5 Als men niets anders heeft. Men mag hierover geen Beracha zeggen.

Transcriptie

1 616 1 Radijs wordt niet vermeld in de Misjna Beroera. In ieder geval moet men een aardvrucht nemen waarover men Ha adama zegt. 2 De Misjna Beroera stelt dat men het niet volledig moet eten omdat het gevaarlijk kan zijn. Daarom moet men het verbrokkelen en het enigszins open laten staan. De Ga on van Wilna had de gewoonte om het te verkruimelen wanneer hij uit sjoel terugkwam, het te bedekken tot het begin van de Seider en het daarna te verspreiden. 3 Een Sjinoei bij het malen wordt vermeld in de Misjna Beroera bij de voorschriften van Jom Tov. Bij de voorschriften van de Seider vermeldt hij het niet. 4 Wanneer men dit niet kan onderzoeken op insecten, kan men beter chrein nemen. 5 Als men niets anders heeft. Men mag hierover geen Beracha zeggen. 6 Dit wordt niet vermeld in de Misjna Beroera. 7 Voor Bedi avad zie Misjna Beroera. 8 Men mag dit niet kloppen met een lepel maar alleen met de vinger. A priori moet men dit vóór Pesach klaarmaken. 9 Uit de Misjna Beroera blijkt dat wanneer Pesach niet op Sjabbat valt, het a priori toegestaan is om het zonder Sjinoei te maken (maar zie Misjna Beroera hoofdstuk 510, paragraaf 27). Wanneer Pesach op Sjabbat valt en men het niet voor Sjabbat heeft klaargemaakt (en men geen azijn heeft) maakt men het in kleine hoeveelheden. Het hoeft dan geen Sjinoei te hebben.

2 617 HOOFDSTUK 118 VOORBEREIDINGEN VOOR DE SEDER HOOFDSTUK 118 VOORBEREIDINGEN VOOR DE SEDER 1 Men moet zijn best doen om eerste keus wijn te verkrijgen voor de Mitsva van de vier bekers. Wanneer er rode wijn is van dezelfde kwaliteit als witte wijn en het is even kosjer als witte wijn, dan voert men daar de Mitsva mooier mee uit dan met witte wijn, zoals er gezegd is [Misjlee 23:31]: Zoek niet naar wijn als die rood is. Dat wil zeggen dat rode wijn belangrijker geacht wordt. Verder herinnert rode wijn ons aan het bloed van de Joodse kinderen die Farao slachtte. Maar in achterlijke, onderontwikkelde landen, waar men leugenachtige lasterverhalen vertelt, kan men beter geen rode wijn met Pesach gebruiken. 2 Voor de eerste indoping, die Karpas genoemd wordt, zijn velen gewend peterselie te gebruiken maar het is beter om hiervoor selderij te gebruiken, want dat smaakt goed als het rauw is. Maar radijs is het beste van alle. 1 3 Als Maror is men gewoon mierikwortel te nemen. Omdat die uitermate scherp is, mag men de Maror fijn malen maar men moet er wel op letten dat het daardoor niet zijn kracht verliest. Men moet het pas fijnmalen wanneer men thuiskomt uit de synagoge 2 (zie hierboven, hst. 98 3, waar staat dat men het fijn moet maken op een ander manier dan normaal). 3 Maar op Sjabbat is het verboden fijn te malen en dan moet men het fijnmaken vóór nacht; men dekt het dan toe tot nacht. Het is echter beter om Chazèret, dat is Romeinse sla, 4 te gebruiken, hetgeen makkelijker is om te eten. Het wordt Maror genoemd omdat de steel bitter wordt, wanneer het langere tijd in de grond blijft. Men kan de Mitsva ook doen met La ana, 5 dat ook wel wormhout genoemd wordt (Olsjien en Charchevina [zoals in de Misjna genoemd wordt] komen niet voor in onze