Eerste voortgangsverslag over cohesie (Januari 2002) Europa eenheid, solidariteit, verscheidenheid

Transcriptie

1 nl EERSTE VOORTGANGSVERSLAG OVER COHESIE JANUARI Eerste voortgangsverslag over cohesie (Januari 2002) Europa eenheid, solidariteit, verscheidenheid

2 2 EERSTE VOORTGANGSVERSLAG OVER COHESIE JANUARI 2002 Voorwoord Met de publicatie van het Tweede Cohesieverslag, nu een jaar geleden, wilde de Europese Commissie een brede discussie over het cohesiebeleid van de Europese Unie na 2006 op gang brengen. Er moest zo snel mogelijk met deze discussie een begin worden gemaakt, omdat de veranderingen die de uitbreiding met zich meebrengt, een fundamentele heroverweging van dit beleid noodzakelijk maken. Dit voortgangsverslag, dat de Commissie op 30 januari 2002 heeft goedgekeurd, inventariseert de regionale verschillen in de Unie na de uitbreiding en vermeldt daarbij de jongste statistische gegevens. Het trekt tevens lering uit de discussies die het gehele jaar 2001 in Europa zijn gevoerd. De statistische analyse bevestigt de opmerkingen in het tweede verslag over de economische en sociale cohesie en met name de aanzienlijke toename van de verschillen die de uitbreiding van de Unie tot bijna dertig lidstaten met zich meebrengt. Tevens bevestigt zij dat andere structurele en sociaaleconomische problemen zijn blijven bestaan, niet alleen in de regio s van de kandidaat-landen, maar ook in de huidige lidstaten. De discussies van vorig jaar zijn tegen die achtergrond gevoerd. De deelnemers daaraan hebben erkend, dat de inspanningen op communautair niveau ter bevordering van de solidariteit en de cohesie, belangrijker zijn dan ooit. Het gaat er echter om, vast te stellen welke acties nauwkeurig op de onderkende problemen kunnen worden gericht en ze vervolgens eenvoudig en gedecentraliseerd uit te voeren. De Commissie is van plan, bij de presentatie van haar derde verslag over de economische en sociale cohesie in 2003 uitgebreid op deze uitdagingen te reageren en op dat moment zal zij concrete voorstellen voor de periode na 2006 doen. De discussie die in de loop van het vorige jaar heeft plaatsgevonden, maakt het mogelijk bepaalde punten echter nu al te vergelijken. In de eerste plaats is het zo, dat wanneer het zwaartepunt van het cohesiebeleid zich in oostelijke richting verplaatst, de armste regio s van de huidige lidstaten niet plotseling met een onmiddellijke onderbreking van de Europese financiële ondersteuning kunnen worden geconfronteerd, terwijl de toename van hun relatieve welvaart uitsluitend aan de komst van nieuwe staten te danken zou zijn. Het wordt in de tweede plaats overigens steeds belangrijker op coherente wijze het totaal van de economische, sociale en geografische problemen waarvoor de Unie zich geplaatst ziet, aan te pakken om des te beter toekomstige communautaire maatregelen voor het gehele Europese grondgebied te ontwikkelen. Vervolgens moet in de nieuwe Europese programma s nog meer nadruk worden gelegd op de meerwaarde van de Europese maatregelen in vergelijking met zuiver nationale beleidsmaatregelen. Tenslotte heeft men er tijdens de debatten meermaals op aangedrongen, het beheer van de Europese programma s te vereenvoudigen, met handhaving van de beginselen van verantwoordelijkheid, doeltreffendheid en goed financieel beheer. De debatten en discussies van vorig jaar laten nog eens zien, wat de werkelijke zin van het Europees cohesiebeleid is: de communautaire burgers en regio s in de gelegenheid te stellen samen te werken, denkbeelden uit te wisselen, de economische, sociale en culturele mogelijkheden van de regio s te benutten en aldus op concrete wijze uitdrukking te geven aan de politieke solidariteit die de lidstaten van de Unie onderling verbindt. Michel Barnier Europees Commissaris voor regionaal beleid

