Departement Handelswetenschappen en Bedrijfskunde EMERGING MARKETS. Jasper De Kinderen 3 de jaar Financie- en verzekeringswezen Eindwerk

Transcriptie

1 Departement Handelswetenschappen en Bedrijfskunde EMERGING MARKETS CAMPUS Turnhout 3 de jaar Financie- en verzekeringswezen Eindwerk Campus Blairon Turnhout Tel Fax hwbkt@ khk.be

2 Voorwoord Dit eindwerk verwijst niet enkel naar de kennis over een actueel item. Het verwijst naar de zaken die ik gedurende mijn opleiding in de Katholieke Hogeschool Kempen heb ervaren en geleerd. Hierbij spreek ik in eerste instantie over de verworven kennis omtrent financiën en verzekeringen. Maar ook over de behaalde competenties en ontwikkelingen gedurende mijn schoolcarrière. Eén van de belangrijkste ontwikkelingen was mij stage. Hier heb ik de verworven kennis en competenties kunnen toepassen en omzetten in praktijk. Naar mijn gevoel was dit de ideale leerschool omdat je hieruit kan afleiden of je klaarbent voor de volgende fase van je leven, namelijk de bedrijfswereld. Deze weg is ook de ideale manier om bepaalde personen te bedanken voor de kennis, vorming en bijdrage die zij gedurende mijn schoolcarrière geleverd hebben. Eerst en vooral zou ik de zaakvoerders van mijn stagebedrijf Bart Bartels en Kristien Bartels ontzettend willen bedanken. Zij hebben gedurende 3 maanden hun kennis en ervaringen overgebracht op mij, waaruit ik zeer veel heb bijgeleerd. Ook kon ik altijd bij hen terecht in verband met vragen over mijn eindwerk. Hierbij wil ik hen nogmaals bedanken voor de kansen, begeleiding, kennis, ervaringen en de aangename werksfeer die zij mij hebben gegeven gedurende deze 3 maanden. Ook wil ik de andere collega s Eddy Bartels, Katrien Verheyen en Cynthia Van Gorp bedanken voor de kennis en ervaringen die zij mij hebben bijgebracht gedurende mijn stage. Ook wil ik hen bedanken voor de aangename werksfeer. Mijn eindwerkbegeleider en docent Geert Sondervorst wil ik ook hartelijk bedanken voor de kennis omtrent financiële zaken die hij mij geleerd heeft, maar ook voor de moed en hulp die hij geeft bij het opstellen van mijn eindwerk. Met vragen over mijn eindwerk kon ik altijd bij hem terecht, hiervoor hartelijk dank. Natuurlijk wil ik ook alle andere docenten bedanken voor de kennis die zij me hebben bijgebracht gedurende mijn tijd op de Katholieke Hogeschool Kempen. Als laatste wil ik mijn ouders bedanken voor de kansen die ik heb gekregen op vlak van onderwijs. Ook zij hebben me raad en steun gegeven gedurende mijn schoolcarrière. Ravels, 26 juni 2012

3 Inhoudsopgave Voorwoord... 2 Inleiding Situering Wat zijn emerging markets Geschiedenis Four Asian Tigers Ex-Oostblok Tiger Cub Economies BRIC-landen Brazilië Geschiedenis Economie Infrastructuur Problemen Rusland Geschiedenis Economische structuur en groei Infrastructuur Corruptie en georganiseerde misdaad India Geschiedenis Economische groei en structuur Sociale structuur Infrastructuur China Geschiedenis Economische structuur en groei Infrastructuur Conclusie BRIC-landen... 28

4 5. Next Eleven (N-11) Emerging markets, een hype of een nieuwe beleggerhorizon? Beleggingsrisico s Beleggen in groeiende sectoren Vergelijking tussen ontwikkelde landen en groeilanden Documentatie Literatuurlijst... 39

5 5 Inleiding Na een laatste examenperiode in januari stonden er nog twee zaken gepland op de agenda. Dit was de stage van 3 maanden en de inlevering van mijn eindwerk. In eerste instantie had ik geen flauw idee wat een actueel en interessant item kon zijn voor mijn eindwerk, maar dit werd me al snel duidelijk tijdens mijn stage. Gedurende mijn stage in Argenta Ravels vroegen mensen naar beleggingsmogelijkheden op zowel korte als lange termijn. Wat mij hierbij opviel was het feit dat voornamelijk de oudere mensen beleggingsmogelijkheden zochten die hun deed terugdenken aan de hoge rendementen van vroeger. Spijtig genoeg is dit op de dag van vandaag niet meer zo evident, maar ik vroeg me toch af waar nu precies de hoogste rendementen te rapen vielen. Al snel werd de link gelegd met de emerging markets. Dit item is zeer actueel en door de economische crisis in de ontwikkelde landen worden deze emerging markets nogmaals extra in de kijker gezet. Ik ben aan de slag gegaan met het verzamelen van informatie en al snel bleek dat dit niet zo evident was. De transparantie van deze markten en de hoeveelheid informatie is nog steeds beperkt. Toch ben ik erin geslaagd deze emerging markets te doorgronden. Ik heb getracht een zo duidelijk mogelijk beeld te scheppen over de emerging markets, waarbij ik me voor een groot deel concentreer op de BRIC-landen. Deze landen zijn vandaag de dag populair waardoor zij enige extra aandacht verdienen. Doordat voor vele kleine beleggers de emerging markets nog onbekend gebied zijn, is het niet onverstandig om even stil te staan bij de mogelijke risico s van deze markten. Voor nieuwe beleggers worden er enkele beleggingstips aangehaald omtrent belangrijke sectoren. Ook wordt er een korte vergelijking gemaakt betreffende de behaalde rendementen in het verleden, tussen de ontwikkelde landen en de emerging markets. Ik wens u alvast veel leesplezier.

