Voor iedereen een plek op de arbeidsmarkt. Nieuwe wegen in het praktijkonderwijs

Transcriptie

1 Voor iedereen een plek op de arbeidsmarkt Nieuwe wegen in het praktijkonderwijs

2 Inleiding Deze brochure beschrijft de achtergrond en vervolgstappen van het project Boris brengt je bij n baan, een project waarin 15 scholen voor voortgezet speciaal onderwijs (vso), samen met de samenwerkende kenniscentra beroepsonderwijs bedrijfsleven, leerlingen hebben begeleid naar een baan. De binnen dit project ontwikkelde Boris-methodiek is getoetst in de praktijk gedurende een tweejarige pilot. Naar maatschappelijke participatie Het onderwijs bereidt jongeren voor op maatschappelijke participatie. Voor veel jongeren verloopt deze voorbereiding succesvol, maar niet voor iedereen is deze weg naar participatie vanzelfsprekend. Denk bijvoorbeeld aan leerlingen uit het voortgezet speciaal onderwijs (vso) en het praktijkonderwijs (pro). De overheid treft maatregelen om de participatie van mensen met een beperking te vergroten. De wetgeving kwaliteit vso stuurt de scholen sterk in het bereiken van dit doel. Daarnaast biedt de participatiewet die in voorbereiding is de gemeenten een kader om participatie te bevorderen en moeten afspraken tussen het kabinet en werkgevers de drempel naar werk verlagen. De invoering van de entree-opleidingen in het mbo zal kansloze doorstroom van jongeren naar het mbo voorkomen. Voor de leerlingen in het vso profiel arbeid en het praktijkonderwijs zal dat betekenen dat hun traject steeds vaker eindonderwijs zal zijn. Een goede aansluiting op de arbeidsmarkt is dan noodzakelijk. De systematiek van het werkend leren Om de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt te verbeteren, is de afgelopen jaren in het vso gewerkt aan de Boris-methode, waarin leerlingen zich oriënteren op een loopbaan, een leer-werktraject volgen en begeleid worden bij het vinden en houden van een passende plek op de arbeidsmarkt. Daarbij wordt gebruik gemaakt van de systematiek van het werkend leren uit het middelbaar beroepsonderwijs. 2

3 Uit de praktijk is gebleken dat de Boris-methodiek een goede aanvulling is op de praktijk in scholen in het vso. Daarom werkt het Boris-team nu aan een implementatieplan om de Borismethodiek beschikbaar te stellen aan een groter aantal scholen in het vso én praktijkonderwijs Het werkend leren in het mbo steunt op een lange traditie. Voor een grote groep jongeren is het de weg naar een vakdiploma en naar een baan. Van de jongeren die het werkend leren als opleidingsvorm hebben gekozen heeft 95% na afloop daarvan een baan en 87% bij het bedrijf waar ze zijn opgeleid. Het is de belangrijkste vorm van personeelsvoorziening in het middenen kleinbedrijf. Een belangrijk communicatiemiddel in het werkend leren is de kwalificatiestructuur. Hierin is per beroep (kwalificatie) opgenomen wat een leerling moet beheersen voor het diploma. Ook voor jongeren die vanwege hun beperking geen volledige kwalificatie kunnen behalen is de kwalificatiestructuur bruikbaar. Die maakt maatwerk op onderdelen van een kwalificatie mogelijk: door de combinatie van een beperkt aantal werkprocessen is een takenpakket samen te stellen dat de inzet en de mogelijkheden van de leerling verbindt met productief werk in het bedrijf. Ervaring met de Boris-methodiek In opdracht van het ministerie van OCW hebben scholen voor voortgezet speciaal onderwijs en de kenniscentra voor beroepsonderwijs en bedrijfsleven ervaring opgedaan met de Boris-methode. Uit de evaluatie is gebleken dat de Borissystematiek effectief is. De systematiek van het werkend leren bleek goed bruikbaar bij het vinden van een passende plek op de arbeidsmarkt. Meer dan 50% van de uitgestroomde vso-leerlingen heeft een baan gevonden. Voorlopige prognoses schetsen het beeld dat jaarlijks circa leerlingen het voortgezet speciaal onderwijs profiel arbeid en het praktijkonderwijs verlaten. Door de introductie van de entree-opleidingen in het mbo zal dat aantal nog sterk groeien. Door de Boris-methode breder in te zetten, kan de duurzame arbeidsinpassing voor deze doelgroep fors verhoogd worden. Met alle persoonlijke en sociaaleconomische voordelen van dien. In deze brochure leest u hier meer over. 3

