17 jaar wintertellingen roofvogels Voorne-Putten Uitgelicht: De lepelaar Op stap met Ger Maatkamp Ervaringen van een cursist

Transcriptie

1 17 jaar wintertellingen roofvogels Voorne-Putten Uitgelicht: De lepelaar Op stap met Ger Maatkamp Ervaringen van een cursist

2 interactieve inhoudsopgave klik op het onderwerp om naar het artikel te gaan. Voorwoord 1 Activiteiten kalender 2 Activiteiten kalender IVN afdeling Voorne-Putten-Rozenburg 2 Activiteiten 3 Vogelexcursie naar de Oostvaardersplassen 3 Vogelexcursie naar Westkapelle 3 Euro Birdwatchday Lezing over vogelvriendelijke tuinen 4 Natuurfotografie in de praktijk 4 Ganzenexcursie naar Goeree en Schouwen 4 Van en over de werkgroepen 5 De plantenwerkgroep inventariseert diverse natuurgebieden. 5 Vogelwerkgroep 5 Kerkuilbraakballen pluizen 5 Muizenonderzoek 5 Lasiobolus macrotrichus op reeënkeutel 6 Verslagen 7 Verslag libellenexcursie naar Paarlo 7 De Projectgroep Torenvalken 10 Winterroofvogeltellingen op Voorne-Putten Op stap met Ger Maatkamp 23 De lepelaar 25 De naakt- en huisjesslak, een slijmerig verhaal 28 Basis Cursus 2013 Vogels leren kennen 31

3 In de BRANDING tijdschrift van de KNNV afdeling Voorne In de BRANDING bevat mededelingen van de KNNV afd. Voorne en verschijnt viermaal per jaar: 1 februari, 1 mei, 1 september en 15 november. Kopij inleveren bij Tom van Wanum in Word formaat & foto s separaat naar tomvanwanum@xs4all.nl Inleveren vóór 1 januari, 1 april, 1 augustus en 15 oktober Redactie: Tom van Wanum, Theo Briggeman, Jan Alewijn Dijkhuizen, John van der Knaap, Marianne op den Dries, Peter Vermaas Lidmaatschap en contributie: Jaarcontributie 2013 met automatische incasso: 32,00 huisgenootleden: 9,00 jeugdleden (tot 26 jaar): 15,00 Bank: Triodos rekening nummer: , t.n.v. KNNV afd. Voorne te Hellevoetsluis. Opzeggen lidmaatschap: Altijd twee maanden voor het einde van het verenigingsjaar, dat is dus vóór 1 november. Bestuur: Voorzitter Theo Briggeman voorzitter@voorne.knnv.nl Secretaris Jan Alewijn Dijkhuizen secretaris@voorne.knnv.nl Officiële stukken, verzoeken aan werkgroepen etc. naar het adres: Duinstraat 16, 3235 NK Rockanje Penningmeester Marianne op den Dries penningmeester@voorne.knnv.nl Natuurhistorisch secretaris Tom van Wanum tomvanwanum@xs4all.nl Ledenadministratie Marianne op den Dries ledenadministratie@voorne.knnv.nl Nieuwe leden, adreswijzigingen en alle andere ledenmutaties naar het adres: Witte de Withplein 5, 3223 SM Hellevoetsluis Leden Erik Ketting ketti203@planet.nl Katie van der Wende kvdwende@hotmail.com PR aanspreekpunt Hans op den Dries lunde06540@upcmail.nl Internet site KNNV afd. Voorne Webmaster John van der Knaap webmaster@voorne.knnv.nl Werkgroepen: Paddenstoelen Jan den Exter jde18470@gmail.com Planten Theo Hagendoorn hagendt@bp.com Vlinders Wim Prins prinswn@gmail.com Vogels Peter Vermaas p.vermaas@gmail.com Zoogdieren Jan Alewijn Dijkhuizen janalewijndijkhuizen@kpnmail.nl Libellen Hugo van der Slot hugovanderslot@online.nl Schilderen/Tekenen Henk Dries 3233cj8@hetnet.nl KNNV afd. Voorne voorpagina: Torenvalk, foto: Peter Vermaas, inzet: Lasiobolus macrotrichus, foto: Hugo van der Slot Wilt u alle foto s in kleur kunnen bekijken, lees dan In de Branding digitaal op onze website. Het thema voor IdB nr. 4 is Strypse Wetering. Beste leden, Inmiddels is de eerste digitale nieuwsbrief aan u allen verzonden. Indien u deze brief niet heeft ontvangen kan dat betekenen dat het bestuur niet over uw juiste adres beschikt. Mocht dat het geval zijn, dan hierbij het verzoek uw mailadres aan de ledenadministratie (ledenadministratie@voorne.knnv.nl) door te geven.

4 Voorwoord Schreef ik in het vorige nummer nog dat we een koud en nat voorjaar kenden, nu schrijf ik dit stukje onder welhaast tropische omstandigheden. Het journaal heeft het al over een echte hittegolf, de mussen vallen in spreekwoordelijke zin bijna dood uit de dakgoot. De zomer vordert intussen gestaag. Boven mijn tuin scheert een flinke groep gierzwaluwen. Nu nog present maar het zal niet lang meer duren en ze vertrekken al weer. Gierzwaluwen blijven ons boeien, zeker als je beseft dat deze vogels nauwelijks op de grond komen en zelfs al vliegende slapen. Over vogels gesproken, dit nummer heeft vogels als thema. Han Meerman beschrijft het leven van de lepelaar, een altijd weer markante verschijning in onze regio. Uit de Wadden komen berichten van tientallen dode lepelaars, bij ons is dat bij mijn weten nog niet het geval. Over de oorzaak tasten we nog in het duister, onderzoek is gewenst. Sjaak Lobs vertelt over de revival van het torenvalkproject, een soort waar het minder goed mee gaat dan je zou verwachten. Het hoofdartikel is dit keer van de hand van Hans op den Dries. Hij beschouwt de resultaten van 17 jaar winterroofvogeltellingen op ons eiland en vergelijkt deze met de resultaten die soortgelijke tellingen op Tiengemeten en in de Hoeksche Waard opgeleverd hebben. Een boeiend artikel, waarin de auteur ontwikkelingen in de roofvogelstand analyseert. De redactie streeft er naar meer van dit soort overzichtsartikelen te plaatsen, zodat ons blad nog meer diepgang krijgt. Al met al een aardig inkijkje in het vele en volhardende werk van onze altijd weer zeer actieve vogelwerkgroep. Jan Moons volgde dit voorjaar de vogelcursus voor beginnende vogelaars en ontdekte een groot aantal vogels die hij voorheen nooit hoorde of zag. Gewoon vogelen in je eigen tuin: er gaat een wereld voor je open. Natuur dicht bij huis dus. Op 8 oktober organiseren we samen met het IVN een lezing van Luci van Engelen van Vogelbescherming Nederland over vogelvriendelijke tuinen. Het onderwerp sluit mooi aan bij het thema van dit nummer. Onze eerste gezamenlijke lezing met het IVN en vooral ook bedoeld voor geïnteresseerde niet leden. Maar natuurlijk zijn onze leden ook meer dan welkom. Veel plezier! Theo Briggeman Voorzitter in de BRANDING web - 1