streken). Alle soorten waarmee men de Mitsva [van Maror] kan doen, kan met samenvoegen tot een Kezajit. Men kan de Mitsva doen zowel met de bladeren als met de stengels, maar niet met de wortels, dat wil zeggen met de kleine wortels die aan alle kanten uitsteken. Maar de grote wortel, waar de bladeren uit groeien, is een deel van de steel, hoewel die verborgen zit in de grond. Niettemin is het beter om de bladeren te gebruiken en alleen dat deel van de steel dat boven de grond uitsteekt, want sommigen zeggen, dat wat er onder de grond zit, de wortel heet. 6 Men kan de plicht van Maror alleen met de bladeren vervullen als zij vochtig zijn maar met de stelen voldoet men aan zijn verplichting zowel als die vochtig zijn als droog, maar niet als zij zijn gekookt of ingemaakt. 7 4 De Charoset moet dik zijn ter herinnering aan het cement [waarmee in Egypte gebouwd werd]. Wanneer men de Maror moet indopen, moet men daar een beetje wijn of azijn aan toevoegen, om het zacht te maken, tevens ter aandenken aan het bloed en ook opdat het geschikt wordt om erin te dopen. Met moet de Charoset maken van vruchten die symbolisch zijn voor het Joodse volk, zoals vijgen, want er is gezegd [Sjier Hasjiriem 2:13]: De vijgenboom heeft zijn groene vruchten voortgebracht. En verder noten, want er is gezegd [Sjier Hasjiriem 6:11]: Naar de notentuin. En dadels, zoals er geschreven staat [ibid. 7:9]: Ik klim in de dadelpalm. En granaatappels, zoals er geschreven staat [ibid. 6:7]: Als de schil van een granaatappel. En appelen, ter aandenken aan wat er geschreven staat [ibid. 8:5]: Onder de appelboom heb ik je opgewekt, waar de vrouwen [in Egypte] hun kinderen baarden zonder pijn. En Sjekediem [amandelen], omdat HaSjeem in stilte het einde van onze slavernij afwachtte [Sjakad]. Men moet er kruiden in doen die lijken op stro, zoals kaneel en gember, die men niet heel fijn moet stampen zodat zij nog strepen hebben die lijken op stro, ter herinnering aan het stro dat gebruikt werd voor het cement. Op Sjabbat voegt men geen wijn of azijn toe, maar men mengt het door elkaar op een andere manier dan normaal. Men voegt daarom de Charoset bij de wijn of azijn. 8 Het zoute water moet men vóór nacht klaarzetten [zelfs als Jom Tov niet op Sjabbat valt]. Wanneer men het toch op Jom Tov bereidt, moet men het op een andere manier doen dan gewoonlijk, door eerst water in het kopje te doen en daaraan het zout toe te voegen. 9

3 Volgens Rabbi Mosje Isserles is het de gewoonte om het te braden. 11 Dit is de volgorde van de Ari z l. Volgens Rabbi Mosje Isserles moet men de Seiderschotel zo opstellen dat men niets hoeft over te slaan. Dit betekent dat de Karpas het dichtste bij het hoofd van het gezin is, daarna azijn, daarna de Matsot, daarna Maror en Charoset en op het einde van de Seiderschotel liggen het beentje en het ei. Sommigen zeggen dat men wat betreft het been en het ei en wat betreft het Maror en Charoset niet op de volgorde hoeft te letten. 12 Maar als men het wel draagt hoeft men dat niet tegen te houden. 13 Men moet wel leunen met een kleine Sjinoei, zie Misjna Beroera. 14 Als hij hem toestemming heeft gegeven (of het zijn vader is) moet men wel leunen.