4 Scholen verkennen de arbeidsmarkt beter en zien veel meer mogelijkheden tot arbeid voor de leerlingen. Het bedrijfsleven leert leerlingen beter kennen en ziet meer de mogelijkheden in de leerlingen dan alleen de beperkingen die ze hebben Carla van Sonsbeek, Altra College Uitgangspunten Boris-methode De Boris-methode is gebaseerd op de systematiek van het werkend leren die gehanteerd wordt in het middelbaar beroepsonderwijs. De focus ligt daarbij op: Arbeidsmarkt- en beroepenoriëntatie De kenniscentra voor beroepsonderwijs en bedrijfsleven hebben instrumenten op het gebied van arbeidsmarktinformatie en beroepenoriëntatie ontwikkeld. Zo zijn, samen met UWV, arbeidsmarktschetsen voor alle regio s ontwikkeld. Daarnaast voorzien de kenniscentra in beroepeninformatie en in een talententest die het persoonlijk competentieprofiel van de leerling vergelijkt met het gevraagde profiel van alle beroepen waarin de kwalificatiestructuur voorziet. De kwalificatiestructuur In de kwalificatiedossiers mbo is per beroep aangegeven wat een leerling moet beheer- sen als hij/zij klaar is met de opleiding. Ieder dossier is opgebouwd uit kerntaken en werkprocessen. Het gedrag en te behalen resultaten zijn per werkproces beschreven. De kwalificatiestructuur is door deze opzet bruikbaar voor het maken van opleidingsplannen op maat. De kwalificatiestructuur is voor het Nederlandse bedrijfsleven het communicatiemiddel over de inhoud van arbeid. Erkende leerbedrijven Een bedrijf kan erkend worden als leerbedrijf als het werkzaamheden kan aanbieden die passen bij de opleiding van een leerling en als er een deskundige praktijkopleider is voor de begeleiding van die leerling. Ook moet de werkplek veilig zijn. Op deze wijze zijn ruim bedrijven die stageplaatsen bieden geaccrediteerd. De kenniscentra onderhouden via hun opleidingsadviseurs nauw contact met de leerbedrijven en kennen de cultuur van elk bedrijf. 4

5 We zijn één van de pilotscholen die aan de slag gingen met het Boris-project. We bleken al wel een aantal stappen uit het stappenplan te hanteren, maar deden dat ongestructureerder Bert Wardenier, stagecoördinator Guyotschool Inhoud Boris-methode Bij de ontwikkeling van de Boris-methode is gebruik gemaakt van de bestaande mbo-infrastructuur: de netwerken, de programma s, de leerbedrijven, de praktijkopleiders, de leermiddelen en toetsen, de bedrijfstakregelingen, de wetgeving alles was al aanwezig. Wat nog ontbrak, was de verbinding met het voortgezet speciaal onderwijs en het praktijkonderwijs. De verbinding met het vso is gelegd in het project Boris brengt je bij n baan. Er zijn wel enkele aanpassingen nodig voor de nieuwe doelgroepen: Bepaling van de mogelijkheden in arbeid en ontwikkeling van loonwaarde voor elke leerling afzonderlijk; Gebruik maken van de kwalificatiestructuur op het niveau van afzonderlijke werkprocessen (en niet uitgaan van de volledige diploma-eisen); Inpassen van de werkprocessen in de opleidingendocumentatie per leerling; Certificering met branchecertificaten van werkprocessen die positief zijn beoordeeld; Ondersteuning van praktijkopleider en bedrijf in het werken met de doelgroep. Maatwerk Vaak is een individueel leerwerktraject nodig om een leerling uit het vso of praktijkonderwijs tot een branchecertificaat te brengen. De werkprocessen uit de kwalificatiestructuur moeten passen bij de mogelijkheden van de leerling en bij het werk in het bedrijf. Als een leerling naar een erkend leerbedrijf gaat, maken de werkgever, de leerling en de school samen een selectie van de werkprocessen die de basis zullen vormen van de opleiding bij het bedrijf. Ook stellen zij vast aan welke voorwaarden nog moet worden voldaan voordat de leerling in aanmerking komt voor een arbeidscontract. Zo kan het zijn dat de werkplek aangepast moet worden, of dat de leerling op school voorbereid moet worden op zijn praktijkopleiding in 5