3 SAMENVATTING EN VOLGENDE STAPPEN JANUARI Samenvatting en volgende stappen De Commissie heeft in de vergadering van de Raad van de Europese Unie van 11 juni 2001 nota genomen van de punten van zorg die door de lidstaten en de kandidaat-lidstaten naar voren werden gebracht, en met name van het door de Spaanse delegatie gepresenteerde memorandum over de gevolgen van de uitbreiding voor de economische en sociale cohesie. De Commissie heeft formeel verklaard dat zij haar werkzaamheden zal voortzetten en regelmatig verslag zal uitbrengen aan de Raad. Zij zal het derde cohesieverslag voorbereiden met het oog op de uitwerking van de voorstellen die nodig zijn voor de voortzetting van het cohesiebeleid na Met dit voortgangsverslag over de cohesie worden twee belangrijke doelstellingen beoogd: het actualiseren van de analyse van de economische en sociale cohesie die is opgenomen in het in januari 2001 gepubliceerde tweede cohesieverslag, waarbij voor het eerst een analyse van de ongelijkheden in een Europa van 25 is verricht in het licht van een uitbreiding met de tien landen die volgens de Europese Raad van Laken gereed zullen zijn om in 2004 tot de Unie toe te treden indien de onderhandelingen in het huidige tempo voortgaan; het schetsen van de stand van zaken bij het debat over het toekomstige cohesiebeleid voor de periode na 2006, dat met de publicatie van het tweede cohesieverslag is begonnen, en het voorbereiden van de volgende stappen. In het navolgende worden de belangrijkste resultaten op die twee gebieden uiteengezet. I. Situatie en tendensen Wat de regionale inkomens (BBP) betreft, bevestigt de analyse dat, als de Unie tot 25 of 27 lidstaten wordt uitgebreid, het gemiddelde BBP per inwoner sterk zal dalen en de regionale en territoriale ongelijkheden zullen toenemen in een mate die bij geen enkele eerdere uitbreiding is voorgekomen. In een Europa van 25 (zonder Roemenië en Bulgarije, die bij de onderhandelingen uitgaan van toetreding op een later tijdstip) zijn de ongelijkheden duidelijk kleiner en neemt de relatieve welvaart van de regio's in de 15 minder sterk toe vergeleken met een Europa van 27, dat onderwerp van analyse was in het tweede cohesieverslag. Volgens de gegevens over 1999 daalt het gemiddelde BBP per inwoner met 18% wanneer van een Europa van 15 wordt overgegaan naar een Europa van 27, en slechts met 13% wanneer het om een Europa van 25 gaat. Wat de werkgelegenheids- en werkloosheidscijfers betreft, bevestigt het verslag een algemene verbetering in de hele EU-15. Voor de kandidaat-lidstaten is er sprake van een gemengd beeld dat een weerspiegeling vormt van de aan de gang zijnde aanpassing op de arbeidsmarkten. Terwijl in de Unie het aantal banen in het jaar 2000 netto met 3 miljoen is toegenomen, zijn in de kandidaat-lidstaten circa banen verloren gegaan. Het is weliswaar bemoedigend dat over een lange termijn het groeitempo van de kandidaat-lidstaten ernaar tendeert om dat van de bestaande lidstaten met gemiddeld bijna één procentpunt per jaar te overtreffen, maar het is onwaarschijnlijk dat de in het tweede cohesieverslag beschreven grote ongelijkheden wat de inkomens- en werkgelegenheidsniveaus betreft sterk zullen afnemen voordat heel wat jaren zijn verstreken. Een verdere factor in de nabije toekomst is een mogelijke verslechtering van de economische prestaties in Europa. De duur en ernst daarvan zullen echter afhangen van de ontwikkelingen in de internationale economie. Het is momenteel nog te vroeg om conclusies proberen te trekken over mogelijke implicaties voor de tendensen op lange termijn wat de nationale en regionale inkomens- en werkgelegenheidsongelijkheden in Europa betreft. Wat het menselijke kapitaal betreft, is op een aantal uitdagingen voor de toekomst van het cohesiebeleid gewezen, waaronder met name: de omvang van alleen al de regionale ongelijkheden op de arbeidsmarkt en bij de economische ontwikkeling waarvan na de uitbreiding sprake zal zijn; de polarisatie op de arbeidsmarkt en binnen de samenleving; de toenemende behoeften aan vaardigheden; de aanhoudende ongelijkheid tussen vrouwen en mannen; de noodzaak tot modernisering van economische en sociale systemen als antwoord op demografische veranderingen; en de toenemende druk van migratie en mobiliteit.

4 4 EERSTE VOORTGANGSVERSLAG OVER COHESIE JANUARI 2002 II. Het cohesiebeleid na de periode : de stand van zaken bij het debat De ervaring van de afgelopen twaalf maanden bevestigt dat een van de belangrijkste doelstellingen van het tweede cohesieverslag is bereikt in die zin dat het heeft geleid tot een intensief debat in de loop van het jaar 2001 over het toekomstige Europese beleid op dit gebied voor de komende programmeringsperiode, die in 2007 begint. Dit blijkt uit de overweldigende belangstelling voor het cohesieforum in Brussel in mei 2001, dat door afgevaardigden is bijgewoond, en uit de talrijke schriftelijke bijdragen die van nationale en regionale autoriteiten en van andere belangengroepen zijn ontvangen en die in dit verslag zijn samengevat, om nog te zwijgen van de vele op onafhankelijke basis georganiseerde conferenties en seminars over dit onderwerp. De adviezen van het Comité van de Regio's en het Economisch en Sociaal Comité over het tweede cohesieverslag en de vele besprekingen in het Parlement ter voorbereiding van zijn advies hebben eveneens bevestigd dat het cohesiebeleid een centrale positie binnen het beleid van de Unie inneemt. Het is met andere woorden duidelijk dat het Europese cohesiebeleid een katalysator is voor debatten en gedachtewisselingen over Europese sociale en economische problemen en kansen op nagenoeg alle niveaus in de lidstaten en in de kandidaat-lidstaten. Het debat van het afgelopen jaar heeft zich toegespitst op de belangrijkste thema's die de Commissie in het tweede cohesieverslag heeft aangegeven. Wat de Commissie betreft, werden deze thema's gekozen in een poging om een debat over de essentie van het toekomstige beleid te bevorderen en om een discussie te voorkomen die hoofdzakelijk of zelfs uitsluitend op de financiële aspecten zou zijn toegespitst. In dit verband is de aanpak vergelijkbaar met de aanpak voor het bredere debat in 2002 over de institutionele hervorming van de Unie erop gericht de vraag aan de orde te stellen wat de lidstaten gezamenlijk wensen te bereiken op dit gebied. Het debat is pas net begonnen. Tot nog toe hebben bijvoorbeeld slechts zeer weinig nationale regeringen zich op een bepaald standpunt vastgelegd, alhoewel de in juli 2001 in Namen gehouden informele vergadering van de Raad van de bevoegde ministers voor regionaal beleid een indicatie heeft opgeleverd van sommige belangrijke stromingen in de meningsvorming. Het zou daarom niet passend zijn als in dit verslag zou worden getracht de indruk te wekken dat over enkele van de belangrijke kwesties al besluiten zijn genomen. Integendeel, de Commissie bevestigt haar oorspronkelijke voorstel dat het derde cohesieverslag (zie verderop voor informatie over de planning) dient te worden benut om haar concrete voorstellen aan het Parlement en de Raad voor te leggen. Bij het in 2001 gehouden debat lijkt echter reeds veel belang te zijn toegekend aan bepaalde thema s, die de Commissie in het derde cohesieverslag op grondige wijze zal behandelen. Die thema s worden in het navolgende deel samengevat in drie punten, overeenkomstig de structuur van de conclusies van het tweede cohesieverslag. In het daaropvolgende gedeelte wordt het thema van beheer en doelmatigheid besproken als een essentieel bestanddeel van een doeltreffend en geloofwaardig Europees cohesiebeleid. Prioriteiten Het Europese cohesiebeleid dient verder te worden toegespitst op de minst ontwikkelde regio's. Hoewel een aantal alternatieve methodes voor het bepalen van deze regio's is voorgesteld, lijkt er geen bruikbare alternatieve samenvattende indicator te zijn ter vervanging van het BBP per inwoner zoals die momenteel voor doelstelling 1 wordt gebruikt. Terwijl in het algemeen niet wordt betwist dat een concentratie van steun voor de regio's in de kandidaat-lidstaten noodzakelijk is, dient ervoor te worden gezorgd dat de doelstelling 1-regio's in de huidige 15 lidstaten die anders hun prioritaire status zouden kwijtraken doordat hun relatieve welvaart in een grotere EU toeneemt niet worden getroffen door een volledige stopzetting van de steun, vooral niet wanneer dat te wijten is aan het statistische effect van de uitbreiding. Er bestaat echter geen duidelijke consensus over de manier waarop een gelijke behandeling moet worden gegarandeerd voor deze regio's die het proces van economische convergentie met de rest van de Unie nog moeten voltooien. In deze context zal ook rekening moeten worden gehouden met de specifieke behoeften van de ultraperifere regio's die in artikel 299 van het Verdrag genoemd worden.

