Campusontwikkeling Naar een bedrijven ecosysteem. Inbo Campusontwikkeling

Transcriptie

1 Campusontwikkeling Naar een bedrijven ecosysteem

2 "Space makes possible the particular, which then unfolds in time" August Lösch (1939) Campusontwikkeling Een gestage opmars Campusontwikkeling is in Nederland de afgelopen decennia aan een gestage opmars bezig. In termen van ruimtelijk economische ontwikkelingsstrategieën krijgt de campusbenadering de overhand op de traditionele locatieontwikkeling die de laatste jaren op de meeste plekken in Nederland tot stilstand lijkt te zijn gekomen. Op een groot aantal plekken in Nederland wordt gewerkt aan campussen van allerlei soort. De hype voorbij In de jaren negentig werden in Nederland de eerste campussen en science parks ontwikkeld, als een nieuwe vorm van industriepolitiek. Inmiddels is campusontwikkeling de hype voorbij. Campusontwikkeling vertegenwoordigt een significant onderdeel van de economie en heeft een eigen urgentie en actualiteit, gezien de forse aantallen campusinitiatieven die in het land in ontwikkeling zijn. Partijen uit de werelden van overheid, onderwijs, onderzoek en bedrijfsleven slim samen laten werken, dat is de essentie van een campus. Partijen bijeenbrengen die aanvullend zijn op elkaar en een klimaat scheppen dat innovatie en economische ontwikkeling versnelt. Campusontwikkeling gaat om connecting people met als doel het faciliteren en vitaal houden van een bedrijven ecosysteem. Campusmanagement bestaat voornamelijk uit het stimuleren en faciliteren van ontmoeting tussen bedrijven en organisaties. Democratisering van de campus Het ontwikkelen van een campus is niet meer voorbehouden aan onderwijs- en onderzoeksinstellingen. De inhoudelijke focus, verschijningsvorm en schaal van campussen is heel divers. De schaal en impact kunnen variëren van een voormalig schoolgebouw, zoals Oldschool op de kop van de Zuidas in Amsterdam, tot een gebied van tientallen hectaren zoals de High Tech Campus Eindhoven. Steeds vaker wordt een bestaand gebied of gebouw als uitgangspunt genomen en zijn nieuwbouw en gebiedsontwikkeling pas in tweede instantie aan de orde. Ook worden tot voor kort ongewone combinaties van wonen, werken en voorzieningen gemaakt. Deze nieuwe dynamiek stelt nieuwe eisen aan kaders, sturing en methodiek. De Strip High Tech Campus, Eindhoven Inbo Inbo Campusontwikkeling Campusontwikkeling

3 Nieuwe typologie in de gebiedsontwikkeling Juist het heterogene karakter van een campus, waar verschillende functies bij elkaar komen op de schaal van een gebouw of een gebied, maakt dat de campusontwikkeling binnen traditionele kaders van de (mono)functionele gebiedsontwikkeling lastig te vangen is. Ondanks het feit dat er op veel plekken aan campusontwikkeling wordt gewerkt is het vaak pionieren, omdat elke campus anders is in termen van organisatie, samenspelers en ruimtelijk opzet. Een campusontwikkeling bevat veel verschillende dimensies op aanpak, inhoud en schaalniveau. Het is de kunst om al deze dimensies inhoud te geven vanuit de focus en kernkwaliteiten van de eigen campus. Campusontwikkeling is maatwerk In de startfase van campusontwikkeling zijn de ambities divers en lopen wensen en voornemens van allerlei soort kriskras door elkaar. Elke campus is anders en er zijn geen standaard recepten voor het beantwoorden van uiteenlopende specifieke vragen. Het kan dan enorm helpen om in gesprek te zijn met een partij die vanuit veelvoudige ervaring de constanten in het ontwikkelen van campussen kan aanwijzen. Vanuit die solide basis kunnen vervolgens de onderscheidende aspecten van de campus specifiek gemaakt worden. Bedrijven Ecosysteem Gebouw Bedrijf