4 619 HOOFDSTUK 118 VOORBEREIDINGEN VOOR DE SEDER 5 Sinds het Beet Hamikdasj verwoest is, hebben de Geleerden ingesteld dat er, wanneer de Hagada verteld wordt, twee gekookte gerechten op tafel moeten staan: één ter herinnering aan het Korban Pesach [het Pesach-offer] en één ter herinnering aan het Korban Chagiga [het feestoffer], dat met bracht toen het Beet Hamikdasj nog bestond. Het is de gewoonte dat één van de twee gekookte gerechten vlees is en wel de Zero a [arm, voorpoot], als aandenken dat HaSjeem hen verloste met uitgestrekte arm. Het wordt geroosterd boven kolen, ter herinnering aan het Korban Pesach dat geroosterd werd boven het vuur. Het tweede gekookte gerecht is een ei, omdat een ei in het Aramees een Be a is, dat wil zeggen dat de Barmhartige ons wilde [Ba ee] verlossen met een uitgestrekte arm. Met kan het ei zowel koken als roosteren, 10 maar wel Erev Jom Tov, als het nog dag is. Maar wanneer men het vergeten is, of als Erev Jom Tov op Sjabbat valt, dan mag men het na nacht koken of roosteren maar men moet het dan wel op de eerste dag Jom Tov opeten. Zo ook op de tweede avond Jom Tov, dan kookt of roostert men het en eet het die tweede dag Jom Tov op, want men bereidt geen voedsel op de ene dag Jom Tov voor de andere dag Jom Tov en ook niet op Jom Tov voor een werkdag. En daar men geen geroosterd vlees op beide avonden eet, moet men de Zero a overdag opeten. Zelfs als men het op Erev Jom Tov geroosterd heeft, gooit men het niet naderhand weg, maar men verwerkt het op de tweede dag Jom Tov in het eten dat dan gekookt wordt en op de tweede dag Jom Tov wordt opgegeten. 8 De indeling van de Sederschotel 11 is als volgt: men legt drie Matsot op een schotel en spreidt daar een mooi kleedje overheen. Daarop legt men de Zero a aan de rechter zijde en het ei links; de Maror waarover men de Beracha zegt, ligt in het midden; de Charoset onder de Zero a en de Karpas onder het ei; de Chazèret die gebruikt wordt voor de Koreech daartussenin. 9 De bekers moeten heel zijn, zonder enig gebrek. Zij moeten schoon zijn en moeten minstens een Revi iet kunnen bevatten. 10 Het is onze gewoonte om een Kittel [witte jas] te dragen aan de Seder en ook die legt men klaar terwijl het nog dag is, maar wie in de rouw is, moge G-d het verhoeden, draagt geen Kittel. 12 Hij is echter wel verplicht te leunen. 13 Slechts wanneer hij in het geheel nog niet gerouwd heeft vóór de aanvang van het feest, als hij bijvoorbeeld zijn dode op de feestdag zelf begraaft, dan is het de gewoonte dat hij niet leunt. Maar hij zegt wel Halleel want Halleel is verplicht. 11 Een zoon die bij zijn vader aan de Sedertafel zit, moet ook leunen maar een leerling die bij zijn leraar aan tafel zit, hoeft niet te leunen Men zet zijn stoel [voor de Seder] klaar als het nog dag is, met de fijnste kussens die men zich kan veroorloven; men zet die zodanig neer dat men daarop naar links kan leunen. En zelfs iemand die links is, leunt naar links, zoals iedereen. Ook de Sederschotel bereidt men voor en zet men klaar vóór de aanvang van het feest, zodat men direct, nadat men thuis komt uit de synagoge, met de Seder kan beginnen zonder oponthoud. Beetsa (geroosterd ei) Maror (bitterkruid; mierikswortel) Zero a (gebraden beentje) 7 Hoewel het een goede gewoonte is om zich door het jaar ter nagedachtenis van de verwoesting van de Tempel, te matigen in het gebruik van luxe eetgerei, is het op Pesach echter juist goed om extra veel mooi eetgerei te gebruiken, ieder naar zijn vermogen. En men zet zelfs die voorwerpen die men niet nodig heeft voor de maaltijd netjes uitgestald op tafel, om de vrijheid zo extra luister bij te zetten. Karpas (radijs of peterselie) Mee Melach (zout water of azijn) Charoset (zoet mengsel van vruchten en wijn) Sommigen hebben de gewoonte het schaaltje met zout water naast de Sederschotel op tafel te zetten.

