Waterkwaliteit Bieslandse Bovenpolder 2012

Transcriptie

1 Waterkwaliteit Bieslandse Bovenpolder 2012 Jethro Gauld Cor Nonhof KNNV afdeling Delfland

2 Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging KNNV afdeling Delfland Postbus AC DELFT Inhoud Inleiding... 4 Locatie... 4 Chemische waterkwaliteit... 7 Rechtstreekse meting... 7 Foutenbeschouwing... 7 Resultaten chemische analyse... 8 Indirecte meting...12 AqMaD plantenkenmerken...13 Turboveg/ Associa...16 Plantengemeenschappen...16 Vegetatie...16 Helofytenfilters...16 Macrofauna...17 Vogels...17 Normering volgens Hoogheemraadschap van Delfland...18 Normering volgens AqMaD...19 AqMaD per opname...19 AqMaD alle opnamen...21 Normering volgens CUR...25 Metingen door Hoogheemraadschap van Delfland...25 Chloride...25 Orthofosfaat...25 Nitraat plus nitriet...25 Ammonium...25 Totaal fosfor en totaal stikstof...25 Normering volgens KRW...26 KRW M1A...26 Jethro Gauld en Cor Nonhof, Waterkwaliteit Bieslandse Bovenpolder 2012, KNNV afdeling Delfland 2

3 KRW...27 abundantie...27 Soorten...27 Macrofauna...27 Mogelijkheden KNNV afdeling Delfland...28 AqMaD...28 CUR...28 Stowa 2012 nr De Pauw Vannevel...29 Conclusie...30 Menselijk ingrijpen...30 Waterkwaliteit Bieslandse Bovenpolder...30 Referenties...31 Bijlage 1: Vegetatietypen volgens Associa...32 Bijlage 2: Referentiesoorten M1A en waarnemingen in de polder...33 Bijlage 3: Macrofauna...36 Bijlage 4: Vogeltelling volgens de tuinvogeltelling...37 Copyright: KNNV afdeling Delfland, 2013 Referentie: Waterkwaliteit Bieslandse Bovenpolder 2012, KNNV afdeling Delfland, 2013 Overname van delen van de tekst is toegestaan onder bronvermelding. Jethro Gauld en Cor Nonhof, Waterkwaliteit Bieslandse Bovenpolder 2012, KNNV afdeling Delfland 3

4 Inleiding Jethro Gauld meldde zich begin 2012 met de vraag of hij een onderzoek voor de KNNV afdeling Delfland kon doen om zijn vaardigheden op peil te houden. Er is een onderzoek opgezet om de Bieslandse Bovenpolder nader te bestuderen. Daarbij is samenwerking gezocht met het Hoogheemraadschap van Delfland, waar we met name Ernst Raaphorst bedanken voor zijn medewerking. De Bieslandse Bovenpolder is onderdeel van Boeren voor Natuur en door velen bezocht om de kwaliteit van de natuur te bestuderen. Het hoogheemraadschap, InHolland, Alterra en de Vogelwacht Delft eo doen er ook onderzoek. Het hoofddoel van onze studie is de waterkwaliteit van de sloten te bekijken via de chemische waterkwaliteit, de vegetatie en de macrofauna. We sluiten daarbij zo dicht mogelijk aan bij de methoden die het hoogheemraadschap hanteert. We proberen ook de methoden van het hoogheemraadschap te ijken op minder kostbare of eenvoudiger metingen. Daarnaast zijn de vogels bekeken via de methode van de Nationale Tuinvogeltelling. Aan de ene kant zijn er de meetresultaten, maar aan de andere kant is er de vraag wat die betekenen. Daarvoor is het nodig een normering te hebben voor welke resultaten welke kwaliteit indiceren. Al langer is daarvoor een handleiding van het civieltechnisch Centrum Uitvoering Research en Regelgeving (CUR) voorhanden: Natuurvriendelijke oervers; wateren oeverplanten. Tijdens de uitwerking van de waarnemingen stuitten we op een nieuwe publicatie van Stowa over de relatie tussen sloten en de Kader Richtlijn Water: OMSCHRIJVING MEP EN MAATLATTEN VOOR SLOTEN EN KANALEN VOOR DE KADERRICHTLIJN WATER ; Stowa rapport nr. 34, We gebruiken dit onderzoek en het verslag ook om met deze maatlatten te leren werken. Van de deelmaatlatten in dit rapport worden hier die voor abundantie groeivormen, soortensamenstelling waterplanten, macrofauna en algemeen fysisch-chemische kwaliteitselementen besproken. Chlorofyl-A, algbloei en vissen behandelen we niet. Chlorofyl-A en algbloei zijn alleen belangrijk in diepere wateren. Locatie De percelen onder het regime van Boeren voor Natuur liggen ten dele laag in de uitgeveende polder rondom de boerderij (Polder van Biesland). Het andere deel ten zuiden van de Korftlaan is niet uitgeveend en dat noemen wij losjes de Bieslandse Bovenpolder. Het hoogheemraadschap geeft aan de Bieslandse Bovenpolder de namen Bieslandse Bovenpolder (noordelijk stuk) en Noordpolder van Delfgauw (ten zuiden van het kerkenpad). Het kerkenpad tussen Klein Delfgauw en de Heemtuin is de waterscheiding tussen de twee polders (de officiële naam is Delfgauwse Laantje). De beide delen krijgen water ingelaten vanuit een inlaat aan de Korftlaan bij de onderdoorgang met de A13. Het noordelijk deel via de Heemtuin (1 in figuur 1); het zuidelijke deel via de watergang langs Ikea (3 in figuur 1). Het water verlaat het noordelijke deel via duikers 11 en 16; het zuidelijke gebied via een stuw bij 8. Voor de metingen aan de chemische waterkwaliteit zijn elf meetpunten uitgezocht waarvan er zes natuurvriendelijk zijn ingericht (3, 4, 7, 8, 9 en 11) en vijf niet (1, 2, 5, 6,en 10). Twee van de locaties komen overeen met de locaties die het hoogheemraadschap gebruikt. OW is onze locatie 1 en OW is locatie 9. Locatie 1, niet natuurvriendelijk, is voor de chemische analyse door ons in duplo bemonsterd. Er zijn op elf locaties vegetatieopnamen gemaakt en macrofaunabemonstering gedaan. Op elke locatie tweemaal, waarbij de eerste keer op 26 juni en 5 juli en de tweede keer een Jethro Gauld en Cor Nonhof, Waterkwaliteit Bieslandse Bovenpolder 2012, KNNV afdeling Delfland 4

