsdossier (zie figuur 2.2). Het intrekgebied vanaf maaiveld is het aaneengesloten 2

9 gebied waarbinnen grondwater vanaf maaiveld in de winning terecht komt. Omdat bij de berekening van het intrekgebied vanaf maaiveld de IJssel als grens is gehanteerd, bestaat geen kwantitatieve informatie over de hoeveelheid grondwater dat vanuit westelijke richting onder de IJssel door stroomt richting de pompputten. De buitenste contour van het intrekgebied vanaf maaiveld, het vigerend intrekgebied en de boringsvrije zone omvat voornamelijk de uiterwaarden van de IJssel. Aan de noordoostzijde ligt de rand van het stedelijke gebied van Zwolle in het intrekgebied. Het intrekgebied bestaat voornamelijk uit landbouw. Daarnaast komt stedelijk gebied en overig gebied (park Engelse Werk) voor. Het vigerend intrekgebied en het grondwaterbeschermingsgebied is vastgesteld op basis van het MER dat voor Engelse Werk is opgesteld (DHV, 2006). Figuur 2.2 Intrekgebied vanaf maaiveld en vigerend intrekgebied drinkwaterwinning Engelse Werk wanneer de onttrekkingputten daadwerkelijk verplaatst zijn 3

10 2.1.3 Kwetsbaarheid van het watersysteem De kwetsbaarheid van de winning is afhankelijk van de geohydrologisch opbouw van het watersysteem. Het middeldiepe puttenterrein van Engelse Werk is verdeeld over twee verschillende velden. Het ene veld, gelegen in het park Engelse Werk bevat een grondwateronttrekking met een negental putten die in de nieuwe situatie gereduceerd wordt tot jaarlijks zo n 3,7 miljoen m 3. Het tweede puttenveld is gelegen aan de Schellerdijk en onttrekt circa 6,3 miljoen m 3 met een tiental putten. Daarnaast wordt nog circa 2 miljoen m 3 per jaar diep gewonnen. Het grondwater dat onttrokken wordt door drinkwaterwinning Engelse Werk wordt onttrokken op verschillende dieptes. Boven de Tegelen klei wordt op een diepte van circa NAP -40 tot NAP -90 m grondwater onttrokken uit het grofzandig pakket afkomstig uit de Formatie van Harderwijk en Enschede. Onder de Tegelen klei wordt op een diepte van circa NAP -120 tot NAP -160 m grondwater gewonnen uit het tweede watervoerende pakket. Deze matig grove zanden van de Formatie van Harderwijk reiken tot op een diepte van circa NAP -185 m (zie figuur 2.3). Figuur 2.3 Schematisatie geohydrologisch profiel Engelse Werk (Bron: Vitens) De ondergrond ten zuidoosten van het profiel bestaat uit scheefgestelde en verschubde lagen van de Formaties van Harderwijk, Enschede en Urk, plaatselijk gescheiden door een scheefgestelde kleilaag die niet in het profiel is opgenomen (bron: Geohydrologische factsheet, Vitens). Het grondwater wordt gevoed met neerslag en staat onder sterke invloed van de IJssel Doordat weerstandsbiedende lagen maar beperkt ontwikkeld zijn in de ondiepe ondergrond zal de neerslag snel infiltreren en toestromen naar (ondiepe) putten van de drinkwaterwinning. 4

11 Naast neerslag wordt ook indirect oppervlaktewater uit de IJssel onttrokken. Vanuit de IJssel infiltreert veel oppervlaktewater naar het grondwater en maakt de winning kwetsbaar voor bedreigingen afkomstig uit de IJssel. Het percentage oppervlaktewater afkomstig van de IJssel in de drinkwaterwinning bedraagt circa 70% (bron: Geohydrologische factsheet, Vitens). De fysische kwetsbaarheid is geschat op basis van de REFLECT methodiek. Hierbij zijn de bodemkaart, dikte van slecht doorlatende lagen boven putfilters en reistijden vanaf maaiveld beoordeeld en gecombineerd. Uit deze verschillende kaartbladen is een kwetsbaarheidskaart berekend (zie figuur 3.4). Figuur 2.4 Fysische kwetsbaarheid Engelse Werk vastgesteld met de REFLECT-methodiek 5

12 Uit figuur 2.4 blijkt dat de winning Engelse Werk bijzonder kwetsbaar is. Reden hiervoor zijn de zeer korte verblijftijden in een belangrijk deel van het intrekgebied vanaf maaiveld en de afwezigheid van een weerstandbiedende laag bij de ondiepe onttrekkingsputten. De kwetsbaarheid van de winning als geheel wordt in dit geval (letterlijk) gekleurd door de kwetsbaarheid van de ondiepe onttrekkingsputten Beoordeling ruwwater: beschrijving 2 Het grondwater wordt onttrokken uit kalkrijke watervoerende pakketten en is anaëroob (Fe-reducerend). Er is een tweedeling in de watersamenstelling waar te nemen: Ondiep, 25 putten (sterk beïnvloed door IJssel en bodemverontreiniging) en diep (put 29, 30, 40 43, 44, 45 en 46) waar geen invloed van de IJssel is waar te nemen. Het onderscheid tussen de ondiepe en diepe putten is goed te maken op basis van de chloride gehaltes. In de ondiepe putten is chloride en hardheid verhoogd. Door spreiding van de pompputten is een dalende trend waar te nemen. De genoemde diepe onttrekkingsputten hebben met uitzondering van put 29 een laag chloride gehalte (< 60 mg Cl/l) en een goede grondwaterkwaliteit. In de putten 29, 40 en 46 is sprake van een stijgend chloride gehalte. De peilbuizen laten een vergelijkbaar beeld zien zowel met betrekking tot de geochemische processen als de menselijke beïnvloeding van het grondwater. Het relatief ondiepe grondwater circa 10 tot 50 m-mv is overwegend Fe-reducerend en sterk beïnvloed door menselijke activiteiten. Op grotere diepte is het grondwater anoxisch, soms sulfaat-reducerend en van goede kwaliteit. Probleemstoffen Er worden verschillende organische microverontreinigingen (OMIVE) aangetroffen van vluchtige alifatische koolwaterstoffen (VAK), vluchtige organo-chloorverbindingen (VOCL), chloorbenzenen, polyaromatische koolwaterstoffen (PAK) tot de bestrijdingsmiddelen bentazon, MCPP en metaboliet BAM. Herkomst van deze stoffen is meest waarschijnlijk de NS-verontreiniging en de IJssel. Omdat op de Rijn en IJssel in de jaren 70 en 80 van de vorige eeuw aanzienlijke industriële lozingen plaatsvonden, zijn de in het ruwwater aangetroffen chemische stoffen niet 1 op 1 te relateren aan stedelijke puntbronnen. Mogelijk is een deel van deze stoffen daarom afkomstig van de IJssel (Wuijts e.a., 2007). Dikegulac wordt ook aangetroffen; dit wordt bemonsterd via de strengen en komt niet uit deze analyse. Van het integrale saneringsplan is een deelsanering al in uitvoering genomen door de SBNS (afgegraven, persluchtinjectie/ bodemluchtextractie). Door verplaatsing van het puttenveld zal de winning te maken krijgen met een groter aandeel oevergrondwater; tot 70% IJsselwater. Op een diepte van circa 180 m-mv bevindt zich brak water (contourlijn 150 mg/l chloride); mogelijke upconing wordt gecontroleerd met behulp van zoutwachters. 2 6 De beschrijving van de grondwaterkwaliteit is ontleend aan het statusdocument dat Vitens voor het Engelse Werk heeft opgesteld.