5 Activiteiten kalender Weekend 7 en 8-9 Zaterdag 21-9 Weekend 28 en 29-9 Zaterdag 5-10 Zaterdag 5-10 Dinsdag 8-10 Zaterdag Zaterdag Muizenonderzoek met Jan Alewijn Dijkhuizen uur VWG excursie naar de Oostvaardersplassen Muizenonderzoek met Jan Alewijn Dijkhuizen uur Vogelexcursie naar Westkapelle met Tom van Wanum uur - Eurobirdwatchday uur uur Lezing over vogelvriendelijke tuinen uur - Natuurfotografie in de praktijk uur uur Ganzenexcursie met Julius Röntgen Westduinen, Goeree Parkeerplaats Mac Donald s, Spijkenisse Meertje de Waal, Rockanje Parkeerplaats Delta Expo, Stellendam Zeetrektelpost Maasvlakteweg Bezoekerscentrum ZHL Tenellaplas Bezoekerscentrum ZHL Tenellaplas Aanmelden! Parkeerplaats Delta Expo, Stellendam Kijkt u voor de zekerheid even op onze internetsite of een activiteit doorgaat zoals die hierboven aangegeven staat. Dit voorkomt tevergeefs reizen en teleurstelling. Activiteiten kalender IVN afdeling Voorne-Putten-Rozenburg Zaterdag 7-9 Zaterdag 5-10 Woensdag Excursie Schouwen uur Paddenstoelenexcursie In het Mildenburgbos uur Thema avond Passie voor de natuur Zie website IVN voor nadere informatie Ingang Hoflaan Bezoekerscentrum ZHL Tenellaplas Meer informatie over deze activiteiten op de website. in de BRANDING web - 2

6 Activiteiten Vogelexcursie naar de Oostvaardersplassen zaterdag 21 september: VWG-excursie naar de Oostvaardersplassen. Vertrek om 08:00 uur vanaf de parkeerplaats McDonalds, Spijkenisse. Het gebied van de Oostvaardersplassen bestaat uit een uitgestrekt gebied met diverse biotopen. Bekend is de enorme hoeveelheid herten die vanaf de Praambult te zien zijn. We hopen natuurlijk op de aanwezigheid van de zeearend die daar ook dit jaar gebroed heeft. Ook bestaat de kans op het zien van raven en vossen. Er zijn verschillende kijkhutten en schermen langs de rietkragen. Vanaf het bezoekerscentrum lopen we het gebied in naar de grote kijkhut de zeearend. Door de gevarieerdheid van het landschap kun je er van alles tegenkomen: blauwborst, baardman, snor, grote zilverreiger, grote bonte specht, maar ook waterral, koereiger, grauwe klauwier zijn hier gesignaleerd. Welke soorten er op 21 september zullen zijn blijft een verrassing. Als je meegaat, stuur dan even een mailtje naar Peter Vermaas Vogelexcursie naar Westkapelle Zaterdag 5 oktober, een vogelexcursie naar Westkapelle. Vertrek om uur van de parkeerplaats bij de Delta Expo, Haringvlietplein 3, 3251 LD Stellendam. Het blijft altijd lastig een vogelexcursie te plannen met als doel trekvogels te gaan zien en horen. Het weer zal bepalen of er trek is, en zo ja, in welke mate en welke soorten er langs trekken. Het voordeel van Westkapelle is dat we daar diverse mogelijkheden hebben. Vanaf de dijk hebben we goed zicht op de langstrekkende zeevogels. Lopende over het puinpad richten we ons op overtrekkende zangers en als dat allemaal niets oplevert, kunnen we nog altijd gaan bokjes trappen. Inmiddels is het recent aangelegde Noordervroon in de trektijd zeer de moeite waard gebleken om met een bezoek te vereren en ook daar zullen we gaan kijken. Graag aanmelden bij Tom van Wanum, tomvanwanum@xs4all.nl telefoon Euro Birdwatchday 2013 Zaterdag 5 oktober, (zee)vogels kijken in het kader van Euro Birdwatchday. Van 8.00 uur tot uur op de zeetrektelpost aan de Maasvlakteweg. Ook dit jaar hebben een aantal leden van de vogelwerkgroep Voorne zich aangemeld om deel te nemen aan de Euro Birdwatchday. Tijdens deze vogelkijkdag gaat het vooral om het gezamenlijk tellen van vogels en dat doen we op onze eigen nieuwe telpost aan de Maasvlakteweg op de 2e Maasvlakte. Op deze telpost wordt bijna iedere zondag in het seizoen van september tot juni geteld vanaf 15 minuten voor zonsopkomst tot 3 uur erna. De zeetrektellers doen al voor de 4e keer mee aan de Euro Birdwatchday en zitten dan vol verwachting te turen over het water wat voor vogels er langs vliegen. Dit doen we die dag van tot uur. Als het slecht weer is, dus veel wind, dan zitten we er langer. Soms wat minder prettig maar de kick dat je bijzondere vogels kunt zien vergoedt alles. Mocht U belangstelling hebben om dit mee te maken? U bent van harte welkom en voor verdere informatie kunt u mij bellen. Henk Walbroek, tel in de BRANDING web - 3

7 Lezing over vogelvriendelijke tuinen Dinsdag 8 oktober: Lezing over vogelvriendelijke tuinen door Luci van Engelen, Stadsvogeladviseur & Tuinvogelconsulent voor Vogelbescherming Nederland. Aanvang uur. Bezoekerscentrum Tenellaplas. Deze lezing wordt samen met het IVN georganiseerd en is ook bedoeld voor niet leden, die we met dit soort lezingen voor de natuur willen interesseren. Hoe een tuin vogelvriendelijk te maken is, zal uitgebreid aan de orde komen. Voedselbronnen en waardplanten voor insecten, die op hun beurt weer als voedsel dienen voor de vogels, passeren de revue. Documentatiemateriaal over vogelvriendelijke tuinen zal beschikbaar zijn. Natuurfotografie in de praktijk Zaterdag 12 oktober: Natuurfotografie in de praktijk uitwisselen van kennis en ervaring in de omgeving van het bezoekerscentrum Tenellaplas (een vervolg op de fotografieavond van 18 januari jl.). Aanvang: uur. Tijdens de informatieve avond van 18 januari 2013 zijn door fotograferende KNNV leden allerlei ervaringen uitgewisseld omtrent het fotograferen van natuur. Van schuiltent tot pindakaas lokmethoden, van voorbeelden met telelenzen tot macrofoto s. Omdat we enorm veel van elkaars voorbeelden en werkwijzen kunnen leren, is toen afgesproken om die uitwisseling van ervaringen in de praktijk te brengen. Op zaterdagochtend 12 oktober beginnen we om uur bij het bezoekerscentrum Tenellaplas. We stoppen omstreeks uur. Rond die locatie zijn genoeg onderwerpen te vinden om elkaar te laten zien hoe je onder bepaalde omstandigheden betere foto s kunt maken. Het is de bedoeling dat we van elkaar leren door daadwerkelijk te fotograferen. Dus apparatuur meenemen! Meld je aan bij Peter Vermaas. Geef dan ook gelijk aan waar je interesse naar uitgaat: p.vermaas@gmail.com Ganzenexcursie naar Goeree en Schouwen Zaterdag 21 december, een ganzenexcursie met Julius Röntgen. Verzamelen om uur op de parkeerplaats bij de Delta Expo, Stellendam. Dit is een halve dag excursie. Een traditie wordt voortgezet met deze excursie op de laatste zaterdag voor Kerstmis. Julius Röntgen neemt u mee langs de bekende ganzengebieden op Goeree. Neemt u wat proviand mee: koffie, appel- of sinaasappelsap, boterkoek, spritsen of Goudse stroopwafels. En vergeet vooral uw warme kleding en laarzen niet. Het kan gemeen koud zijn! Bij slecht zicht van minder dan 100 meter gaat de excursie niet door. Voor twijfelgevallen: bel tussen en uur op zaterdagochtend met Julius Röntgen, of in de BRANDING web - 4