5 maand later op 3 augustus. Zeven locaties water zijn natuurvriendelijk ingericht (2 (helotytenfilter), 4, 5, 7, 8, 9 en 11) en vier niet (1, 2, 6 en 10). Er zijn twee locaties gekozen om de vogels te tellen. Een op de hoek van de Korftlaan met de Noordeindse Weg en een diagonaal aan de andere kant. Er is gebruik gemaakt van de methode van de Nationale Tuinvogeltelling. Er wordt een half uur geteld en de soorten met de maximale aantallen die op enig moment aanwezig zijn, worden opgeschreven. Figuur 1: Waterstromen in het gebied. Jethro Gauld en Cor Nonhof, Waterkwaliteit Bieslandse Bovenpolder 2012, KNNV afdeling Delfland 5

6 Sample location key = Bird survey location = Macrophyte survey point =Macrofauna survey point X =Chemical sample point D = Duplicate chemical specimen A 2 D B 11 Fig. 3: Location of sampling points, for the macrofauna survey points seven and eight were combined. Figuur 2: Locaties waar metingen hebben plaatsgevonden. Locatie 1 is locatie 027 van het hoogheemraadschap. Locatie 9 komt overeen met 028. Jethro Gauld en Cor Nonhof, Waterkwaliteit Bieslandse Bovenpolder 2012, KNNV afdeling Delfland 6

7 Chemische waterkwaliteit Rechtstreekse meting De hoogheemraadschappen in Nederland beoordelen de chemische waterkwaliteit op een groot aantal parameters. Dat is een dure methode die niet door ons kan worden gehanteerd. Voor ad hoc indicaties gebruikt het Hoogheemraadschap van Delfland de methode van Hach Lange GmbH voor de bepaling van nitraat (LCK339) en die voor orthofosfaat (LCK349). In 2012 zijn door ons op twee data chemische analyses uitgevoerd op 11 locaties in de Bieslandse Bovenpolder, zie figuur 2. Het ging om nitraat en orthofosfaat. Deze zijn geanalyseerd met de methode van Hach Lange. De chemicaliën gaan een reactie aan met de te meten stof en de kleurverandering wordt in een spectrometer gemeten. Het hoogheemraadschap heeft in 2012 maandelijks een meting uitgevoerd waarmee we kunnen vergelijken. Foutenbeschouwing Voor de Kader Richtlijn Water zijn verschillende typen wateren beschreven en de normen waaraan die moeten voldoen. Voor de natuurlijke wateren heeft Stowa in 2012 deze typen beschreven in haar rapport Stowa 2012 nr. 31. De Ecologische Toestand van een water kan gewaardeerd worden op een aantal parameters. De nietnatuurlijke wateren worden gekenmerkt door menselijke ingrepen die de gewenste toestand van het water in stand houden. Vaak zijn dat toestanden die te maken hebben met waterkwantiteit en niet met ecologische waarden. In deze wateren zullen allerlei fysische en chemische parameters en de ecologische toestand zelden met elkaar in evenwicht zijn. Het menselijk ingrijpen is hier een grote foutenbron voor het begrijpen van de actuele ecologische toestand. Voor deze wateren heeft Stowa het Ecologisch Potentieel beschreven naar analogie met de natuurlijke wateren, zie rapport Stowa 2012 nr. 34. De chemische analyse kan op verschillende momenten een afwijking vertonen: - De hoeveelheid reactans kan verschillen door afwijkingen in de pipet - De menging en tijdspanne voor de reactie kan afwijkingen vertonen - De meting in de spectrometer kan afwijkingen vertonen Dr Lange claimt een betrouwbaarheidsinterval (95%) voor de meting van 0,45 mgno 3 /l voor LCK 339 (nitraat in het bereik van 1 tot 60 mgno 3 /l) en van 0,010 mgpo 4 /l voor LCK 349 (orthofosfaat in het bereik 0,05 tot 1,5 mgpo 4 /l). In termen van de standaarddeviatie van de meetmethode zijn dat respectievelijk 0,19 mgno 3 /l voor nitraat en 0,004 mgpo 4 /l voor orthofosfaat. De waarden die door ons gevonden zijn voor nitraat liggen in de buurt van 0,5 mgno 3 /l. Dat betekent dat de methode van Hach Lange voor nitraat niet kan worden gebruikt. Aan de ene kant is dat jammer. Aan de andere kant betekent dit dat de waterkwaliteit van de Bieslandse Bovenpolder goed is op dit punt. De grenswaarde voor nitraat plus nitriet ligt volgens het hoogheemraadschap bij 7,2 mgno 3 /l (1,8 mgn/l). De waarden die door ons gevonden zijn voor orthofosfaat liggen tussen 0,09 en 0,80 mg PO 4 /l. Hier vallen de waarden in het meetbereik van de methode van Hach Lange. De grenswaarde voor orthofosfaat ligt volgens het hoogheemraadschap bij 0,90 mgpo 4 /l (0,30 mgp/l). De chemische samenstelling in het water kan tussen metingen veranderen: - Is er gemest? - Heeft het geregend? - Is er water ingelaten? Jethro Gauld en Cor Nonhof, Waterkwaliteit Bieslandse Bovenpolder 2012, KNNV afdeling Delfland 7

