Verslag Bijeenkomst Projectbureau Nieuw Aardgas

Transcriptie

1 x Contactpersoon Frank Denys en Maurits Clement Projectleiders T mei 2011, u. Betreft Verslag bijeenkomst Projectbureau Nieuw Aardgas Vergaderplaats Hotel Eden Babylon, te Den Haag Agenda: uur Ontvangst uur Plenaire Presentaties Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, Projectbureau Nieuw Aardgas, GTS en Gate LNG Terminal uur Interactieve deelsessies 1. Brandstoftoepassingen: branderinstallaties en ketels 2. Energieopwekking: gasturbines 3. Feedstock toepassingen: chemische industrie uur Plenaire terugkoppeling Verslag plenaire sessies Tijdens de ochtendsessie zijn vier presentaties gegeven: 1. Inleiding en huidig beleid door Rodrigo Pinto Scholtbach Ministerie van ELenI 2. Doel, opzet en taken Projectbureau Nieuw Aardgas door Maurits Clement 3. Veranderingen van H-gas netwerk door Wim Borghols GTS 4. Tankmanagement GATE door Stefaan Adriaens GATE LNG Terminal De presentaties zijn beschikbaar via de website van het Projectbureau Nieuw Aardgas (). Tijdens de plenaire discussie werden verschillende vragen gesteld. Hieronder zijn deze samen met de reactie ingekort weergegeven. 1. Vraag: Blijven we met de nieuwe samenstelling van het H-gas voldoen aan de BEMS (Besluit Emissie-eisen Middelgrote Stookinstallaties)? Antw. Dit is onderwerp van het onderzoek door het Projectbureau Nieuw Aardgas en komt in de deelsessie over branders vanmiddag aan de orde. 2. Vraag: Is er gekeken naar de effecten voor de installatie/onderhoudsbranche en stelt de overheid geld beschikbaar om aanpassingen voor deze branche, zoals methodeontwikkeling en bijscholing te financieren? Antw. ELenI heeft deze effecten niet onderzocht en vindt het niet de taak van de overheid om een interventie te plegen. Er is geen Pagina 1 van 9

2 financiering beschikbaar voor dit soort activiteiten, de branche is hiervoor zelf verantwoordelijk. 3. Vraag: Alleen voor de transitieperiode zijn specificaties gegeven voor de maximale Wobbe-index en PE-getal. Is bekend wat de specificaties worden na de transitieperiode? Afnemers willen hun installatie in een keer ombouwen naar de juiste specificaties. Antw. In de plenaire afronding van de dag heeft Auke Leenstra toegezegd dat de minister een uitspraak zal doen over de specificaties na de transitieperiode. 4. Vraag: In vervolg hierop wordt aangegeven dat er behoefte is aan duidelijke specificaties die vastgelegd worden in de wet. Antw. Internationale ontwikkelingen dwingen ons tot flexibiliteit. Een begin van vastlegging is nu gedaan door GTS. Ook na de transitieperiode worden specificaties zoals de maximale Wobbe-index door de overheid vastgelegd. 5. Vraag: Vallen comforttoestellen ook in de categorie branders? Ik heb begrepen van het Projectbureau Nieuw Aardgas dat comforttoestellen voor H-gas niet beschikbaar zijn. Antw. Details komen aan bod in de middagsessie. 6. Vraag: Ik mis in de tabel van het Projectbureau Nieuw Aardgas zaken als milieu, veiligheid en energie-efficiency. Antw. Deze zaken zijn door het Projectbureau Nieuw Aardgas wel meegenomen in het onderzoek maar, vanwege het overzicht, niet in de tabel. 7. Vraag: Zijn de kleine aansluitingen van 1-2 miljoen m3/jaar wel zijn benaderd door het Projectbureau Nieuw Aardgas? Antw. Alle bedrijven die H-gas innemen zijn telefonisch en per benaderd. Mochten er nog bedrijven zijn die alsnog contact wensen, dan horen we dat graag. 8. Vraag: Worden de resultaten die betrekking hebben op emissies ook gerapporteerd aan het ministerie van Infrastructuur en Milieu (I&M)? Antw. Er is nauw contact met I&M. Het Projectbureau Nieuw Aardgas rapporteert aan ElenI en deze bespreekt de resultaten met I&M. 9. Vraag: In de presentatie van het Projectbureau Nieuw Aardgas wordt gesuggereerd dat er geen problemen te verwachten zijn met branders. Meerdere partijen verwachten wel problemen en hebben dit ook aangegeven in ons interview met het Projectbureau Nieuw Aardgas. Deze partijen herkennen zich dus niet in deze tabel. Antw. Dit punt wordt meegenomen in de middagsessie. 10. Vraag: Geldt deze tabel alleen voor de transitiefase of ook voor de periode daarna? Antw. De tabel geldt ook voor de periode na de transitiefase. 11. Vraag: Wat wilt u bereiken met het signaleringssysteem? Antw. We willen bereiken dat een bedrijf tijdig op de hoogte is en eventueel maatregelen kan treffen als er een sprong in gaskwaliteit te verwachten is. 12. Vraag: Heeft u contact gehad met de installatiebranche en verwacht u dat deze branche de veranderingen aankan? Antw. We hebben geen contact gehad met installateurs, de eindgebruikers van het gas zijn verantwoordelijk voor de aanpassingen van de installatie. 13. Vraag: Branders moeten nu 1x in de vier jaar gekeurd worden. Deze veranderingen vragen om extra maatregelen. Antw. Dit wordt meegenomen in de middagsessie over dit onderwerp. 14. Vraag: Voert GATE het gepresenteerde stock management alleen in de transitieperiode? Antw. Ja, in eerste instantie wel. Dit punt wordt eind 2012 in de evaluatie meegenomen. Mocht het nodig zijn, dan kan het stock management in de periode daarna worden voortgezet. Pagina 2 van 9

