terugkeer in Vlaanderen

Transcriptie

1 r. 12 Jaargang weken 36 en Versch jnt tweewekel jks, behalve in ul en augustus Afgiftekantoor Brussel X P inhoud Successierechten De circulaire over de wettelijke terugkeer in Vlaanderen Aandelen in Brusselse nalatenschap gewaardeerd tegen beurswaarde Nalatenschap Soepelere erfrechtregeling bij vervroegde overlating van landbouwbedrijf - Nieuwe wet van 23 augustus Vruchtgebruik Minister van Justitie actualiseert omzettingstabel voor vruchtgebruik Biilage Omzettingstabel van het vruchtgebruik I 10 Slleees-sierechte De circulaire over de wetteliike terugkeer in Vlaanderen Rik DEBLAUWE Wetenschappelijk adviseur TIBERGHIEN Nog net in de laatste maanden dat de federale administratie ervoor bevoegd was, heeft zij, in de circulaire nr. 17l20l4 van 19 november 2014, haar interpretatie gegeven over het nieuwe artikel 55quinquies Vl.W.Succ. Het artikel werd ingevoerd bij decreet van 6 december 2013 houdende wijziging van het Wetboek der Successierechten, wat de wettelijke terugkeer betreft, gepubliceerd in het BS van 14 januari2ol4. Ondertussen werd het in de Vlaamse Codex Fiscaliteit (hierna'de Codex') ingevoerd onder de artikelen en , g l, eerste lid, 14', i, en daardoor is de circulaire alweer deels achterhaald. l We plaatsen beide teksten hierna naast elkaar: Artikel S1quinquies. Van het recht van successie en van het recht van overgang bij overlijden wordt vrijgesteld de waarde van de zaken die ascendenten verkrijgen uit de nalatenschap van de erflater, indien cumulatief aan volgende voorwaarden is voldaan: l" de zaken werden door die ascendenten onder levenden aan de erflater geschonken voor diens overlijden; 2" de zaken bevinden zich nog in natura in de nalatenschap of hiervoor is, indien zij werden vervreemd, nog een schuldvordering in de nalatenschap aanwezig; Artikel De waarde van de zaken die ascendenten verkrijgen uit de nalatenschap van de erflater, wordt vrijgesteld van de erfbelasting als de volgende voorwaarden cumulatief zijn vervuld: l" de zaken zijn door die ascendenten onder de levenden aan de erflater geschonken voor zijn overlijden; 2" de zaken bevinden zich nog in natura in de nalatenschap of er is, als ze zijn vervreemd, nog een schuldvordering in de nalatenschap aanwezig;

2 3o de erflater is zonder nakomelingen gestorven. De vrijstelling, vermeld in het eerste lid, is slechts van toepassing indien in de aangifte van nalatenschap uitdrukkelijk om de toepassing van dit artikel wordt verzocht. 3o de erflater is zonder nakomelingen gestorven. Artikel , g l De aangifte van nalatenschap vermeldt: (...) l4o met aanduiding van de betrokken persoon of de betrokken goederen, de vraag tot toepassing van: (...) i) de vrijstelling, vermeld in artikel Basisvoorwaarde De vrijstelling geldt voor de erfbelasting; zowel in het successierecht als het recht van overgang. 2. De circulaire geeft als basisvoorwaarde: van de toepassing van de vrijstelling kan er enkel sprake zijn indien er in de nalatenschap goederen zijn die bij het overlijden van de erflater onderhevig zijn aan een wettelijke terugkeer. En zij volgt eraan toe: als de "verdeling van de goederen" (dit is de erfopvolging) beheerst wordt door het Belgische recht: vereiste van wettelijke terugkeer zoals geregeld in artikel '747 van het Burgerlijk Wetboek. De circulaire leidt dit af uit de wetsgeschiedenis. In de oorspronkelijke tekst van het wetsvoorstel stond er inderdaad: "Van het recht... wordt vrijgesteld de waarde van de geschonken goederen, bedoeld in artikel 747 van het Burgerlijk wetboek, of een gelijksoortige bepalins...". Dit werd gewijzigd op aanraden van de Raad van State, om geen discriminatie met het Europese recht te veroorzaken. Testament Uit de verschillen in de teksten van de vermelde artikelen mag niet worden afgeleid dat op bepaalde onderdelen de Vlaamse decreetgever, naargelang van het geval, een ruimere of beperktere toepassing heeft willen geven aan de gevallen van vrijstelling in vergelijking met de gevallen van wettelijke terugkeer overeenkomstig artlkel 747 BW, aldus de circulaire. 