5 SAMENVATTING EN VOLGENDE STAPPEN JANUARI Met name op regionaal niveau is er om zowel economische als politieke redenen een duidelijk verzoek om het toekomstige beleid niet uitsluitend op de minst ontwikkelde regio's toe te spitsen, maar om ook verder rekening te houden met de problemen en kansen in stedelijke gebieden en in gebieden waar een economische herstructurering plaatsvindt of waar sprake is van een permanente natuurlijke belemmering, en ook met de grensoverschrijdende dimensie. Dergelijke bijstandsverlening moet beter op de communautaire prioriteiten worden afgestemd en moet op een meer gedecentraliseerde wijze ten uitvoer worden gebracht in overeenstemming met de beginselen van goed bestuur. Via het cohesiebeleid dienen ook de verbanden te worden versterkt tussen de bredere strategische doelstellingen van de Gemeenschap die de Europese Raad in Lissabon heeft vastgesteld, en de door de Structuurfondsen verleende steun. Essentiële aspecten daarbij zijn: meer en betere banen, een sterkere maatschappelijke insluiting, gelijke kansen en een continue streven naar de verdere ontwikkeling van de kennismaatschappij. De Europese programma's moeten worden toegespitst op de toegevoegde waarde ten opzichte van de bestaande mogelijkheden op nationaal niveau. In een aantal bijdragen is ingegaan op de door de Commissie in het tweede cohesieverslag aan de orde gestelde vraag wat de beste manier is om in te spelen op de toenemende behoeften op Europees niveau aan een territoriale dimensie van de cohesie. In dergelijke bijdragen wordt bijvoorbeeld gesproken over een grotere rol voor de Commissie in de ondersteuning van de vorming van netwerken van regio's, in de bevordering van duurzame ontwikkeling en in de totstandbrenging van een coherente totaalvisie als referentiekader voor vormen van cohesiebeleid, die dan op hun beurt zouden kunnen dienen als de grondslag voor een beleid waarin territoriale cohesie als een expliciete doelstelling is opgenomen. In een aantal bijdragen is ook de rol erkend die het cohesiebeleid speelt bij het bevorderen van economische en financiële stabiliteit in de Unie. Het uitvoeringssysteem Vele bijdragen zijn van mening dat de verschillende wijzigingen die in het kader van Agenda 2000 in het uitvoeringssysteem zijn aangebracht, slechts een beperkt effect hebben gehad op de vereenvoudiging van het beheer van Europese bijstandsverlening. Het debat heeft een duidelijke tegenstelling aan het licht gebracht tussen de opvattingen van, enerzijds, de nationale en regionale autoriteiten, die veelal een verlaging wensen van de administratieve lasten die met het beheer van Europese bijstandsverlening gemoeid zijn, en, anderzijds, Europese instellingen zoals de Raad, het Parlement en de Europese Rekenkamer, die streven naar scherpere controles op de besteding van het geld van de Europese belastingbetalers. III. De volgende stappen en andere overwegingen Planning Zoals gezegd, zal de Commissie concrete voorstellen betreffende de toekomst van het cohesiebeleid formuleren in het derde cohesieverslag. Dat verslag moet dan op zijn beurt fungeren als een input voor de voorstellen van de Commissie voor toekomstige communautaire beleidsvormen, samen met een nieuw financieel kader, voor de periode na De Commissie is van plan haar voorstellen ruim op tijd bij het Parlement en de Raad in te dienen opdat de goedkeuring van de verordeningen voor de Structuurfondsen kan plaatsvinden en daarmee de voorwaarden geschapen kunnen worden voor de effectieve uitvoering van de nieuwe generatie van programma's aan het begin van de nieuwe programmaperiode. Daarmee zal ook rekening moeten worden gehouden bij de planning van de publicatie van het derde cohesieverslag van de Commissie. Financiële aspecten en beheer De Commissie is ervan overtuigd dat de kwestie van de vereenvoudiging van de Europese programma's aanvullend onderzoek verdient in een poging mechanismen te vinden die het mogelijk maken om de verdere decentralisatie van de verantwoordelijkheden te laten samengaan met sterkere impulsen voor doelmatigheid en solide beheer. Deze overtuiging is niet alleen het resultaat van het debat van het afgelopen jaar, maar ook van de rechtstreekse ervaring met het beheer van programma's.