6 6 1. Situering Emerging markets oftewel groeimarkten zijn een populair fenomeen dezer dagen. Dit is enerzijds te wijten aan de slecht presterende Westerse economieën gedurende de financiële crisis en anderzijds door het veelvuldig gebruik van deze term door bekende economen en beleggers. De populariteit heeft er dan ook voor gezorgd dat in tegenstelling tot vroeger niet enkel grote en/of institutionele beleggers zich op deze markt wagen, maar ook steeds vaker de kleine beleggers zoals Jan met de pet die geen hoog rendement meer vinden in de Westerse economieën. De grootste boost van de Emerging markets vond plaats in Die periode kwam Jim O neill, chairman van Goldman Sachs Asset Management, met het idee een acroniem te maken van 4 landen, de BRIC-landen genaamd. Deze boost zorgde ervoor dat de Emerging markets wereldwijd bekend raakten en iedereen wist ook waarvoor ze stonden. Deze groeilanden zijn landen met veel potentiële economische groeimogelijkheden naar de toekomst toe en dus ook zeer gegeerd om in te investeren en/of beleggen. De BRIC-landen worden in hoofdstuk 4 verder besproken. 2. Wat zijn emerging markets Zoals eerder vermeld worden emerging markets of groeilanden omschreven als landen die in de toekomst een sterke economische opmars gaan maken en dus gegeerd zijn bij investeerders, maar ook bij beleggers die extra rendement zoeken. Groeilanden worden zorgvuldig geselecteerd op basis van verschillende criteria zoals: Omvang (geografische grootte) Bevolkingsgrootte Industrialiseringsgraad Infrastructuur Levensstandaard Positionering Financiële toestand (schulden, ) Uit deze criteria kan men besluiten dat het merendeel van de groeilanden armere landen zijn die oftewel een grote oppervlakte hebben, oftewel een groot bevolkingsaantal, beiden met lage levensstandaard en infrastructuur. Deze levenstandaard kan men opvatten als weinig of geen financiële middelen, lage inkomens en een lage scholingsgraad.

7 7 3. Geschiedenis Vele denken dat de BRIC-landen de eerste emerging markets zijn, dit is echter onjuist. Voor de opkomst van de BRIC-landen in 2001 kende de wereld al twee groepen met sterk ontwikkelde economieën. We spreken hier enerzijds over de Four Asian Tigers en anderzijds over het Ex-Oostblok. Ten derde bespreek ik het vervolg van de Four Asian Tigers, namelijk de Tiger Cub Economies. 3.1 Four Asian Tigers Hong Kong, Singapore, Zuid Korea en Taiwan, deze vier landen zijn de oprichters van de Four Asian Tigers. Net zoals elk groeiland hadden deze landen te maken met hoge armoede cijfers en werkloosheidcijfers. Ondanks hun slechte economische situatie zagen zij hun buurlanden, Japan en China, die in dezelfde slechte papieren zaten wel verder economisch uitgroeien. Hierdoor hebben de Four Asian Tigers besloten hun economische activiteiten te herorganiseren en hun strategieën bij te sturen. De Four Asian Tigers opteerden voor een vrije economie met lage werkcondities zodat het produceren en het exporteren van producten aantrekkelijk werd. Deze lage werkcondities bestonden uit een zo laag mogelijk loon met een maximum aantal aan werkuren per werknemer. Misschien ethisch niet verantwoord, maar hun economie kreeg een grote boost. Tussen de jaren 1960 en 1990 maakten deze landen een zeer sterke economische groei en een opmars van de industrialisering door. Deze positieve vooruitgang heeft ervoor gezorgd dat de Four Asian Tigers zich ontwikkelden tot hoge inkomenslanden met een sterk geavanceerde economie. De specialiteit van deze geavanceerde economie was voor elk land van de Four Asian Tigers verschillend. Zo kan men besluiten dat Hong Kong en Singapore zich tot één van de belangrijkste financiële centra ter wereld hebben gekroond. Terwijl Zuid Korea en Taiwan zich tot marktleider kroonden in een totaal andere sector, namelijk het produceren van informatie technologie. Deze technologie vindt men terug in computer software en hardware, elektronische toestellen, etc. Zo moet je bijvoorbeeld maar eens kijken naar het land van productie van ouder elektronisch speelgoed of een ouder keukentoestel. De kans is zeer groot dat dit in Zuid Korea of in Taiwan is gemaakt. Een opmerkelijk kenmerk van deze Four Asian Tigers is de positionering. Elk van deze landen is gevestigd aan de kust en heeft een strategische ligging of economisch voordeel: Singapore: Eiland gelegen in het zuidoosten van Azië. Heeft een strategische ligging omwille van de belangrijkste handelsroute naar Europa. Elk schip dat naar/van Japan, Zuid Korea of China komt moet Singapore passeren. Ook is Singapore één van de belangrijkste financiële centra in Azië. Hong Kong: Financieel handelscentrum dat voor de verbinding zorgt tussen oost en west. Een ander voordeel is het territoriaal belastingsysteem en de lage belastingsvoeten. Populaire locatie voor vennootschappen/multinationals.