5 620 1 Leunen bij Karpas wordt niet vermeld in de Misjna Beroera. 2 Daarna geeft de Seider-leider opdracht om de Seiderschotel te verwijderen (wanneer de tafel groot is, kan men het aan het einde van de tafel leggen) en wanneer men begint met Avadiem Hajinoe legt men het voor de Seider-leider terug. 3 Vanaf het begin van Halachma.

6 621 HOOFDSTUK 119 DE SEDERAVOND HOOFDSTUK 119 DE SEDERAVOND 1 Hoewel men op iedere Sjabbat en Jom Tov Kiddoesj mag maken en de maaltijd mag beginnen terwijl het nog dag is, waarmee men van het profane toevoegt aan het heilige, is dat met Pesach verboden omdat de Mitsva om Matsa te eten speciaal voor de avond geldt, zoals het Pesach-offer [ s avonds gegeten werd], want er staat geschreven [Sjemot 12:8]: En zij zullen het vlees die avond eten. En ook de Mitsva van de vier bekers [wijn] geldt speciaal voor de avond. Daar de beker wijn die voor de Kiddoesj gebruikt wordt één van die vier bekers is, maakt men geen Kiddoesj vóór dat het zeker nacht is. Men doet zijn Kittel aan en gaat aan de Sedertafel zitten. Het is een Mitsva om aan de kinderen amandelen en noten en dergelijke te geven, zodat het hun opvalt dat deze avond anders is dan andere avonden en zij daar vragen over zullen stellen. Op die manier zullen zij er ook toe komen om vragen te stellen over de Matsa, de Maror en over het leunen. Een kind dat de leeftijd bereikt dat hij dingen kan begrijpen, dat wil zeggen dat hij al begrip heeft voor de heiligheid van de Jom Tov en ook het verhaal over de Uittocht uit Egypte begrijpt, geeft men ook een beker om uit te drinken. Men schenkt een beker meer in dan het aantal voor de aanzittenden en die noemt men de beker van Eliahoe. 2 Een bediende of een lid van het gezin moet de wijn inschenken. En iedere keer als de bekers gevuld moeten worden, moeten zij door die personen worden ingeschonken en niet door degene die de Seder leidt, als uitdrukking van vrijheid. Men moet de leden van zijn gezin erop attent maken dat zij iedere keer dat zij de beker drinken, minstens iets meer dan de helft van de beker in één keer moeten leeg drinken en dat zij bij de vierde beker minstens in één keer een Revi iet moeten drinken. Zij moeten ook de bedoeling hebben om de Mitsvot te vervullen van de vier bekers, om het verhaal te vertellen van de Uittocht uit Egypte en om Matsa en Maror te eten. Ook voor de vrouwen gelden al deze Mitsvot. Maar het is niet de gewoonte dat zij leunen. Men zegt de Kiddoesj zoals die in de Hagada staat en drinkt de beker leeg terwijl men op zijn linker zij leunt. En als het mogelijk is drinkt men iedere keer de hele beker leeg, zoals de Poskiem gezegd hebben. 3 Daarna wast men zijn handen zonder Beracha en droogt men ze af. Dan snijdt men een stuk van de Karpas af voor zichzelf en voor alle leden van zijn huisgezin, maar ieder krijgt minder dan een Kezajit; dat dompelt men in zout water en zegt daarover de Beracha Boree Prie Ha adama. En men bedenkt daarbij dat deze Beracha ook dient voor de Maror. Men eet dit [Karpas] ook leunend op zijn linker zij. 1 Daarna neemt men de middelste Matsa en breekt die in twee stukken. Men legt het grootste stuk in zijn kussen voor Afikoman. Het is de gewoonte om de Afikoman in een doek te wikkelen, ter herinnering aan wat er geschreven staat [Sjemot 12:34]: Hun baktroggen waren gebonden in hun kleren. Sommigen leggen het zo op hun schouder, ter herinnering aan de uittocht uit Egypte. En daar de Afikoman de plaats inneemt van het Pesach-offer, is het belangrijk en moet het het grootste stuk zijn [van de afgebroken middelste Matsa]. Het kleinste deel legt men weer terug op zijn plaats op de schotel. De Matsot worden nu