8 Van en over de werkgroepen Planten De plantenwerkgroep inventariseert diverse natuurgebieden. Tijdens deze inventarisaties proberen we ook onze kennis van wilde planten te vergroten. Belangstellenden, die meer over wilde planten willen weten, zijn van harte welkom. We vertrekken elke maandagavond (op feestdagen kan dit een andere dag zijn) om 19:00 uur vanaf het verzamelpunt. Een link naar het verzamelpunt op Google Maps vindt u op de website bij het programma van de plantenwerkgroep. Houd ook de website in de gaten voor eventuele wijzigingen in het programma. Namens de plantenwerkgroep, Theo Hagendoorn, Wim Kleijburg, Frans Overes, Erik Ketting 2 september Polder Biert Hoek Zeedijk Ruigendijk 9 september Heveringen Parkeerplaats Tenellaplas Zoogdieren Kerkuilbraakballen pluizen Ook dit najaar bent u welkom bij de zoogdierwerkgroep om braakballen te pluizen van kerkuilen. Ger Maatkamp en Jan Alewijn Dijkhuizen begeleiden u bij het pluizen van alle soorten muizen uit de kerkuilbraakballen. Zo kunt u planteneters, vleeseters en alleseters leren herkennen. De avonden worden gehouden in het bezoekerscentrum Tenellaplas en duren van uur tot uur. Alle materialen zijn aanwezig. Pluisdata: 24 september 15 oktober 22 oktober 5 november 19 november 3 december 17 december Muizenonderzoek Er worden dit najaar weer diverse muizenonderzoekjes gedaan, zo gaan we in het weekeinde van 7 en 8 september naar de Westduinen op Goeree en 28 en 29 september naar meertje de Waal bij Rockanje. meer informatie: Jan Alewijn Dijkhuizen, Vogels De vogelwerkgroep komt bijeen op vrijdagavonden in het BC Tenellaplas. Om 19:45 uur start de vergadering waarna er na de pauze om ongeveer 21:00 uur meestal een lezing of presentatie volgt. De onderwerpen na de pauze voor de komende maanden zijn: 13 september 2013: BMP tellers doen verslag van hun ervaringen en resultaten van de broedvogelinventarisaties. 11 oktober: Zeetrektellers geven informatie over hun (soms onder barre omstandigheden verworven) telgegevens. 8 november: Soortherkenning met behulp van videofragmenten van Mark Plomp. (nadere informatie over deze avond volgt via de website) 13 december: Deze avond wordt gevuld met bijdragen van VWG leden die uit eigen ervaring vertellen over vogelrijke vakantiebestemmingen binnen Europa. in de BRANDING web - 5

9 Paddenstoelen Lasiobolus macrotrichus op reeënkeutel In tijden van paddenstoelenschaarste loont het om de keutels van reeën goed te bekijken. Het leverde in dit geval een nieuwe soort voor Nederland op. Lasiobolus macrotrichus: een weliswaar minuscuul maar heel fraai zwammetje. Op een droge, koude en winderige dag in maart, als de paddenstoelen maar niet willen komen, is er soms wel wat leuks te vinden op keutels. Maar je moet er wel voor bukken. En dan blijkt het ook nog een nieuwe soort te zijn: een borstelbekertje en wel Lasiobolus macrotrichus. De keutels lagen in een bos in Oostvoorne op een hoopje vochtige bladeren van loofbomen. Het is verrassend om een keuteltje vol met kleine geeloranje gekleurde sterretjes, met het blote oog al zichtbaar, te zien. Een loepje op zak is wel een must, om de details en de bijzondere schoonheid van dit kleinood te bekijken. Lasiobolus macrotrichus Lasiobolus macrotrichus behoort tot de zakjeszwammen (ascomyceten), zoals de meeste zwammetjes op mest. Er zijn vele soorten zakjeszwammen, meer dan soorten paddenstoelen met plaatjes, hoed en steel (basidiomyceten). Zakjeszwammen vormen hun sporen in zakjes (asci), vaak met acht tegelijk. Dit mestzwammetje heeft opvallend mooie haren. Met een loepje is dat goed zichtbaar. Omdat Lasiobolus macrotrichus nog niet eerder in Nederland gevonden is, heeft hij ook nog geen Nederlandse naam. In Nederland komen nu drie soorten Lasiobolus voor. Een wel vaker gevonden soort is Lasiobolus papillatus, met de Nederlandse naam: dwergborstelbekertje. Meestal is er een opeenvolging van mestzwammen bij de vertering van mest. Als de ene soort zijn werk gedaan heeft, komt de volgende soort. Dat kan een aantal weken doorgaan. Interessant is dat Lasiobolus macrotrichus op de reeënmest gevonden werd, tezamen met het hertenmestspikkelschijfje (Ascobolus sacchariferus). Dit is een in Nederland niet vaak gevonden soort. Omdat hij vrijwel kleurloos is en bijna onzichtbaar klein, is een stereomicroscoop noodzakelijk om hem te herkennen. in de BRANDING web - 6

10 Twee ascomyceten samen op een reeënkeutel. En wie weet wat er met de microscoop nog meer tevoorschijn komt. Eline Vis NB: De paddenstoelenwerkgroep loopt in principe elke vrijdagmiddag om half twee; vanaf ingang Donselaar,Mildenburgbos. Van tevoren bellen is wel raadzaam. Tel Verslagen Verslag libellenexcursie naar Paarlo Zon, warm en weinig wind, het weer zag er goed uit om libellen te gaan kijken. Na 2 jaar koud, nat en winderig, eindelijk de temperaturen die nodig zijn voor een lekker dagje libellen plezier. Op het lijstje stonden een paar doelsoorten die we graag wilden zien. Rond uur arriveerden we op de eerste plek, de zon stond al heerlijk aan de hemel en de temperatuur was zeer aangenaam. Het eerste gebiedje was plas-dras met poelen (met veel zonnebaarsjes), wat paarden en een zeer fraaie en kleurrijke vegetatie. Koraaljuffer, houtpantserjuffer, grote roodoogjuffer, lantarentjes en wat net uitgeslopen heidelibellen waren ons deel. grote roodoogjuffer De kanaaljuffer stond ook hoog op het verlanglijstje van een aantal mensen en voor deze soort moesten we een klein stukje rijden. Ondertussen hadden wolken zich voor de zon genesteld, maar de temperatuur was nog heerlijk. De kanaaljuffers lieten zich erg fraai bekijken en, zowel man als vrouw, ook gewillig fotograferen. Hier vlogen verder onder andere nog wat weidebeekjuffers, blauwe breedscheenjuffers en azuurwaterjuffers. Hierna verder naar de locatie waar kans was op gaffellibel, de doelsoort van de dag! De zon kon helaas de wolken niet meer verdrijven en, helaas voor ons, is de gaffellibel een libel die alleen vliegt als er veel zon is. We hebben alle mogelijke plekken afgezocht en zelfs nog de hulp ingeroepen van een lokale Limburgse libellenman, maar het mocht niet zo zijn. De gaffellibel liet zich niet zien. in de BRANDING web - 7