6 Het is de vraag hoe je voor leerlingen die iets bijzonders hebben een goede stageplaats kunt vinden, zonder dat je hen meteen een etiket op hoeft te plakken. Zo n goede stageplaats kan zich bijvoorbeeld bevinden bij een bedrijf dat maatschappelijk verantwoord wil ondernemen, of bij een bedrijf waarvan de praktijkbegeleider iemand kent met een beperking Loes Richter, beleidsmedewerker Savantis Organisatorische consequenties Als de school met de Boris-methode aan de slag wil, heeft dat consequenties voor de organisatie. Van de school wordt gevraagd het onderwijs vorm te geven en uit te voehet bedrijf. Het is van essentieel belang voor de leerling én voor de collega s op het werk dat de leerling vanaf de aanvang van de praktijkopleiding wordt beschouwd als werknemer van het bedrijf. Certificering Omdat de opleidingstrajecten binnen de Boris-methode niet gericht zijn op volledige kwalificaties maar op delen daarvan is diplomering niet mogelijk. Daarom worden de trajecten afgesloten met branchecertificaten die door de bedrijfstakorganisaties zijn erkend. De beoordeling vindt plaats onder verantwoordelijkheid van de school door de praktijkopleider. Op het certificaat staat vermeld welke werkprocessen uit welke kwalificatie door de houder kunnen worden uitgevoerd op het niveau van beginnend beroepsbeoefenaar. Dat is de landelijk vastgestelde norm in de kwalificatiestructuur. De kenniscentra zullen voor de certificering een centraal loket beschikbaar stellen. Begeleiding werkgever Het aantal werkgevers dat aan de slag wil met de doelgroep is groot. MKB Nederland schat het op 40% van de bedrijven. Dat er nog te weinig bedrijven de stap gemaakt hebben ligt aan de contactmogelijkheden en de reserves bij de bedrijven. De leerbedrijven komen de jongeren met een beperking tussen de werken leren kandidaten nog te weinig tegen. Daarnaast zijn de werkgevers onzeker of ze wel voldoende zijn toegerust in kennis en maatregelen om de doelgroep in hun bedrijf aan het werk te krijgen en te houden. Door de doelgroep via de kenniscentra aan te sluiten op het systeem van werkend leren kan het contact worden gelegd. De school en de kenniscentra samen kunnen de reserves bij de werkgever overwinnen via coaching en scholing. 6