8 mgcl/l - Is het dag of nacht? (met name voor zuurstofgehalte en zuurgraad) - Locatie in de waterkolom bij monstername - Wel of geen vegetatie in het water; zomer of winter - Wel of niet natuurvriendelijk ingerichte watergang - Is er evenwicht tussen bodemwater en oppervlaktewater? Van januari tot december 2012 zijn door het hoogheemraadschap verschillende metingen gedaan in een meetnet in de Bieslandse Bovenpolder. In figuur 3 staat het verloop voor verschillende parameters. Het verloop is grillig wat betekent dat gedurende het jaar vaak moet worden gemeten om een betrouwbare gemiddelde waarde vast te stellen. Tweemaal meten, zoals in dit onderzoek door ons is gedaan, is niet voldoende. Verder is het mogelijk dat de vegetatie de waarden in het zomerseizoen belangrijk beïnvloedt. Volgens de Kader Richtlijn Water moeten sommige parameters in het zomerseizoen worden bepaald. Resultaten chemische analyse Om twee series meetgegevens met elkaar te vergelijken staan twee methoden open. Je kunt van beide het gemiddelde en de standaardeviatie bepalen en bepalen of het verschil tussen de gemiddelden significant is. Je kunt ook eerst het verschil bepalen en van de verschillen het gemiddelde en de standaarddeviatie bepalen. Je kijkt dan of het verschil significant van nul afwijkt. Beide methoden zijn gebruikt. De chemische parameters worden gemeten in eenheid opgeloste stof per liter water. Die eenheid kan zijn in aantallen en wordt dan weergegeven in mol per liter (mol/l). Het kan ook worden verwoord in milligrammen van de gemeten stof per liter, bijvoorbeeld milligram fosfaat per liter (mgpo 4 /l). Het kan ook worden omgerekend naar milligrammen van het belangrijkste onderdeel in de stof, bijvoorbeeld milligrammen fosfor (mgp/l) uit een orthofosfaat bepaling of milligrammen stikstof per liter uit een nitraat- of nitrietbepaling (mgn/l). Het geeft constant zorg voor de juiste eenheden en het maakt vergelijken van waarden soms lastig. Ook kan er nog in equivalenten per liter worden gerekend. De waarde is gelijk aan het aantal mol per liter maal de waardigheid van het ion. Meting HHD; twee locaties De grafieken van chloridegehalte volgen elkaar heel precies over het jaar. Er is geen significant verschil tussen de twee locaties op het niveau van 95% significantie Chloride OW OW Figuur 3a: Chloride-gehalte gemeten door het Hoogheemraadschap van Delfland. Jethro Gauld en Cor Nonhof, Waterkwaliteit Bieslandse Bovenpolder 2012, KNNV afdeling Delfland 8

9 mgn/l mgp/l De grafieken voor orthofosfaat volgen elkaar op een afstand. De gemiddelde waarden zijn niet significant verschillend op het 95% niveau. Als de verschillen per maand worden geanalyseerd zijn ze wel verschillend. De figuur voor fosfaat ziet er hetzelfde uit, maar met iets hogere concentraties. Orthofosfaat 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 OW OW Lange + stdev Lange Lange - stdev Figuur 3b: Orthofosfaat-gehalte gemeten door het Hoogheemraadschap van Delfland en de KNNV afdeling Delfland (Lange). De figuur voor nitraat + nitriet laat zien dat in het winterseizoen de twee locaties sterk van elkaar afwijken. Hier is het gemiddelde over het jaar significant afwijkend, maar de verschillen per maand niet. De grafiek voor ammonium toont een vergelijkbaar verloop. Nitraat + nitriet 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 OW OW Figuur 3c: Nitraat- en nitriet-gehalte gemeten door het Hoogheemraadschap van Delfland. De figuren voor stikstof en stikstof Kjeldall zijn vergelijkbaar, maar in die voor stikstof liggen de curven net iets verder uit elkaar. Zowel voor het verschil in gemiddelde waarde als voor de verschilmeting zijn de verschillen tussen de twee locaties voor stikstof significant. Voor stikstof Kjeldall is dat niet het geval. Jethro Gauld en Cor Nonhof, Waterkwaliteit Bieslandse Bovenpolder 2012, KNNV afdeling Delfland 9

10 Het hoogheemraadschap heeft al eerder een jaar rond het stikstof- en fosfaatgehalte gemeten. Dat was van medio 2006 tot medio 2007 en die metingen zijn weergegeven in de figuren 3d en e. Er zijn verschillende processen die invloed hebben op de chemische parameters: - Regenoverschot in relatie met water inlaten uit de boezem - Mesten met natuurlijke mest of kunstmest - In het zomerseizoen nemen waterplanten, fytoplankton en het epifyton op de stengels van water- en oeverplanten orthofosfaat, ammonium en nitraat op - Schonen en baggeren kan de toestand van bodem veranderen en daarmee de samenstelling van het water - Uitdroging, maar ook vernatting kan nitraat of fosfaat vrijmaken Deze processen wekken verwachtingen voor de vorm van het verloop van de waarden van verschillende paramaters over het jaar. Over twee jaar en op twee locaties zijn er per parameter steeds vier figuren die kunnen worden bekeken. Er zijn eigenlijk steeds wel specifieke grafieken die aan de verwachtingen voldoen, maar er zijn er ook die het effect helemaal niet laten zien. Als voorbeeld het verloop van nitraat + nitriet op locatie 9/ OW in figuur 3c. In dichtbegroeide sloten kan deze voedingsstof effectief uit het water worden gehaald. Dat lijkt hier ook te zijn gebeurd. In de winter, buiten het groeiseizoen, is de concentratie veel hoger. Maar op locatie 1/ OW is dat niet aan de orde. De hoeveelheid orthofosfaat, wat waarschijnlijk de beperkende factor is in de polder, vertoont juist een piek in zomer. Evenzogoed kan het ene perceel bemest zijn en een ander niet. Het is heel lastig om in de Bieslandse Bovenpolder de natuurlijke processen en menselijk ingrijpen van elkaar te scheiden. Tot slot is er nog het probleem dat de chemische samenstelling significant kan verschillen, maar dat dit voor de natuur geen waarneembare gevolgen heeft. Verderop in dit artikel zullen we de waarden van chemische parameters vergelijken met verschillende normeringen die daarvoor bestaan in relatie met de kwaliteit van de vegetatie en macrofauna. Jethro Gauld en Cor Nonhof, Waterkwaliteit Bieslandse Bovenpolder 2012, KNNV afdeling Delfland 10

11 mgp/l mgp/l mgn/l mgn/l Stikstof Stikstof OW OW OW OW Figuur 3d: Stikstof-gehalte gemeten door het Hoogheemraadschap van Delfland. (Let op de verschillen in de seizoenen.) Fosfaat Fosfaat 2,5 2, ,5 1,5 1 OW OW ,5 OW ,5 OW Figuur 3e: Fosfaat-gehalte gemeten door het Hoogheemraadschap van Delfland. (Let op de verschillen in de seizoenen.) Jethro Gauld en Cor Nonhof, Waterkwaliteit Bieslandse Bovenpolder 2012, KNNV afdeling Delfland 11