opengedekt en opgetild en men zegt: Ha Lachma Anja, Di Achloe... enz.. tot Volgend jaar als vrije mensen. En wie zegt: Keha Lachma Anja [zoals in sommige Hagadot staat], die zegt niet het woordje Di. 2 4 Daarna schenkt men de tweede beker wijn in en een jong kind vraagt: Ma Nisjtanna? Wanneer er geen klein kind aanwezig is, vraagt een van zijn andere zonen het of zijn dochter of een vriend of zijn vrouw. Daarna zegt men: Avadiem Hajinoe, enz. En men hoort aan de leden van zijn huisgezin de woorden van de Hagada uit te leggen in de taal die zij begrijpen. 3 Wanneer hij [de leider van de Seder] zelf geen Hebreeuws begrijpt, dan leest hij het voor uit een Hagada met vertaling in het Jiddisch [of een andere taal]. Men moet iedere zin vertalen in zijn eigen taal en dat geldt met name voor de woorden: Rabban Gamlieel was gewoon te zeggen, enz.., want men moet de bedoeling en betekenis van het Pesachoffer, de Matsa en de Maror begrijpen. Wanneer men aankomt bij Vehie Sjè amda, enz., dekt men de Matsot toe (opdat de Matsot niet

7 622 4 Als men zeker weet dat men de handen rein heeft gehouden vanaf het wassen voor Karpas, wast men nu zonder Beracha. Het is beter om de handen onrein te maken en nu met Beracha handen te wassen. 5 Men moet twee olijfgrootten tegelijkertijd in de mond stoppen en ze kauwen. Het is voldoende dat men een Kezajit tegelijk inslikt en daarna de rest inslikt. Bedi avad heeft men de plicht vervuld zelfs wanneer men geen Kezajit tegelijkertijd heeft ingeslikt, zolang men maar niet meer dan Kedee Achilat Pras gewacht heeft (zie wat de Bi oer Halacha vraagt over de eis dat men twee olijfgrootten tegelijk naar binnen moet stoppen). Bedi avad, indien men één Kezajit heeft gegeten van zowel de volledige als van de gebroken Matsa, heeft men zijn plicht vervuld. 6 Als het wel stevig geweekt is maar nog niet helemaal opgegaan is in het vocht, is het onduidelijk of het nog goed is. Sommigen zeer vrome mensen zijn Machmier en weken Matsot op Pesach niet en koken ze ook niet. 7 Sommigen zijn hier niet zo zeker van. 8 De Bi oer Halacha schrijft dat het wellicht beter is om de verbale verklaring over het gebruik van Hilleel na het eten van Koreech te zeggen omdat het verboden is om te onderbreken tussen de Beracha over de Maror en Koreech.

8 623 HOOFDSTUK 119 DE SEDERAVOND beschaamd worden als men hen laat liggen en de beker opheft). Men neemt de beker in de hand en zegt: Vehie Sjè amda, enz. tot Mijadam. Daarna dekt men de Matsot weer open. Wanneer men komt bij de woorden Matsa Zo [deze Matsa], dan neemt men de halve Matsa die op de schotel ligt en toont die aan de leden van zijn gezin en zegt: Matsa Zo, enz. Zo ook tilt men bij Maror Zè de Maror op. Maar als men zegt: Pesach Sjèhajoe Avotenoe Ochliem, enz. tilt men de Zero a niet op, want hoewel het daar ligt als aandenken van het Korban Pesach, mag het toch niet lijken alsof het als zodanig gewijd is. Wanneer men aankomt bij de woorden Lefichach, dekt men de Matsot dicht; iedereen neemt zijn beker wijn in zijn hand en houdt die opgeheven tot de afsluitende Beracha Ga al Jisra eel. Daarna zegt men de Beracha Boree Prie Hagafen en drinkt de beker leeg terwijl men op zijn linker zijde leunt. 