4 Campus Assessment I-CAM: Inbo Campus Assessment Model Gebouw / Gebied Het Inbo Campus Assessment model (I-CAM) ontleedt de complexe samenhang van inhoud, aanpak en schaal van een campusontwikkeling. Het model is een instrument om de verschillende dimensies van een campus in hun onderlinge samenhang te ordenen en te waarderen. Volgens Inbo kent campusontwikkeling vijf inhoudelijke dimensies: uitwisseling, complementariteit, vliegwiel, context en placemaking. Stad / Regio Context Placemaking Uitwisseling Software Hardware Orgware Complementariteit Vliegwiel Buurt / Stadsdeel Na planvorming en ontwikkeling is professioneel management en beheer van het campusconcept en blijvend draagvlak bij de eigenaren of bestuurders noodzakelijk om succesvol te blijven. Het I-CAM is tevens een uitstekend instrument om bij een bestaande campus de kwaliteit te waarderen en suggesties voor verbetering te geven. 1. Aanpak Ontwikkeling en beheer van een campus vergen een geïntegreerde aanpak van software, orgware en hardware: Software: Mensen en activiteiten op de campus en in de context van de campus. Hardware: Gebied, gebouwen en faciliteiten. Orgware: Matchen van software en hardware door het organiseren van de juiste mensen, instellingen en bedrijven op de juiste plek en op het juiste moment. 2. Inhoudelijke dimensies Stad / Regio Gebouw / Gebied Uitwisseling Complementariteit Software Placemaking Hardware Orgware Vliegwiel Context Buurt / Stadsdeel Software + Uitwisseling + Gebouw Stad / Regio Gebouw / Gebied Uitwisseling Placemaking Software Complementariteit Hardware Orgware Context Vliegwiel Buurt / Stadsdeel Hardware + Context + Stad / Regio Uitwisseling Een goed voorbeeld van uitwisseling is HighTech Campus Eindhoven (HTCE). Dit is een hoogst innovatieve campus met het hoogste aantal patenten per inwoner ter wereld. In het kloppend hart The Strip delen bedrijven en instituten vergaderruimten en restauratieve voorzieningen. Een levend linkedin waar mensen en bedrijven niet alleen formeel, maar ook informeel erg effectief verbindingen leggen. In Eindhoven is de ruimtelijke opzet van de campus een belangrijke factor. Minstens zo belangrijk is echter het permanent organiseren van activiteiten die de uitwisseling tussen partijen formeel en informeel stimuleert. Het creatieve en zakelijke ecosysteem op de HTCE wordt zorgvuldig

5 vormgegeven en gestimuleerd middels reeksen van evenementen voor de verschillende gebruikers van de campus. Samenvattend: faciliteer talent, stimuleer ontmoeting en werk aan diversiteit in het ecosysteem van bedrijven. Complementariteit Uit vele voorbeelden van campusontwikkeling blijkt dat een juiste mix aan oude en jonge bedrijven, grote en kleine en service- en leadfirms, cruciaal is voor een robuust ecosysteem. Dat versnelt succes. Naast vestigingen en deelnames van nationale en wellicht mondiale spelers op een campus zijn ook Incubatorgebouwen voor de ontluikende bedrijven bijzonder van belang. Een tot de verbeelding sprekende anekdote over het potentieel van een campus is de startup van Shinjan en Bas (HTCE). Door gebruik te maken van het campus ecosysteem kon de hun startup binnen zeven maanden van louter een idee naar een bedrijf met zeven mensen groeien. In startkapitaal wordt voorzien door aan de campus gelieerde venture capitalists die om de paar maanden langs komen om de nieuwe ideeën en kansen te bespreken. Het vergt echter een sterke focus op de kernkwaliteit vanuit het campusmanagement om een campusconcept uit te bouwen tot een merk dat werkt. Vliegwiel Kenmerkend is dat elke campusontwikkeling één of twee grotere spelers heeft die de spil vormen van de ontwikkeling of een speciale faciliteit die tot de verbeelding spreekt. Een mooi voorbeeld is het rollerbank testlab op de Automotive campus in Helmond: waar de internationale auto-industrie voortdurend te gast is. Dezelfde Automotive Campus beschikt ook over een living lab. Op de snelweg tussen Helmond en Eindhoven worden automotive innovaties in een live situatie getest en geanalyseerd. Onderscheidende voorzieningen zijn de eerste en essentiële katalysatoren in de opstart en doorontwikkeling van een Campus. De identiteit van een campus wordt tot uitdrukking gebracht middels voorzieningen, activiteiten en beeldvorming. Context Een goede campus maakt slim gebruik van de context, die ruimtelijke, sociale en economische dimensies heeft. Lokale verankering is daar een voorbeeld van. Bèta Technology and Business Accelerator HTC, Eindhoven