11 Gaffellibel Gelukkig is lopen langs de Roer geen straf, maar de doelsoort zien had het wel net afgemaakt. Dan maar op zoek naar de gevlekte glanslibel, ook al zo n zon minnende soort en de wolken wonnen het nog steeds van de zon. Met niet al te veel hoop het gebied ingelopen en na een meter of 300 kwam een prachtige bruine glazenmaker ons vermaken met zijn vliegkunsten. Over ons heen, voor ons langs en tussen ons door, niets was hem te gek. In het riet van de sloot zat nog het nodige spul dat we leuk konden bekijken alleen de gevlekte glans liet zich niet zien. Nog een stukje verder zagen we dan toch een exemplaar vliegen en later nog een tweede. Als de gevlekte glanslibel vliegt, gaat hij niet snel hangen of zitten, maar deze keer hadden we toch nog wat mazzel. Hij zocht een plek hoog in de boom op en met de verrekijkers waren toch mooi alle details te zien. Er konden zelfs nog wat recordshots gemaakt worden. Gewone bronlibel in de BRANDING web - 8

12 De laatste soort op het lijstje was de gewone bronlibel. Ook dit is weer een zonaanbidder en die zon scheen nog steeds niet. Echter na lang zoeken en lopen hebben we toch twee mooie, vliegende exemplaren kunnen bekijken. Ik had nog een bonusplek achter de hand voor het geval er tijd over zou zijn, maar wat vliegt de tijd (deed de gaffellibel dat ook maar ). Het was ondertussen uur geworden, De meesten van ons hadden het wel gehad en gingen tevreden huiswaarts. Jo, mijn Limburgse libellenmaatje wiens hulp ik had ingeroepen, is met de 2 overgebleven personen naar de bonusplek gegaan en daar hebben ze genoten van wat ze zagen. Wil je weten wat ze daar gezien hebben,...? Ga dan een volgende keer mee libellen kijken in Limburg! Ondanks dat de zon het grotendeels liet afweten hebben we, op de gaffellibel na, alle doelsoorten gezien en mooi kunnen bekijken. Het was leuk om in het Limburgseland naar libellen te zoeken. Jan Blasman was onze voorbeeldige chauffeur en ik dank hem en iedereen die erbij was voor de gezellige dag. Ik zal proberen komend jaar weer 2 dagen te prikken om ergens leuke soorten libellen te gaan bekijken. Wie weet tot dan. Tijdens de excursie hebben we de volgende soorten mogen noteren: lantaarntje, houtpantserjuffer, bruinrode heidelibel, grote roodoogjuffer, koraaljuffer, bloedrode heidelibel, steenrode heidelibel, azuurwaterjuffer, kanaaljuffer, blauwe breedscheenjuffer, watersnuffel, bruine glazenmaker, gevlekte glanslibel, platbuik, bosbeekjuffer, weidebeekjuffer en gewone bronlibel Hugo van der Slot in de BRANDING web - 9

13 De Projectgroep Torenvalken De Torenvalk (Falco tininculus) Wie kent hem niet? Biddend langs autowegen, boven weilanden. Het klassieke beeld van de torenvalk, kop naar beneden, staart gespreid, vleugelslagen indien nodig, biddend in de wind: onze meest voorkomende roofvogel. Het vrouwtje. Vrouwtjes zijn gemakkelijk te herkennen aan hun grotere formaat en de roodbruine en zwart gebandeerde kleur. De kop heeft een bruine kruin en de achterkop heeft fijne zwarte strepen. De wangen en keel zijn wit met een opvallende zwarte baardstreep. De mantel heeft donkere strepen die lopen in de bovenvleugel dekveren. De gebandeerde stuit is iets grijzer bruin, de staart toont zes tot zeven opvallende donkere banden en een witte punt. Het mannetje. De kop van het mannetje is blauwgrijs met iets lichtere wangen, donkere baardstreep en vaal gele keelvlek. De mantel en bovenvleugel dekveren zijn kastanje kleurig met zwarte vlekken, de stuit en staart zijn blauwgrijs op de brede zwarte eindband na. De rossig witte onderdelen met opvallende druppelvormige vlekken op borst en buik. De onderstaart dekveren zijn grijsachtig met een zwarte punt. Broedgedrag. Torenvalken broeden al op de leeftijd van een jaar en vormen waarschijnlijk een levenslange paarband. Het nest wordt niet zelf gebouwd. Ze broeden in oude nesten, holten in gebouwen, torens en geplaatste nestkasten. Vanaf midden april tot juni worden er door het vrouwtje 3 tot 6 eieren gelegd en, per ei, in dagen uitgebroed. Het legsel komt binnen een periode torenvalk van 3 tot 5 dagen uit, de nestduur is 27 tot 32 dagen en na nog eens 30 dagen zijn de jongen zelfstandig. Gewoonlijk gaat de familie daarna uit elkaar. Het ringproject. Het doel hiervan is om aan de weet te komen wat de vliegbewegingen van deze vogels zijn en hoe oud ze worden. Wij proberen dan ook de jonge vogels op het nest te ringen en te registreren, wat niet altijd mee valt. En wij hopen dan, als men een dode torenvalk vindt welke geringd is, deze aan ons gemeld wordt. Het contactadres is: A.v.d.Heiden Tel: of mobiel: Uit onderzoek is gebleken dat het sterftecijfer in het eerste jaar erg hoog is: ongeveer 80%. De jongen zijn vooral in de eerste maanden van hun zelfstandig leven nog weinig ervaren in het fourageren, in het zoeken van bescherming tegen slecht weer en in het ontwijken van allerlei gevaren. in de BRANDING web - 10