3 15. Vraag: Het beleid lijkt nu niet blijvend. Het beleid is nu vastgelegd voor anderhalf jaar, daarna wordt de aardgassamenstelling aan de markt overgelaten en moeten we maar kijken wat er gaat gebeuren. We krijgen nu een periode om onze installaties aan te passen op een niveau dat na die periode niet meer is gegarandeerd. Zo is dit beleid een kleine tussenstap. De industrie kan daar niet mee omgaan en wil duidelijkheid voor een langere periode. Wij verwachten een meer structurele oplossing zodat we na 2012/2014 niet opnieuw onze installaties moeten aanpassen. Antw. Het Projectbureau Nieuw Aardgas verzorgt de monitoring. Als blijkt dat dit beleid niet werkt dan grijpt het ministerie van ELenI opnieuw in. 1) Verslag deelsessie brandstoftoepassingen : branderinstallaties en ketels Voorzitter: Marco Schwegler (Projectbureau Nieuw Aardgas) Notulist: Freek Smedema (Projectbureau Nieuw Aardgas) Inleiding De deelsessie heeft tot doel om de technische knelpunten en oplossingsrichtingen in kaart te brengen voor bedrijven die aardgas toepassen als brandstof voor hun processen en/of ruimteverwarming. Dergelijke processen werken met branders die al dan niet voorzien zijn van een automatische branderregeling die bijvoorbeeld reageert op de zuurstofconcentratie in de afgassen (zuurstoftrimregeling). Andere voorbeelden zijn regeling die op basis van Wobbe meting, elektronische regelingen met instelling van verschillende gas/lucht verhoudingscurves en regeling op basis van gassamenstelling ( b.v. met een gaschromatograaf). Marco Schwegler presenteert in twee sheets de voorlopige conclusies die het Projectbureau Nieuw Aardgas getrokken heeft uit de interviews met de verschillende bedrijven. Die conclusies luidden dat: de gevolgen van een wisselende gaskwaliteit matig zijn; er geen problemen zijn met wisselingen van kwaliteit; er weinig problemen zijn met garanties en risico s; er weinig problemen zijn met bedrijfszekerheid. Deelnemers van drie aanwezige bedrijven, die deelgenomen hebben aan de interviews, herkennen zich niet in deze conclusies. Zij voorzien wel degelijk grote problemen met hun branders. Een vertegenwoordiger van de branche van branderleveranciers onderschrijft dit. Tijdens de sessie zijn verschillende technische knelpunten aan de orde gekomen die hieronder afzonderlijk behandeld worden. Specificaties De gebruikers hebben behoefte aan een betere specificatie van de gassamenstelling die in de toekomst verwacht kan worden. Nu geven het ministerie en GTS alleen garanties voor de Wobbe-index en het PE-getal voor de transitieperiode ( ). Voor de periode daarna worden geen specificaties Pagina 3 van 9