8 8 Zuid Korea: Centrale positionering tussen China en Japan. Belangrijke handelsroute van Azië naar Verenigde Staten en omgekeerd. Kreeg economische steun vanuit Verenigde Staten om de groei te stimuleren. Taiwan: Centrale positionering tussen China en Japan. Belangrijke handelsroute van Azië naar Verenigde Staten en omgekeerd. 3.2 Ex-Oostblok 26 December 1991 was een mijlpaal voor Europa en waarschijnlijk ook voor de rest van de wereld. Op deze dag werd de val van de Sovjet-Unie (en het einde van de Koude Oorlog) officieel aangekondigd. De val van de Sovjet-Unie ging voor vele Oostbloklanden gepaard met de val van het communisme. Hierdoor ging voor de ex-oostbloklanden de vrije economische markt open en konden ze hun structuur herorganiseren. Dit was echter gemakkelijker gezegd dan gedaan omdat er destijds een jarenlange wapenwedloop had plaatsgevonden met de Verenigde Staten. Hierdoor werden de financiële middelen in defensie gepompt in plaats van de eigen economie. Het gevolg hiervan was enorme economische achterstand tegenover het Westen. Ondanks deze economische achterstand kwamen de meeste ex-oostbloklanden toch in heropleving door de privatisering van overheidsbedrijven, en de mogelijkheid om belangrijke grondstoffen te ontginnen. Door de stijgende prijs van deze grondstoffen hebben de ex- Oostbloklanden steeds vaker een begrotingsoverschot, waardoor nieuwe investeringen mogelijk zijn op niveau van infrastructuur, of voor verbetering van de levensstandaard. Ook het aansporen van buitenlandse investeerders is gemakkelijker als je positieve cijfers en rapporten kan voorleggen. Niet alleen zijn de positieve cijfers belangrijk, maar ook het kostenplaatje voor investeerders en bedrijven is van cruciaal belang. Zo zijn deze landen zeer gegeerd omwille van hun lage loonkost en lage sociale lasten. Dit maakt het investeringsklimaat des te gunstiger. Tot op de dag van vandaag blijkt dat de ex-oostbloklanden nog steeds sneller groeien dan de wereldeconomie. Dus met andere woorden, een gunstig investeringsklimaat. Dit is te danken aan de economische achterstand eerder vermeld, waardoor deze landen nog steeds aan hun inhaalbeweging ten opzichte van het Westen bezig zijn. 3.3 Tiger Cub Economies Deze benaming is een uitbreiding van de Four Asian Tigers, die we eerder hebben besproken. De Tiger Cub Economies zijn dus samengesteld uit de oorspronkelijke Four Asian Tigers en Indonesië, Maleisië, de Filippijnen en Thailand. De Tiger Cub Economies werken volgens hetzelfde principe als de voormalige Four Asian Tigers. Zo is de graad van industrialisering belangrijk en worden de loonkosten zo laag mogelijk gehouden. Dit zorgt ervoor dat deze landen gegeerd zijn bij de multinationals.

9 9 Stilstaan is achteruitgaan, een welgekend spreekwoord bij vele zakenlui. Ik haal dit spreekwoord aan omdat ook de Tiger Cub Ecnomies deze mening delen. Zo wordt niet alleen de industrialiseringsgraad optimaal gehouden, maar is men ook gestart met het educatie van kinderen te verbeteren. Er wordt steeds meer aandacht besteed aan een goede opleiding omdat deze zorgt voor een extra stimulans op economisch vlak. Zo worden kinderen van jongs af aan klaargestoomd voor een meerwaarde aan hun land en economie te geven. Twee van deze landen (Indonesië en de Filippijnen) werden zelfs al opgenomen in de lijst van de Next-Eleven (N-11). Deze N-11 vertegenwoordigen de landen die volgens de Goldman Sachs Investment Bank de sterkst groeiende economieën hebben na de BRIC-landen. De N-11 landen worden in hoofdstuk 5 verder besproken.

10 10 4. BRIC-landen Zoals ik eerder heb vermeld ontstond het acroniem BRIC in 2001 door Jim O neill, de chairman van Goldman Sachs Asset Management. Ondertussen is het acroniem wereldwijd gekend bij multinationals, investeerders en beleggers. Het acroniem BRIC staat voor Brazilië, Rusland, India en China en representeert deze landen als de nieuwe economische wereldspelers in de toekomst. Vele beursspecialisten en economen aanschouwen deze groeilanden als de nieuwe Figuur 1 BRIC-landen economische centra s in De redenen hiervoor vindt u in volgend overzicht terug, beginnend bij de eerste letter van het acroniem, de B van Brazilië. 4.1 Brazilië Met een oppervlakte van +/ km², waarmee Brazilië het 5 e grootste land ter wereld is, en een inwonersaantal van +/- 200 miljoen Brazilianen staat Brazilië er op papier niet zo goed voor als de 3 andere BRIC-landen. Toch weet Brazilië zich goed te redden en wordt het door economen geprezen als de 4 e grootste economie in de toekomst (2050) Geschiedenis De Braziliaanse economie heeft er niet altijd rooskleuring uitgezien. Zo heeft Brazilië in het verleden enkele zware tegenslagen moeten verwerken waaronder de Latijns-Amerikaanse schuldencrisis in 1982 de grootste was. Zoals elke crisis was ook deze schuldencrisis een tikkende tijdbom. Het probleem werd al ver voor 1982 gecreëerd, maar heeft zich verder geëvolueerd totdat het uiteindelijk ontploft is, met alle gevolgen van dien. In de periode van 1960 tot 1980 hadden vele Zuid-Amerikaanse landen een sterke opleving van hun economie, met als gevolg ze de industrialiseringsgraad van hun land moesten opwaarderen. Deze landen werden destijds als groeilanden beschouwd en waren dus gegeerd bij de buitenlandse investeerders. Een win-win situatie voor beide kampen omdat enerzijds de Zuid-Amerikaanse landen kapitaal uit het buitenland nodig hadden om hun investeringen te kunnen financieren, en anderzijds omdat de investeerders hun kapitaal ter beschikking stelden tegen een bepaalde intrest. Het grootste deel van de schuldenberg werd opgebouwd tijdens de jaren 70. De basis hiervan ligt bij de oliecrisis van Gedurende dit jaar pleegden de Arabische olielanden verscheidene boycots op de Verenigde Staten en West-Europese landen. De gevolgen van deze boycot waren wereldwijd voelbaar. De prijs voor aardolie werd tot 70% duurder en de productie werd 5% teruggeschroefd. Hierdoor zakte de wereldeconomie, die destijds