12 Meting KNNV; eco versus nieteco De gemiddelde waarde van de concentratie orthofosfaat volgens de methode van Hach Lange wordt in figuur 3b vergeleken met de waarden die het hoogheemraadschap vindt. Dat komt goed overeen. Het hoofddoel van ons onderzoek was te kijken of er verschillen zijn tussen sloten met of zonder een natuurvriendelijke inrichting. Dat kan in principe ook worden gedaan bij fluctuerende waarden in de tijd als er maar op hetzelfde tijdstip monsters worden genomen. Voor nitraat is al eerder vastgesteld dat de methode sowieso niet gevoelig genoeg is. Voor orthofosfaat kan de analyse wel worden uitgevoerd. Op de twaalf meetlocaties is op 28 augustus een gemiddelde orthofosfaatconcentratie gemeten van 0,7 ± 0,4 mgp/l en op 4 september 0,5 ± 0,2 mgp/l. Dit is geen significant verschil op de 95% betrouwbaarheidsgrens bij 22 vrijheidsgraden, zie figuur 3b. De fijnere analyse door van alle twaalf locaties eerst het verschil te nemen en dan te middelen leverde een afname van -0,2 ± 0,2 mgp/l. Dat is wel significant op het 95% betrouwbaarheidsniveau bij 10 vrijheidsgraden. De standaarddeviatie van de orthofosfaatwaarden van de zes wel en de vijf (maar zes metingen) niet natuurvriendelijk ingerichte sloten is te groot ten opzichte van het verschil van de gemiddelde waarden. Ook hier is geen significant verschil te zien op het 95% betrouwbaarheidsniveau. Tabel 1: Verschillen in orthofosfaatwaarden in de Bieslandse Bovenpolder Eco [mgp/l] Niet-eco [mgp/l] Eco [mgp/l] Niet-eco [mgp/l] Gem 0,6 0,8 Gem 0,4 0,6 StDev 0,5 0,3 StDev 0,3 0,2 n 6 6 n 6 6 Max 1,2 1,2 Max 0,7 0,8 Min 0,1 0,3 Min 0,1 0,3 Indirecte meting Planten zeggen iets over hun groeiplaats. Met een aantal analyseprogramma s is het mogelijk om het voorkomen van planten om te rekenen naar chemische eigenschappen van de bodem en het water. De programma s Turboveg/ Associa en SynBioSys van Alterra relateert soorten aan Ellenberggetallen of abiotische waarden volgens Wieger Wamelink die de toestand in de bodem aangeven. AqMaD van Stowa doet hetzelfde, maar relateert de planten aan de toestand van het water. Voor kroos dat niet wortelt is de Stowa-methode invoelbaar. Voor riet dat in de bodem wortelt lijkt de Alterra-methode logischer. De vraag is dus of de bodem van de sloot de waterkwaliteit bepaalt. De opnamen en hun toekenningen door Associa kunnen worden overgenomen in SynBioSys of AqMaD voor verdere analyse. Onder andere kunnen de abiotische omstandigheden als vocht, voedselrijkdom en zuurgraad worden bepaald uit de soortensamenstelling. Bij AqMaD is dat overigens relatief ten opzichte van een op te geven referentievegetatie. Om de indicatiewaarden zelf te berekenen is een eigen stukje programmatuur geschreven. In het programma AqMaD van Stowa zijn tabellen van planten opgenomen met hun indicatiewaarden voor een waslijst aan abiotische zaken. Het programma AqMaD toont de waarden als verschil met die van een referentie gedeeld door een standaarddeviatie. Wij hebben zelf een programma geschreven dat de abiotische waarden toont, zodat die te Jethro Gauld en Cor Nonhof, Waterkwaliteit Bieslandse Bovenpolder 2012, KNNV afdeling Delfland 12

13 vergelijken zijn met de directe chemische analyses. Overigens gaf een eerdere poging op dit terrein met het programma SynBioSys voor bosvegetaties aan dat er valkuilen zijn met deze aanpak. AqMaD plantenkenmerken Met de soortensamenstelling en de abiotische indicatiewaarden van de tabel AqMaD plantenkenmerken is het mogelijk de chemische samenstelling van het water te berekenen. Voor chloride, ammonium, nitraat plus nitriet, stikstof, stikstof Kjeldahl, orthofosfaat en fosfaat lijkt er nauwelijks relatie te zijn met de rechtstreeks gemeten waarden, zie figuur 4 voor een paar voorbeelden. Hoewel de absolute waarden weinig relatie met de werkelijkheid hebben, is er een verdere analyse gedaan naar de onderlinge verschillen tussen water- en oevervegetaties in wel of niet natuurvriendelijk ingerichte sloten, zie tabel 2. Om te bepalen of twee groepen waarnemingen verschillend zijn is het nodig een teststatistiek te berekenen. Het gemiddelde van de twee groepen is daarbij van belang, maar ook de natuurlijke spreiding binnen de twee groepen. Grotere aantallen waarnemingen verbeteren de signaal-ruisverhouding van de meting. De berekening van de teststatistiek verloopt met de formules waarbij het gemiddelde is van de waarnemingen in groep 1, is de standaarddeviatie, een maat voor de spreiding van de waarnemingen in groep 1 en n 1 is het aantal waarnemingen. Hoe groter t, hoe beter; de kans dat de groepen verschillend zijn kan met de waarde van t en het aantal waarnemingen worden opgezocht in tabellen. In de kolom met Totaal O - W is aangegeven hoe de gemiddelde indicaties voor water- en oeverplanten van elkaar verschillen. De waterplanten indiceren significant minder mineralen in het water dan de oeverplanten. Bedacht moet worden dat de waterplanten een sterkere binding met de kwaliteit van het water hebben dan de oeverplanten. Het is niet zomaar te zeggen waar het verschil door komt. Zelfs de originele methode om de indicatiewaarden per soort te bepalen zou een rol kunnen spelen. Dezelfde vergelijking opgesplitst voor de natuurvriendelijke locaties en de niet natuurvriendelijke locaties, zie kolommen 2 en 3, laat zien dat het verschil met name door de natuurvriendelijke sloten wordt veroorzaakt. Het lijkt erop dat de uitgebreide oevervegetatie in de natuurvriendelijke locaties effectief de mineralen opnemen. Dat doen ze waarschijnlijk niet zelf, maar wel de laag algen op de stengels, het zogeheten epifyton. Dat idee wordt versterkt door de parameters voor watervegetaties en oevervegetaties apart op te splitsen naar wel of niet natuurvriendelijke inrichting, zie kolommen 4 en 5. De oevervegetaties geven geen verschillen tussen de twee. Deze groeit overal in dezelfde bodem en laat zelf geen verschil zien. De watervegetatie geeft significant minder mineralen aan op de natuurvriendelijke locaties. De vegetatie geeft dus verschillen aan tussen de wel of niet natuurvriendelijk ingerichte sloten die de chemische metingen niet kunnen aantonen. Jethro Gauld en Cor Nonhof, Waterkwaliteit Bieslandse Bovenpolder 2012, KNNV afdeling Delfland 13