6 Het is een belangrijke onderwerp voor de moderne 21ste eeuwse stadscampus zoals de Amstelcampus Amsterdam. Hier liggen kansen voor meer gastvrijheid richting bedrijven en bewoners in de buurt. En in het langer vasthouden van de dertigduizend studenten die hier onderwijs genieten, maar daarna weer vertrekken. Goede koffie van een barista, maar ook ruimte voor initiatieven vanuit de studenten zelf, kunnen een eerste stap zijn in het bouwen aan een echt campusbeleving en -gevoel. Hieruit blijkt maar al te duidelijk dat een campus niet alleen uit functioneel vastgoed bestaat maar dat voor een levende campus ook de activiteiten en de verblijfskwaliteit een primaire rol vervullen. Placemaking De kwintessens van de campus zit in de uitwisseling tussen de partijen onderling. In tegenstelling tot traditionele methodes in ruimtelijke ontwikkeling, is de volgorde niet meer eerst een plek, dan een bedrijf en daarna uitwisseling, maar omgekeerd! Het begint met uitwisseling, dan met bedrijven en daarna pas de plek. Het creëren van een herkenbare plek rondom een economisch cluster heet met een mooi woord placemaking en omvat het aanbrengen van een herkenbare identiteit. Deze begint met logo s, branding, marketing en uiteindelijk verblijfskwaliteit op gebouwen gebiedsniveau. De placemaking kan starten vanuit een nieuwbouwopzet, zoals bij de HTCE maar kan ook starten vanuit een bestaand gebouw zoals de Automotive campus of de Oldschool campus aan de Amsterdamse Zuidas. Bij een succesvolle campus zijn ontwerpprincipes voor gebouwen en gebied geënt op het faciliteren van ontmoeting en het creëren van een aangename verblijfsomgeving. 3. Schaalniveau De aanpak en inhoudelijke dimensies kunnen verschillend worden ingevuld afhankelijk van het beschouwde schaalniveau. Dat loopt vanaf de kleinste schaal, werkplekken in een gebouw, tot het functioneren in globale netwerken.

7 Campusontwikkeling in Nederland Patenten / inwoners 1 Eindhoven (High Tech Campus) ,58 San Diego San Francisco Malmo Grenoble 8,95 7,57 6,85 6,23 Bron: Forbes, 2013 IV III II Top 5 Campussen (NL) Naar arbeidsplaatsen (2012) Campus I High Tech Campus Eindhoven Arbeidsplaatsen Gevestigde bedrijven II Kennispark Twente Enschede III Bio Science Park Leiden I IV Technopolis / TU Delft Campus Delft V Chemelot R&D Campus Sittard / Geleen Bron: Buck, 2012 V Bron: Buck, 2012 "Tech startups and the venture capital on which they thrive are breaking out of their suburban mold" Richard Florida (2013)