11 11 afhankelijk was van aardolie, in. Door de toenemende prijs van aardolie geraakten steeds meer landen in economische moeilijkheden en kregen alsmaar meer schulden, ook het inflatiecijfer steeg wereldwijd. Voor de Latijns-Amerikaanse landen heeft deze stijgende inflatie geen grote problemen gekend, maar eerder een voordeel opgeleverd. Omdat ze sinds de heropleving van hun economie (vanaf 1960) al te kampen hadden met hoge inflatiecijfers, had men ook een negatieve reële rentevoet. Dit maakte het voor de Latijns- Amerikaanse landen aantrekkelijk om te lenen. Met als gevolg ze door deze goedkope leningen hun economische groei in stand hielden door te blijven investeren in hun infrastructuur en economie. Natuurlijk kon deze goedkope financieringsstrategie niet voor altijd blijven duren. Zo veranderde het succesverhaal van deze financieringsstrategie op het einde van de jaren 70 en begin jaren 80 nadat er bekend raakte dat verscheidene Latijns-Amerikaanse landen hun aflossingen niet meer konden betalen. Door dit bericht begonnen financiële instellingen te wantrouwen en werden er minder nieuwe leningen uitgegeven. Dit vormde zich een groot probleem omdat de meeste leningen uitgegeven waren op korte termijn. Dus deze aflossingen kon men in het verleden betalen met nieuwe leningen, maar nu was dit niet meer mogelijk. Met als gevolg er veel aflossingen onmiddellijk betaald moesten worden. Brazilië kampte dus met liquiditeitsproblemen die ervoor zorgden dat ze geen nieuwe middelen in hun economie konden pompen. Hierdoor raakte de Braziliaanse economie in recessie en verlieten vele investeerders het Braziliaanse grondgebied op zoek naar nieuwe oorden zoals de Verenigde Staten. Sinds begin jaren 90 is de Braziliaanse economie zich opnieuw beginnen te herstellen. Ondanks ze voordien een bepaalde industrialiseringsgraad hadden opgebouwd heeft Brazilië nog een lange weg te gaan om een volledig ontwikkeld land te worden. Dit gaat echter de toekomst moeten uitwijzen, maar sceptici zijn er alvast van overtuigd dat dit BRIC-land het op economisch vlak nog gaat maken Economie Brazilië wordt aanschouwd als de 4 e grootste economische grootmacht tegen Een economie als deze heeft sterke fundamenten nodig om zich recht te houden, maar ook om te blijven groeien. In dit hoofdstuk kijken we naar de fundamenten die voor deze economische groei zorgen, maar ook wat de gevolgen, voor- en nadelen van deze fundamenten zijn. De Braziliaanse economie had in 2011 een vertraagde groei van 2,7% en een bruto binnenlands product van miljard USD. De herkomst van het BBP kunnen we onderverdelen in 3 groepen, namelijk: Landbouw- en voedingsector: Produceerde 7,5% van het BBP in Industrie: Produceerde 29,5% van het BBP in Dienstensector: Produceerde 63% van het BBP in 2011.

12 12 Een opmerkelijk punt is dat de dienstensector nog steeds meer dan 50% van het BBP bedraagt, terwijl het aandeel van de industrie maar net boven de 25% zit. Hieraan zal in de toekomst gewerkt moeten worden omdat door een groter aandeel in industrie de industrialiseringsgraad opgetrokken wordt. Landbouw- en voedingssector De landbouw- en voedingsector is verdeeld over drie gebieden in Brazilië. Het ene gebied is gesitueerd in de zuidelijke helft van het land. Dit landbouwgebied is het beste van de drie omdat hier meer vruchtbare grond en neerslag te vinden is. Ook is de infrastructuur en landbouwtechnologie die hier gebruikt wordt vele geavanceerder. In het zuidelijke landbouwgebied wordt de grootste hoeveelheid gewassen geproduceerd en geëxporteerd. Hier vindt men dus de grote (moderne) landbouwbedrijven terug. Het tweede gebied is gelegen aan de noordoostelijke kant en in het Amazonegebied. Dit gebied is minderwaardig aan het zuiden omdat hier de grond minder vruchtbaar is, ook valt hier minder neerslag. Doordat het noordoostelijke gebied vooral bewoond wordt door zelfvoorzienende (kleine) landbouwers is ook de infrastructuur en landbouwtechnologie niet optimaal zoals in het zuidelijke landbouwgebied. Het derde gebied, gelegen in centraal Brazilië, wordt voornamelijk gebruikt als grasland voor vee. Men kan zichzelf nu de vraag stellen of deze gebieden wel rendabel of nuttig zijn, omdat de meeste groeilanden zich meer focussen op het verbeteren van hun industrialisatiegraad in plaats van zich bezig te houden met de landbouw. In Brazilië is de landbouw- en voedingssector nog steeds een belangrijke sector, ook al vertegenwoordigt deze maar een kleine 10% van het totale BBP. De redenen hieromtrent zijn de volgende: In Brazilië is een kwart van de beroepsbevolking (+/ Brazilianen) tewerkgesteld in de landbouw- en voedingsector. Brazilië telt +/ inwoners die door de landbouw grotendeels aan zelfvoorziening van hun voedsel kunnen doen. Dit is een extra stimulans voor de binnenlandse economie. +/- 35% van de totale export is te wijten aan de uitvoer van landbouw- en voedingsproducten. Uit onderstaande grafiek kan er afgeleid worden dat de landbouwexport steeds grotere bedragen aanneemt. Zo is de opbrengt uit de landbouwexport op 5 jaar bijna verdubbeld (49.4 miljard in 2006 naar 94.6 miljard in 2011). De voornaamste reden van deze waardestijging is niet zozeer de hoeveelheid die geëxporteerd wordt, maar wel de stijging van de voedselprijzen.