14 mgn/l mgp/l mgcl/l mgn/l Chloride OW OW AqMaD + stdev AqMaD 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 AqMaD - stdev 0 Ammonium OW OW AqMaD + stdev AqMaD AqMaD - stdev 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 Stikstof OW OW AqMaD + stdev AqMaD 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 AqMaD - stdev 0 Orthofosfaat OW OW AqMaD + stdev AqMaD AqMaD - stdev Figuur 4: Metingen van rechtstreeks verkregen abiotische waarden vergeleken met de waarden volgens AqMaD. Jethro Gauld en Cor Nonhof, Waterkwaliteit Bieslandse Bovenpolder 2012, KNNV afdeling Delfland 14

15 Tabel 2: Gemiddelden van abiotische waarden voor vegetaties volgens Stowa; soorten zijn gewogen op voorkomen. Totaal Eco nieteco Oever Water O - W O - W O - W E - ne E - ne Samenvatting t t t t t Hydromorfologie Diepte 3,695 1,448 5,353-0,151 4,104 Nutriënten Fosfor-totaal 0,464 1,135-0,634-1,122-2,741 Ortho-Fosfaat 0,120 0,819-0,720-0,274-1,984 Stikstof-totaal 0,421 0,920-0,282-1,079-2,583 Kjeldahl stikstof 4,259 4,026 1,566-0,181-2,642 Ammoniak 4,927 3,960 2,505-0,510-0,811 Ammonium -0,145 0,577-0,411-1,432-3,944 Nitriet -0,601 0,339-1,078-1,005-2,986 Nitraat -1,850-1,968-0,823-1,293-1,674 Helderheid Doorzicht -4,998-3,895-2,966 1,332 1,153 Bodemzicht -3,911-1,874-4,495 0,301-2,188 Chlorofyl-a 7,593 6,513 3,497-0,336-1,373 Pheo (Feofytine) 4,198 3,565 1,914-0,372-1,374 Zwevende stof 1,472 1,096 0,949-0,139-0,528 Macro-elementen Calcium 1,220 0,909 0,706-0,140 0,750 Chloride 3,127 2,384 1,742 0,526 3,165 Sulfaat 1,964 1,450 1,130 0,256 1,936 IJzer 1,543 2,116-0,408-0,743-3,573 Kalium 2,358 2,386 0,336 0,671-2,289 Magnesium 1,536 1,439 0,373 0,960 0,033 Natrium 1,778 1,575 0,784 0,947 0,038 Zink 1,499 1,994 0,484-3,522-2,622 Bicarbonaat 0,686 0,591 0,346-0,723-1,512 Overig EGV 2,449 1,709 1,577 0,434 2,868 Saliniteit -1,264 0,192-3,376-0,522-2,978 Zuurgraad 0,303-0,105 0,793 0,043 0,912 Temperatuur 5,069 3,936 3,105 1,295 1,952 Zuurstof Zuurstof 3,543 2,662 2,520 1,782 2,425 Zuurstofverzadigingspercentage 3,643 2,458 3,083 2,075 2,690 Biochemisch zuurstofverbruik over 5 dagen 4,746 3,313 3,241 0,569 0,904 Chemisch zuurstofverbruik -0,252 0,628-0,798 1,224-0,486 Grenswaarde 2-zijdig 95% 2,021 2,060 2,145 2,086 2,086 Vrijheidsgraden W O: waarde voor water minus waarde voor oever E ne: waarde voor ecologische watergang minus waarde voor nietecologische gang 2,868 Significant positief -2,978 Significant negatief Jethro Gauld en Cor Nonhof, Waterkwaliteit Bieslandse Bovenpolder 2012, KNNV afdeling Delfland 15