6 6 EERSTE VOORTGANGSVERSLAG OVER COHESIE JANUARI 2002 In dit opzicht was de in 2001 opgedane ervaring bijzonder leerrijk, in de eerste plaats omdat 2001 het laatste jaar was voor de betalingen voor de vorige generatie van programma's, en in de tweede plaats omdat in 2001 daadwerkelijk is begonnen met de tenuitvoerlegging van het merendeel van de programma's van de nieuwe generatie voor de periode , met inbegrip van de tenuitvoerlegging van het pre-toetredingsinstrument in de kandidaatlidstaten. Het streven van de Commissie moet erop zijn gericht om de inspanningen voor het garanderen van de doelmatige besteding van alle voor het cohesiebeleid beschikbaar gestelde financiële middelen te handhaven en waar nodig te intensiveren. In deze context wordt er aan herinnerd dat de Commissie in het tweede cohesieverslag heeft vermeld dat het te vroeg was om het debat over de hoogte van die financiële middelen voor de periode na 2006 te beginnen. Een aanzienlijk aantal van de in het afgelopen jaar geleverde bijdragen bevestigt evenwel dat de discussie daarover reeds is begonnen, wat heeft geleid tot simulaties die met betrekking tot de voor het toekomstige beleid beschikbaar te stellen middelen allerlei cijfers hebben opgeleverd die nu eens boven (vooral in de bijdragen van de regio's) en dan weer onder het equivalent van 0,45% van het BBP van de Unie liggen. Dit laatste cijfer is het door de Commissie in het tweede cohesieverslag vermelde cijfer, dat overeenstemt met de in 1999 bereikte bedragen en met de bedragen die, overeenkomstig het besluit van de Europese Raad in 1999 in Berlijn, zijn gepland om in 2006 het cohesiebeleid te financieren in de Vijftien, in de kandidaat-lidstaten vóór hun toetreding en in zes nieuwe lidstaten na hun toetreding. Bij deze niveaus zou het cohesiebeleid een belangrijke overdracht van middelen blijven vertegenwoordigen, vooral, maar niet uitsluitend, voor de lidstaten met een aanzienlijk aantal minst ontwikkelde regio's die bij de Structuurfondsen een prioritaire status zouden hebben. Het in 2001 gevoerde debat en de uit het beheer van de programma's getrokken lessen, met inbegrip van die van het afgelopen jaar, hebben aangetoond dat het voor een doelmatige besteding van de middelen noodzakelijk is dat de betrokken nationale en regionale autoriteiten uitdagingen aangaan op drie belangrijke terreinen: op administratief niveau, omdat het voor het met succes beheren van de bijstandsverlening en het consequent nastreven van de doelstellingen daarvan noodzakelijk is dat technische expertise voorhanden is om een economische ontwikkelingsstrategie te kunnen beheren uit het oogpunt van planning, tenuitvoerlegging, toezicht, evaluatie en controle; op financieel niveau, omdat alle Europese bijstandsverlening moet worden gecofinancierd door middelen die op nationaal niveau worden bijeengebracht. Dit is een van de constante beginselen van de Structuurfondsen, waarmee wordt beoogd te bevorderen dat de plaatselijke autoriteiten de programma's als eigendom beschouwen in het belang van de doelmatigheid en van een solide financieel beheer. Voor het verschaffen van de nodige cofinanciering is politieke vastbeslotenheid nodig, vooral wanneer in de nationale begrotingen reeds een precies evenwicht tussen inkomsten en uitgaven bestaat; op economisch niveau, omdat het niet de bedoeling is dat door Europa gefinancierde grootschalige investeringen van nationale investeringen vervangen van de overheids- en de privésector die hoe dan ook zouden hebben plaatsgevonden. Deze uitdagingen waren doorgaans des te groter voor die landen en regio's die voor het eerst in aanmerking kwamen voor doelstelling 1 (en, op nationaal niveau, voor het Cohesiefonds). In de bestaande Unie zijn de effecten, ook al zijn zij merkbaar, verzacht door de geleidelijke verhoging van de overdrachten in de loop van de tijd. Zo zijn in de drie opeenvolgende perioden voor financiële planning ( , en ) de jaarlijkse overdrachten per inwoner in het kader van doelstelling 1 respectievelijk gestegen van 143 euro tot 187 euro en verder tot 217 euro. In het licht van de opgedane ervaring blijft de Commissie strikt vasthouden aan drie beginselen: een solide en doelmatig beheer. Terwijl voor het financiële beheer en de controle eerst en vooral de lidstaten verantwoordelijk zijn, moet de Commissie zich ervan blijven vergewissen dat de nodige capaciteit voorhanden is. In het algemeen dient de Commissie ernaar te streven een kataly-

7 STAND VAN ZAKEN EN TENDENSEN IN DE REGIO S JANUARI sator te worden voor de uitwisseling van ervaringen en de beste werkwijzen wat het beheer en de administratie van bijstandsverlening betreft; van resultaten afhankelijke overdrachten. Een belangrijke stap in deze richting is gedaan door de invoering van de zogenoemde prestatiereserve voor de periode Er zou echter meer kunnen worden gedaan om de betalingen van de Unie aan de regio's te koppelen aan het bereiken van gekwantificeerde streefdoelstellingen; het terdege rekening houden met de absorptiecapaciteit. Alle pogingen om een eenvoudiger en doelmatiger uitvoeringssysteem voor het toekomstige cohesiebeleid te ontwerpen zullen weinig opleveren als de overgedragen middelen hoger zijn dan het bedrag dat administratief, financieel en economisch kan worden geabsorbeerd. De bestaande regeling voorziet in een plafond voor de totale overdrachten aan de lidstaten: die overdrachten mogen niet meer bedragen dan 4% van het nationale BBP. Tijdens het debat dat volgde op de publicatie van het tweede cohesieverslag is, zijn geen serieuze pogingen ondernomen om vraagtekens te plaatsen bij het bestaan van dit plafond. In het tweede cohesieverslag heeft de Commissie gezegd dat het plafond na 2006 zou kunnen worden overschreden, bijvoorbeeld om de uitvoering mogelijk te maken van bepaalde grote projecten van bijzonder communautair belang die worden gefinancierd door het Cohesiefonds. I. Stand van zaken en tendensen in de regio s Het tussentijdse verslag behandelt achtereenvolgens de groei, de werkgelegenheid en de factoren die een duurzame ontwikkeling in Europa en zijn regio s bevorderen. Economische cohesie één jaar na het tweede cohesieverslag 1 Wat betreft de economische cohesie blijken drie tendensen zich door te zetten: De verschillen tussen de lidstaten blijven bestaan, ook al zijn deze sinds 1988 aanzienlijk kleiner geworden. De belangrijkste verandering betreft de landen die bijstand uit het Cohesiefonds ontvangen. Zij zijn het communautaire gemiddelde van het BBP per hoofd van de bevolking opmerkelijk dicht genaderd. Ook wanneer de Unie tot 27 lidstaten wordt uitgebreid, onderscheiden zich nog steeds drie groepen staten : - de eerste groep omvat de meeste kandidaatlidstaten met een levensstandaard van ongeveer 41% van het toekomstige communautaire gemiddelde; - de tweede groep behelst een deel van de kandidaat-lidstaten en drie cohesielanden (Spanje, Griekenland, Portugal) met een levensstandaard van ongeveer 87% van dit gemiddelde; De laatste beschikbare gegevens Het tussentijdse verslag verschaft gegevens over het regionale BBP in Als het gaat om werkgelegenheid en werkloosheid hebben de gebruikte gegevens betrekking op 2000 en De uitkomsten van de analyse van deze gegevens bevestigen de belangrijkste conclusies van het tweede verslag over de economische en sociale cohesie dat gebaseerd was op de cijfers van Europa, eenheid, solidariteit, verscheidenheid. Tweede verslag over de economische en sociale cohesie, januari 2001.