13 2.1.5 Beoordeling ruwwater: toetsing De beoordeling van de zuiveringsinspanning bestaat uit het toetsen van de kwaliteit van het ruwwater in individuele pompputten. Doel van deze toetsing is het beoordelen van de antropogene (menselijke) beïnvloeding van het ruwwater. Als gevolg van een eventuele antropogene beïnvloeding is extra zuivering nodig om drinkwater te produceren dat aan de drinkwaternorm voldoet. De toetsing van het ruwwater is uitgevoerd op basis van de dataset van van het ruwwater van de individuele pompputten. Als toetscriteria is uitgegaan van de wettelijke drinkwaternorm en 75% daarvan. De resultaten staan in tabel 2.1 Tabel 2.1 Antropogene beïnvloeding ruwwater 3 in één of meer pompputten van de winning Engelse Werk. Getoetst is aan de wettelijke drinkwaternorm en 75% daarvan Parameter eenheid norm overschrijding 75% over- Tabel Wlb Tabel omschrijving norm schrijding Gehalogeneerde 1,1-Dichlooretheen ug/l 1 0,75 Tabel IIIC alifatische koolwaterstoffen 1,2-Dichloorethaan ug/l 3 2,25 Tabel II Chemische parameters 2,4-DP ug/l 0,1 X 0,075 X Tabel II pesticide Acenafteen ug/l 0,01 X 0,0075 X Tabel II PAK Arseen ug/l 10 X 7,5 X Tabel II Chemische parameters Bentazon ug/l 0,1 X 0,075 X Tabel II Chemische parameters Benzeen ug/l 1 0,75 X Tabel II Chemische parameters Benzo-(a)-pyreen ug/l 0,01 0,0075 Tabel II Polyaromatische koolwaterstof Bromacil ug/l 0,1 0,075 Tabel II Bestrijdingsmiddel Cadmium ug/l 5 3,75 Tabel II Chemische parameters Chloortoluron ug/l 0,1 0,075 Tabel II pesticide Diuron ug/l 0,1 0,075 Tabel II Chemische parameters Fenanthreen ug/l 0,1 0,075 Tabel II Chemische parameters Fluoreen ug/l 1 0,75 Tabel IIIC Polyaromatische koolwaterstof Isoproturon ug/l 0,1 0,075 Tabel II Chemische parameters Lood ug/l 10 7,5 Tabel II Chemische parameters MCPP ug/l 0,1 X 0,075 X Tabel II Chemische parameters Methabenzthiazuron ug/l 0,1 0,075 Tabel II pesticide Nikkel ug/l Tabel II Chemische parameters Nitraat mg/l 50 37,5 Tabel II Chemische parameters Nitriet mg/l 0,1 0,075 Tabel II Chemische parameters p,p-ddd ug/l 0,1 0,075 Tabel II Bestrijdingsmiddel Som Trihalomethanen ug/l 25 X 18,75 X Tabel II Chemische parameters 3 Het ruwwater wordt in de winning behandeld en gezuiverd. Het geproduceerde reinwater (leidingwater) voldoet daarmee aan de wettelijke vereisten. 7

14 Polyaromatische SomPAK(10VROM) 1 ug/l 0,1 0,075 Tabel II koolwaterstof SomTetra-+Trichlooretheen ug/l 10 7,5 Tabel II Chemische parameters Trichlooretheen (tri) ug/l 10 7,5 Tabel II Som met Tetra tabel II Vinylchloride ug/l 0,5 X 0,375 X Tabel II Chemische parameters mg/l 0,2 X 0,15 X Tabel IIIa Indicatoren Bedrijfstechnische Ammonium parameters Chloride mg/l ,5 X Tabel IIIa Indicatoren Bedrijfstechnische parameters Indicatoren Geleidingsvermogen K20 ms/m ,75 Tabel IIIa Bedrijfstechnische parameters Aluminium ug/l Tabel IIIb Indicatoren Organoleptische/ esthetische parameters Indicatoren Ijzer mg/l 0,2 X 0,15 X Tabel IIIb Organoleptische/ esthetische parameters Mangaan mg/l 0,05 X 0,0375 X Tabel IIIb Indicatoren Organoleptische/ esthetische parameters Natrium mg/l ,5 Tabel IIIb Indicatoren Organoleptische/ esthetische parameters Sulfaat mg/l ,5 Tabel IIIb Indicatoren Organoleptische/ esthetische parameters 1,1-Dichloorethaan ug/l 1 0,75 Tabel IIIc * 1,2-Dichloorpropaan ug/l 0,1 0,075 Tabel II Bestrijdingsmiddel 1,2,3-Trichloorpropaan ug/l 1 0,75 Tabel IIIc Gehalogeneerde alifatische koolwaterstoffen 1,2,3-Trimethylbenzeen ug/l 1 0,75 Tabel IIIc Monocyclische koolwaterstoffen/ aromaten 1,2,4-trichloorbenzeen ug/l 1 0,75 Tabel IIIc Gehalogeneerde monocyclische koolwaterstoffen 1,2,4-Trimethylbenzeen ug/l 1 X 0,75 X Tabel IIIc Monocyclische koolwaterstoffen/ aromaten 1,2-cis-Dichlooretheen ug/l 1 0,75 X Tabel IIIc Gehalogeneerde alifatische koolwaterstoffen 1,2Dibroometheen(cis+trans) ug/l 1 0,75 Tabel IIIc Gehalogeneerde alifatische koolwaterstoffen 1,2-Dichloorbenzeen ug/l 1 0,75 Tabel IIIc * 8

15 1,2-Dimethylbenzeen (o- * ug/l 1 0,75 Tabel IIIc Xyleen) 1,2-trans-Dichlooretheen ug/l 1 0,75 Tabel IIIc Gehalogeneerde alifatische koolwaterstoffen 1,3,5-Trichloorbenzeen ug/l 1 0,75 Tabel IIIc Gehalogeneerde monocyclische koolwaterstoffen 1,3,5-Trimethylbenzeen ug/l 1 0,75 Tabel IIIc Gehalogeneerde monocyclische koolwaterstof 1,3+1,4-Dimethylbenzeen * ug/l 1 0,75 Tabel IIIc (m+p-xyleen) 1,3-Dichloorbenzeen ug/l 1 0,75 Tabel IIIc * 1,4-Dichloorbenzeen ug/l 1 0,75 Tabel IIIc * 2-Chlooraniline ug/l 1 0,75 Tabel IIIc * 2-Ethylmethylbenzeen ug/l 1 0,75 Tabel IIIc Monocyclische koolwaterstoffen/ aromaten 2-Hydroxymethylbenzeen ug/l 1 X 0,75 X Tabel IIIc Monocyclische koolwaterstoffen/ aromaten 3,4-Dichlooraniline ug/l 1 0,75 Tabel IIIc * 3-Ethylmethylbenzeen ug/l 1 0,75 Tabel IIIc Monocyclische koolwaterstoffen/ aromaten 3-Hydroxymethylbenzeen ug/l 1 X 0,75 X Tabel IIIc Monocyclische koolwaterstoffen/ aromaten 4-Ethylmethylbenzeen ug/l 1 0,75 Tabel IIIc Monocyclische koolwaterstoffen/ aromaten 4-Hydroxymethylbenzeen ug/l 1 X 0,75 X Tabel IIIc Monocyclische koolwaterstoffen/ aromaten A.O.X. ug/l 0 0 Tabel IIIc * BAM ug/l 1 0,75 Tabel IIIc * Broomdichloormethaan ug/l 1 X 0,75 X Tabel IIIc Gehalogeneerde alifatische koolwaterstoffen Chloorbenzeen ug/l 1 X 0,75 X Tabel IIIc * Chloorethaan ug/l 1 X 0,75 X Tabel IIIc Gehalogeneerde alifatische koolwaterstoffen Cyclohexaan ug/l 1 0,75 Tabel IIIc Monocyclische koolwaterstoffen / aromaten Dichloormethaan ug/l 1 0,75 Tabel IIIc Gehalogeneerde alifatische koolwaterstoffen 9