8 schanskorven The Strip High Tech Campus HTCE in beeld landmarks Uitwisseling en ontmoeting staan centraal in het - door Inbo, JHK Architecten en Juurlink [+] Geluk ontwikkelde - masterplan van de HTCE. Hiernaast wordt een aantal van de specifieke elementen van het concept uitgelicht. groen begroeide parkeergarage 14 Kantoren en Labs (groene hoofdstructuur) gebouwen langs de snelweg parkeergarage in talud Gedeelde cleanrooms denbouwkundige opzet gebouwen in GHS zone (groene hoofdstructuur) Ruimte voor startups gebouwen langs de snelweg parkeergarage in talud Sportvelden op de campus Stedenbouwkundige opzet logistiek gebied met schanskorven The Strip landmarks groen begroeide parkeergarage The Strip: voorzieningen Placemaking Gratis fietsen Groene parkeergarages gebouwen in GHS zone (groene hoofdstructuur) gebouwen langs de snelweg parkeergarage in talud The Strip : gedeelde voorziengen Kantoren, labs en landmarks Groene parkeergarages

9 Drie campustrends De thematisch georiënteerde campusontwikkeling neemt de plaats in van het traditionele bedrijventerreinmodel. Het denken in netwerken en het zoeken van spelers en verbindingen voor het creëren van het juiste bedrijven ecosysteem heeft het primaat van het ruimtelijke denken overgenomen. De tendensen die zijn aangekondigd door ruimtelijk-economische denkers als Florida en Moretti worden ook in de praktijk zichtbaar. In deze ruimtelijk economische verschuiving naar campusontwikkeling is een aantal trends te onderscheiden: Trend 1: Opkomst van de stadscampus Een van de belangrijkste trends is de heroriëntatie op de bestaande stad die de afgelopen decennia veel aantrekkingskracht heeft herwonnen. Naast de perifere campusontwikkelingen, gestoeld op automobiliteit en overvloedig groen zijn er de laatste jaren ook meer en meer campusontwikkelingen in gang gezet nabij of in stedelijke centra. De campus die zijn meerwaarde ontleent aan open innovatie door uitwisseling binnen een economisch ecosysteem met aanvullende partijen komt nog beter tot bloei in een stedelijke context. Naast de nabijheid van vele actoren speelt zeker ook het stedelijke voorzieningenapparaat en de bereikbaarheid per openbaar vervoer een rol, waarmee een perifere campus minder goed kan concurreren. Trend 2: Verschaalbaarheid Het principe van uitwisseling en interactie rondom een inhoudelijke thematiek is niet gebonden aan schaal en heeft geen minimale afmeting. In die zin kan een campusconcept ontwikkeld worden in een of enkele gebouwen waarbij meerdere partijen betrokken zijn. Bij doorontwikkeling en het aantrekken van andere partijen kan de campus in ruimtelijke en economische zin worden opgeschaald en verder gebracht. Grandcafé High Tech Campus, Eindhoven

10 Trend 3: Democratisering van de campus De campusontwikkeling met als doel het creëren van een klimaat, waarin innovatie en economische ontwikkeling worden versneld, is allang niet meer voorbehouden aan universiteiten. Defacto zijn alle ontwikkelingen waar partijen uit overheid bedrijfsleven en onderzoek bijeen komen te definiëren als een campus. Innovatie en samenwerkingsverbanden zijn niet alleen van belang in het verlengde van de academische wereld maar spelen juist ook een rol in de andere sectoren van de economie rondom het MKB. Zo is het bijvoorbeeld heel wel voorstelbaar dat in het licht van de terugkeer van de industriële productie campusontwikkelingen en open innovatie kunnen bijdragen aan een nieuwe bloeiperiode van een (kennisintensieve) maakindustrie in Nederland. Resultaat I-CAM Het I-CAM heeft bewezen een goed instrument te zijn om op een eenvoudige manier de conditie van een campus ontwikkeling te meten, quick wins voor verbetering te benoemen en aanscherpingen door te voeren in de lange termijn strategie. Inbo verzamelt de input voor het assessment via een intakegesprek met de opdrachtgever, documentonderzoek en een interactieve sessie met de belangrijkste stakeholders. De campusscores, inclusief suggesties voor verbetering, worden via een compacte rapportage met heldere infographics weergegeven. Interesse in een Campus Assessment? Neem contact op met: Jeanet van Antwerpen, partner urban strategy +31 (0) Inbo Inbo Campusontwikkeling Campusontwikkeling