16 Turboveg/ Associa De vegetatieanalyse met Associa geeft de gemiddelde waarden voor Ellenberg-getallen voor zuurgraad, stikstof en vocht. Deze laten geen verschillen zien tussen de wel of niet natuurvriendelijk ingerichte oevers. Tabel 3: Gemiddelden van Ellenberg-getallen voor vegetaties volgens Associa voor wel of niet natuurvriendelijk ingerichte wateren; soorten zijn gewogen op voorkomen. Eco Z N V Niet-eco Z N V Gem 6,9 6,2 9,6 Gem 6,9 6,2 10,0 StDev 0,3 0,5 0,4 StDev 0,1 0,5 0,4 Max 7,3 7,2 10,3 Max 7,0 7,0 10,4 Min 6,1 5,6 8,7 Min 6,7 5,5 9,2 Z: zuurgraad; 7 = zwak zure tot zwak basische bodems N: stikstof; 6 = matig stikstofrijke bodem / stikstofrijke bodem V: vochthuishouding; 10 = waterplant, kenmerkend voor tijdelijk droogvallen De referentiewaarden van Wieger Wamelink geven de toestand van de bodem weer. Daar zijn we nu niet in geïnteresseerd. Plantengemeenschappen Vegetatieopnamen in sloten is een hachelijke zaak. De sloten zijn smal en de groeiomstandigheden veranderen op korte afstand. Bovendien worden sloten regelmatig geschoond en de toestand gaat dan terug naar een pioniersituatie. Vegetatie De opnamen worden ingevoerd in Turboveg en geanalyseerd met Associa. Associa geeft van elke opnamen maximaal tien mogelijke vegetaties. Deze worden gekozen op volgorde van minimale Combined Index; de waarde van deze index heeft geen verdere betekenis. Er zijn nog drie indices die worden meegegeven in de output. De Normalized Likelyhood, de Incompleteness en Weirdness moeten alle drie kleiner zijn dan 0. Als de Incompleteness tussen de 0 en 0,5 ligt, noemen we de vegetatie soortenarm. Als de Weirdness tussen de 0 en 0,5 ligt noemen we hem soortenrijk. In Bijlage 1 is dat aangegeven met OK, OK-arm en OK-rijk. Behalve op locatie 11 kan Associa nauwelijks een adequate toewijzing doen aan een goed ontwikkelde vegetatie. Maar ook op locatie 11 gaat het om een mengsel van vegetaties uit verschillende klassen. Helofytenfilters Helofytenfilters worden toegepast om vuil water te reinigen. Er is een vormgeving waarbij het water van boven in een bak met bijvoorbeeld riet wordt gelaten en dan naar beneden wegzijgt. De stikstof en fosfaat wordt door bodemleven dat tussen de wortels van de planten leeft opgenomen. Nitraat wordt omgezet in moleculair stikstof dat ontwijkt naar de lucht. Bij helofytenfilters zoals die in de Bieslandse Bovenpolder stroomt het water horizontaal langs de rietstengels. De reiniging kan dus niet op dezelfde manier gaan als in verticale filters. Het idee is dat microben ook op de stengels van de planten groeien en daar hun werk doen. Dat is het epifyton in vaktermen. Jethro Gauld en Cor Nonhof, Waterkwaliteit Bieslandse Bovenpolder 2012, KNNV afdeling Delfland 16

17 Macrofauna De macrofauna reageert met name op de geometrische afmetingen van het waterlichaam en de structuur van de vegetatie. Van de chemische parameters is waarschijnlijk met name het zuurstofgehalte bepalend. Dat kan sterk fluctueren over het verloop van de dag. Overdag produceren planten onder zonlicht zuurstof. In het donker verbruiken ze zuurstof en aan het eind van de nacht kan het niveau in dichtbegroeide wateren als sloten heel laag zijn. In België zijn grotere verschillen in wateren met bijbehorende grotere verschillen in zuurstofgehalte. Daar worden wateren beoordeeld met de macrofauna op indicatie van het zuurstofgehalte en op biodiversiteit, zie De Pauw en Vannevel. In Nederland werkt deze methode niet goed. De Kader Richtlijn Water schrijft voor alle macrofyten tot op soortniveau te determineren en de abundantie vast te stellen. Overigens lijkt de zuurstofhuishouding in sloten wel degelijk van groot belang voor de macrofauna, zie R. Loeb et al. en Stowa 2012 nr. 19. Het probleem is dat het zuurstofniveau over een etmaal sterk kan fluctueren en meestal niet over een hele dag gemeten wordt. De macrofauna is tot op een taxonomische groep bepaald op 6 locaties, zie bijlage 2. Hieronder wordt daarvan een samenvatting gegeven samen met de soortenrijkdom van de water- en oeverplanten en de inrichting van de oever. Tabel 4: Overzicht biodiversiteit macrofauna en macrofyten Abundantie Loc. Insectenordes Individuele insecten Plantensoorten Ecologisch ingericht niet-eco niet-eco eco niet-eco 7 20 eco eco eco Het lijkt niet mogelijk om hier conclusies aan te verbinden. Vogels In totaal zijn 53 soorten vogels gezien in de 8 bezoeken op beide observatiepunten (16 afzonderlijk tellingen) tussen 2 mei en 28 augustus. De waarnemingen voor beide locaties zijn weergegeven in bijlage 3. Het is de eerste keer dat de Bieslandse Bovenpolder op deze manier is geteld. Er is geen referentie mogelijk naar ander werk. Jethro Gauld en Cor Nonhof, Waterkwaliteit Bieslandse Bovenpolder 2012, KNNV afdeling Delfland 17

18 Normering volgens Hoogheemraadschap van Delfland Het hoogheemraadschap heeft grenswaarden vastgesteld voor chemische kwaliteiten die zij meet. Een aantal waarden wordt in de Bieslandse Bovenpolder overschreden. Die worden in tabl 5 met rood aangegeven. Tabel 5: Gemiddelde waarden maandelijkse metingen HHD 2012 OW / 1 Grenswaarde Gem Stdev Max Min Eenheden Ammonium 1,8 0,05 0,04 0,14 0,03 mgn/l Chloride mgcl/l Fosfaat 0,3 0,61 0,49 1,65 0,11 mgp/l Orthofosfaat 0,3 0,50 0,49 1,48 0,01 mgp/l som nitraat en nitriet 1,8 0,05 0,06 0,23 0,03 mgn/l Stikstof 1,8 1,5 0,3 2,1 1,0 mgn/l Stikstof Kjeldahl 1,8 1,5 0,3 2,1 1,0 mgn/l OW / 9 Ammonium 1,8 0,2 0,2 0,7 0,0 mgn/l Chloride mgcl/l Fosfaat 0,3 0,36 0,20 0,71 0,13 mgp/l Orthofosfaat 0,3 0,17 0,20 0,50 0,01 mgp/l som nitraat en nitriet 1,8 0,19 0,22 0,70 0,03 mgn/l Stikstof 1,8 2,0 0,6 3,5 1,3 mgn/l Stikstof Kjeldahl 1,8 1,8 0,6 3,5 1,3 mgn/l Jethro Gauld en Cor Nonhof, Waterkwaliteit Bieslandse Bovenpolder 2012, KNNV afdeling Delfland 18