16 Ethylbenzeen ug/l 1 0,75 Tabel IIIc * Fenol ug/l 1 0,75 Tabel IIIc Monocyclische koolwaterstoffen / aromaten Fenyletheen (Styreen of Vinylbenzeen) ug/l 1 0,75 Tabel IIIc Monocyclische koolwaterstoffen/ aromaten Methylbenzeen (Tolueen) ug/l 1 0,75 X Tabel IIIc * MTBE (methyl tertair butyl * ug/l 1 0,75 Tabel IIIc ether) n-butylbenzeen ug/l 1 0,75 Tabel IIIc Monocyclische koolwaterstoffen/aromaten n-propylbenzeen ug/l 1 0,75 Tabel IIIc Tetrachloormethaan (tetra) ug/l 1 0,75 Tabel IIIc Tetrahydrofuraan ug/l 1 0,75 Tabel IIIc Tetrahydrothiofeen ug/l 1 0,75 Tabel IIIc Trichloormethaan ug/l 1 X 0,75 X Tabel IIIc (chloroform) Monocyclische koolwaterstoffen/ aromaten Gehalogeneerde alifatische koolwaterstoffen Monocyclische koolwaterstoffen/ aromaten Monocyclische koolwaterstoffen/ aromaten Gehalogeneerde alifatische koolwaterstoffen Cyclohexeen ug/l 1 0,75 Tabel IIIc Toetskader Staat wel op de lijst Wlb en heeft een norm Staat wel op de lijst Wlb en heeft een norm, incidentele overschrijdingen zonder ontheffing gedoogd Signaleringsparameters Komt niet voor op de lijst Wlb * Indicatoren Signaleringsparameters (Deze kwaliteitseisen zijn bedoeld voor het signaleren van mogelijke verontreinigingen. Wanneer de aangegeven waarde (1 µg/l) wordt gemeten is er geen risico voor de volksgezondheid, maar zal er nader onderzoek plaats vinden. Deze parameters (als groep) zijn bedoeld om de kwaliteit van de bron te bewaken. Het inzetten van multimethoden is een goede mogelijkheid om de meetinspanning te beperken.) 1 SomPAK's betreft de stoffen naftaleen, anthraceen, fenantreen, fluorantheen, chryseen, benzo(a)anthraceen, benzo(a)pyreen, benzo(a)fluorantheen, benzo(k)fluorantheen, indeno(1,2,3-cd)pyreen en benzo(ghi)peryleen Uit tabel 2.1 blijkt dat in het ruwwater stoffen aanwezig zijn die afkomstig zijn van menselijke activiteiten. De wettelijke norm wordt overschreden door 18 stoffen. Hiervan zijn 7 chemische parameters (tabel II van het Wlb 4 ), 1 is een indicator, bedrijftechnische parameter (tabel IIIa van het Wlb), 2 zijn indicatoren, organoleptische/ 4 Waterleidingbesluit. 10

17 esthetische parameters (tabel IIIb van het Wlb) en 8 zijn indicatoren, signaleringsparameters (tabel IIIc van het Wlb). Door 4 stoffen wordt niet de wettelijke norm, maar wel 75% van de wettelijke norm overschreden. Van deze stoffen is 1 een chemische parameter (tabel II van het Wlb), 1 is een indicator, bedrijftechnische parameter (tabel IIIa van het Wlb), 1 valt onder de indicatoren, signaleringsparameters (tabel IIIc van het Wlb) en 1 onder de gehalogeneerde alifatische koolwaterstoffen (tabel IIIc van het Wlb). 2.2 Beschrijving van de bronnen van verontreiniging Diffuse bronnen Figuur 2.5 geeft het ruimtegebruik weer in het vigerend intrekgebied van Engelse Werk (CBS, 2003). Uit figuur 2.5 is af te leiden dat van het vigerend intrekgebied voornamelijk bestaat uit graslanden die grenzen aan de IJssel. Deze graslanden, die deel uitmaken van de uiterwaarden, behoren tot het Natura 2000-gebied Uiterwaarden IJssel.Daarnaast bestaat het vigerend intrekgebied uit het park Engelse werk en bebouwing in het de noordelijke en oostelijke deel van het intrekgebied. Verder grenst het zuidelijke deel van het spoorwegterrein aan het park Engelse Werk en komen er in het noordelijk deel van het vigerend intrekgebied enkele bedrijfsterreinen voor. 11

18 Figuur 2.5 Ruimtegebruik in het vigerend intrekgebied Engelse Werk Puntbronnen Een overzicht van de puntbronnen staat weergegeven in figuur 2.6. In deze figuur is onderscheid gemaakt in zowel UBI-score als de zogenaamde categorie-indeling. De UBI-code is een score om de ernst en omvang van de potentiële puntbron in te beeld te brengen. Hierbij zijn de puntbronnen geclassificeerd volgens UBI 1-4, UBI 5 en 6 en UBI 7 en 8. Alleen de puntbronnen zijn geselecteerd die liggen in het intrekgebied vanaf maaiveld, het vigerend intrekgebied en de boringsvrije zone. In dit gebied liggen 133 puntbronnen. 12

19 Daarnaast is van de puntbronnen aangegeven in welk onderzoeksstadium ze verkeren, via de categorie waarin ze voorkomen, namelijk: categorie I: onderzocht, geen vervolgactie nodig; categorie II: vervolgonderzoek nodig; categorie III: wordt reeds gesaneerd. Als basis voor de selectie van puntbronnen is gebruik gemaakt van het rapport Bepaling saneringsmaatregelen puntbronnen in relatie tot KRW doelen in de provincie Overijssel (Van Oorschot en Van den Brink, 2008). Figuur 2.6 Puntbronnen die een aandachtspunt vormen op basis van de UBI-score in het vigerend intrekgebied en het intrekgebied vanaf maaiveld en de boringsvrije zone van de winning Engelse Werk 13

20 2.2.3 Lijnbronnen De belangrijkste lijnbronnen in de omgeving van de winning Engelse Werk zijn weergegeven in figuur 2.7. Voor het vigerend intrekgebied, het intrekgebied vanaf maaiveld en de boringsvrije zone zijn de volgende lijnbronnen relevant: De snelweg A28. De spoorweg Zwolle Amersfoort. De hoofdwegen N337 (IJsselallee) en Spoolderbergweg. Een aantal regionale en lokale wegen. Een aantal rioleringen en persleidingen. De IJssel. Een aantal sloten en watergangen. Figuur 2.7 Lijnbronnen in de omgeving van de winning Engelse Werk 14