3. Dit betekent ook dat de verkrijging krachtens testament niet vrijgesteld zou zijn, aldus de circulaire (in voetnoot 5): "In artikel 747 BW wordt bijvoorbeeld de term 'erven' gebruikt, terwijl in artikel 55quinquies W.Succ. Vl. de term 'verkrijgen' wordt gebruikt. Hieruit kan niet worden afgeleid dat de vrijstelling ook van toepassing zou kunnen zijn indien de goederen door een testamentaíre beschikking terugkeren naar de ascendent. Het gebruik van de term "verkrijgen" in artikel 5îquinquies, W.Succ. Vl. laat zich verklaren doordat die term veelvuldig voorkomt in de context van de tarieven en de vrijstellingen en verminderingen in het Vlaams Wetboek der successierechten." 4. Als het gekregen goed werd vervreemd, maar de prijs is nog niet ontvangen, is er ook wettelijke terugkeer: zowel burgerrechtelijk (art.'741 BW) als fiscaal (2." , 2). Maar burgerrechtelijk is er ook recht van terugkeer als er nog een "rechtsvordering tot terugneming" in de nalatenschap aanwezig is, en dat is niet overgenomen in de fiscale tekst. Geldt dan ook de vrijstelling? Volle adoptie De circulaire aarzelt (in voetnoot 6). De vraøg is of de formulering ("nog een schuldvordering in de nalatenschap aanwezig") de in artikel 741, BW, onderscheiden gevallen ("de prijs die daarvoor nog verschuldigd Fnoeht zün en dcrecllfsvordêfing tot terugneming die de begiftigde mocht hebben") incorporeert. Men kan inderdaad voorhouden dat de indieners vøn het amendement die twee gevallen inderdaad onder één noemer ("schuldvordering" ) hebben geplaatst. 5. De vrijstelling geldt ook in geval van volle adoptie; in dat geval heeft het kind immers dezelfde rechten en plichten als ware het geboren uit de adoptant of de adoptanten (art. 356-l BW), en de circulaire trekt deze burgerrechtelijke fictie - o.i. terecht - door tot de erfbelasting.2 t Over de toepassingsvoorwaarden van dit artikel: zie R. DEBLAUWE, Het Recht vrm Terugkeer oj tle Anomale Erfopvolging, Knops Publishing,2014,587 et seq. ' Circ. nr. 2.1 in Jine. Het Hof van Cassatie trok echter de burgerlijke fictie in het sterfhuisarrest (Cass. [0 december 2010) niet door tot de successierechten: R. DEBLAUWE, Inleidirtg tot tle Successierechtzn, Knops Publishing, 20l3, 51, nr. 95. NIEUWSBRIEF NOTARIAAT NR. 12 WEKEN 36 EN WOLTERS KLUWER

3 Gewone adoptie Buitenlands recht Art.55quinquies W.Succ. 6. Blj gewone adoptie is er burgerrechtelijk een verruimd recht van terugkeer voorzien. Daarbij is er vooreerst een terugkeer naar de schenker-ascendent, maar volgens artikel BW keren ook "de goederen die uit de nalatenschap van de bloedverwanten in de opgaande lijn van de geadopteerde of van de adoptanten verkregen zijn en nog in natura aanwezig zijn in de naløtenschap van de geadopteerde, terug naar hun erfgenamen in de nederdalende lijn, onder verplichting om in de schulden bii te dragen en onder voorbehoud van de verkregen rechten van derden; wanneer de goederen verkocht zijn, wordt dit recht uitgeoefend op de priis, indien deze nog níet is betaald of niet is vermengd met de massct". Ondanks haar principiële uitgangspunt aanvaardt de circulaire dat ook deze terugkeer vrijgesteld is, omdat de Raad van State opgemerkt had dat, indien dat niet zo zou zljn, er een verantwoording gegeven zou moeten worden, wat niet gebeurd is. Maar zij preciseert dat uiteraard aan de gestelde voorwaarden voldaan moet worden, en dat de adoptant-schenker alleen beschouwd kan worden als een 'ascendent' van de 'gewoon' geadopteerde-begiftigde als krachtens artikel 522 Vl.V/.Succ. met die adoptieve afstamming wordt rekening gehouden. Het verruimde recht van terugkeer voor erfgenamen van de schenker is dus niet vrijgesteld. Bovendien zou de vrijstelling voor de ascendenten alleen gelden binnen de voorwaarden van artikel 522 Vl.W.Succ. 7. Als de "verdeling van de goederen" (de erfopvolging dus) beheerst wordt door buitenlands recht, dan is er vrijstelling als de drie grondvoorwaarden vervuld zijn. Voorbeeld: Een Vlaamse rijksinwoner laat een Frans onroerend goed na. Het Franse Burgerlijk Wetboek kent de wettelijke terugkeer voor de vader en de moeder, ten belope van hun wettelijk aandeel in de nalatenschap, maar ook voor broers en zusters ten belope van de helft van de goederen die de overledene door erfenis of schenking gekregen heeft van zijn vader en moeder. Wat de ouders verkrijgen, is vrijgesteld van successierecht; wat de broers en zusters krijgen niet. Dit geldt niet alleen voor onroerende goederen binnen de Europese Unie, maar voor alle buitenlandse goederen zonder onderscheid. 