14 De Projectgroep Torenvalken Hoe het begon: Om dat te weten moeten wij terug in de tijd, om precies te zijn begin 1977, toen enkele enthousiaste natuurliefhebbers van de KNNV afdeling Voorne in Brielle bijeen kwamen om een vogelwerkgroep op te richten, met als eerste doelstelling het torenvalkenbestand in onze regio in kaart te brengen. In de daarop volgende zomer en herfst werden van bestaande groentenkisten waterdichte nestkasten gemaakt en in het vroege voorjaar 1978 op geschikte locaties opgehangen. In de loop der jaren werden meer kasten geplaatst en liep de populatie gestaag op. Zo bleek dat er in het jaar 1992 in totaal 66 kasten, verspreid over Voorne en Putten, aanwezig waren. In totaal betrof het 24 bezette nestkasten, wat een hoge bezettingsgraad was, met in totaal 83 pullen. In 1993 werd besloten om het torenvalkenproject stop te zetten. De onderzoekers vonden dat het belangrijkste doel bereikt was, namelijk om de torenvalk weer volledig in onze streek terug te brengen, wat naar mijn mening uitstekend gelukt was. In het voorjaar 2011 bleek dat het inmiddels weer onduidelijk was hoe het met het torenvalken bestand stond. De gegevens waren verouderd en niet meer bijgehouden. Besloten werd dat er op Voorne en Putten weer een volledige inventarisatie van torenvalkenkasten zou komen. Zodoende zijn een aantal mensen in het voorjaar 2011 bezig geweest om de kasten in kaart te brengen, met als resultaat dat er nog steeds een groot aantal kasten aanwezig is nl. 44. Op Voorne 29 en op Putten 15. Tevens werd in dat jaar ook gekeken naar de bezettingsgraad. Die bleek ten opzichte van 1993 drastisch te zijn teruggelopen, namelijk 24. In 2011 werden er 9 bezette kasten geteld en in 2012 ook 9. Wel positief is dat het aantal kasten weer toe nam naar 53, maar er was geen verhoging van de bezettingsgraad. We hopen dan ook door meer kasten te plaatsen de bezettingsgraad weer omhoog te krijgen. Tot slot: tijdens het lezen van het VWG rapport 15 jaar Torenvalken nestkasten kwam ik een gedicht van C.J.v.d.Lee tegen, dat ik jullie niet wil onthouden: Langs de snelweg stond ze biddend Boven de grasberm sturend met haar staart In de auto vlogen zij er langs en zittend Hadden zij slechts oog voor de wegenkaart Met de kop schuin naar benee gebogen Vleugel klappend, het lijf doodstil in de wind Wie wordt door t zien niet opgetogen Zoekend totdat zij iets eetbaars vindt Op volle snelheid slaan de vleugels heen en weer Bewoog daar iets in t gras naast de steen, evenwicht zoekend met de staart keer op keer Is er niets te vinden, dan gaat zij honderd meter heen. Namens de Projectgroep Torenvalk, Sjaak Lobs. in de BRANDING web - 11

15 Winterroofvogeltellingen op Voorne-Putten Inleiding Op 27 december 1997 is de Vogelwerkgroep van de KNNV afdeling Voorne gestart met het tellen van overwinterende roofvogels op Voorne-Putten en Rozenburg (inclusief het industriegebied). In dit verslag worden deze tellingen besproken. Er zal met name ingegaan worden op de wijze hoe en met welke frequentie deze zijn uitgevoerd. Daarnaast wordt ingegaan op de waargenomen soorten en, indien van toepassing, het aantal territoria van de betreffende roofvogel in de broedperiode. Ter vergelijking van onze gegevens zijn de gegevens van ons buurgebied de Hoeksche Waard gebruikt. Aanvankelijk was het de bedoeling om deze telling tweemaal per winterseizoen uit te voeren maar al snel werd duidelijk dat dit op lange termijn niet haalbaar zou zijn in verband met tijdgebrek. De telling vergt voor de meeste tellers toch minimaal een halve tot zelfs een hele dag. Er is toen besloten om in plaats van in december en in februari alleen een telling uit te voeren in februari. In 2001 hebben we nog een laatste wijziging doorgevoerd. We zijn overgegaan naar de eerste zaterdag van het jaar en in het geval deze dag te dicht bij nieuwjaarsdag kwam, is gekozen voor de tweede zaterdag van het jaar. Deze wijziging is ingevoerd, omdat in de Hoeksche Waard (Werkgroep Roofvogel Hoeksche Waard Oost) al sinds 1983 een soortgelijke telling in januari word uitgevoerd. De voorkeur heeft de zaterdag of als tweede dag de zondag. Een enkele telling viel buiten deze voorkeursdagen. Het telgebied is voor het grootste gedeelte gescheiden door de Nieuwe Waterweg, waardoor de kans op dubbeltelling minimaal was. In sommige situaties werden er losse waarnemingen doorgegeven. Deze werden dan op zich beoordeeld en eventueel toegevoegd. Uiteindelijk is het nagenoeg elk jaar gelukt alle gebieden te tellen. Daarbij moet wel worden opgemerkt dat de industriegebieden in de praktijk, op een enkele na, niet zijn meegeteld. Dit heeft er aan de ene kant mee te maken dat deze gebieden niet vrij toegankelijk zijn en aan de andere kant dat hier ook niet genoeg tellers voor waren. Wel zijn er met lichte regelmaat torenvalk, buizerd en slechtvalk in deze gebieden waargenomen en in voorkomende gevallen zijn deze aantallen ook doorgegeven en vermeld. Voor het vergelijk met de Hoeksche Waard moet worden opgemerkt dat de omvang van dit gebied iets groter is en meer een polderlandschap heeft. In het begin van het project is uitgegaan van een bepaald aantal soorten roofvogels, die mogelijk zouden kunnen worden waargenomen. Deze soorten zijn opgenomen in een basisoverzicht. Enkele van deze soorten zijn nimmer waargenomen, te weten: zwarte wouw, wespendief, visarend en boomvalk. In het overzicht van dit verslag zijn deze soorten dan ook weggelaten. Daarentegen zijn er in de tijd ook drie soorten extra opgenomen in de lijst, te weten: giervalk, bastaardarend en gier- x sakervalk (is kruising tussen gier- en sakervalk, vermoedelijk een ontsnapt exemplaar van een valkenier). Deze laatste drie soorten zijn uiteraard ook opgenomen in het overzicht en de grafieken. Tot slot wordt opgemerkt dat in 2013 de tweede Maasvlakte aan het gebied is toegevoegd. Gelukkig is er een teller bereid gevonden om ook hier een inventarisatie te doen, zodat dit nieuwe gebied vanaf 2013 in het overzicht wordt meegenomen. De tellingen Het eiland Voorne-Putten is ruwweg opgedeeld in 120 gebieden, elk met een eigen nummer. Deze gebiedsnummers worden ook bij de wintervogeltellingen gebruikt en staan als zodanig bij Sovon Vogelonderzoek Nederland * bekend. Een groot deel van de VWG-leden is te voet, met de fiets of auto door weer en wind één of meerdere gebieden afgereisd om de aanwezige roofvogels te tellen. De reden dat er ook gebieden per auto zijn geteld, heeft in een groot aantal gevallen te maken met de enorme afstanden die moesten worden afgelegd. in de BRANDING web - 12