5 Daarna wast men zijn handen en zegt daarvoor Al Netilat Jadajiem, 4 en men maakt Motsie over de Matsot. Op Jom Tov moet men brood breken over twee hele broden maar de Mitsva om Matsa te eten is om van de halve Matsa te eten, die men Lechem Oni [armenbrood] noemt, omdat het de gewoonte van armen is om slechts een stukje brood te eten. Daarom neemt men, als men de Beracha Hamotsie zegt, de twee hele Matsot in zijn hand met de halve Matsa daartussenin en dan zegt men de Beracha Hamotsie. Vervolgens legt men de onderste Matsa neer en houdt alleen nog de bovenste en de halve middelste Matsa vast. Daarover zegt men de Beracha: Al Achilat Matsa, en men breekt vervolgens een stuk af van zowel de bovenste als van de halve Matsa, van ieder een stuk ter grootte van een Kezajit. En datzelfde geeft men ook aan alle leden van zijn gezin en men eet de twee stukken bij elkaar, terwijl men op zijn linker zijde leunt. 5 En in deze landen is het de gewoonte dat men op deze avonden de Matsa niet in zout doopt, noch als men de Beracha Hamotsie zegt, noch als men de Beracha Al Achilat Matsa zegt. 6 Wie niet in staat is de Matsa te kauwen, mag hem in water laten weken, mits de Matsa niet volledig opgelost wordt. 6 Een zieke of bejaarde die de Matsa, als die in water geweekt is, niet kan eten, mag hem in wijn of in welke andere drank dan ook weken. Wanneer men op deze manier de Matsa weekt om daarmee aan zijn plicht te voldoen, mag men hem niet 24 uur laten weken, want dan wordt hij als gekookt beschouwd, en daarmee kan men niet aan zijn verplichtingen voldoen. 7 Men moet overigens ook oppassen niet iets anders te doen met de Matsa waardoor die niet meer als brood beschouwd kan worden. 7 Daarna neemt men de hoeveelheid van een Kezajit van de Maror en geeft die ook aan alle leden van zijn gezin; de Maror doopt men in de Charoset. Daarna schudt men de Charoset er weer af, opdat de smaak van de Maror niet geneutraliseerd wordt door de Charoset. Men zegt de Beracha Al Achilat Maror en men eet de Maror zonder te leunen. Daarna neemt men van de onderste Matsa eveneens de hoeveelheid van een Kezajit en ook een Kezajit Maror, en dat doopt men ook een beetje in de Charoset, en schudt dat er vervolgens weer af. Men legt de Maror tussen de Matsa [als een sandwich] en men zegt: Keen Asa Hilleel, 8 enz. en men eet dat leunend op. Een Kezajit is de hoeveelheid van ongeveer een halve Beetsa [een half ei, 28,8 tot 50 cc]. Maar sommigen zeggen dat het iets minder is dan eenderde ei [dus 18,6 33 cc]. En omdat Maror in deze tijd een verplichting is die door de Rabbijnen is opgelegd, mag iemand die het moeilijk vindt om de Maror te eten, op deze laatste mening vertrouwen en hij eet dan iets minder Maror maar wel zoveel als eenderde ei; daarover zegt hij de Beracha [Zie Sjoelchan Aroech HaRav]. Een zieke die helemaal geen Maror kan eten, moet op zijn minst een klein beetje van de bitterkruiden kauwen, waarmee men aan de verplichting van de Mitsva kan voldoen, zodat hij de bittere smaak in zijn mond proeft, maar daar zegt hij geen Beracha over.

9 624 9 Het is mooi als men die van de Seiderschotel kan eten. 10 Men moet opletten het Afikoman te eten voor Chatsot. Ook Halleel moet men proberen a priori voor Chatsot te zeggen. 11 Volgens de Misjna Beroera is het a priori goed om dat zo te doen. 12 Men moet Machmier zijn om na Afikoman geen alcoholische dranken meer te drinken. A priori moet men niets drinken behalve water en thee e.d. 13 Opdat men drie mensen zal hebben bij het zeggen van Halleel. 15 Hier schenkt men de beker van Elijahoe in. 16 Hetzelfde geldt bij Ana. 17 De Maharam had de gewoonte om eerst de Pioetiem te eindigen; daarna dronk hij de vierde beker. 18 Thee e.d. zijn toegestaan. Op de tweede dag Jom Tov kan men Mekiel zijn ook bij andere, niet alcoholische, dranken. 19 Men moet proberen bezig te blijven met de voorschriften van Pesach en het vertellen over de uittocht uit Egypte. 14 Het verbod geldt voor wijn en andere alcoholische dranken en de drank die in die streek als sociale drank gedronken wordt. Omdat dit na de Afikoman is, moet men hier a priori op letten.