8. Ten slotte stelt de circulaire vast (nr. 3) dat artikel Síquinquies W.Succ. eist dat er uitdrukkelijk om de vrijstelling gevraagd wordt. Zelfs als dus blijkt uit de aangifte dat er wettelijke terugkeer was, is deze toch alleen vrijgesteld als er om vrijstelling gevraagd wordt. Na de Godex 9. De circulaire leunt sterk aan bij de voorbereidende werken, en dat is een goede zaak. Zo kan men immers beter de bedoeling van de tekst nagaan, als die niet duidelijk is. De voorbereidende werken kunnen echter geen afbreuk doen aan een tekst die duidelijk is: interpretcttio cessat in clarist. De voorbereidende werken staan immers niet in het Staatsblad, alleen de wettekst. Door te verwijzen naar de memorie van toelichting of naar het advies van de Raad van State, kan men dan ook de vrijstelling niet beperken, als daarvoor geen aanknopingspunt te vinden is in de wettekst zeff. 10. Het uitgangspunt, dat er wettelijke terugkeer moet zijn op grond van artikel'14'7 BW, lijkt ons daarom dan ook te restrictief.zelfs als iemand zijn ouders, of een van hen, bij testament aangeduid zou hebben als algemeen legataris, dan nog zouden de goederen die hem door hen geschonken waren, en nog aanwezig zijn in de nalatenschap, vrijgesteld zijn als de begiftigde zonder kinderen overlijdt. Alle voorwaarden die de wet stelt zijn immers vervuld. ' tieenghien, Adagia fiscalia, 93. Of nog: "Quum in verbis nulla ambiguitas est,,'lon debet udmi ti voluntdtis quaestio", EHRM l3 juli 2004, PIa et Puncernou, 19. RS KLUWER NIEUWSBRIEF NOTARIAAT NR, 12 WEKEN 36 EN

4 11. De circulaire ziet dit blijkbaar ook zelf in, want ze aanvaardt de vrijstelling voor de terugkeer bij gewone adoptie, waar de terugkeer gebeurt op basis van artikel BW, dat artikel 141 BW zelfs uitdrukkelijk buiten toepassing verklaart. Maar ze beperkt de vrijstelling dan weer tot het geval waarin k achtens artikel 52: W.Succ. met die adoptieve afstamming rekening gehouden wordt. En op dat punt is de wet gewijzigd bij de overname in de Codex. Artikel 521 W.Succ. bepaalde immers dat er voor de toepassing van dit wetboek geen rekening gehouden wordt met adoptie, tenzij in vier gevallen. Nu bepaalt artikel , zesde lid, 5", d) van de Codex dat als een verkrijging in rechte lijn wordt beschouwd: de verkrijging die voortkomt uit een verwantschapsband ingevolge gewone adoptie, onder vier voorwaarden. Maar er wordt nergens meer gezegd dat er met adoptieve afstamming geen rekening wordt gehouden, buiten die gevallen. Sinds de Codex is de wettelijke basis voor die beperking dus ook vervallen, en als men, zoals de circulaire, aanvaardt dat de adoptant gelijkgesteld mag worden met een ascendent, dan zou de wettelijke terugkeer nu wel vrijgesteld zijn bij gewone adoptie, ook buiten de wettelijke gevallen. 12. In artikel van de Codex is wel de verplichting opgenomen om te vermelden dat de vrijstelling van toepassing is, maar die is niet langer voorgeschreven op straffe van verval, zoals in artikel S\quinquies Vl.W.Succ. Er liikt dus ook niet langer een grond aanwezig om de vrijstelling louter op die grond te weigeren. Dit is dus een stilzwijgende wijziging in het voordeel van de belastingplichtige. Na het wetsvoorstel Taelman/Van Cauter 13. In het wetsvoorstel tot wijziging van het Burgerlijk \üetboek met betrekking tot het erfrecht, ingediend door Senator Taelmanr, en opnieuw ingediend door Senator Van Cauter e.a., in de kamer2, wordt de wettelijke terugkeer verruimd toí de waarde van de goederen, als ze niet langer in natura aanwezig zijn. In het huidige recht kan men verdedigen dat er zaakvervanging optreedt3, die dan ook fiscaal vrijgesteld zou zijn. Maar onder de nieuwe tekst zal de fiscale vrijstel- I:-^ l-- -l^ l^-^^-.