21 2.2.4 Beschermingsbeleid en -praktijk Provinciaal en Rijksbeleid Voor de drinkwaterwinning Engelse Werk zijn in de Omgevingsverordening Overijssel 2009 vier beschermingszones weergegeven, het waterwingebied, het grondwaterbeschermingsgebied, de boringsvrije zone en het intrekgebied (vigerend intrekgebied). Een deel van de door Overijssel aangegeven boringsvrije zone ligt binnen de provincie Gelderland. In de Provinciale milieuverordening Gelderland (PmG) is deze boringsvrije zone niet opgenomen. Het deel van de drinkwaterwinning Engelse Werk dat in de uiterwaarden van de IJssel ligt, overlapt met het Natura 2000-gebied Uiterwaarden IJssel. De uiterwaarden van de IJssel zijn aangewezen als Natura 2000-gebied in het kader van de Natuurbeschermingswet en omvat het merendeel van de buitendijkse delen van het rivierengebied van de IJssel. De hoofdstroom zelf behoort niet tot het gebied. In bijlage 5 van de handleiding is een overzicht gegeven van de voor grondwaterbescherming relevante beleidskaders van het Rijk en de provincie. In dit overzicht zijn ook de belangrijkste doelen opgenomen. Bestemmingsplannen Het vigerend intrekgebied van de drinkwaterwinning Engelse Werk overlapt met verschillende bestemmingsplannen. Deze bestemmingsplannen zijn weergegeven in figuur

22 Figuur 2.8 Bestemmingsplannen Engelse Werk 16

23 2.3 Analyse risico s Belasting met diffuse bronnen Uitgaande van de CBS bodemgebruikskaart is een inschatting gemaakt van de actuele risico s door de beoordeling van de diffuse belasting te combineren met de fysische kwetsbaarheid van de winning. Een ruimtelijk overzicht van de actuele risico s staat weergegeven in figuur 2.9. Figuur 2.9 Actuele risico s gerelateerd aan het huidige landgebruik in Engelse Werk De zeer hoge mate van kwetsbaarheid in combinatie met functies die mogelijk risicovol zijn voor het grondwater geeft aanleiding tot een actueel risico in een deel van het gebied, waar sprake is van stedelijk en/of landbouwkundig gebruik. De knelpunten in het centrale deel van het vigerend intrekgebied zijn het gevolg van landbouwkundige functies, de spoorweg, coöperatieve functies en stedelijke functies (zie figuur 2.5) met een belastingsscore 2 of 3. In combinatie met zeer grote mate van kwetsbaarheid wordt 17

24 voor deze gebieden een knelpunt aangeduid op de kaart. Dit hoeft niet onmiddellijk te betekenen dat er ook daadwerkelijk sprake is van actuele risico s. Het betekent wel dat de winning in die gebieden dermate kwetsbaar is dat gangbare agrarische activiteiten gemakkelijk aanleiding kunnen geven tot bedreiging van de ruwwaterkwaliteit met nutriënten en/of bestrijdingsmiddelen. Langs de IJssel de Uiterwaarden en in het park Engelse Werk is de huidige diffuse belasting geen probleem, gezien de natuurlijke functie van deze gebieden Belasting met puntbronnen In Engelse Werk zijn de puntbronnen geselecteerd die vallen binnen het gebiedsdossier. In het gebied zijn in totaal 133 puntbronnen aanwezig (zie figuur 2.10). Hiervan hebben zeven punten zowel klasse UBI 7-8 én liggen in matig kwetsbaar of kwetsbaar gebied (de zogenaamde aandachtspunten). Twee van deze punten liggen weliswaar niet in het vigerend intrekgebied of het intrekgebied vanaf maaiveld, maar in de boringsvrije zone aan de zuidkant van de IJssel. Van de zeven geselecteerde aandachtspunten zijn er inmiddels twee onderzocht en is gebleken dat er geen vervolgacties nodig zijn (categorie I locatie). Puntbronnen in categorie III (onderzocht, vervolgacties nodig) komen niet voor. Er zijn vijf puntbronnen geselecteerd die verder moeten worden onderzocht (categorie II). Dit betreft een benzinepompinstallatie, benzinestation, een poetsdoekenfabriek en twee dieselpompinstallaties. De dieselpompinstallaties bevinden zich buiten het vigerend intrekgebied en het intrekgebied vanaf maaiveld, maar binnen de boringsvrije zone. De overige puntbronnen liggen in het vigerend intrekgebied en het intrekgebied vanaf maaiveld. 18

25 Figuur 2.10 Puntbronnen die een aandachtspunt vormen op basis van de UBI-score, gecombineerd met de fysische kwetsbaarheid van de winning Engelse Werk Belasting met lijnbronnen Binnen het deel van de winning Engelse Werk dat als kwetsbaar is geclassificeerd liggen de spoorlijn Zwolle Amersfoort, de A28, de hoofdwegen N337 en Spoolderbergweg en enkele regionale en lokale wegen, rioleringen en persleidingen en sloten en watergangen. Grenzend aan het kwetsbare deel van de winning ligt de rivier de IJssel (zie figuur 2.11). 19

26 De feitelijke risico s worden mede bepaald door lokale omstandigheden, zoals de mate waarin afstromend wegwater wordt opgevangen (bij wegen), of de ligging ten opzichte van de grondwaterstand (bij riolering en kanalen). Daarom valt zonder nader onderzoek of aanvullende informatie niets te zeggen of de lijnbronnen al dan niet een actueel risico of aandachtspunt vormen. De belasting met lijnbronnen is gezien het type bronnen en mate van kwetsbaarheid van de winning gescoord als een actueel risico. Figuur 2.11 Lijnbronnen, gecombineerd met de fysische kwetsbaarheid van de winning Engelse Werk Waterkwaliteit IJssel De waterkwaliteit van de IJssel laat de afgelopen tientallen jaren een gestage verbetering zien. De gehalten aan nutriënten, metalen en organische microverontreinigingen zijn gedaald tot een aanvaardbaar niveau. Achtergrond hiervan is een succesvol emissiebeleid in Nederland en in het buitenland. Puntbronnen zijn gesaneerd volgens stand der techniek, RWZI s zijn gebouwd en verder verbeterd. Verdere verbetering/terugdringing van de belasting zal bereikt worden door diffuse- 20