10 625 HOOFDSTUK 119 DE SEDERAVOND 8 Daarna gebruiken wij de maaltijd. Men hoort de hele maaltijd leunend te eten. Het is de gewoonte om eieren 9 te eten bij deze maaltijd. Een verstandig mens overeet zich niet, zodat hij de Afikoman nog met smaak kan eten als een Mitsva zodat dat hij zich daartoe niet hoeft te dwingen. Op beide avonden eet men geen geroosterd vlees, zelfs geen geroosterde kip. Dit geldt ook voor vlees dat eerst gekookt was en daarna in een pan geroosterd werd; dat eet men niet. Sommigen hebben de gewoonte om op beide avonden niets te eten dat ingedoopt is, behalve de tweemaal, dat indopen een Mitsva is, opdat duidelijk is dat we die twee keren indopen voor de Mitsva. Na afloop van de maaltijd eet men de Afikoman op ter herinnering aan het Korban Pesach, dat men aan het einde van de maaltijd 10 at, zodat men zich daaraan verzadigde. Men moet daar de hoeveelheid van twee Zetiem 11 [olijven] van eten, eenmaal ter herinnering aan het Pesach-offer en eenmaal ter herinnering aan de Matsa, dat men samen met het Korban Pesach at. Maar in ieder geval eet men er niet minder dan een Kezajit van en men eet het leunend. Het is verboden om na de Afikoman nog iets te eten. 12 Daarna schenkt men de derde beker wijn in voor de Birkat Hamazon [het dankgebed na de maaltijd]. Men moet daarbij opletten dat de beker geen resten wijn bevat van de vorige keer dat men eruit gedronken heeft en men er Matsa in heeft gedoopt tijdens de maaltijd. Wanneer de beker niet schoon is moet men hem omspoelen en schoonwrijven [zie hst. 45 4]. Het is een Mitsva om Mezoeman te bensjen [met minstens drie volwassen mannen] 13 maar daartoe gaat men niet van huis tot huis [om die drie man te verzamelen], want iedereen hoort de Birkat Hamazon te zeggen op de plaats waar hij gegeten heeft. Het is de gewoonte dat de heer des huizes voorgaat bij het bensjen, zoals er geschreven staat [Misjlee 22:9]: Wie een goed oog heeft, zegt de Beracha [zie hst. 45 5]. En hij [de heer des huizes] wordt beschouwd een goed oog te hebben, zoals er geschreven staat [aan het begin van de Hagada]: Al wie honger heeft, kom en eet mee. Daarna zegt men de Beracha over de wijn en drinkt men de derde beker leeg, terwijl men leunt. Het is verboden om tussen deze beker en de vierde beker iets te drinken Na de Birkat Hamazon schenkt men de vierde beker in. 15 Men opent de deur ter herinnering aan het feit dat het een Leel Sjimoeriem [een nacht van bescherming; Sjemot 12:42] is en men nergens bang voor is. En dankzij deze verdienste van vertrouwen zal de Masjiach komen en dan zal de Heilige, gezegend is Hij, Zijn wraak uitstorten over de volkeren. Daarom zeggen wij: Sjefoch Chamatcha, enz. Daarna beginnen wij met Lo Lanoe [het tweede deel van Halleel] dat wij tot het einde zeggen. Wanneer men aan Hodoe toekomt, en men is met zijn drieën, zelfs al is men alleen met zijn vrouw en jonge kinderen, die wel de leeftijd bereikt hebben voor onderwijs, dan herhalen zij zoals men in een Minjan antwoordt. 16 Men drinkt een volle Revi iet van de vierde beker 17 en zegt daarna de na-beracha over de wijn. Daarna vervolgt men de rest van de Seder, zoals die in de Hagada staat afgedrukt. Nadat men de vierde beker gedronken heeft, mag men niets anders meer drinken dan water. 