4 genoemd. Daar is wel behoefte aan omdat bedrijven hun installaties niet twee keer willen ombouwen. Daarnaast is er behoefte aan meer specificaties dan alleen de Wobbe-index en het PE-getal. Vooral de snelheid waarmee de Wobbe-index kan veranderen per tijdseenheid baart de aanwezigen grote zorgen. De afnemers van het gas zijn eindverantwoordelijk voor de veiligheid. Sitemanagers willen daarom specificaties zien. De discussie waarom en welke parameters in de specificaties opgenomen moeten worden is echter niet uitgebreid gevoerd. Wel wordt opgemerkt dat een specificatie voor de volledige samenstelling van het gas vrijwel onmogelijk is door het grote aantal componenten dat in aardgas kan voorkomen. De ervaringen met branderfabrikanten zijn zeer verschillend. Sommige gebruikers hebben van hun leveranciers gehoord dat geen problemen verwacht worden met het nieuwe gas. Andere afnemers hebben van hun leveranciers te horen gekregen dat zij niet bij voorbaat kunnen aangeven welke gaskwaliteit hun branders aan kunnen. Alleen op basis van specificaties en bandbreedte kunnen zij een betrouwbare uitspraak doen over de werking van hun branders en de benodigde aanpassingen. Branderregelingen Zuurstoftrimregelingen voor branders zijn niet ontworpen om fluctuaties in de Wobbe-index op te vangen. GTS geeft aan dat gaskwaliteitsvariaties wel degelijk door dergelijke regeling wordt geregeld. Variatie in gaskwaliteit geeft een verandering van restzuurstof en daarvoor is zoals bovenstaand aangegeven een zuurstoftrimregeling voor ontworpen. Vooral bij grote fluctuaties in korte tijd bestaat de kans dat de branders uitvallen. Er is geen informatie beschikbaar over de snelheid waarmee de Wobbe-index straks kan fluctueren in de tijd (delta Wobbe gedeeld door delta tijd). De gebruikers/leveranciers kunnen de grens die branders aankunnen ook niet aangeven. Verder is er niet of nauwelijks onderzoek gedaan naar de effecten van snelle fluctuaties op branders. Dit vormt een groot afbreukrisico. De aanwezigen pleiten voor meer duidelijkheid over de Wobbe-fluctuaties die verwacht mogen worden en voor het opzetten van experimenteel onderzoek waarin de effecten op brandergedrag in kaart gebracht worden. GTS doet de suggestie om de branderregeling aan te passen van 2 naar 3% restzuurstofgehalte om deze minder gevoelig te maken voor fluctuaties in de Wobbe-index. Benadrukt wordt dat de installaties bij enkele grotere bedrijven voorzien zijn van duizenden branders die fijn ingeregeld zijn op de huidige gaskwaliteit. Aanpassingen vergen een periode van drie jaar waarbij veel kosten gemaakt moeten worden. Voordat dergelijke aanpassingen gedaan kunnen worden, moet er eerst meer duidelijkheid komen over de gasspecificaties. Pagina 4 van 9

5 Ongeregelde branders Benadrukt wordt dat een groot aantal afnemers werkt met mechanische branders met een vaste instelling. Deze zijn nog gevoeliger voor Wobbe-fluctuaties dan geregelde branders. Deze mogen niet groter zijn dan +/- 5% ten opzichte van de waarde waarop de branders zijn ingesteld. Testen bij KEMA bevestigen dit beeld. De snelheid van verandering mag wederom niet te groot zijn. NOx Het is moeilijk om van tevoren te voorspellen wat de invloed zal zijn op de NOxuitstoot omdat de specificaties van het nieuwe gas niet bekend zijn. Verwacht wordt dat de NOx-uitstoot zal stijgen omdat de ervaring leert dat H-gas meer NOx geeft dan G-gas. Daarnaast zou de verhoging van het stikstofpercentage door het afwobben de NOx-emissie kunnen verhogen. Met zekerheid is dit niet te zeggen omdat onderzoeksresultaten ontbreken. Een aantal aanwezigen pleit ervoor om alsnog laboratoriumonderzoek te gaan uitvoeren. Mogelijke technische oplossingen worden niet aangedragen. Een verhoging van de NOx-uitstoot kan gevolgen hebben voor de milieuvergunning. ELenI zal het ministerie van I&M vragen enige coulance te betrachten bij de handhaving gedurende de transitieperiode. Verder kan de BEMS (Besluit Emissies Middelgrote Stookinstallaties) een probleem vormen omdat de NOx-emissie-eisen van de BEMS strict zijn. Op 1 januari 2017 moeten ook alle bestaande installaties aan de BEMS-normen voldoen. Monitoring Opgemerkt wordt dat monitoring belangrijk is om de veilige werking van installaties te waarborgen. Daarbij zouden ook keuringsinstanties nauw betrokken moeten worden. In Nederland moeten installaties nu een keer per vier jaar gekeurd worden. Met de overgang naar andere gaskwaliteiten moet dit mogelijk vaker gaan gebeuren. Entry-specificaties en Europese inbedding Nederland kiest er nu voor om geen entry-specificaties vast te stellen in de wetgeving voor import van gas (op dit moment is het een onderdeel van shippercontracten van GTS). Een aantal deelnemers aan de discussie pleit ervoor om dit alsnog te gaan doen. Omringende landen zoals Duitsland en Engeland stellen al entry-specificaties. Zij zijn ook belangrijke exportpartners en het zou goed zijn als Nederland zich bij de Duitse en Engelse specificaties aansluit om de exportpositie te behouden en uit te breiden. GTS geeft aan dat het aansluiten bij Duitse en bij VK specificaties niet tegelijkertijd mogelijk is omdat deze te verschillend zijn. Als Nederland vasthoudt aan het beleid om geen entryspecificaties op te stellen, zou dit kunnen betekenen dat vooral goedkope partijen LNG van andere kwaliteit (met hoge PE) in Nederland worden geïmporteerd die in Duitsland en Engeland niet op de markt gezet mogen worden. Dit verlaagt de gemiddelde kwaliteit van ons gas aanzienlijk. Pagina 5 van 9