27 bronnenbeleid, verscherping van mestwetgeving en internationale afspraken (bron: Rijkswaterstaat Oost Nederland). Reguliere bedreigende stoffen Naast de genoemde lijnbronnen, grenst ook de IJssel aan een deel van winning, met een hoge kwetsbaarheid. De waterkwaliteit van de IJssel wordt door Rijkswaterstaat bovenstrooms in Deventer en benedenstrooms in Kampen gemonitoord en getoetst aan onder meer de AMvB drinkwater (BKMO). Volgens de Waterkwaliteitsrapportage 2006 (rapportagejaar 2008) worden de normen van de AMvB drinkwater niet overschreden en zijn er voor drinkwater geen probleemstoffen (Rijkswaterstaat, 2008b). Volgens de Waterkwaliteitsrapportage 2007 voldoet op beide meetpunten isoproturon niet aan de drinkwaternorm. Op meetpunt Deventer overschrijdt de somparameter van watervluchtige fenolen de drinkwaternorm. Deze stoffen worden aangemerkt als aandachtsstoffen, omdat de detectiegrens boven de norm ligt (Rijkswaterstaat, 2008c). Voor de monitoring van water ligt de Ontwerp AMvB Besluit kwaliteitseisen monitoring water (BKMW) ter beoordeling bij de Eerste en Tweede Kamer. In het Ontwerp BKMW zijn richtwaarden en streefwaarden opgenomen voor oppervlaktewater bestemd voor de bereiding van voor menselijke consumptie bestemd water. Een deel van de parameters (stoffen en stofgroepen) in het Ontwerp BKMW is niet goed vergelijkbaar met de huidige BKMO. Voor zover te beoordelen (in relatie tot de Waterkwaliteitsrapportage 2006), worden de richtwaarden van het Ontwerp BKMW niet overschreden. De streefwaarden worden overschreden voor de stoffen mangaan en zink. Voor thermotolerante bacteriën wordt de streefwaarde mogelijk overschreden. Volgens de Waterkwaliteitsrapportage 2006 is het aantal thermotolerante bacteriën / liter < 1000, terwijl de streefwaarde 200 / liter is. Daarnaast is opvallend dat voor ammonium de streefwaarde bij het meetpunt Deventer niet wordt overschreden en bij het meetpunt Kampen wel. In de Waterkwaliteitsrapportage 2008 is niet getoetst aan de AMvB Drinkwater, omdat sinds 2007 niet langer drinkwaterwinning zou plaatsvinden in de nabijheid van de betrokken meetlocaties. Voor de IJssel zijn dit de meetlocaties Deventer en Kampen (Rijkswaterstaat, 2009). Nieuwe bedreigende stoffen De AMvB waarop Rijkswaterstaat monitoort en toetst (de oude en de nieuwe) zijn gebaseerd op de Council Directive of 16 june 1975 concerning the quality required of surface water intended for the abstraction of drinking water in de Member States (75/440/EEC). In deze toetsing ontbreekt een aantal nieuwe stoffen, die door RIWA (Vereniging van Rivierwaterbedrijven) als bedreigend voor drinkwater worden genoemd (Bannink, 2009). De voor drinkwater bedreigende stoffen die genoemd zijn door RIWA worden door de RIWA in de Rijn bij Lobith gemeten (RIWA-Rijn, 2008). Daarbij is ook een trend bepaald. De stoffen en de trend zijn in tabel 2.2 weergegeven. 21

28 Tabel 2.2 Bedreigende stoffen Bestijdingsmiddelen Geneesmiddelen/ Röntgencontrastmiddelen Complexvormers/ overige stoffen Stof Trend Lobith Stof Trend Lobith Stof Trend Lobith AMPA geen 1 bezafibraat geen 1 DTPA niet bekend diuron dalend 2 carbamazepine geen 1 EDTA dalend 1 glyfosaat dalend 1 diclofenac geen 1 diglyme geen 2 isoproturon geen 2 amidotrizoïnezuur niet bekend ETBE geen 2 lopamidol niet bekend MTBE geen 2 iopromid niet bekend (PFT) 3 niet bekend Toelichting: 1 Op basis van waarnemingen 2 Op basis van 20 of meer waarnemingen 3 Onder voorbehoud Van de stoffen uit tabel 2.2 vallen alleen diuron en isoproturon onder de monitoringssfeer van de Vierde Nota Waterhuishouding (NW4) en de AMvB Drinkwater (BKMO). Voor de IJssel toetst Rijkswaterstaat op de normen vanuit de NW4, de normen vanuit de AMvB Drinkwater worden sinds 2008 niet meer getoetst voor de IJssel. Van deze stoffen zijn in de Waterkwaliteitsrapportage 2008 geen overschrijdingen van de normen geconstateerd (Rijkswaterstaat, 2009). Herkomst stoffen De stoffen in de IJssel zijn voor een groot deel afkomstig vanuit het stroomgebied van de Rijn en vanuit andere stroomgebieden (doorbelasting en voorbelasting). Binnen het stroomgebied van de IJssel en de Rijn is de Nederlandse bijdrage van de belasting in verhouding vergelijkbaar met de belasting vanuit het buitenland. Absoluut gezien is de belasting vanuit het buitenland groter, omdat het grootste gedeelte van het stroomgebied van de IJssel/Rijn in het buitenland ligt. Binnen het stroomgebied van de IJssel/Rijn is de belasting afkomstig van verschillende puntbronnen en diffuse bronnen. Voor wat betreft de diffuse bronnen, dragen met name atmosferische depositie, landbouw en scheepvaart bij aan de belasting in het waterlichaam IJssel (Rijkswaterstaat, 2008a). De bijdrage van de puntbronnen in het waterlichaam IJssel is met name afkomstig van industrie en RWZI s. De belangrijkste steden, met bijbehorende bedrijvigheid, zijn Arnhem, Zutphen, Deventer, Zwolle en Kampen. De belangrijkste puntbronnen zijn papierfabrieken, metaalindustrie, chemische industrie en 12 RWZI s (Rijkswaterstaat, 2008a). De bijdrage van riooloverstorten aan de totale belasting is zeer gering. Een overzicht van de lozingsbronnen in het Nederlandse deel van de IJssel, tussen Lobith en Zwolle, is opgenomen in de bijlage bij het gebiedsdossier Engelse Werk (2.5). Daarnaast liggen in het waterlichaam IJssel 21 locaties met verontreinigde waterbodem. De sanering van een aantal van deze locaties is geprogrammeerd in het Saneringsprogramma Waterbodem Rijkswateren Voor de overige locaties staat de saneringsnoodzaak nog niet vast. Hiervoor wordt een nadere verkenning aan de hand van een nieuw toetsingskader voor waterbodemkwaliteit onder de Waterwet gebruikt. Op basis van deze verkenning worden de locaties indien nodig in het saneringsprogramma geprogrammeerd (Rijkswaterstaat, 2008a). 22

29 De belasting van puntbronnen en diffuse bronnen in het waterlichaam IJssel wordt niet als substantieel aangeduid. De enige mogelijk substantiële bijdrage aan de chemische waterkwaliteit is afkomstig van de verontreinigde waterbodem locatie Olasfa, te Olst (Rijkswaterstaat, 2008a). Herkomst bedreigende stoffen ( nieuwe stoffen) De bedreigende stoffen die door RIWA zijn genoemd en zijn gemeten in de Rijn bij Lobith, komen ook in de IJssel voor. Deze stoffen komen niet allemaal voor in het monitoringsprogramma van Rijkswaterstaat. De herkomst van deze stoffen is divers. De bestrijdingsmiddelen komen vanuit de landbouw en terreinbeheer. Geneesmiddelen en röntgencontrastmiddelen komen vanuit zorginstellingen en particulier gebruik. Deze komen via RWZI s en riooloverstorten in de IJssel terecht. Complexvormers en overige stoffen zijn met name afkomstig van industrieel gebruik. Zowel in Nederland als in overige landen in het stroomgebied van de Rijn worden bedreigende stoffen aan de Rijn en de IJssel toegevoegd. Niet voor alle bedreigende stoffen is echter bekend welke hoeveelheden in welk land (en op welke locatie(s)) worden toegevoegd. Om hier meer inzicht in te krijgen, zal per stofgroep nader onderzoek plaats moeten vinden. Voor enkele stoffen is de precieze herkomst wel bekend. Bijvoorbeeld voor isoproturon, een bestrijdingsmiddel dat in een bepaalde tijd van het jaar gebruikt wordt bij de wijnbouw in Duitsland en Frankrijk Planologische bescherming Waterwingebied, grondwaterbeschermingsgebied en boringsvrije zone Het waterwingebied, het grondwaterbeschermingsgebied en de boringsvrije zone van de drinkwaterwinning Engelse Werk liggen binnen meerdere bestemmingsplannen van de gemeente Zwolle. Een deel van deze plannen is actueel en een deel is niet actueel. Actuele plannen zijn het bestemmingsplan Uiterwaarden, Zwolle-zuidwest en Woonpark Katerveer. De niet-actuele bestemmingsplannen zijn het bestemmingsplan Spoolde Grote Voort, Veerallee, Zwollekerspel, Ruiterlaan, Spoolde Zuid, Spoolderberg, Stadsrand Schelle en Zwolle-Zuid, Zwolle-Zuid 7e uitwerking en Zwolle-Zuid 12e uitwerking 5. Deze niet-actuele plannen worden de komende jaren geactualiseerd. Het doel is om in 2013 alle bestemmingsplannen geactualiseerd te hebben. De boringsvrije zone ligt deels in de gemeente Hattem (GLD), en valt binnen het actuele bestemmingsplan Uiterwaarden. Zonering De zonering van het grondwaterbeschermingsgebied is alleen in het (actuele) bestemmingplan Woonpark Katerveer correct opgenomen. De overige actuele bestemmingsplannen in de gemeente Zwolle voldoen niet aan de zonering van het grondwaterbeschermingsgebied zoals deze in 2008 is vastgesteld en is opgenomen in de Omgevingsverordening, maar voldoen wel aan de oude zonering, zoals weergegeven in de oude verordening. In deze plannen ontbreekt de boringsvrije zone. 5 De bestemmingsplannen Uiterwaarden, Zwolle-zuidwest, Woonpark Katerveer, Spoolde Grote Voort, Veerallee en Zwollekerspel beslaan circa 75% van het oppervlak van het intrekgebied. Van deze bestemmingsplannen zijn de verbeelding en de regels bestudeerd. Van de overige bestemmingsplannen Ruiterlaan, Spoolde Zuid, Spoolderberg, Stadsrand Schelle en Zwolle-Zuid, Zwolle-Zuid 7e uitwerking en Zwolle-Zuid 12e uitwerking zijn de verbeelding en de regels niet bestudeerd. 23