8 8 EERSTE VOORTGANGSVERSLAG OVER COHESIE JANUARI de derde groep betreft de meeste van de huidige lidstaten die een levensstandaard van ruim boven het toekomstige gemiddelde hebben. De regionale verschillen in de vijftien lidstaten worden kleiner, maar in mindere mate dan op nationaal niveau. Binnen de lidstaten zijn de verschillen in bepaalde gevallen zelfs groter geworden. Binnen de Unie geldt dat, ook al wordt de economische situatie van de zwakste regio s beter, het inlopen van de achterstand een langetermijndoelstelling blijft. Groei Nu kan worden gekeken naar de ontwikkeling van het BBP per hoofd van de bevolking per regio voor de periode , inclusief de regio s van de kandidaat-lidstaten. Over de gehele linie is het groeicijfer tijdens deze periode in de twaalf kandidaat-lidstaten (3,2% per jaar) hoger uitgevallen dan in de Unie (2,4%). Een groot aantal van de regio s die de meeste veranderingen ten goede kennen, bevinden zich in de kandidaat-lidstaten, vooral in Polen, Tsjechië en Slovenië. Een Unie met 25 lidstaten Als het gaat om het tijdsschema voor de toetreding van de kandidaat-lidstaten tot de Europese Unie is de Europese Raad van Laken in december 2001 tot de conclusie gekomen dat Cyprus, Estland, Hongarije, Letland, Litouwen, Malta, Polen, Slovenië, Slowakije en Tsjechië [in 2004] klaar [zouden kunnen] zijn. De Raad heeft ook met nadruk zijn waardering uitgesproken voor de inspanningen van Bulgarije en Roemenië en hen aangemoedigd om op dezelfde weg verder te gaan. Het ziet er dus naar uit dat de Unie in lidstaten zal tellen. Tevens bevat het tussentijdse verslag een eerste beoordeling van de economische en sociale cohesie in een Unie met 25 lidstaten: De regio s met een BBP per hoofd van de bevolking van minder dan het acquis communautaire van 75% van het gemiddelde van de Unie hebben 115 miljoen inwoners, ofwel 25% van de totale bevolking. Hierbij is uitgegaan van de laatste drie jaar waarover gegevens beschikbaar zijn ( ). Van deze inwoners wonen vier van de tien nog binnen de huidige vijftien lidstaten, de andere zes in de kandidaat-lidstaten. Hieruit blijkt dat na de uitbreiding een ingrijpende geografische herschikking van de verschillen zal plaatsvinden. De regio s die momenteel voor doelstelling 1 in aanmerking komen en die na de uitbreiding boven de drempel van 75% zullen belanden, hebben 37 miljoen inwoners. Voor ongeveer twee derde van de bevolking in deze regio s is deze situatie het gevolg van het mechanische uitsluitingseffect dat te wijten is aan de daling van het communautaire gemiddelde met ongeveer 13%. Het resterende derde deel bevindt zich los van elke uitbreiding nu reeds boven de drempel van 75%, waaruit blijkt dat in een aantal regio s van de vijftien lidstaten sprake zal zijn van reële convergentie. Op basis van het huidige acquis wordt de lijst van regio s met een ontwikkelingsachterstand voor de volgende programmaperiode vastgesteld. Meegerekend worden de staten die op het moment van de vaststelling van de lijst lid van de EU zijn. De toekomstige programmeringsdocumenten kunnen vóór de aanvang van de volgende programmaperiode worden goedgekeurd.