^^-^^^^l::l- -^t -::,- --.^-- L::,- l:, - : rrilé uall rrrtrr tdilgçl ruçp4ùùtrluñ Ldl Lun, wallr uu vgrvleçlllulub ls c tctugkcgl ilt waarde, en dan is de fiscale voorwaarde niet langer vervuld. 14. Een belangrijke wijziging in het voorstel Taelman/Van Cauter is ook dat het recht van terugkeer enkel toepasselijk is als de overledene geen broer of zuster, of afstammelingen van dezen, heeft achtergelaten. Dit lijkt ons strijdig met de doelstelling van de memorie van toelichting zelf, die immers stelt: "De moeder die bijvoorbeeld geld aan haar kind schenkt, om hem te helpen bij de aankoop van zijn appartement, wenst niet dat bij kinderloos overlijden van het kind zijn nalatenschap voor de helft naar de vader von het kind g,aat, zeker niet als ze van die vader gescheiden is. Dat ervaart ze als oneerlijk. Het bedrag van haar schenking moet exclusief aan haar toekomen; en als ze er niet meer is aan haar familie, maar niet aan de vader van het kind, niet aan zijn familie".+ W arorn-dan hct reeht-van terugkeer fsehaffen-als het kind nog een broerof zus. heeft, eventueel zelfs een broer of zus uit het nieuwe huwelijk van de andere echtgenoot?s t Stuk i1, Senaat, zitting2ol2-13,5 augustus Parl.St / n. DEBLAUWE, Het Recht van Terugkeer oj' de Anornale E{opvolging, Knops Publishi ng, 2O14, 598, nr. l4l4 et seq. n MvT, stuk l/00l, 7. 5 R. DEBLAUwE, o.c.,630, n NIEUWSBRIEF NOTARIAAT NR. 12 WEKEN 36 EN WOLTERS KLUWER

5 Als dit wetsvoorstel wordt aangenomen, zal de belastingdruk in Vlaanderen dus onrechtstreeks stijgen, tenzij de tekst van het wetsvoorstel alsnog wordt aangepast, en artikel van de Codex op de nieuwe burgerrechtelijke bepaling wordt afgestemd. Aandelen in Brusselse nalatenschap gewaardeerd tegen beurswaarde Brussel hervormt de waardering van de beursgenoteerde aandelen in de nalatenschap.l Voortaan gebeurt de waardering tegen de beurswaarde. De aangever heeft de keuze tussen de beurswaarden op drie momenten: de dag van het overlijden, een maand later of twee maanden later. Eén datum Beurswaarde Voortaan worden de aandelen gewaardeerd volgens hun beurswaarde. Het gaat om de slotkoers zoals die blijkt uit de koersinformatie die beschikbaar is in de gespecialiseerde pers of in gespecialiseerde elektronisch raadpleegbare bronnen. Keuze uit drie momenten De aangevers van de nalatenschap kunnen kiezen uit drie momenten: r de beurswaarde op de dag van het overlijden; r de beurswaarde een maand na het overlijden; of r de beurswaarde twee maanden na het overlijden. De aangevers mogen maar één datum kiezen. De gekozen datum geldt voor alle nagelaten waarden. Ze vermelden hun keuze in de aangifte. Samen met de bron waaruit ze de opgegeven beurswaarden hebben gehaald. Geen notering Wanneer de beurgenoteerde aandelen niet zijn genoteerd op een van de gekozen data - bv. wanneer die op een zon- of feestdag valt, geldt de beurswaarde van de eerstvolgende dag waar er wel een notering is. Als er op de gekozen dag voor bepaalde aandelen wel een notering is en voor andere niet, worden de aandelen waarvoor er geen notering is gewaardeerd volgens de beurswaarde op de eerstvolgende dag waarop er wel een notering is. Voor de aandelen waarvoor er op de gekozen datum wel een notering is, geldt gewoon de beurswaarde van die datum. Prijscourant gewerkt met de prijscourant. Wat betekent dat de waardering gebeurde op basis van de gemiddelde koers van de maand waarvoor de courant werd opgemaakt. De te gebruiken prijscourant was die die bekendgemaakt werd binnen de maand na de maand van overlijden. Eventueel kon men ook een van de twee daaropvolgende prijscouranten gebruiken. Tot nu werd er - voor binnenlandse aandelen - I Ordonnantie van 29 juli 2015 tot wijziging van artikel 21, III, van het Wetboek der Successierechten van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, B,S l2 augustus RS KLUWER NIEUWSBRIEF NOTARIAAT NR. 12 WEKEN 36 EN