30 Ook in het bestemmingsplan Uiterwaarden van de gemeente Hattem (GLD) ontbreekt de boringsvrije zone. Het waterwingebied valt niet binnen de actuele plannen, maar binnen de niet-actuele plannen. In de niet-actuele plannen Spoolde Grote Voort, Veerallee en Zwollekerspel zijn het waterwingebied, het grondwaterbeschermingsgebied en de boringsvrije zone niet of niet correct opgenomen. Van de niet-actuele plannen Ruiterlaan, Spoolde Zuid, Spoolderberg, Stadsrand Schelle en Zwolle-Zuid, Zwolle-Zuid 7e uitwerking en Zwolle- Zuid 12e uitwerking is niet bekend of de zonering correct is opgenomen. Regels In de actuele bestemmingsplannen Uiterwaarden, Zwolle-zuidwest en Woonpark Katerveer en in het niet-actuele bestemmingsplan Veerallee zijn specifieke regels ter bescherming van het grondwaterbeschermingsgebied opgenomen. In de niet actuele bestemmingsplannen Spoolde Grote Voort, Veerallee en Zwollekerspel ontbreken specifieke regels ter bescherming van het grondwaterbeschermingsgebied. Voorts is in geen van deze bestemmingsplannen de bescherming van het waterwingebied, boringsvrije zone en vigerend intrekgebied specifiek in regels vastgelegd. Van de overige niet-actuele bestemmingsplannen Ruiterlaan, Spoolde Zuid, Spoolderberg, Stadsrand Schelle en Zwolle-Zuid, Zwolle-Zuid 7e uitwerking en Zwolle-Zuid 12e uitwerking is niet bekend of specifieke regels zijn opgenomen. Vigerend intrekgebied Het vigerend intrekgebied van de drinkwaterwinning Engelse Werk is in geen van de bestemmingsplannen weergegeven. Op dit moment is er ook geen reden om aan te nemen dat deze in te actualiseren bestemmingsplannen worden opgenomen, zowel in de verbeelding als dat er regels voor bescherming worden gesteld. Opname van het vigerend intrekgebied in bestemmingsplannen is dan ook niet verplicht gesteld vanuit de Omgevingsverordening. Samenvattend overzicht Een samenvattend overzicht van de planologische bescherming in bestemmingsplannen is gegeven in tabel 2.3. Hierin is aangegeven of de bescherming van de verschillende type gebieden voldoende geregeld is in de verbeelding en in de regels van het bestemmingsplan. 24

31 Tabel 2.3 Samenvattend overzicht planologische bescherming in bestemmingsplannen Gebied Bestemmingsplan Actueel 1 Type Verbeelding 3 Regels zonering 2 Engelse Werk Uiterwaarden ja Gwbg (gemeente Zwolle Bvz (OV)) Zwolle-zuidwest ja Gwbg - + Bvz - - Woonpark Katerveer ja Gwbg + + Spoolde Grote Voort nee Gwbg - - Bvz - - Veerallee nee Gwbg - + Uitbreidingsplan in hoofdzaak nee Wwg Zwollekerspel Gwbg - - Ruiterlaan nee Alle niet beoordeeld Spoolde Zuid nee Alle niet beoordeeld Spoolderberg nee Alle niet beoordeeld Stadsrand Schelle nee Alle niet beoordeeld Zwolle-Zuid nee Alle niet beoordeeld Zwolle-Zuid, 7e uitwerking nee Alle niet beoordeeld Zwolle-Zuid, 12e uitwerking nee Alle niet beoordeeld Engelse Werk Uiterwaarden ja Bvz - - (gemeente Hattem (GLD)) 1 Een bestemmingsplan is actueel wanneer deze minder dan tien jaar oud is. 2 Met Verbeelding wordt beoordeeld of de zonering van het gebied overgenomen is op de verbeelding van het bestemmingsplan. 3 Met Regels wordt beoordeeld of de regels bij de functies adequaat zijn voor de bescherming van het gebied. De verbeelding en regels zijn onafhankelijk van elkaar beoordeeld, waardoor beiden een verschillende uitkomst kunnen hebben. 4 Wwg = waterwingebied; 5 Gwbg = Grondwaterbeschermingsgebied; 6 Bvz = Boringsvrije zone. 2.4 Resultaten analyse en mogelijke maatregelen Tabel 2.4 Resultaten analyse Winning Belasting Kwetsbaarheid winning Ruwwater kwaliteit Diffuse bronnen Lijn bronnen Punt bronnen Planologische bescherming Intrekgebied vanaf maaiveld en zonering gwbg Engelse Werk