16 kaart roofvogeltelling.jpg Er is bij verschillende weersomstandigheden geteld. Dit weer varieerde van mooi zonnig tot mistig, van warm tot (zeer) koud, van windstil tot stevige wind en van regen tot sneeuw. De tellingen zijn in alle gevallen toch uitgevoerd, desnoods werd er op een later tijdstip die dag en/of de volgende dag geteld. Op de tellijsten zijn uiteraard de weersomstandigheden vermeld. Van alle tellingen is een bestand gemaakt van waaruit ook de grafieken zijn gegenereerd. Dit bestand is op de website van de KNNV geplaatst en zal na elke nieuwe telling worden bijgewerkt. Er zijn inmiddels zeventien tellingen uitgevoerd. De eerste telling is wel even kort genoemd, maar verder grotendeels buiten beschouwing gelaten, omdat deze wat datum betreft geheel op zich staat en aan het vergelijk niets toevoegt. Zoals gezegd zijn we gestart op 27 december 1997 (zie tabel 1). Hierbij moet worden opgemerkt, dat is gebleken dat de twee ruigpootbuizerds een riant aantal was. Hieronder wordt bij een aantal soorten uit tabel 1 een toelichting gegeven in vergelijk met de aantallen van de Hoeksche Waard (zie tabel 2). in de BRANDING web - 13

17 tabel 1 (Voorne -Putten) Overzicht per teldatum van de winterroofvogeltellingen van Voorne-Putten Soort in de BRANDING web Rode wouw Blauwe kiekendief Bruine kiekendief Sperwer Havik Buizerd Ruigpootbuizerd Zeearend Torenvalk Slechtvalk Smelleken Giervalk Bastaardarend Gier x Sakervalk totaal aantal tabel 2 (Hoeksche Waard) Overzicht per teldatum van de winterroofvogeltellingen Hoeksche Waard Soort Rode wouw Blauwe kiekendief Bruine kiekendief Sperwer Havik Buizerd Ruigpootbuizerd Zeearend Torenvalk Slechtvalk Smelleken Grote valk spec totaal aantal De soorten Rode wouw: De rode wouw is geen broedvogel in ons gebied. Deze vogel is slechts tweemaal waargenomen, in 2009 (1) en 2011 (1). Je kunt ook zeggen maar liefst! Want hoe gewoon is het eigenlijk dat een rode wouw in het westen van Nederland wordt gezien? Hoe gewoon is het dat deze vogel in januari al aanwezig is? In de trekperiode is de kans om een rode wouw in ons gebied te zien wel aanwezig, maar januari schijnt erg vroeg te zijn. Normaal trekken met name de volwassen vogels vanaf eind februari door naar hun broedgebieden, het gaat dan vaak om één of enkele exemplaren. Het aantreffen van deze vogel de tijdens de telling in januari is dan toch heel bijzonder! In de Hoeksche Waard zijn in dezelfde periode drie waarnemingen gedaan namelijk in 2002 (2) en 2006 (1). Landelijk gezien worden er ook niet veel rode wouwen gemeld en daarbij blijft het westen van Nederland vaak buiten schot. De grootste kans om deze meester-vlieger waar te nemen is dan ook aan de oostgrens. Het betreft dan vaak Duitse broedvogels. In de trekperiode zijn het vooral vogels van de zuid Scandinavische populatie die bij zware sneeuwval afzakken naar het zuiden.

18 Blauwe kiekendief: De blauwe kiekendief is geen broedvogel van ons gebied. Deze vogelsoort heeft als wintergast tot en met 2009 een enigszins stabiel beeld getoond (6-9), met drie iets mindere jaren (4-5) en in 2007 is er zelfs geen enkele blauwe kiekendief waargenomen. Vanaf 2009 liepen de aantallen zelfs op tot 17 exemplaren. Daarentegen was dat aantal het laatste teljaar weer min of meer teleurstellend teruggezakt naar 6 stuks. Als we onze aantallen vergelijken met die van de Hoeksche Waard zien we dat daar over het eerste deel van de telperiode (tot 2006) in vier teljaren aanzienlijk hogere aantallen zijn waargenomen. Meer dan twee maal zoveel als bij ons, tot zelfs 15 exemplaren! In 2010 schijnt het tij even te keren en er volgen dan drie jaren met aanzienlijk lagere aantallen (7-11). In de overige jaren zijn de aantallen nagenoeg gelijk. Het gemiddelde van de Voorne-Putten reeks is 7,93 per jaar en die van de Hoeksche Waard komt uit op 8,37. Verder is opgevallen, dat in ons gebied overwegend vrouwtjes werden waargenomen. Dit gegeven wordt bevestigd in de Atlas van de Nederlandse Vogels, (SOVON 1987). Hierin staat dat de overwinteraars veelal vrouwtjes zijn, omdat de op zangvogels jagende mannetjes bij vorst en sneeuwval eerder het veld ruimen. Bruine kiekendief: De bruine kiekendief is een broedvogel van ons gebied met 10 tot maximaal 15 broedparen. In al de jaren dat er in de winter is geteld zijn er 0 tot 5 exemplaren waargenomen. Ze werden dan voornamelijk in de Beningerslikken op Putten en het Groene Strand op Voorne gezien. Het topjaar was 2002 met 5 exemplaren. Gedurende een drietal jaren zijn er 4 exemplaren waargenomen en in vijf jaren is er geen enkel exemplaar gezien. Ook in de Hoeksche Waard liggen de aantallen extreem laag, namelijk tussen 0 en 3 exemplaren per telling. Vreemd genoeg zijn er in het zuidelijk deel van Nederland in de provincie Zeeland vele tientallen van deze soort als overwinteraar aanwezig. Natuurlijk is het betreffende gebied, het Verdronken Land van Saeftinghe, een uitermate voedselrijke omgeving met een gigantisch oppervlak, maar dat geldt in iets mindere mate ook voor Voorne-Putten. Dus de vraag blijft waarom zo weinig bruine kiekendieven de winter hier doorbrengen? Helaas hebben we hier geen antwoord op. Hans met bruine kiekendief in de BRANDING web - 15