19 Normering volgens AqMaD Voor alle typen watergangen zijn referentielijsten met soorten opgesteld, zie het exceldocument AqMaD referentietypes in de download van AqMaD. Soorten die alleen in de oever voorkomen ontbreken daarin. Wij hebben daar geen acht op geslagen bij onze opnamen. In Bijlage 2 worden zowel de referentielijst als de soortenlijst uit de opnamen gepresenteerd. In de Stowa Handleiding AqMaD 2.0 staat in paragraaf 4.8 op p. 24 de waarschuwing dat de geconstateerde (potentiële) knelpunten zoals berekend met AqMaD, moeten worden gecontroleerd aan veldmetingen. Een en ander hangt af van de representativiteit van de dataset in AqMaD voor de watergang die bestudeerd wordt. AqMaD berekent waarden apart voor waterplanten (type 1) en land/oeverplanten (type 2). De kleine categorie twijfelgevallen (type 3) wordt bij beide berekeningen meegenomen; denk aan veenwortel (Stowa Handleiding AqMaD 2.0 p. 21 paragraaf 4.4). Planten zijn op een breed terrein van eigenschappen voorzien, zie de tabel. Per opname is de indicatiewaarde voor elke parameter berekend. Elke soort telt daarbij even hard mee ongeacht de bedekkingsgraad. Deze berekeningswijze is in de eigen applicatie herhaald. AqMaD per opname AqMaD heeft per type watergang een lijst met referentiesoorten opgesteld. Van de indicatiewaarden van de soorten kunnen per abiotische indicator het gemiddelde en de standaard deviatie worden berekend. Datzelfde kan worden gedaan met de soorten in de opname uit het veld: en. De vraag is nu of de opname van de referentie afwijkt of niet. AqMaD berekent de kwaliteitsparameters ten opzichte van een referentie en deelt die door de standaarddeviatie van de referentie. De afwijking wordt per opname berekend en de gemiddelden en standaarddeviatie worden berekend op basis van de parameters van de soorten in de opname. Het probleem is dat de referentie een gekunstelde soortensamenstelling is die in de natuur misschien wel nooit zal worden aangetroffen. Eigenlijk is het nodig een serie goede referentiewateren te bemonsteren en de gemeten -waarden te middelen tot en van de verdeling daarvan de standaarddeviatie te bepalen. De waarden van de opname moeten nu voldoende dicht bij die van de referentie liggen, gemeten in eenheden. Meestal wordt de grens bij 95% zekerheid gelegd wat een afstand van 1,96 inhoudt (tweezijdige overschrijding). In de handleiding van AqMaD houdt men er rekening mee dat de standaarddeviatie van referentielijst veel groter is dan die van de hypothetische verzameling gemeten referentiesloten. De afstand tussen de referentiewaarde en de waarde van opname mag dan kleiner zijn 1,96 maal de standaarddeviatie. Voor de waterplanten in de opname hanteert AqMaD daarentegen 0,75 en voor de oeverplanten 1,00. De reden is dat een opname een steekproef behelst van alle planten die in aanmerking komen. Een enkele soort kan grote afwijkingen vertonen van de gemiddelde waarde. Een steekproefgemiddelde zal noodzakelijkerwijs dichter bij het echte gemiddelde liggen. Jethro Gauld en Cor Nonhof, Waterkwaliteit Bieslandse Bovenpolder 2012, KNNV afdeling Delfland 19

20 De standaarddeviatie van de steekproeven is gerelateerd aan die van de totale populatie en het aantal soorten in de steekproef n via Voor de oeverplanten wordt blijkbaar aangehouden ; dus een viertal soorten in de opname. Voor waterplanten is ; dus een zevental soorten in de opname. (Dit is door Stowa bevestigd.) In tabel 6 staan de gemiddelde waarden over de 22 opnamen of over de wel of niet ecologisch ingerichte sloten. We zien dus af van de mogelijkheid meer in detail te kijken naar de verschillen die het grote aantal waarnemingen mogelijk maakt. In de volgende paragraaf doen we dat wel, maar het is de vraag of de grens voor significantie in de praktijk een zinvolle grens is. Volgens de grenswaarden van AqMaD geven de planten de volgende knelpunten aan: Water: orthofosfaat, chloride, sulfaat, magnesium, natrium en EGV Oever: geen Ortho-fosfaat is direct gemeten en dat is inderdaad een probleem. Chloride is ook direct gemeten en is geen probleem. Tabel 6: Gemiddelde waarden van de afwijkingen volgens AqMaD van de 22 opnamen. Grenswaarden conformiteit met referentie: -0,5 tot 0,5; grenswaarden verdacht water: < -0,75 of > 0,75; grenswaarden verdacht oever: < -1,0 of > 1,0 Waterplanten Oeverplanten eco niet eco gemiddeld eco niet eco gemiddeld Hydromorfologie Diepte -0,11-0,37-0,20 0,01 0,00 0,01 Nutriënten Fosfor-totaal 0,41 0,69 0,51 0,24 0,25 0,24 Ortho-Fosfaat 1,00 1,03 1,01 0,41 0,32 0,38 Stikstof-totaal 0,47 0,61 0,52 0,50 0,50 0,50 Kjeldahl stikstof 0,30 0,34 0,31 0,29 0,24 0,27 Ammoniak 0,24 0,22 0,23 0,20 0,22 0,20 Ammonium 0,07 0,22 0,13 0,14 0,15 0,14 Nitriet 0,11 0,49 0,25 0,29 0,29 0,29 Nitraat -0,02 0,04 0,00 0,02 0,03 0,02 Helderheid Doorzicht 0,19 0,01 0,13 0,02-0,01 0,01 Bodemzicht -0,49-0,08-0,34-0,35-0,29-0,33 Chlorofyl-a 0,48 0,44 0,47 0,45 0,39 0,43 Pheo (Feofytine) 0,19 0,36 0,25 0,01-0,02 0,00 Zwevende stof 0,46 0,67 0,53 0,42 0,37 0,40 Macro-elementen Calcium 0,77 0,61 0,72 0,57 0,40 0,51 Chloride 1,46 0,79 1,22 0,78 0,46 0,66 Sulfaat 1,57 1,10 1,40 0,67 0,42 0,58 IJzer -0,45-0,30-0,40-0,36-0,31-0,34 Jethro Gauld en Cor Nonhof, Waterkwaliteit Bieslandse Bovenpolder 2012, KNNV afdeling Delfland 20