6 In Duitsland is de bandbreedte weliswaar groot maar zijn de fluctuaties klein. De verschillen zijn regionaal operationeel bepaald. Noord-Duitsland krijgt bijvoorbeeld Noors gas en Zuid-Duitsland krijgt Russisch gas. Via de EU wordt er door verschillende landen gewerkt aan nieuwe specificaties. De suggestie wordt gedaan om na te gaan of er een draft beschikbaar is voor de nieuwe EU-specificaties. 2) Verslag deelsessie Energieopwekking : gasturbines Voorzitter: André Hoogeveen (Projectbureau Nieuw Aardgas) Notulist: Anjo Kiel (GTS) De voorzitter introduceert het doel van de deelsessie waarbij wordt benadrukt om door middel van een mix van maatregelen door betrokken partijen (eindgebruikers, GTS en GATE) te komen tot een werkbare oplossing om het LNG te kunnen accommoderen. Reacties uit de zaal: Er is sterke behoefte aan een kwalitatieve omschrijving van het begrip: extreem LNG. Voor het G-gas wordt een PE criterium gesteld (PE = 5). Voor het H-gas vooralsnog alléén tot eind 2012 (PE = 8.7). Diverse partijen (Eon/Electrabel/Nuon/Enecogen) hebben behoefte aan een nauwere definitie van de te verwachten specificaties van het nieuwe gas, desnoods een te verwachten spreiding op regionale basis, om te kunnen beoordelen of men een potentieel probleem heeft. Centrales zijn beperkt in de samenstellingsrange die turbines kunnen verwerken. Men kan niet werken met de maximale bandbreedte die kan optreden. Op de vraag van ELenI of de mix van maatregelen voldoet, wordt aangegeven dat dit voor de transitieperiode het geval is maar daarna niet. Er is behoefte aan duidelijkheid over de te verwachten situatie na 2014 v.w.b. de gassamenstellingsrange. Er is behoefte aan inzicht in de snelheid van kwaliteitsveranderingen. De huidige wettelijke specificaties en netcodes zijn te ruim/ontoereikend om de veiligheid doelmatig te kunnen garanderen. Oplossingen/voorstellen In het algemeen werden er geen concrete oplossingen aangedragen die door eindgebruikers zelf zullen/kunnen worden genomen. Hieronder zijn een aantal meningen vanuit de zaal weergegeven die niet door iedereen werden gedragen. Pagina 6 van 9