7 ren binnen de cultuur van het werkend leren, dat wil zeggen in nauwe samenwerking met de leerbedrijven. Dat heeft gevolgen voor de bedrijfsvoering, voor de competenties van het personeel, voor het onderwijs aan de leerlingen en vooral voor de relatie met hun omgeving. De school kiest er voor om zich te ontwikkelen tot een expertisecentrum in het vaststellen van arbeidsmogelijkheden en loonwaarde bij leerlingen met een beperking en in het organiseren van trajecten naar duurzame arbeid. Wat kan Boris betekenen voor het Praktijkonderwijs? Het project Boris is uitgevoerd op een klein aantal vso-scholen. Het praktijkonderwijs heeft nog geen ervaring opgedaan met de systematiek van het werkend leren via de Boris-methode. Maar deze systematiek kan ook leerlingen uit deze vorm van onderwijs helpen bij het vinden van hun plek op de arbeidsmarkt. De urgentie hiervoor wordt de komende tijd groter door veranderingen in het middelbaar beroepsonderwijs. De afgelopen jaren hebben veel pro-scholen zich gericht op doorstroming richting het mbo, met name niveau 1. De eisen die aan leerlingen van de Entree-opleiding worden gesteld, zijn vaak niet haalbaar voor leerlingen uit het praktijkonderwijs. Daarom zal er voor hen een andere, resultaatgerichte route richting werk moeten komen. Loonwaarde De twee centrale wettelijke taken van het Praktijkonderwijs zijn brede vorming en voorbereiding op werk. Praktijkonderwijs bestaat uit een gedeelte waarin aangepast theoretisch onderwijs, persoonlijkheidsvorming en het aanleren van sociale vaardigheden worden verzorgd en een gedeelte waarin de leerling wordt voorbereid op het uitoefenen van functies op de arbeidsmarkt. Het onderwijs wordt zoveel mogelijk passend gemaakt bij die mogelijkheden en keuzes van de leerling. 7

8 We pleiten voor een meer samenhangend programma in het vso. Nu werkt iedereen langs elkaar heen en verzint zijn eigen zaken. Standaardisatie daarin zou goed zijn, zonder het dicht te timmeren. Echter, als we alleen al bereiken dat we met branchegerichte certificaten gaan werken en de competentieprofielen en het onderwijs hierop inrichten, dan is er al een enorme winst behaald Guido Willems, programmamanager Arbeidsvoorbereiding en Arbeidstoeleiding bij SOVSO Sint Jozef Door de doelen rechtstreeks te kiezen uit de kwalificatiestructuur van het mbo sluit de opleiding inhoudelijk aan op de afspraken die door bedrijfsleven en beroepsonderwijs zijn gemaakt over de normen voor productieve arbeid. De leerling is inzetbaar op specifieke beroepstaken en kan meedraaien in productieve arbeid. Een maximale loonwaarde is daarmee gegarandeerd. Duurzame arbeid Het systeem van werkend leren heeft een aantal elementen in zich die de route naar duurzame arbeid bevorderen. De school moet bereid zijn die elementen uitganspunt te maken in de begeleiden van de jongere naar de arbeidsmarkt: Een hoogwaardige diagnostiek en assessment om de arbeidsmogelijkheden van de jongere zo nauwkeurig mogelijk vast te stellen in relatie tot de beschikbaarheid van werk in de directe regio; Een vroegtijdige inschakeling van het leerbedrijf in het leerproces om de groei naar de arbeidsplaats maximaal te ondersteunen; Ondersteuning van de leerling en van het leerbedrijf bij het minimaliseren van het afbreukrisico in de arbeid. Pilot Het ministerie van OCW beveelt ook voor het praktijkonderwijs de toepassing van de Boris-methode aan. Om te onderzoeken welke specifieke aanpassingen er in het systeem moeten worden gemaakt en om vast te stellen waarop de ondersteuningsbehoefte van het praktijkonderwijs zich richt, heeft het ministerie opdracht gegeven een pilot uit te voeren met een beperkt aantal scholen in het praktijkonderwijs gedurende 1 jaar, schooljaar Daarna zal worden bepaald of, en in welke vorm, de Boris methode breder voor het praktijkonderwijs beschikbaar komt. 8