13 13 In de lijst van de belangrijkste landbouwexport vindt men op de eerste plaats soja terug. Dit product (sojabonen, sojaolie en sojaschroot) kende een toename in waarde van maar liefst 47% tegenover De verdiensten uit de export van soja kwamen hierdoor op 24,1 miljard USD in Het tweede belangrijkste exportproduct uit de landbouw is suiker. De toename in waarde tegenover 2010 werd geschat op 17%. Ondanks de waardestijging van 17% werd er minder suiker geëxporteerd dan de jaren voordien, maar de hogere marktprijs maakte dit goed. Op plaats drie vindt men de export van veeteelt (pluimvee, rund, varken) terug. De veeteelt was in 2011 goed voor een waarde van bijna 16 miljard USD. Andere belangrijke (landbouw) exportproducten zijn koffie en tropische houtsoorten. De vijf grootste afnemers van deze landbouw- en voedingsproducten zijn China, de Verenigde Staten, Nederland, Rusland en Duitsland. Figuur 2 Waarde landbouwexport Brazilië De cijfers uit de grafiek spreken duidelijke taal waarom de landbouw- en voedingsector nog steeds belangrijk zijn in Brazilië. Maar men is er wel van op de hoogte dat de graad van industrialisering de grootste doorslag geeft naar een betere levensstandaard. Industrie Net zoals de landbouw- en voedingsector speelt ook de industrie een grote rol in de Braziliaanse economie. In 2011 waren de inkomsten uit de industrie goed voor bijna 30% van het totale BBP. Ook op internationaal niveau krijgt de industrie van Brazilië steeds meer aanzien. Het grootste deel van de industriegebieden zijn gelegen in het zuiden en het zuidoosten van het land omdat hier de 3 grootste Braziliaanse steden gesitueerd zijn, namelijk Rio de Janeiro, Sao Paulo en Santos. Ook bevinden zich rond deze steden de belangrijkste handelsroutes naar het buitenland. De Braziliaanse industrie is zeer gediversifieerd en is in alle domeinen aanwezig. Ze produceren in eerste plaats voor eigen gebruik, maar hanteren ook een exportgerichte aanpak. Zo laten vele multinationals hun goederen in Brazilië assembleren om ze daarna uit te voeren naar de consument. Een specifiek voorbeeld kan men terugvinden in de autosector. Eind jaren 90 maakten bekende autoconstructeurs de overstap naar Latijns-

14 14 Amerika (specifiek Brazilië) omwille van de goedkope arbeidskrachten, maar ook omwille van de vele beschikbare grondstoffen die het land te bieden heeft. Vandaag de dag heeft Brazilië de op één na grootste industriële sector van Amerika. Dit is zoals eerder vermeld grotendeels te danken aan de investeringen van grote multinationals, de Braziliaanse banken en de overheid. Deze hebben ervoor gezorgd dat de hedendaagse industrie met moderne apparatuur kan werken en over voldoende technologische middelen beschikt. Op vlak van productie vindt men de meest uiteenlopende producten van microchips voor elektronische toestellen tot vliegtuigen. Niet alleen de productie van goederen heeft een groot aandeel in de industrie, maar ook de ontginning en verwerking van de natuurlijke grondstoffen uit de Braziliaanse bodem. Over heel Brazilië en voornamelijk aan de zeehavens vindt men tal van olieraffinaderijen en andere bedrijven terug met de betrekking tot de verwerking van deze grondstoffen. Doordat de binnenlandse consumptie een te kleine afzetmarkt is voor de hoeveelheid goederen, machines, grondstoffen die geproduceerd worden hanteert Brazilië ook een sterke exportpositie. 60% van de geproduceerde goederen worden namelijk uitgevoerd naar het buitenland. Hierbij zijn de grootste afzetmarkten de Verenigde Staten, de Europese Unie, Argentinië, China en Venezuela. Het succes van deze exportgerichte economie is niet alleen te danken aan een sterke economie in zowel de landbouw-, voeding- en de industriële sector, maar ook aan de toenemende moderne infrastructuur van het land. Hierover kom ik later op terug. Dienstverlening De laatste en tevens ook grootste sector in Brazilië is de dienstverlenende sector, ook wel de tertiaire sector genoemd. Deze sector had in 2011 het grootste aandeel in de totale BBP, namelijk 63%. In de tertiaire sector bevinden zich voornamelijk de bedrijven die het dichtst bij de binnenlandse consument staan. Zo behoren kappers, winkels, ziekenhuizen, transportbedrijven (vrachtwagen, boot, auto,..) en financiële instellingen, etc. tot de groep van dienstverleners Infrastructuur Het laatste decennia werd er stevig geïnvesteerd in de Braziliaanse infrastructuur. Ook op dit moment zijn deze investeringen aan de gang omdat indien Brazilië zich tot een economische macht wil ontpoppen hun infrastructuur op economisch en op sociaal vlak in orde moet zijn. In het verleden hebben enkele van deze investeringsprojecten een groot aandeel gehad in de opleving van het land. Een voorbeeld hiervan is de elektrische zelfvoorziening uit duurzame energie. De Itaipu dam en de Tucurui dam zijn 2 hydro-elektrische energiecentrales gelegen in het noorden en in het zuidoosten van Brazilië. Deze twee dammen zorgen voor een bijna totale zelfvoorziening van elektriciteit voor heel Brazilië op een groene manier.