32 Tabel 2.5 Toelichting op de resultaten van de analyse (tabel 2.4) Geen probleem (1) Aandachtspunt (2) Actueel risico (3) Kwetsbaarheid winning Weinig kwetsbaar. Matig kwetsbaar. Kwetsbaar. Ruwwaterkwaliteit Geen verontreinigingen in het Wel verontreinigingen in Wel verontreinigingen in ruwwater aangetroffen. ruwwater, maar geen overschrijding van de norm. ruwwater, overschrijding van de norm. Belasting diffuse bronnen, puntbronnen en lijnbronnen Combinatie van kwetsbaarheid en belasting leidt niet tot een knelpunt. Belasting is zodanig, dat het grondig volgen van de ontwikkelingen onder en boven maaiveld voldoende zal zijn. Nader onderzoek gewenst om de aard en omvang van de bedreiging in te schatten. Dit kan aanleiding zijn voor het opstellen van maatregelenpakketten. Planologische bescherming Bescherming via het bestemmingsplan voldoende gewaarborgd. - Bescherming via het bestemmingsplan onvoldoende gewaarborgd. Geen probleem (1) Aandachtspunt (2) Actueel risico (3) Intrekgebied vanaf maaiveld en zonering grondwaterbeschermingsgebied Consensus over ligging intrekgebied vanaf maaiveld. Berekend intrekgebied komt overeen met provinciale zonering grondwaterbeschermingsgebied waardoor voorkantsturing voldoende geborgd is. Consensus over berekening intrekgebied vanaf maaiveld. Berekend intrekgebied is groter dan provinciale zonering grondwaterbeschermingsgebied. Noodzaak van aanvullend beleid in de vorm van voorkantsturing wordt nader onderzocht. De berekening van het intrekgebied vanaf maaiveld dient nader gecontroleerd te worden. In dat geval wordt het berekende intrekgebied in de tekst aangeduid als een zoekgebied voor maatregelen. Kwetsbaarheid en ruwwaterkwaliteit De winning Engelse Werk is overwegend kwetsbaar. Slechts in beperkte gedeelten binnen het vigerend intrekgebied, intrekgebied vanaf maaiveld, grondwaterbeschermingsgebied en de boringsvrije zone is sprake van een matige kwetsbaarheid. Uit de inventarisatie van de huidige kwaliteit van het ruwwater, waarin voor 18 stoffen de wettelijke norm wordt overschreden, blijkt dat de winning kwetsbaar is. Het gaat hier om stoffen die afkomstig zijn van menselijke activiteiten die met name aan puntbronnen gerelateerd zijn. Dit betekent dat de kwaliteit van het ruwwater wordt beïnvloed door activiteiten aan maaiveld. Diffuse bronnen In een groot deel van de winning Engelwe Werk leidt de huidige diffuse belasting niet tot problemen. Het gaat hier om het deel van het gebied dat behoort tot het Natura gebied Uiterwaarden IJssel, en om (een deel van) het park Engelse Werk. In een deel van het gebied is daarnaast nog echter sprake van een knelpunt ten aanzien van diffuse bronnen. Dit komt door de zeer hoge mate van kwetsbaarheid in combinatie met functies die mogelijk risicovol zijn voor het grondwater, te weten stedelijk en landbouwkundig gebruik. Een aanbeveling is hier om de belasting ten gevolge van het landbouwkundig gebruik nader te onderzoeken en dit gebruik eventueel te extensiveren (vergelijkbaar met de extensivering in de uiterwaarden van de IJssel). Voor het stedelijk gebruik is extensivering lastig, omdat stedelijke functies zich moeilijk laten verplaatsen. 26

33 Voor stedelijke functies zoals bedrijfsterreinen is de aanbeveling om afspraken te maken met terreinbeheerders over een duurzame inrichting en duurzaam beheer. Daarnaast kunnen aanvullende maatregelen worden genomen om grondwatervriendelijk te bouwen. De maatregelen moeten passen binnen de ontwikkelingsvisie IJsselzone zoals vastgesteld door bevoegde bestuursorganen en waarin het veiligstellen van de drinkwatervoorziening onderdeel is. Puntbronnen In het gebied komen vijf puntbronnen voor die verder moeten worden onderzocht. Dit betreft een benzinepompinstallatie, benzinestation, een poetsdoekenfabriek en twee dieselpompinstallaties. De dieselpompinstallaties bevinden zich buiten het vigerend intrekgebied en het intrekgebied vanaf maaiveld, maar binnen de boringsvrije zone. De overige puntbronnen liggen in het vigerend intrekgebied en het intrekgebied vanaf maaiveld. Voor deze puntbronnen is de aanbeveling deze verder te onderzoeken, voor zover dit nog niet gebeurd is. Lijnbronnen De belangrijkste lijnbronnen nabij de winning Engelse Werk zijn de spoorlijn Zwolle Amersfoort, de snelweg A28, de hoofdwegen N337 (IJsselallee) en Spoolderbergweg, enkele regionale en lokale wegen, rioleringen en persleidingen en sloten en watergangen. Aan de hand van markerstoffen kan worden bepaald of sprake is van een typische stedelijke belasting. De aanwezigheid van veel lijnbronnen in een gebied kan hiervan de oorzaak zijn. Voor het ruwwater van Engelse Werk kan worden bepaald of sprake is van een toename van het aantal markerstoffen. Zo ja, dan is de winning Engelse Werk kwetsbaar voor een typische stedelijke belasting van lijnbronnen. IJssel Naast de reguliere lijnbronnen zoals wegen en rioleringen, is de IJssel een belangrijke lijnbron. Het ruwwater van de winning Engelse Werk is voor 70% afkomstig van de IJssel. Volgens de Waterkwaliteitsrapportage 2006 (rapportagejaar 2008) worden de normen van de AMvB drinkwater (BKMO) in de IJssel niet overschreden en zijn er voor drinkwater geen probleemstoffen. Een nieuwe AMvB met normen voor drinkwater is in voorbereiding (het Ontwerp BKMW), maar de parameters uit het Ontwerp BKMW zijn niet goed vergelijkbaar met de parameters uit de AMvB drinkwater. De toetsing van de AMvB drinkwater en het Ontwerp BKMW is gedaan door Rijkswaterstaat. In de Waterkwaliteitsrapportage 2008 is niet getoetst aan de AMvB Drinkwater, omdat sinds 2007 niet langer drinkwaterwinning zou plaatsvinden in de nabijheid van de betrokken meetlocaties. Voor de IJssel zijn dit de meetlocaties Deventer en Kampen. In de toetsing volgens BKMW/BKMO ontbreekt een aantal nieuwe stoffen, die door RIWA als bedreigend voor drinkwater worden genoemd. Deze stoffen komen wel voor in de IJssel. 27

34 De stoffen in de IJssel zijn voor een groot deel afkomstig van diffuse bronnen en puntbronnen vanuit het stroomgebied van de Rijn en vanuit andere stroomgebieden (doorbelasting en voorbelasting). Binnen het stroomgebied van de IJssel en de Rijn is de Nederlandse bijdrage van de belasting in verhouding vergelijkbaar met de belasting vanuit het buitenland. Over het algemeen zijn de te treffen maatregelen te vinden in generieke maatregelen per sector, meer dan gebiedsgerichte maatregelen. Met deze maatregelen kan het gebruik van bepaalde stofgroepen worden teruggedrongen. Per stofgroep zijn specifieke maatregelen mogelijk. Deze maatregelen of set van maatregelen dienen te worden afgestemd op het specifieke gebruik van de stoffen. Ten aanzien van de bedreigende stoffen volgens RIWA, kan bij het terugdringen van bestrijdingsmiddelengebruik bijvoorbeeld gedacht worden aan het terugdringen van het gebruik van isoproturon op hellingen voor wijnbouw. Dit middel spoelt dan na een regenbui niet in de richting van de Rijn. Voor geneesmiddelen en röntgencontrastmiddelen kan bij zorginstellingen gebruik worden gemaakt van een pharmafilter. Geneesmiddelen die via particulier gebruik in het riool worden geloosd, worden hiermee echter niet gevangen. Voor overige stoffen en complexvormers zijn specifieke afspraken met de industrie mogelijk en bestaan mogelijkheden via de vergunningverlening. Het beeld van de potentiële dreiging van de IJssel is echter niet compleet. Dit heeft enerzijds te maken met de complexiteit omtrent de herkomst van de stoffen in de IJssel. Daarnaast is niet bekend in hoeverre de ondergrond van de winning Engelse Werk een filterende werking heeft. Een aanbeveling is om deze filterende werking nader te onderzoeken. Planologische bescherming De planologische bescherming van het grondwaterbeschermingsgebied, waterwingebied en boringsvrije zone is niet goed geregeld in bestemmingsplannen. Dit heeft veelal te maken met het niet actueel zijn van bestemmingsplannen, waardoor zonering en voorschriften niet of niet correct in het bestemmingsplannen zijn opgenomen. Daarnaast heeft de recente wijziging van de zonering ertoe geleid dat een aantal bestemmingsplannen op dit punt niet meer actueel is. Het vigerend intrekgebied is een zonering dat in geen van de bestemmingsplannen voorkomt. De matige actualiteit van de bestemmingsplannen leidt tot een risico met betrekking tot de planologische bescherming. De aanbeveling is om de bestemmingsplannen te actualiseren. Intrekgebied vanaf maaiveld en zonering grondwaterbeschermingsgebied Het intrekgebied vanaf maaiveld van de winning Engelse Werk vormt de beleidsmatige basis voor de bescherming. Op basis van het intrekgebied vanaf maaiveld heeft de provincie de zonering van het grondwaterbeschermingsgebied vastgesteld. 28