9 Implementatie Uit de praktijk is gebleken dat de Borismethodiek een goede aanvulling is op de praktijk in scholen in het vso. De geluiden hierover zijn positief. Daarom werkt het Boris-team nu aan een implementatieplan om de Boris-methodiek beschikbaar te stellen aan een groter aantal scholen. Scholen zijn vrij om te bepalen of en op welke manier zij de Boris-methodiek willen en kunnen implementeren in hun organisatie. Bij de implementatie stelt elke school ook haar eigen tempo en prioriteiten vast. De ondersteuning door het Boris-team is daarop afgestemd. Ook dat is maatwerk. Wat krijgt de school van Boris? De school die de Boris-methode wil toepassen krijgt de volgende ondersteuning: Op managementniveau: Ondersteuning bij de omslag van de school naar een werkend-lerenorganisatie passend binnen de onderwijsdoelen; Ondersteuning bij de opbouw van een regionaal netwerk van erkende leerbedrijven; Aansluiting op de relevante regionale samenwerkingspartners; Een vaste coördinator voor de verbinding met de kenniscentra. Op operationeel niveau: Zicht op de regionale arbeidsmarktmogelijkheden; Ondersteuning bij het vinden van leerplaatsen; Scholing in het ontwikkelen van maatwerk uit de kwalificatiestructuur; Ondersteuning in de samenwerking met leerbedrijven; Aansluiting op het loket voor branchecertificering. 9

10 Systematiek van Boris Fysieke/mentale belastbaarheid Testen JA instrumenten Beroepeninfo Arbeidsmarktinfo Proefstage Intake Arbeidsoriëntatie nodig? Kenniscentra Arbeidsintegratie NEE Samenstellen takenpakket voorzieningen/aanpassingen concept I Kenniscentra Arbeidsintegratie Werkgever zoeken Samenstellen takenpakket voorzieningen/aanpassingen definitief Opleidingsplan + instrumenten Voorwaarden van plaatsing Actieplan Bedrijf voorbereiden op plaatsing Plaatsing Leerling voorbereiden op plaatsing Scholing praktijkopleider Arbeidsintegratie Uitvoering opleiding praktijk/theorie Contract School Inkoop scholing Kenniscentra Examinering/certificering Kenniscentra Arbeidsintegratie Arbeidsovereenkomst Nazorg Regelingen landelijk en sectoraal 10

11 Boris is een ontwikkelproject; je kunt het niet in een paar jaar tijd neerzetten. Het duurt even voordat je beleid omgezet hebt in praktijk. Vso De Brug is pas later in het Boris-project ingestapt. Toch is de werkwijze zoals we deze hebben toegepast een voorbeeld van hoe we willen werken Marc Kuiper, coördinator stagebureau vso De Brug Wat vraagt Boris van de school? Bereidheid het werkend leren te implementeren in de eigen organisatie; Onderhouden van een bedrijvennetwerk op managementniveau; De wil om het onderwijs samen met bedrijven vorm te geven en uit te voeren; Een diagnose van de leerling gericht op arbeidsmogelijkheden en loonwaarde; Maatwerktrajecten samen te stellen voor individuele leerlingen; Bedrijven te ondersteunen bij het managen van de afbreukrisico s. Meer informatie Het Borisproject wordt in opdracht van de directie Jeugd, Onderwijs en Zorg van het ministerie van OCW uitgevoerd door de stichting Samenwerking Beroepsonderwijs Bedrijfsleven (SBB) en de PO-Raad en het Landelijk Werkverband Praktijkonderwijs. Meer informatie en contactgegevens staan op: Kosten Er zijn kosten verbonden aan de inzet van de infrastructuur van het werkend leren in de school. Scholen die met de methode aan de slag willen, sluiten een samenwerkingsovereenkomst met de samenwerkende kenniscentra. Hierin leggen de school en kenniscentra de dienstverlening en de vergoeding daarvoor vast. 11

12 Colofon Uitgave maart 2013 Tekst SBB en PO-Raad Fotografie Hollandse Hoogte Vormgeving SBB Drukwerk Bestenzet, Zoetermeer Boris, de mascotte van dit project, is een geleidehond die is afgestudeerd bij de KNGF geleidenhondenschool.