19 Sperwer: De sperwer is een redelijk algemene broedvogel in ons gebied. Het is echter heel moeilijk vast te stellen om hoeveel broedparen het gaat. De sperwer is een snelle roofvogel die moeilijk te lokaliseren is en dat geldt ook voor de winterperiode. De meeste sperwers verschijnen uit het niets en zijn ook weer uit beeld voor dat je het goed en wel door hebt. Je bent al blij dat je de vogel heb kunnen herkennen. Dit is ook de reden dat het aantal waarnemingen tijdens de wintertellingen niet altijd even betrouwbaar is. Het aantal winterwaarnemingen varieert behoorlijk. De hoogste aantallen zijn waargenomen in 2002 (27) en 2008 (26). Zeker niet slecht waren ook de jaren 2000 (20), 2001 (19) en 2006 (22). In de overige jaren lag het aantal tussen de 9 en 16 vogels. Opvallend is dat in december en in januari sperwers geteld zijn. De weersomstandigheden waren tijdens de beide tellingen niet ongunstig en vrijwel gelijk, dus daar zou het verschil in aantal niet door kunnen zijn ontstaan. Dit zou een bevestiging kunnen zijn dat het een lastig te inventariseren soort is. Natuurlijk kan het verschil ook te maken hebben met het al of niet aanwezig zijn van naar het zuiden trekkende vogels. Gekeken over alle jaren is dit verschil in aantal voor de sperwer niet ongewoon. De Hoeksche Waard, goed voor 18 territoria in het broedseizoen, laat een iets stabieler winterbeeld zien. De jaren 2003 tot en met 2007 geven in die reeks een iets verhoogd aantal weer (±21), alle andere jaren ligt het aantal tussen de 12 en 16 sperwers. Een complicerende factor bij het inventariseren van Voorne is het meer begroeide landschap. Als we de gemiddelden naast elkaar zetten zien we dat het verschil niet echt groot is, namelijk Voorne-Putten 14,69 en Hoeksche Waard 16,31. Havik: De havik is een broedvogel van ons gebied met vermoedelijk 5 tot maximaal 10 broedparen. Hij is een geduchte predator geworden van de boomvalk die op zijn beurt andere broedlocaties is gaan zoeken zoals elektriciteitsmasten en kleine bosjes her en der in de polder. Ook de jongen van de torenvalk kunnen op het menu staan van deze krachtigste rover van het gebied. De havik is een standvogel en sinds 1998 langzaam maar zeker in opkomst. Voor we met de tellingen begonnen werd de havik wel eens waargenomen, maar duidelijke broedgevallen konden niet worden bevestigd. In de broedperiode werd de vogel steeds vaker op geschikte broedlocaties aangetroffen. De meeste, zo niet alle territoria waren gelegen in de Duinen van Voorne. Het aantal waarnemingen in de winterperiode werd dan ook steeds frequenter. Deze bleven echter niet beperkt tot het eiland Voorne maar ook op Putten werd hij regelmatig waargenomen, en dan met name op de Beningerslikken. Ondanks dat het aantal waarnemingen fluctueert, zit er wel degelijk een stijgende lijn in. Bij slecht vier tellingen werd er 1 exemplaar waargenomen. In de overige jaren liep het aantal zelfs op tot 13 haviken (2012 en 2013). Dit beeld komt ook overeen met het aantal mogelijke en zekere broedgevallen van de afgelopen jaren en het aantal waarnemingen die het hele jaar door gedaan zijn. In de Hoeksche Waard, goed voor 8 territoria in het broedseizoen, is tijdens de wintertelling van 1991 voor het eerst één havik waargenomen, dat wil zeggen sinds de start van de tellingen daar in Binnen de telperiode lag in de meeste jaren het aantal 1 tot enkele exemplaren hoger, tot zelfs in haviken meer. In 2006 lag het aantal gelijk en in de laatste twee teljaren ineens 6 en 8 haviken lager. Het gemiddelde van de Voorne-Putten reeks is 4,87 en die van de Hoeksche Waard komt uit op 5,75 per jaar. Dit is nog altijd een groot verschil, maar als de reeks zich zo voortzet als de laatste twee jaren, dan zal dit zeker bij trekken. Landelijk gezien gaat het ook best goed met de havik. Dit is onder meer het gevolg van het verbod op het gebruik van bepaalde pesticiden, zoals DDT. Helaas wordt er nog altijd fanatiek gestroopt en gejaagd op de havik, maar ook de buizerd. Om deze stroperij tegen te gaan in de BRANDING web - 16

20 is er een goede samenwerking nodig tussen opzichters en milieupolitie, waarbij voldoende mankracht en tijd van essentieel belang is. Aan deze twee ontbreekt het helaas nog steeds, bestrijding van stroperij heeft eenvoudigweg niet overal prioriteit. Buizerd: De buizerd is in de jaren 80 en 90 langzaam maar zeker de westkust van Nederland als broedvogel gaan bezetten. Ook dit is gedeeltelijk te danken aan het verbod op het gebruik van bepaalde pesticiden. Ook na de eeuwwisseling is deze stijging doorgegaan. Het biotoop van de buizerd is zeer gevarieerd. Het kleinschalige en afwisselende landschap van Voorne is uitermate geschikt als habitat voor de buizerd. Op Putten zal de dichtheid iets lager zijn, maar dan nog kan een enkele boom al een nestlocatie opleveren, zoals bijvoorbeeld in de Beningerslikken met 2 tot 3 territoria. Er is voldoende prooiaanbod en/of aas. De populatie wordt geschat op 20 tot maximaal 30 broedparen. buizerd De buizerd is in Nederland een standvogel, wat inhoud dat de vogels in de wintermaanden over het algemeen zullen blijven. Jonge vogels kunnen wel gaan zwerven en tot honderd kilometer of verder naar zuidelijker gelegen gebieden wegtrekken. Daarentegen krijgen wij juist van noordelijke gebieden weer aanwas van voornamelijk onvolwassen buizerden. Tijdens de tellingen liepen de aantallen soms op tot over de 200. De top was tijdens de 2013 telling met 234 exemplaren. Door omstandigheden zijn dat jaar ook nog eens niet alle gebieden geteld. Het werkelijke aantal zou maximaal 5 exemplaren meer kunnen zijn. Het dieptepunt lag in 2005 (107 exemplaren). Het vermoeden is dat vooral de wind (kracht 8-10 west) tijdens deze telling de oorzaak is geweest van dit resultaat. De buizerds zitten dan vaak meer beschut en zijn dan lastig waar te nemen. in de BRANDING web - 17