15 15 Ook op vlak van industrialisering en levensverbetering werd sterk geïnvesteerd en staan er op korte en lange termijn nog projecten gepland. Zo heeft de Braziliaanse regering een project opgestart voor de vastgoedsector. Het doel is tegen miljoen nieuwe woningen te bouwen door middel van goedkope leningen uit te geven. Ook wordt er sterk geïnvesteerd in de wegeninfrastructuur. Zo kondigde de overheid aan om ongeveer infrastructuurwerken tegen 2016 klaar te hebben. De grootste projecten komen dan weer uit de energievoorziening. Deze moeten de productie en verwerking van brandstoffen en elektriciteit verbeteren. Op 3 plaatsen worden er momenteel raffinaderijen gebouwd en de grootste aardolieproducent van Brazilië, Petrobras, plant een investering van 176 miljard USD voor de exploitatie naar enorme oliereserves voor de Braziliaanse kust. Op vlak van energie en elektriciteit zijn er plannen om het aantal hydro-elektrische energiecentrales op te voeren. Ook andere duurzame energieprojecten zijn gepland, zoals de bouw van windmolenparken. Momenteel is Brazilië bezig met één van hun grootste projecten tot nu toe, de nieuwe haven van Açu. Dit zal de eerste superhaven worden in het noorden van Brazilië die voor een betere verbinding moet zorgen met Azië en de Verenigde Staten. Het splinternieuwe complex biedt ook plaats aan olieraffinaderijen, cementfabrieken, 2 grote hoogovens en stad X. Deze uit het niets gebouwde stad moet plaats bieden voor de arbeiders die tewerkgesteld zijn in de haven van Açu. Ook voor de omringende gebieden is de haven een flinke stap vooruit omdat het extra werkgelegenheid biedt en het plaatselijke ondernemingsklimaat bevordert. Om Brazilië extra in de aandacht te zetten organiseert het land in 2014 het WK voetbal en in 2016 de Olympische spelen. Hierdoor zal men moeten investeren in infrastructuur op vlak van stadions, transportinfrastructuur, horeca, veiligheid en gezondheid. Niet altijd even gemakkelijk blijkt, want in de pers heeft Brazilië al verschillende malen zware kritiek naar het hoofd gekregen. Dit omdat de infrastructuur nog steeds niet in orde is, waardoor critici zich afvragen of het er ooit wel van gaat komen. Brazilië is alvast overtuigd in zijn kunnen en ziet deze sportevenementen als een extra stimulans voor het land, de welvaart en de binnenlandse economie Problemen Het grootste probleem binnen de Braziliaanse samenleving is de sociale ongelijkheid. Dit staat niet in direct verband met de economische vooruitgang, maar kan wel een effect hebben op lange termijn. Tot vandaag heerst er nog steeds een groot verschil tussen de middelklasse en de arme bevolking. Op vlak van nutsvoorzieningen zoals water, elektriciteit, etc. en op het niveau van sociale voorzieningen behoort Brazilië ook nog niet bij de beteren. Zo is het onderwijsniveau ondermaats en zijn er niet voldoende medische aanspreekpunten voor de bevolking. Ook de huisvesting is nog steeds een groot probleem, maar hier werden echter al projecten voor uitgewerkt (zie deel Infrastructuur).

16 16 Op economisch vlak is het vooral de inflatie die ervoor zorgt dat het leven in Brazilië steeds duurder wordt. Dit heeft als gevolg dat de binnenlandse economie minder gaan presteren door een lagere koopkracht van de bevolking. Hierdoor stijgt ook de waarde van de Braziliaanse munt, de Real, wat geen goede uitgangspositie geeft tegenover concurrerende landen in verband met export. Voor vele Braziliaanse bedrijven is het immers goedkoper om goederen, machines te importeren uit het buitenland. De Braziliaanse regering heeft immers aangekondigd stappen te ondernemen tegen de stilgevallen (binnenlandse) economie. De stappen gaan van belastingsvoordelen voor sectoren tot extra invoerheffingen waardoor importeren weer duurder wordt. Ondanks het steeds duurdere leven wordt de Braziliaanse middenklasse steeds groter. Ook telt het land het sterkst stijgende cijfers van miljonairs. In 2010 kwamen er elke dag 23 nieuwe miljonairs bij in Brazilië. Niet alleen mensen uit een goede komaf, maar ook ondernemers die dankzij de sterke economische vooruitgang hun vermogen hebben vergaard. 4.2 Rusland Het tweede land in het rijtje van de BRIC is Rusland. Met een oppervlakte van km² is het het grootste land ter wereld. Maar met een inwonersaantal van 142 miljoen Russen bereiken ze verre van een record. Voor vele critici is Rusland een vreemde eend, oftewel een raar geval. Critici vragen zich wel eens af waarom Rusland bij de BRIC-landen zit. Ze zijn er mee eens dat Rusland grote stappen voorwaarts heeft gezet sinds de Roebelcrisis van 1998, maar op korte termijn kan men Rusland niet beschouwen als het groeiland met opportuniteiten bij uitstek. Het moderne Rusland kan niet concurreren met de economische cijfers die de Sovjet-Unie destijds behaalde. Hierdoor wordt enkel de Sovjet-Unie als echt groeiland aanzien. Dankzij het vijf jarenplan van Stalin moesten de economische groeicijfers van de Sovjet-Unie in de eerste decennia niet onderdoen voor de groeicijfers waarmee de Chinese economie nu te kampen heeft. Het Rusland van vandaag heeft minder politieke invloed op de wereld dan ooit tevoren, en ook de industriële infrastructuur laat het afweten. De gouden tijden van Rusland zijn voorbij volgens critici. Hun economische sterkte bestaat voornamelijk uit de aanwezigheid van grote aardolie- en gasvoorraden. Ook de ontginning van andere grondstoffen en zware industrie zorgen voor een klein aandeel in de economie. Maar door het grote economische aandeel in grondstoffen is de Russische economie zeer kwetsbaar voor fluctuaties op de energiemarkt. Wat zijn dan wel de sterktes van Rusland en waarom is het verkozen tot één van de vier BRIC-Landen? Geschiedenis Na de val van de Sovjet-Unie op 26 december 1991 gingen voor Rusland de poorten tot de vrije economie open. Vele overheidsbedrijven werden geprivatiseerd en de bevolking kreeg