9 STAND VAN ZAKEN EN TENDENSEN IN DE REGIO S JANUARI Sociale cohesie in de huidige Unie en de kandidaat-lidstaten In de vijftien landen van Europa is de werkgelegenheid in 2000 met 1,8% gegroeid (er zijn drie miljoen arbeidsplaatsen gecreëerd) en de werkgelegenheidsgraad is gestegen tot 63,3%, één procent meer dan in Deze toename ligt één procent hoger dan in In dezelfde periode is het werkloosheidscijfer afgenomen van 9,1% tot 8,4%. Het gaat om de sterkste daling sinds bijna tien jaar, waarvan ook de zwaarst getroffen groepen als langdurig werklozen, jongeren en vrouwen profiteren. Hoewel de kloof op werkgelegenheidsgebied kleiner wordt, blijven er grote verschillen bestaan, vooral tussen regio s: In 2000 bedroeg het werkloosheidscijfer 2,4% in Luxemburg en 14,4% in Spanje. In de regio s waar de 10% van de bevolking woont die het minst onder de werkloosheid te lijden heeft, bedraagt het werkloosheidscijfer 2,7% tegen 21,9% in de regio s met de 10% die daar het meest mee te kampen heeft. In de kandidaat-lidstaten is in dezelfde periode de werkgelegenheid daarentegen afgenomen met 1,4% ( arbeidsplaatsen zijn verloren gegaan). Langdurige werkloosheid en jeugdwerkloosheid komen er vaker voor. Vrouwen worden echter vaak minder met werkloosheid geconfronteerd dan mannen. In een Unie met 27 lidstaten zou het werkloosheidscijfer in het jaar ,3% hebben bedraagd. Factoren die de reële convergentie bepalen In het tussentijdse verslag worden drie elementen genoemd die invloed hebben op de duurzame ontwikkeling van regionale economieën: De verschillen wat betreft de verdeling van de werkgelegenheid tussen de drie economische sectoren blijven bestaan. Met name in de kandidaat-lidstaten worden nieuwe veranderingen op economisch gebied voorzien omdat deze landen sterk afhankelijk zijn van de landbouw en traditionele industrieën en omdat in deze beide sectoren een herstructurering wordt verwacht. De demografische ontwikkelingen verschillen per regio. De regio s met de sterkste jaarlijkse bevolkingstoename zijn vaak de regio s met een bevolkingsdichtheid die reeds boven het gemiddelde ligt. Evenzo hebben de regio s waarvan het aantal inwoners afneemt, reeds een lage bevolkingsdichtheid. Het probleem van de bevolkingsconcentratie in de regio s wordt dus steeds groter. Het opleidingsniveau van de bevolking is in het algemeen gestegen, maar het hoogste percentage laag opgeleiden is nog steeds te vinden in het zuiden van de Unie (Portugal, Spanje, Italië en Griekenland), Ierland en een kern tussen Nord- Pas-de-Calais en Picardie in Frankrijk en Henegouwen en Luik in België. Enkele belangrijke cijfers: Tussen 1988 en 2000 is het BBP per hoofd van de bevolking in Ierland toegenomen van 64% tot 119% van het EU-gemiddelde. In dezelfde periode is de achterstand van Spanje, Griekenland en Portugal ten opzichte van de rest van de Unie met een derde teruggebracht als het gaat om het BBP per hoofd van de bevolking. In een Unie met 27 lidstaten is het verschil tussen de 10% rijkste regio s en de 10% armste regio s tweemaal zo groot als in het huidige Europa van vijftien landen. In 2000 liep het werkloosheidscijfer in Europa uiteen van 2,7% in de minst getroffen regio s tot 21,9% in de zwaarst getroffen regio s. Er moeten in de kandidaat-lidstaten drie miljoen banen worden geschapen om de gemiddelde werkgelegenheidsgraad aldaar op hetzelfde niveau te brengen als binnen de EU. Het percentage huishoudens dat thuis een internetaansluiting heeft, bedraagt in de armste landen van de Unie minder dan 30%. In de Noord-Europese landen en in Nederland ligt dit percentage boven de 60% (Eurobarometer, november 2001).

10 10 EERSTE VOORTGANGSVERSLAG OVER COHESIE JANUARI 2002 Territoriale cohesie in de huidige EU Na actualisering van de gegevens blijkt dat de territoriale analyses van het tweede verslag over de economische en sociale cohesie nog steeds gelden. Het betreft met name: een zeer sterke territoriale concentratie van activiteiten in een driehoek tussen North Yorkshire (Verenigd Koninkrijk), Franche-Comté (Frankrijk) en Hamburg (Duitsland); de sociaal-economische situatie in de grensregio s en het toenemende gewicht ervan in een uitgebreide Unie; het belang van communautaire gebieden met ernstige geografische of natuurlijke handicaps zoals berggebieden, eilanden en archipels en dunbevolkte gebieden. II. Eerste conclusies van de discussies over de toekomst van het cohesiebeleid De verschillende onderdelen van de discussie 1. Het Cohesieforum Het Europese Cohesieforum van 21 en 22 maart 2001 werd bijgewoond door meer dan politieke leiders van de vijftien EU-landen en van de kandidaat-lidstaten, die zich bezighouden met de regionale en sociale problemen binnen de Unie. Zij hebben daar hun mening over het toekomstige cohesiebeleid gegeven. De belangrijkste conclusies van het forum zijn: Er bestaat overeenstemming over de noodzaak van meer cohesie: - aangezien door de uitbreiding de verschillen zullen toenemen; - omdat het cohesiebeleid niet alleen positief uitwerkt voor regio s die financiële bijstand krijgen, maar ook voor de overige regio s. Het cohesiebeleid stimuleert de vraag naar goederen en diensten en vergroot het concurrentievermogen van de gehele Unie en dus ook de mogelijkheden om duurzame groei te bewerkstelligen; - want zij geeft tevens uitdrukking aan de solidariteit van de Europese Unie. De EU vormt niet slechts een grote markt, maar staat ook voor een specifiek sociaal model. Het bedrag dat de Unie voor het cohesiebeleid reserveert, mag niet minder dan 0,45% van het BBP van de Gemeenschap 2 bedragen, anders komt haar geloofwaardigheid in het geding. Cohesie mag zich niet enkel en alleen beperken tot het structuurbeleid. Andere communautaire beleidsvormen, met name het landbouw-, plattelandsontwikkelings-, milieu-, en vervoersbeleid, moeten er doeltreffender aan bijdragen. De Unie heeft een cohesiebeleid nodig dat gericht is op drie categorieën regio s en structurele problemen: - regio s met een grote ontwikkelingsachterstand die zich vooral, maar niet uitsluitend, in de kandidaat-lidstaten bevinden; 2. In het kader van de Europese Raad van Berlijn hebben de staatshoofden en regeringsleiders van de Unie 213 miljard euro beschikbaar gesteld voor structurele maatregelen voor de vijftien lidstaten in en tevens pretoetredingssteun en andere bedragen toegezegd aan de landen die tussen 2002 en 2006 tot de EU zullen toetreden. Al deze bedragen bij elkaar vormen 0,45% van het BBP van de Unie die in 2006 zal zijn uitgebreid tot 21 lidstaten.