21 Tussen deze twee uitersten schommelden de aantallen behoorlijk. In 1999 was het aantal 111, tijdens drie tellingen lag het aantal rond de 130, vijf keer rond de 175 en vijf keer lag het aantal rond de 210. Dit levert een gemiddelde op van 174. Als we dan de aantallen van de Hoeksche Waard er naast houden, goed voor ongeveer 75 territoria in het broedseizoen, dan zien we dat het gemiddelde met 284 een stuk hoger ligt. Totaal tien keer ligt het aantal boven de 200 en zes keer ruim boven de 300. Het laagste aantal is in 2007 (207) en het hoogste aantal is in 2012 (388). Misschien ligt het prooiaanbod hoger in de polders van de Hoeksche Waard dan op Voorne- Putten. Daarnaast is het ook mogelijk dat het toch druk bezochte en dicht bouwde gebied van Voorne, met name de duinstreek, minder aantrekkelijker is. Waardoor het aantal flink gedrukt wordt en het totale gebied ook naar verhouding minder ruimte biedt. Ruigpootbuizerd: De ruigpootbuizerd is geen broedvogel in ons gebied. Voor wat betreft de waarnemingen in de winter zijn we erg afhankelijk van de trekrichting die de trekkende ruigpoten kiezen. Dit hangt vaak samen met de weersomstandigheden en met name de windrichting. Een stevige oosten wind zorgt ervoor dat de vogels, na hun oversteek bij Falsterbo, een meer zuidwestelijke route volgen, waardoor de kans groter is dat ze ook over West-Nederland komen. Afhankelijk van hoe streng de winter in Nederland is, is het dan ook goed mogelijk dat enkele exemplaren bij ons blijven hangen. Helaas is door de jaren gebleken dat Nederland slechts zeer weinig door de ruigpootbuizerd wordt aangedaan. Mooi was te zien dat in Dat jaar was een heel goed bos- en berglemmingenjaar en in het najaar was een extreem groot aantal ruigpootbuizerds op trek. Er waren dat jaar veel jongen groot gebracht en deze onvolwassen vogels willen nogal eens gaan zwerven. De tellingen op Falsterbo gaven inderdaad aan dat een uitermate groot aantal overtrekkend is gesignaleerd. Dit resulteerde in een verhoogd aantal ruigpoten in Nederland in het najaar van Echter wij hebben tijdens onze wintertelling in januari 2012 helaas niet in deze feestvreugde mogen delen. De waarnemingen die wij hebben gedaan zijn in de jaren 1998 (2), 2000 (1), 2001 (3), 2002 (1) en 2006 (1). Daarna is tijdens de telling deze soort niet meer gezien. De 3 exemplaren van 2001 zijn dus een zeer hoog aantal! Wie weet vindt er in de komende jaren wel weer een invasie plaats met meer kans op een waarneming van een ruigpootbuizerd in ons gebied. De waarnemingen van de Hoeksche Waard liggen bij deze soort toch behoorlijk lager. Slechts drie keer is er een waarneming gedaan 2005 (1), 2011 (1) en 2012 (1). Dit zijn overigens jaren waarin ze op Voorne-Putten weer niet gezien zijn. Zeearend: De zeearend is (nog) geen broedvogel in ons gebied. De exemplaren die wij in de wintermaanden mogen bewonderen zijn voornamelijk onvolwassen vogels. Een zeearend is pas vanaf het vijfde jaar geslachtsrijp en heeft ook dan pas zijn adulte verenkleed. Met name de flets-grijze kop en de duidelijke witte staart verraden dat het een volwassen exemplaar is. Sinds enkele jaren (2006) is het de zeearend gelukt om succesvol te broeden in de Oostvaardersplassen. Vervolgens is de soort zich langzaam aan het uitbreiden. Zo zijn de gebieden Lauwersmeer, Roggebotse Bos en uiteindelijk dit jaar ook de Biesbosch bezet geraakt. Dit geeft in de wintermaanden dan ook steeds meer kansen om een zeearend in de kijker te krijgen. Echter het is de laatste jaren nog niet gebeurd dat we er één tijdens de telling mochten waarnemen. De enige waarneming dateert uit 1999 toen de grootste roofvogel van ons gebied gezien is op de Beningerslikken. De zeearend verblijft regelmatig rond het Haringvliet waar met name de Korendijkse Slikken en de Beningerslikken zijn favoriete jachtgebied zijn. Er worden ook prooiresten van zwanen en ganzen aangetroffen die slachtoffer zijn geworden van deze arendsoort. De aantallen in de Hoeksche Waard zijn aanzienlijk hoger. Er zijn daar totaal 14 meldingen in de BRANDING web - 18

22 gedaan. Het aantal per telling was vier keer 1 en vijf keer 2 zeearenden. Deze vogels zullen met name de ganzenrijke gebieden hebben bezocht omdat dit hun hoofdvoedsel is in deze periode Torenvalk: De torenvalk is een broedvogel van ons gebied. Het aantal territoria ligt rond de 10. De torenvalk was onze meest betrouwbare broedende roofvogel. Ruim voordat de buizerd Voorne- Putten had ontdekt, was het al een constante broeder op ons eiland. De torenvalk broedt in ons cultuurlandschap voornamelijk in nestkasten en oude kraaiennesten. Zolang deze nestgelegenheden en de prooidieren voldoende aanwezig zijn, zal de torenvalk ook geen klagen hebben. Helaas ligt de realiteit toch iets anders. Momenteel hangen er verspreid over het gebied ongeveer zestig kasten. De bezetting van deze kasten laat nog te wensen over: 6 in 2011, 8 in 2012 en 5 in Daarnaast bestaat de mogelijkheid dat er op een paar locaties in boomnesten en/of elektriciteitsmasten en rondom boerderijen gebroed wordt. Nestgelegenheid is dus ruimschoots aanwezig en aan prooidieren lijkt geen gebrek. Toch ligt het aantal territoria laag, Dit heeft er met name mee te maken dat kauwen en duiven de nesten van torenvalken kraken. Hierdoor zijn er regelmatig torenvalken die niet tot broeden komen. torenvalk De aantallen in de wintermaanden zijn niet hoog (gemiddeld 44), maar dit past wel bij de hoeveelheid van het aantal zekere en mogelijke broedgevallen (10 tot maximaal 15). De winterpopulatie is vele male lager dan de aantallen van de buizerd (gemiddeld 174). Dit is mede dankzij het lastiger waarnemen van deze roofvogel in het veld. De torenvalk heeft een aanzienlijk kleiner formaat, daarnaast zit de torenvalk, afhankelijk van het weer, ook net iets vaker verborgen in het landschap. Bij vorst en vooral een (langdurig) gesloten sneeuwdek zal de torenvalk wegtrekken naar zuidelijk gelegen gebieden. Vooral onvolwassen torenvalken zwerven uit. Over aanvulling van vogels uit het noorden wordt in de geraadpleegde literatuur in de BRANDING web - 19

23 niet gesproken. De torenvalken in de Hoeksche Waard, goed voor ruim 20 territoria in het broedseizoen, doen het veel beter. Met een gemiddelde in de wintermaanden van 82, ligt dit bijna twee keer zo hoog. Wellicht dat hier meer territoria een beter broedresultaat opleveren, omdat er minder concurrentie is. Waardoor dus ook in de winter meer vogels kunnen worden waargenomen. Zo is het laagste aantal van 42 in 2013 bijna gelijk aan het gemiddelde van Voorne Putten. Terwijl het hoogste aantal met niet minder dan 140 in 2005, ver boven het hoogste aantal van Voorne Putten in 2001 (63) ligt. Slechtvalk: De slechtvalk is een broedvogel van ons gebied met 2, tot mogelijk 3, broedparen. Allen gelegen in het industriegebied. Al sinds jaar en dag bejaagt de slechtvalk Nederlandse gronden. Dit was voornamelijk in de wintermaanden. Het betrof dan exemplaren van de Noord-Europese populatie. Rond 1980 lag het aantal overwinterende vogels tussen de 40 en 70 exemplaren. Vanaf 1990 is de slechtvalk een jaarlijkse broedvogel van Nederland geworden. Via Duitsland en België is de vogel langzaam Nederland binnengetrokken. Het eerste broedgeval in onze omgeving was op de Maasvlakte in Langzaam probeert hij zich op Voorne-Putten uit te breiden, er zijn nog wel mogelijkheden. Dit is een kwestie van tijd. Slechtvalk Aangezien de Midden-Europese populatie standvogels zijn en ze meestal eenvoudig in het veld te spotten zijn, is er sindsdien een veel grotere trefkans dat de vogels ook in de wintermaanden vrij gemakkelijk kunnen worden waargenomen. De waarnemingen in het eerste deel van de telperiode zijn op één jaar na vrij constant (1-4). Het tweede deel ziet er anders uit, ineens komt 2007 met 11 slechtvalken. Dit jaar wordt gevolgd door twee zeer teleurstellende jaren (1-2)! Gelukkig is het vooralsnog bij deze ene dip gebleven. In 2010 werden er alweer 4 gezien en in 2011 maar liefst 9. De laatste twee tellingen zijn weer iets lager uitgekomen, respectievelijk 6 en 7. Als we dan de aantallen van de Hoeksche Waard er naast houden, goed voor 1 territorium in het broedseizoen, zien we dat tot en met 2003 de aantallen niet veel verschillen. in de BRANDING web - 20