17 17 de kans om zelf te ondernemen. De Russische economie bestond grotendeels uit de ontginning en verwerking van grondstoffen. Door een overschot van deze grondstoffen hanteerde Rusland een exportgerichte economie. In de jaren 90 was de export voor 80% afhankelijk van de productie uit grondstoffen. Ondanks het voordeel om te beschikken over grote voorraden grondstoffen heeft de medaille ook een keerzijde. Doordat de economie zo afhankelijk was van deze grondstoffen gebeurde in 1998 het worst-case scenario, de Roebelcrisis. De Roebelcrisis Ondanks een economische heropleving in positieve lijn, kende de Oostbloklanden, voornamelijk Rusland, ook enkele recessies. Eén van de grootste recessies was de Roebelcrisis van 1998 als gevolg van een ineenstorting van de Aziatische financiële markten. Voor vele was deze Aziatische financiële crisis een verassing omdat men in het tijdperk zat waarin de Four Asian Tigers economisch domineerden. Hoewel de Four Asian Tigers sterke wereldspelers waren, lagen zij ook aan de basis van deze financiële crisis. Doordat deze landen in een economische boom zaten en dus zeer investeringsgezind redeneerden, werden hun uitgaven (investeringen) voor een groot deel gefinancierd met buitenlandse leningen. Schulden bleven groeien en moesten gefinancierd worden met nieuwe en grotere leningen. Ook werden kredieten verleend aan onrendabele bedrijven. Als gevolg hiervan kwamen de Aziatische landen in een vicieuze cirkel terecht. Deze cirkel kan men ook zien als een luchtbel die steeds groter wordt totdat hij ontploft. Uiteindelijk is deze luchtbel ook ontploft en ontstond er een ineenstorting van de financiële markten in Azië. Voor de Europese markten heeft deze crisis geen zware gevolgen gehad, omdat de export naar Aziatische landen maar +/- 2% van de jaarlijkse economische groei bedroeg in de jaren 90. Ondanks Europa relatief gespaard bleef van de Aziatische crisis was er nog steeds reden tot voorzichtigheid. Zoals eerder aangetoond, maakte de Four Asian Tigers gebruik van buitenlandse leningen. Deze leningen waren gedeeltelijk afkomstig van Europese banken, wat dus betekent dat als de crisis zou verergeren de banken in moeilijkheden kunnen komen. Deze situatie zou wel een grote impact op de Europese markten teweegbrengen. Gelukkig is de Aziatische financiële crisis binnen de perken gebleven, mede door de internationale steunprogramma s opgericht door het IMF (International Monetary Fund). Desondanks de Europese markten gespaard bleven, had de Aziatische crisis een ander effect op Rusland. Door de sterke economische groei van de Asian Tigers was de nood naar grondstoffen groot, maar nu er zich een financiële crisis in Azië afspeelde werd de economie voor een groot deel stilgelegd. Wat voor Rusland betekent dat de vraag naar grondstoffen daalt. Indien er minder vraag is daalt de prijs van grondstoffen automatisch mee, het vraag en aanbod principe. Deze waardedaling vindt men ook terug in de Roebel, maar dit probeert de regering te voorkomen door buitenlandse leningen aan te gaan om de Roebel hoog te houden. Ook via hulp van het IMF probeerde Rusland zijn munteenheid te redden. Echter

18 18 zonder resultaat, want op 13 augustus 1998 vond er een beurscrash plaats. De Roebel verloor veel van zijn waarde en de economie stortte in. Toch herpakte Rusland zich zeer snel, door de sterke stijging van de aardolieprijzen enkele jaren later en door de stimulering van de binnenlandse economie. Sinds de heropleving na 1998 heeft de Russische economie steeds een positieve groei gehad met een groeipercentage van gemiddeld 6% per jaar van 1998 tot Economische structuur en groei Rusland wordt aanschouwt als de 6 e grootste economische macht tegen Het land kende in een ver verleden al een sterke groei, maar viel telkens terug. In dit hoofdstuk bekijken we de kracht van de Russische economie, maar ook de bijhorende hindernissen en/of problemen. Natuurlijke grondstoffen Rusland is erom gekend één van de grootste reserves van natuurlijk grondstoffen te bezitten. Op zich lijkt dit eerder een voordeel dan een nadeel omdat de hoeveelheid natuurlijke grondstoffen de rijkdom van het land bepaalt, maar in dit geval heeft het ook enkele negatieve kanten die voor grote problemen kunnen zorgen. Doordat de economie zo sterk afhankelijk is van de aardolie- en gassector bepaalt het de toekomst van Rusland grotendeels. 30% van het BBP is afkomstig uit de olie- en gassector, maar ook de export wordt grotendeels gedomineerd door deze sector, namelijk met een aandeel van 70%. De afgelopen jaren heeft de olie- en gassector goed gepresteerd, waardoor het effect op de economische prestaties positief was. Maar het kan ook andersom, bij dalende olie- en gasprijzen wordt er een negatief effect gecreëerd op de economische prestaties van Rusland. Ondanks olie, gas en metalen de belangrijkste exportproducten zijn, moet de Russische economie zich toch op andere vlakken (sectoren) sterk proberen te maken. Enkel zo kunnen ze de groei van de andere BRIC-landen bijblijven. Landbouw- en voedingsector Gedurende de periode van de Sovjet-Unie was de landbouw- en voedingsector goed vertegenwoordigt in Rusland. Na de val van het communisme genoten de landbouwbedrijven niet meer van overheidssteun en kwijnde de landbouw- en voedingsector beetje bij beetje weg. Sinds 2005 zit de landbouw- en voedingsector terug in de lift. De overheid heeft tal van initiatieven opgericht om deze sector terug bloeiende te maken, en met succes. Sinds 2005 werk deze sector met positieve prestaties. Het gaat zelfs zo goed dat Rusland in 2009 de 3 e grootste graanproducent ter wereld was. Ook het aandeel van rundvee blijft elk jaar stijgen, met een productie van +/- 10 miljoen ton in In 2011 is de landbouw- en voedingsector gegroeid met 22% en ook in 2012 worden er projecten opgericht door de overheid voor extra stimulans. Zo gaat Rusland dit jaar voor 4,3 miljard euro investeren in de ontwikkeling van de landbouw- en voedingsector en heeft men goedkope kredieten ter waarde van 3,8 miljard euro ter beschikking gesteld bij twee