11 EERSTE CONCLUSIES VAN DE DISCUSSIES OVER DE TOEKOMST VAN HET COHESIEBELEID JANUARI regio s binnen de vijftien EU-landen die nog geen reële convergentie hebben bereikt; - regio s met grote structurele problemen: stedelijke gebieden, plattelandsgebieden die sterk van de landbouw afhankelijk zijn, gebieden met natuurlijke of demografische handicaps (eilanden, bergen, enz.) of gebieden waar bedrijven of dienstverleners zich nog in een omschakelingsproces bevinden. Binnen de regio s en lokale gemeenschappen bestaan hoog gespannen verwachtingen ten aanzien van een werkelijk partnerschap. Met name zijn een verdere decentralisatie en verduidelijking van taken nodig om te voorkomen dat partnerschap niet verder dan de landsgrenzen reikt of dat men zelfs weigert een bredere samenwerking aan te gaan. Doordat transparantie en doeltreffendheid zijn vereist, wordt de Commissie aangemoedigd de verdeling van de verantwoordelijkheden beter te omschrijven, maar ook zich te concentreren op maatregelen met een grote toegevoegde waarde voor de Gemeenschap. Dat zou moeten leiden tot een sterkere koppeling tussen de bedragen die de Unie toewijst, de toegevoegde waarde van de communautaire maatregelen en de behaalde resultaten. regio s heeft over hetzelfde onderwerp een advies uitgebracht en vastgesteld dat de regionale dimensie van het cohesiebeleid moet worden versterkt, dat de huidige doelstelling 1-regio s zelfs na de uitbreiding voor steun in aanmerking moeten blijven komen en dat de structurele hulp niet abrupt mag worden stopgezet. Het Europees Parlement zal binnenkort zijn advies geven en vijf van zijn parlementaire commissies hebben hun standpunt reeds naar voren gebracht. Ook hebben verschillende Europese regeringen hun officiële standpunt aan de Commissie kenbaar gemaakt. 3. Overige discussies De toekomst van het cohesiebeleid is ook op meer dan honderd studiebijeenkomsten behandeld. Diverse visies zijn schriftelijk bij de Commissie ingediend. 2. Discussies op institutioneel niveau De informele bijeenkomst van ministers, die op initiatief van het Belgische voorzitterschap van de Unie op 13 en 14 juli 2001 in Namen werd gehouden, heeft zich beziggehouden met de uitdaging van de economische, sociale en territoriale cohesie in het licht van de uitbreiding. Ook hier bestond een brede consensus over de noodzaak van een krachtig cohesiebeleid en over de voorrang die moet worden gegeven aan regio s met een ontwikkelingsachterstand, zowel in de kandidaat-lidstaten als in de vijftien huidige EU-landen. Het Economisch en Sociaal Comité heeft zijn advies geven over het tweede verslag over de economische en sociale cohesie in Europa. Het spreekt zich uit voor een verhoging van de huidige drempel van 75% voor doelstelling 1-regio s en voor concentratie van de communautaire steun op regio s met een ontwikkelingsachterstand. Het Comité van de

12 12 EERSTE VOORTGANGSVERSLAG OVER COHESIE JANUARI 2002 De meest besproken onderwerpen 1- Voorrang voor ontwikkelingsachterstand In het licht van de toegenomen regionale verschillen is men het unaniem eens over het belang van communautaire actie ten behoeve van regio s met een ontwikkelingsachterstand. De vraag is nu hoe regio s met een ontwikkelingsachterstand moeten worden gedefinieerd en hoe de grenzen en voorwaarden van de communautaire steun voor deze regio s moeten worden vastgesteld. 2. Regionale of nationale aanpak In sommige studies wordt de voorkeur gegeven aan een nationale boven een regionale aanpak als het gaat om de vraag of kandidaat-lidstaten voor doelstelling 1 in aanmerking komen, de te volgen economische ontwikkelingsstrategie, de verdeling van de communautaire fondsen of de mogelijke totstandbrenging van politieke en administratieve structuren in de regio s. De nationale aanpak laat de lidstaten meer ruimte voor flexibiliteit. Daarvoor moet echter wel een criterium om voor steun in aanmerking te komen, worden gehanteerd dat moeilijk lijkt te kunnen worden verenigd met het EG-Verdrag en met het daarvan afgeleide acquis communautaire. Er is dan sprake van een andere behandeling dan tot op heden voor de huidige lidstaten gold. De regionale aanpak maakt deel uit van een ambitieuzer partnerschap en laat meer ruimte voor flexibiliteit op lokaal niveau. 3. De toekomst van regio s met een ontwikkelingsachterstand in de huidige lidstaten De meeste regio s met een ontwikkelingsachterstand stellen vanzelfsprekend vragen over het uitsluitingseffect, d.w.z. de statistische daling van de steundrempel als gevolg van de uitbreiding, waardoor zij wel eens minder Europese bijstand zouden kunnen ontvangen zonder dat voor hun economische problemen een oplossing is gevonden. 5. De toekomstige financiering van het cohesiebeleid In het tweede cohesieverslag wordt geen aandacht geschonken aan de financiële consequenties die de uitbreiding voor het cohesiebeleid heeft. Er wordt slechts melding gemaakt van het beoogde percentage van 0,45% van het BBP dat van 2000 tot 2006 voor het cohesiebeleid bestemd is. 6. Vereenvoudiging van procedures Een van de in Agenda 2000 aangekondigde doelstellingen was een vereenvoudigde toepassing van de Structuurfondsen. Desondanks blijft de complexiteit van het systeem een terugkerend thema tijdens de discussies over het cohesiebeleid en de Commissie heeft beloofd aanvullende maatregelen te treffen. 7. Onderlinge afstemming met andere communautaire beleidsvormen Een van de meest besproken onderwerpen in de regio s is ook de bijdrage van andere communautaire beleidsvormen (landbouw, vervoer, energie, mededinging, milieu, onderzoek) aan de cohesie. In het algemeen is men van oordeel dat deze beleidsvormen meer de regionale problemen in overweging zouden moeten nemen. Voortzetting van de discussies De Commissie organiseert in de loop van 2002 studiebijeenkomsten over de territoriale en horizontale prioriteiten die zij heeft vastgesteld. Het doel van de discussies is voor elke prioriteit maatregelen te bedenken die voor de Gemeenschap een grote toegevoegde waarde hebben en waarvoor in de toekomst de Structuurfondsen kunnen worden aangesproken. 4. Ondersteuning van intermediaire regio s binnen de huidige Unie Veel regio s die momenteel buiten doelstelling 1 om structurele steun ontvangen, betreuren dat hun ervaring weinig erkenning vindt en doen een oproep hen niet te veronachtzamen.