35 2.5 Bijlage Lozingsobjecten IJssel In onderstaande tabel zijn de lozingsbronnen in de Boven Rijn, het Pannerdensch kanaal en in de IJssel weergegeven, tussen Lobith en Zwolle. Tabel 2.6 Lozingsobjecten tussen Lobith en Zwolle (bron: Rijkswaterstaat Oost-Nederland) Lozer Lozingsobject omschrijving Vestigingsadres Postcode Plaatsnaam lozingsobject BOVEN RIJN Brigade Kon. Marechaussee 's Gravenwaardsedijk 6916AW LOBITH Vaartuigengr. 2 Expeditie Onderneming B.V. Europakade BG LOBITH EN SPIJK Bunkerstation Heijmen B V Loswal CH MILLINGEN AAN DE RIJN Ron Derks Grondverzet-en Molenveld CK MILLINGEN AAN DE RIJN Transportbedr. Rijn en Waal B.V. Loswal CH MILLINGEN AAN DE RIJN Scheepsuitrustingen Bodewes Binnenvaart B.V. Rijndijk CG MILLINGEN AAN DE RIJN Hoop International Lobith B.V. Bijlandseweg BH TOLKAMER E P T Gerritzen Bijlandseweg BH TOLKAMER PANNERDENSCH KANAAL Steenfabriek Huissenswaard Scherpekamp LM ANGEREN B.V. G.H.W.M. Peters Las- Scheeps- en Jachtbedrijf Scherekamp LP ANGEREN Peters Betonmortelbedrijven Betonmortelcentrale Looveer 1C 6851AJ HUISSEN Cementbouw BV Hotel-cafe-restaurant 't Veerhuis Looveerweg AJ HUISSEN V.O.F. Bunkerstation Pannerden Veerdam KG PANNERDEN IJSSEL K van der Spoel Veehouderij en verbouwen Bingerdenseweg CE ANGERLO van maïs Waterschap Veluwe RWZI Apeldoorn Stadhoudersmolenweg 7317AX APELDOORN 40 Scheepswerf Bennik B.V. Veerweg naar 6827BG ARNHEM Westervoort 27 Gemeente Arnhem Overstort en nooduitlaten op Veerweg 6800AA ARNHEM de IJssel RWS Oost-Nederland Brug A12 te Arnhem brug A XX ARNHEM 4PET Recycling BV 4PET Recycling BV Westervoortsedijk AV ARNHEM Titan Wood B.V. Titan Wood B.V. Westervoortsedijk AV ARNHEM Knowaste B.V. Westervoortsedijk AV ARNHEM Teijin Aramid BV Westervoortsedijk AV ARNHEM (Westervoortsedijk) Freudenberg Household Westervoortsedijk AV ARNHEM Products b.v. Akzo Nobel Functional Westervoortsedijk AV ARNHEM Chemicals bv Helianthos NUON B.V. Westervoortsedijk AV ARNHEM Kleef bv De Westervoortsedijk AV ARNHEM 29

36 Lozer Lozingsobject omschrijving Vestigingsadres Postcode Plaatsnaam lozingsobject H J Wassink Paardenhouderij Weg naar het 6971JG BRUMMEN Ganzenei 10 Waterschap Veluwe RWZI Brummen Holthuizerweg 14A 6971JE BRUMMEN Gemeente Rheden Overstort De Steeg Oversteeg 6994AT DE STEEG Gemeente Rheden Overstort Hoofdstraat Rheden Hoofdstraat 6994AE DE STEEG Valewaard BV Monding werkhaven Werkhaven 6994JD DE STEEG (retourperswater) Z.E.M. De Havikerwaard BV Havikerwaard JD DE STEEG Valewaard BV Valewaard B.V. (bedrijf) Havikerwaard 8a 6994JD DE STEEG Weele van der W.N. en Weele Akkerbouw en veehouderij Havikerwaard JH DE STEEG van der H.I.D.D.I. A.H.A. Kroon Hobbymatige ponyhouderij Havikerwaard JH DE STEEG Kragt H. en Kragt-Evenboer Melkveehouderij en Havikerwaard JH DE STEEG H.W. akkerbouw Verhaagen, J Hobbymatige paardenhouderij Havikerwaard JH DE STEEG Waterschap Groot Salland RWZI Deventer Roland Holstlaan KA DEVENTER Gemeente Deventer Overstort woongebieden Woongebieden XX DEVENTER Gemeente Deventer Overstort De Hoven De Hoven 7400XX DEVENTER RWS Oost-Nederland Brug A1 te Deventer brug A1 Deventer 7400XX DEVENTER RWS Oost-Nederland Wilhelminabrug in N344 te Wilhelmina brug 7400XX DEVENTER Deventer (Verv.) Baker BV J.T. (Vervallen) Baker BV J.T. Postbus AA DEVENTER (bodemsanering) (bodemsanering) NS Railinfrabeheer, Regio Spoorbrug Deventer Spoorbrug 7400XX DEVENTER Noordoost Akzo Nobel Polymer Chemicals Akzo Nobel Polymer Zutphenseweg AJ DEVENTER BV Chemicals B.V., Locatie Deventer Vitens N.V. (locatie Zwolle) pompstation Diepenveen Olsterweg EK DIEPENVEEN Gemeente Rheden Overstort Dieren Kruisstraat 6953CA DIEREN Gemeente Doesburg Afvalwater Betoncentrale Contre Escarpe BW DOESBURG Doesburg De Blikvanger B.V. Verhuellweg AA DOESBURG Oude IJssel de Zeilvereniging Winterbergingsterrein Barend Barend Ubbinkweg 6980ZZ DOESBURG Ubbinkweg Jachtwerf Doesburg Burg Flugi v 6981AN DOESBURG Aspermontln 10 RWS Oost-Nederland Stalen brug in de N 317 te Doesburg IJsselbrug 6980XX DOESBURG Betoncentrale Doesburg B.V. Contre Escarpe BW DOESBURG Gieterij Doesburg B.V. Barend Ubbinkweg EC DOESBURG (Vervallen) Hoop Mengvoeders Hoop Mengvoeders De Contre Escarpe BT DOESBURG De Waterschap Rijn en IJssel RWZI Nieuwgraaf Roelofshoeveweg RH DUIVEN Coldenhove BV W.A. Sanders D.W. van 6961LG EERBEEK Papierfabr. Vreeswijklaan 9 Stort Doonweg BV Doonweg 6961LW EERBEEK 30