19 19 staatsbanken. Ook op transportniveau doet de overheid een toegeving door kortingen op brandstofverbruik van landbouwmachines te geven. Diversificatie in sectoren Zoals eerder vermeld is de Russische economie voornamelijk gebaseerd de aardolie- en gassector. Ook op vlak van verwerking van metalen en ontginning van steenkool heeft Rusland een sterk segment. Dit is echter niet genoeg om als economische grootmacht op te treden in de toekomst. Hierdoor moet Rusland zich meer richten op het promoten en stimuleren van andere segmenten, en sectoren. Hierbij moet er meer gekeken worden naar de verbetering van de kleine en middelgrote bedrijven omdat deze nog te vaak in de schaduw van de grote bedrijven staan. Op gebied van sectoren moet Rusland zich meer moderniseren. Momenteel heeft Rusland voornamelijk bedrijven in de grondstofsector en in de autosector (6 e grootste producent ter wereld) maar in de toekomst moet dit meer gespreid en gemoderniseerd worden. Er moet bijvoorbeeld ruimte gemaakt worden voor technologische vooruitgang en modernisering van de bedrijfsinfrastructuur. Rusland weet dat voor toekomstige economische vooruitgang er in nieuwe en bestaande sectoren geïnvesteerd moet worden. Er lopen al verschillende onderhandelingen met buitenlandse bedrijven over nieuwe projecten die de Russische economie moeten aanwakkeren. Zo heeft men bijvoorbeeld het Russische Silicon Valley gecreëerd net buiten Moskou. Het wordt een duurzame stad die zelfvoorzienend in energie is en klaar moet zijn tegen De stad, genaamd Skolkovo, moet nieuwe technologie-, telecom-, (bio)medische-, en informaticabedrijven naar Rusland lokken. Ook werd er budget uitgetrokken voor bestaande sectoren zoals bijvoorbeeld de autosector, in 2012 wordt hier voor 7 miljard USD in geïnvesteerd door de overheid Infrastructuur Op vlak van infrastructuur staat Rusland net zoals Brazilië nog een eind verwijdert van de Westerse ontwikkelde landen. Enkel in de grote steden zoals Moskou, Sint-Petersburg, etc. vindt men de grootste modernalisering terug. Ondanks het ruige terrein en de vele onbewoonde gebieden zijn goede infrastructuurwerken niet altijd even gemakkelijk. Toch kondigt de Russische regering aan dat de investeringen in de ontwikkeling van infrastructuur zullen oplopen tot meer dan één biljoen USD, en dit in een periode tot De infrastructuurinvesteringen zullen voornamelijk gebruikt worden op projecten in de bouw van spoorwegen, landwegen, luchthavens en havens te financieren. Ook zal er voor sociale doeleinden zoals ziekenhuizen, scholen, culturele centra een budget vrijgemaakt worden. Naar aanleiding van het WK voetbal in 2018 ligt er een extra druk op de Russische infrastructuur. Het WK voetbal kan enkel doorgaan als er aan alle eisen voldaan wordt. Deze eisen worden gesteld op vlak van voetbalstadions, veiligheid, voldoende transportmogelijkheden, openbaar vervoer, horeca etc. Deze projecten hebben een hoog kostenplaatje, maar return die ze ervoor krijgen is meer waard. Zo krijgt Rusland

20 20 internationale erkenning tijdens het WK van 2018 en is het een stimulans voor de economie en welvaart van het land Corruptie en georganiseerde misdaad Dit probleem speelt zich op relatief kleine schaal af in veel landen, maar in Rusland is corruptie een hardnekkig probleem. De oppositie beweert zelfs dat onder het bewind van president Poetin de corruptie sterk is toegenomen. Vooral kennissen en vrienden zouden zich verrijkt hebben met rijkdommen, maar ook over het algemeen is de corruptie niet uit het straatbeeld te denken. Net zoals corruptie is de georganiseerde misdaad ook sterk aanwezig in Rusland. Eén van de grootste problemen is de machtspositie van de Russische maffia die in het huidige Rusland nog steeds gevreesd wordt. Dit probleem zorgt ervoor dat buitenlandse investeerders minder snel geneigd zijn om in Rusland te investeren. Ook voor multinationals geldt hetzelfde principe. Als je een groot contract of gunst nodig hebt moet je er eenmaal voor betalen in Rusland. 4.3 India Met meer dan miljoen inwoners is India de op één na grootste demografische reus ter wereld, enkel China heeft een groter bevolkingsaantal. Net zoals in vele andere Aziatische landen is de industriële revolutie in India volop aan de gang, waarmee het komaf maakt met de eeuwenoude traditionele handelwijzen en de jarenlange koloniale onderdrukking van de Westerse wereld. India wordt in 2050 aanzien als de 3 e grootste economische macht in de wereld. Toch heeft het land nog een grote en waarschijnlijk blijvende achterstand op buurland China in te halen op vlak van modernisering. Momenteel heeft het land een infrastructuurprobleem dat niet te onderschatten is. Zo is er geen drinkbaar leidingwater beschikbaar, zijn er geen goed uitgeruste transportwegen. Ook leidt 25% van de Indiase bevolking aan analfabetisme, wat wil zeggen dat dit aandeel van de bevolking niet kan lezen of schrijven Geschiedenis Het hedendaagse India begint zijn geschiedenis in In dit jaar werd Brits-India onafhankelijk van het Britse rijk verklaard en werd het opgedeeld in het huidige India en Pakistan. Tot 1980 opteerde het land voor een gesloten economie gecontroleerd door de overheid. Hiermee bedoelt men dat India een economie had, zoveel mogelijk afgeschermd van het buitenland, waarbij de overheid over de productie van het belangrijkste voedsel en goederen besliste. Dit model zorgde voor een economische groei van anderhalve procent per jaar tussen 1950 en Vanaf 1980 werd dit beleid stilaan versoepeld en in 1991 is men overgeschakeld naar een open economie. Opmerkelijk is dat sinds de versoepeling van het economisch beleid de groei elk jaar procentueel toenam. Deze economische groei is vandaag de dag nog steeds zichtbaar en heeft ervoor gezorgd dat India over de mogelijkheid beschikt om een economische wereldmacht te worden.