13 STATISTISCHE BIJLAGE JANUARI Statistische bijlage BBP per hoofd naar regio (kke), 1999 Index, EU 25=100 < >= 125 Bron: Eurostat EuroGeographics Association voor de bestuurlijke grenzen Werkloosheidspercentage naar regio, 2000 % beroepsbevolking < 4,95 4,95-7,85 7,85-10,75 10,75-13,65 >= 13,65 EU 27 = 9,3 Standaarddeviatie = 5,74 Bron: Eurostat en INS EuroGeographics Association voor de bestuurlijke grenzen

14 14 EERSTE VOORTGANGSVERSLAG OVER COHESIE JANUARI 2002 Werkgelegenheid naar sector, 2000 Landbouw Nijverheid Diensten % van de totale werkgelegenheid % van de totale werkgelegenheid % van de totale werkgelegenheid < 1,92 1,92-3,62 EU27 = 8,0 Standaarddeviatie = 11,5 < 23,95 23,95-27,65 EU27 = 29,5 Standaarddeviatie = 7,31 < 53,15 53,15-59,45 EU27 = 62,6 Standaarddeviatie = 12,68 3,62-6,07 27,65-31,35 59,45-65,75 6,07-10,68 Bron: Eurostat en INS >= 10,68 31,35-35,05 Bron: Eurostat en INS >= 35,05 65,75-72,05 Bron: Eurostat en INS >= 72,05 Geen gegevens Geen gegevens Geen gegevens EuroGeographics Association voor de bestuurlijke grenzen

15 STATISTISCHE BIJLAGE JANUARI Onderwijsniveaus, 2000 Laag Middelbaar Hoog % van de bevolking van jaar % van de bevolking van jaar % van de bevolking van jaar < 18,75 18,75-27,25 27,25-35,75 Gemiddelde = 31,5 Standaarddeviatie = 17,00 IRL: 1997 D (Rheinland-Pfalz): 1999 < 36,15 36,15-44,25 44,25-52,35 Gemiddelde = 48,3 Standaarddeviatie = 16,16 IRL: 1997 D (Rheinland-Pfalz): 1999 < 13,6 13,6-18,0 18,0-22,4 Gemiddelde = 20,2 Standaarddeviatie = 8,8 IRL: 1997 D (Rheinland-Pfalz): ,75-44,25 Bron: Eurostat (LFS) >= 44,25 52,35-60,45 Bron: Eurostat (LFS) >= 60,45 22,4-26,8 Bron: Eurostat (LFS) >= 26,8 Geen gegevens Geen gegevens Geen gegevens EuroGeographics Association voor de bestuurlijke grenzen

16 16 EERSTE VOORTGANGSVERSLAG OVER COHESIE JANUARI Verschillen in BBP per hoofd, ( ) kke (EU=100), standaarddeviatie EU15 (voor regio's) - Zonder de nieuwe deelstaten EU15 (voor lidstaten) - Zonder de nieuwe deelstaten Bron: Eurostat, berekeningen DG REGIO Kerncijfers voor regio's met een BBP per hoofd onder de 75% van het BBP per hoofd van de EU, 1999 In EU15 In EU25 In EU27 Gebruikte index Aantal regio's onder de 75% waarvan in EU15 Bevolking in die regio's (x 1 miljoen) waarvan in EU15 Bevolkingsaandeel in EU15/25/27 EU15-regio's als percentage van het EU15-totaal Gemiddeld BBP/hoofd (kke) van regio's onder de 75% waarvan in EU15 EU15 = 100 EU15 = 100 EU25 = 100 EU15 = 100 EU27 = % 30% 25% 34% 25% 18% 18% 12% 18% 6% Bron: Eurostat, berekeningen DG REGIO Bijlage: Voorbereiding van de uitbreiding tot eind 2006 Het voeren van een regionaal ontwikkelingsbeleid is een nieuwe taak voor de autoriteiten van de lidstaten, die over beperkte middelen beschikken. Er bestaat een speciaal bijstandsprogramma (SPP) dat binnenkort door nieuwe, soortgelijke programma s wordt vervangen, met steun van het communautaire PHARE-fonds. Op dit terrein is reeds grote vooruitgang geboekt, maar in de meeste kandidaat-lidstaten moeten nog talrijke problemen worden opgelost. Wanneer er in 2004 al kandidaat-lidstaten toetreden, zal de eerste programmaperiode erg kort duren ( ), hetgeen een uitgebreide voorbereiding noodzakelijk maakt alsmede een permanente mobilisatie van de verantwoordelijke autoriteiten in de kandidaat-lidstaten, en wel ruim vóór de aanvang van die programmaperiode. Ook heeft de Commissie aanbevelingen en een specifiek traject opgesteld om de kandidaat-lidstaten op het beheer van de Structuurfondsen voor te bereiden. Europese Commissie Directoraat-generaal Regionaal beleid KN NL-D Verantwoordelijk uitgever: Thierry Daman, EC DG Regionaal beleid, eenheid 01. Fax: De Commissie is niet aansprakelijk voor de inhoud van deze publicatie. - Internetadres van het DG Regionaal beleid: < - Commissaris Michel Barnier: < - Aanvragen van publicaties: <regio-info@cec.eu.int> - Gedrukt op kringlooppapier.