18 Wanneer men nog niet overmand wordt door de slaap, zegt men na het lezen van de Hagada Sjier Hasjiriem [het Hooglied]. 19 Het is de gewoonte om deze avond niet de gebeden voor het slapen te zeggen, behalve de eerste afdeling van Sjema [zie hst. 71 4] en de Beracha Hamappiel, om te laten zien dat wij er vertrouwen in hebben dat de nacht van de bewaking ons beschermt tegen allerlei schadelijke invloeden, en dat wij geen extra bescherming nodig hebben. 10 Ook iemand die de rest van het jaar geen wijn drinkt omdat hij daar niet tegen kan, moet nu tot het uiterste gaan om de vier bekers te drinken, zoals onze Geleerden gezegd hebben [Nedariem 49b] dat Rabbi Jehoeda Bar Rabbi Ilai, die de vier bekers van Pesach dronk, hier erg veel last van had tot Sjavoe ot. Maar in ieder geval kan men het met water verdunnen, of men drinkt rozijnenwijn [zie hst en 49 3]. Men mag ook honingwijn drinken als dat als een belangrijke drank wordt beschouwd in het land waar men woont. 11 Als de Afikoman verloren is geraakt, eet men een Kezajit van een andere Matsa die speciaal voor de Mitsva is gebakken. En als men dat niet heeft, eet men een Kezajit van een andere Matsa.

11 De Misjna Beroera schrijft dit alleen na bensjen. 21 De Misjna Beroera meent dat het volgens onze Minhag, dat bensjen niet over een beker wijn geschiedt, men zijn handen kan wassen en de Afikoman kan eten en kan bensjen zonder beker met wijn. 22 Op voorwaarde dat het een Sjemoera Matsa was. Men verlaat zich niet op de Kezajit die men gegeten heeft voor Motsie.

12 627 HOOFDSTUK 119 DE SEDERAVOND 12 Als men vergeten heeft om de Afikoman te eten en men realiseert zich dat nog voor Birkat Hamazon, dan eet men die alsnog, ook al heeft men al zijn handen met Majiem Acharoniem gewassen of zelfs als men al begonnen is met de Zimmoen; men hoeft dan niet opnieuw Motsie te maken. Hoewel zijn gedachten niet meer bij het eten waren, wordt dat niet beschouwd als een mentale onderbreking, omdat men verplicht is het Afikoman te eten en wij gevoed worden aan de Tafel van de Albarmhartige. Toch moet men wel opnieuw zijn handen wassen 20 maar zonder de Beracha Al Netilat Jadajiem. Wanneer men zich de Afikoman pas na de Birkat Hamazon herinnert, maar voordat men de Beracha Boree Prie Hagafen gezegd heeft over de derde beker, dan wast men zijn handen maar men zegt ook nu geen Al Netilat Jadajiem [volgens Prie Megadiem], men zegt de Beracha Hamotsie en eet een Kezajit. Daarna zegt men opnieuw de Birkat Hamazon en dan zegt men de Beracha voor de derde beker en drinkt die leeg. Maar wanneer men zich de vergissing pas realiseert nadat men al de Beracha Boree Prie Hagafen gezegd heeft over de derde beker, dan drinkt men de beker leeg. En wanneer men bij andere gelegenheden gewend is de Birkat Hamazon te zeggen zonder beker wijn, dan wast men zijn handen, eet de Afikoman en daarna zegt men nog eens de Birkat Hamazon zonder beker [wijn]. Maar als men altijd zorgvuldig is om de Birkat Hamazon te zeggen over een beker [wijn], dan eet men de Afikoman niet meer, want (dan zou men de Birkat Hamazon ook nu over een beker wijn moeten zeggen en) men zou dan [een vijfde beker] toevoegen (en dat mag niet, want we drinken op deze avond precies vier bekers). 21 Men vertrouwt dan op de Matsa die men aan het begin gegeten heeft. 22