7 De sector (verenigde eindgebruikers) zou een sturende rol kunnen vervullen in de afspraken m.b.t. de gewenste bandbreedte voor de gassamenstelling. Cogen stelt voor om door de industrie toepassingsspecificaties aan te leveren als uitgangspunt voor verder beleid. De technische mogelijkheden bij eindgebruikers zouden uitgangspunt moeten zijn voor beleid. Leveranciers hebben nu inmiddels voldoende informatie om aan te geven wat mogelijk is. Max. 5% variatie in Wobbe index wordt door de meeste gasturbine eindgebruikers als werkbaar beschouwd. Snelle veranderingen in gaskwaliteit (Wobbe) kunnen niet opgevangen worden. Nuon geeft aan dat GTS moet zorgen voor langzame veranderingen in gaskwaliteit. Gasvoorverwarming is niet altijd een oplossing. Het is te traag in relatie tot de mogelijke snelheid van kwaliteitsveranderingen. Een aantal eindgebruikers geeft aan dat er geen buitenlandse ervaringen zijn. De waarde van het gaskwaliteitssignaleringsssyteem zoals door GTS zal worden aangeboden wordt door sommige aanwezigen als beperkt aangemerkt. Een gas-chromatograaf is vanwege de analysetijd niet altijd een geschikt stuurmiddel. Mogelijk zijn caloriemeters (veel sneller) beter geschikt als stuurmiddel. Er is behoefte aan een day ahead signalering van de te verwachten kwaliteit in het net. GTS (Smeets) geeft aan dat vanwege de vrije gasmarkt het lastig is een voorspelling te doen t.a.v. de te verwachten gaskwaliteit. De industrie geeft aan meer tijd nodig te hebben dan eind 2012 om aanpassingen/revisies door te voeren. De revisietermijn voor gasturbines bedraagt minstens 3 jaar per turbine. Pagina 7 van 9

8 3) Verslag deelsessie Feedstock toepassingen : Chemische industrie Voorzitter: Willem de Vries (Projectbureau Nieuw Aardgas) Notulist: Harry Dijkhuis (Projectbureau Nieuw Aardgas) De voorzitter geeft het doel van de sessie aan: het delen van concrete oplossingen en in hoeverre deze voldoen, evenals signaleren van probleempunten waarvoor de mix van maatregelen nog niet in een oplossing voorziet. De aanwezigen geven een schets van de problematiek Industriële gassen Air Products en Air Liquide geven aan dat de effecten van trips op hun locatie grote gevolgen hebben voor de operationele continuïteit van veel van hun klanten in de regio. Aanleg van buffervoorraden van bijv. CO of H2 is niet toegestaan (van CO2, N2, O2 wel). Vooral als de installaties op vollast draaien is een variatie in gassamenstelling alleen te hanteren door productie terug te nemen. Voor grondstoffers is alleen de samenstelling en niet de Wobbe van belang. In het geval van gassen met hogere wobbe indexen worden deze verlaagd door het toevoegen van stikstof dan levert dit een probleem op omdat de output van de plant terugloopt. Dit geldt overigens niet voor de ammoniakplants. Hogere Wobbe indices zijn wel van belang voor de processen waar aardgas wordt gebruikt om te stoken. Snelle variaties in samenstelling zijn niet altijd snel door het proces te Overige volgen. Gevolg is capaciteitsverlies. Bij OCI wordt handmatig op de N-H verhouding gestuurd. Bij veelvuldige sprongen zou redesign van de regelstrategie verdedigbaar zijn. Dit vergt vier tot vijf jaar. Bijregelen bij BioMCN (bijv. op grond van signalering) levert tijdelijk efficiencyverlies op. Ook hier is automatisering te overwegen. Helderheid over specs na 2012 is gewenst, evenals helderheid over de specificaties waarmee het in de toekomst zal komen. Nu investeert men op een bewegend doel. Pagina 8 van 9

9 Mogelijke oplossingen, met kanttekeningen Een pre-reformer zou bij NH3 productie de hogere koolwaterstoffen aankunnen maar vereist kostbare H2 en kost capaciteit. Strippen in de vloeistoffase bij GATE lijkt financieel aantrekkelijk (visie gassenleveranciers), technisch uitvoerbaar en is voor feedstockers de oplossing, maar kennelijk is er geen partij (bv een raffinaderij) die dit oppakt. Signalering van de gaskwaliteit vanaf Gate, met looptijden van tenminste twintig minuten tot bij AP/AL, is zeer wenselijk en hanteerbaar. Wel zal ook moeten worden aangegeven welk gas daadwerkelijk bij de klant komt. Voor BioMCN en Chemelot gelden langere looptijden. Informatie (van Gate) over kwaliteitsprongen bij grenslaagovergangen zou hierbij zeer welkom zijn, evenals een day-ahead voorspelling en of de terminal werkelijk produceert. Informatie over de sourcing van LNG over de lange termijn contracten is weliswaar commercieel vertrouwelijk maar zou veel onrust in de markt wegnemen. Nu worden hoge investeringen gedaan omdat de bandbreedte onbekend is. Pagina 9 van 9