11 Plot 17 Seed building Park Plot 12 Plot 18 Commercial area Plot 1 Plot 2 Plot 3 Transport green belt Plot 13 Residential area Plot 4 Plot 14 Plot 5 Plot 6 Plot 15 Plot 7 Trade center Plot 8 Plot 16 Plot 20 Plot 24 Plot 21 Plot 25 Storage Plot 22 Plot 26 Plot 23 Plot 19 Plot 10 Plot 9 Plot m 10_New building/02 XS - gebouw XXL - gebied Old School (Kop Zuidas) Amsterdam 2013 Kantoor Inbo en broedplaats in combinatie met kinderdagverblijf en restaurant. Foodpark Helmond 2011 Campus rondom voedselonderzoek, -onderwijs en -productie. Amstel Gateway Amsterdam 2011 Bedrijfsverzamelcampus. Food Technology Park Helmond Klaar voor de economie van morgen Inbo heeft een Masterplanvisie voor het Food Technology Park Brainport opgesteld; een ambitieus plan om een food campus te realiseren op het terrein Suytkade in de gemeente Helmond. De ambitie van Food Technology Park Brainport is een campus te creëren met technische demonstratielijnen, bedrijfshuisvesting, onderwijsinstellingen, laboratoria, een leerwerkfabriek en ontspanningsmogelijkheden. Het achterliggend doel is om robuuste ondernemers te faciliteren en te behouden; ondernemers die klaar zijn voor de economie van morgen. Daartoe worden zij ondersteund met diverse campusfaciliteiten, toegang tot kennis en kunde van innovatieve ontwikkelingen en de mogelijkheid tot het volgen van praktijkgerichte opleidingen voor hun huidige en toekomstige medewerkers. Ondernemer, onderwijs en overheid werken samen aan food campus Het Food Technology Park Brainport concept wordt gedragen door drie partners: Ondernemers: Food Connection Point is een netwerkorganisatie voor en door food-ondernemers in Zuid-Nederland( Onderwijs: de Groene Campus is een duurzaam, praktijkgeïntegreerd kennis-, opleidings- en ontwikkelcentrum op het gebied van groen in de brede zin van het woord ( Overheid: de gemeente Helmond heeft het thema food al geruime tijd tot één van haar belangrijkste economische speerpunten benoemd en financiert het Food Technology Park voor een bedrag van 2,5 miljoen ( Campusconcepten Van XS tot XXL Ruimtelijk gezien is de range aan campussen groot: van een enkel gebouw tot volledige gebiedsontwikkelingen. Een selectie uit het Inbo-campusportfolio laat campussen van XS tot XXL zien. Diakonessenhuis Utrecht 2013 Healthcampus. Opdrachtgever: Gemeente Helmond Projectteam: Joost van den Hoek, Sander Dekker Programma: circa m2 gemengd programma Opdracht: 2010 International Cultural District Xixian Xian, China 2012 Stadscampus voor hoger onderwijs met 20 faculteiten in hart van een nieuw district. High Tech Campus Eindhoven 1998 Open innovation technology campus. HST Station HST Station Plaza Transport green belt Seed Park Campus Yangling, China 2012 Campus voor zaadveredeling, onderzoek, voorzieningen, productie en bedrijfsvoering zaadbedrijven. Collective area Self-build area (big company) Self-build area (other company) Entrance Company s entrance Public building in Collective area Main building in Self-build area Production building in Self-build area Green Wall in Self-build area Inbo Inbo Campusontwikkeling Campusontwikkeling

12 Urban Strategy Architectuur Bouwkunde Interieur Meer informatie Jeanet van Antwerpen Gaasterlandstraat 5 Postbus AZ Amsterdam T info@inbo.com Amsterdam Eindhoven Heerenveen Rotterdam Shanghai Parkeergarage Noord HTC, Eindhoven Interieur Catalyst, Eindhoven

13