21 Waterplanten Oeverplanten eco niet eco gemiddeld eco niet eco gemiddeld Kalium 0,35 0,48 0,40 0,47 0,28 0,40 Magnesium 0,83 0,72 0,79 0,70 0,31 0,56 Natrium 0,82 0,75 0,79 0,71 0,28 0,55 Zink -0,12 0,01-0,07 0,16 0,33 0,22 Bicarbonaat 0,60 0,54 0,58 0,31 0,24 0,29 Overig EGV 1,33 0,71 1,10 0,71 0,46 0,62 Saliniteit 0,24 0,65 0,39 0,39 0,43 0,41 Zuurgraad 0,55 0,39 0,49 0,53 0,51 0,52 Temperatuur 0,05-0,06 0,01 0,43 0,41 0,42 Zuurstof Zuurstof -0,33-0,52-0,40 0,50 0,44 0,48 Zuurstofverzadigingspercentage 0,08-0,24-0,04 0,43 0,33 0,39 Biochemisch zuurstofverbruik over 5 dage 0,70 0,44 0,61 0,57 0,44 0,53 Chemisch zuurstofverbruik -0,12 0,03-0,07-0,25-0,26-0,26 Legenda Conform referentie 0,24 Geen mening 0,71 Verdacht 1,33 AqMaD alle opnamen AqMaD rekent met verschillen; de vraag is hier of het gemiddelde van de waarde 0 afwijkt. De teststatistiek is berekend met waarbij de gemiddelde afwijking is, de standaarddeviatie van de afwijking en n het aantal opnamen (22). In dit geval is de referentie een zoete sloot (M1A). De waarden in tabel 7 geven aan dat de sloten in de Bieslandse Bovenpolder mineraalrijker zijn dan in de referentie. Met de eigen programmatuur is het mogelijk om de berekening van AqMaD te herhalen. Nu moet de gemiddelde waarde van de waarnemingen vergeleken worden met die van de referentie. De teststatistiek is dan waarbij het gemiddelde is van de waarden van de opname en de standaarddeviatie van de 22 opnamen. Door zo in detail te kijken zijn praktisch alle waarden in de Bieslandse Bovenpolder significant afwijkend van die van de referentie. Het is de vraag of dit zinvol is. Jethro Gauld en Cor Nonhof, Waterkwaliteit Bieslandse Bovenpolder 2012, KNNV afdeling Delfland 21

22 Tabel 7: Verschil waterwaarden met de referentie M1A volgens AqMaD gemiddeld over alle opnamen en dezelfde waarde via een eigen berekening. 95% significantie in tweezijdige t- test bij 21 vrijheidsgraden. Parameter t w t o t w t o Hydromorfologie AqMaD Eigen Diepte -4,02 0,26-3,09 1,31 Nutriënten Fosfor-totaal 6,90 4,98 4,85 1,62 Ortho-Fosfaat 11,03 7,02 6,90 2,56 Stikstof-totaal 9,79 9,59 4,76 4,48 Kjeldahl stikstof 7,33 6,64 3,43 2,07 Ammoniak 7,03 5,78 1,43 0,88 Ammonium 3,09 5,24 2,37 2,08 Nitriet 3,47 5,64 2,78-3,37 Nitraat 0,07 0,85 3,76-1,61 Helderheid Doorzicht 1,52 0,28 1,81-0,30 Bodemzicht -3,54-13,27-2,91-4,46 Chlorofyl-a 11,34 12,20 12,79 3,36 Pheo (Feofytine) 5,87-0,04 4,71 0,54 Zwevende stof 7,17 7,21 9,73 4,62 Macro-elementen Calcium 13,67 8,27 17,49 3,18 Chloride 6,52 6,84 6,33 3,08 Sulfaat 10,28 7,58 11,44 2,94 IJzer -12,55-17,51-8,62-4,69 Kalium 6,10 4,52 3,19 1,48 Magnesium 12,82 3,82 8,54 1,82 Natrium 11,49 3,28 7,31 1,79 Zink -1,99 4,33 0,98 4,83 Bicarbonaat 11,30 6,13 9,72 2,11 Overig EGV 6,27 8,32 5,11 3,23 Saliniteit 4,46 8,41 7,32 10,09 Zuurgraad 0,49 12,86 7,42 5,27 Temperatuur 0,23 9,05-4,67 1,90 Zuurstof Zuurstof -10,52 11,64-6,79 4,53 Zuurstofverzadigingspercentage -0,58 11,74-2,36 5,08 Biochemisch zuurstofverbruik over 5 dagen 5,84 9,25 3,79 2,98 Chemisch zuurstofverbruik -1,30-14,20-3,00-7,92 Grenswaarde 2-zijdig 95% 2,08 Vrijheidsgraden 21 2,868 Significant positief -2,978 Significant negatief Hoewel de formules van de teststatistieken er verschillend uitzien, moet het resultaat toch gelijk zijn. In tabel 7 is te zien dat de trend wel gelijk is, maar de waarden nogal verschillen. AqMaD berekent steeds grotere absolute waarden; is dus optimistischer over de aanwezigheid van een verschil tussen de waarnemingen en de referentie. Jethro Gauld en Cor Nonhof, Waterkwaliteit Bieslandse Bovenpolder 2012, KNNV afdeling Delfland 22

23 Zelf Zelf Als eerst stap in de analyse van de verschillen zijn de waarden van de twee berekeningen tegen elkaar uitgezet in een grafiek. 20 water water AqMaD Figuur 5a: Correlatie tussen eigen berekeningen en die van AqMaD voor waterplanten. oever oever AqMaD Jethro Gauld en Cor Nonhof, Waterkwaliteit Bieslandse Bovenpolder 2012, KNNV afdeling Delfland 23

24 Figuur 5a: Correlatie tussen eigen berekeningen en die van AqMaD voor oeverplanten. De correlatiecoëfficiënt zou 1 moeten zijn, maar is 0,78 voor de berekeningen met de waterplanten en 0,39 voor die met de oeverplanten. Een mogelijke verklaring is dat AqMaD met een selectie van de soorten in de opname rekent en niet met allemaal, zoals de eigen programmatuur dat doet. Door selectief te zijn kan de standaarddeviatie van de set van opnamen verminderen en daardoor wordt het scheidend vermogen groter. Maar een test door wat waarden van soorten te wijzigen leverde geen afdoende bewijs hiervoor. Vooralsnog is het niet duidelijk waar dit aan ligt. Jethro Gauld en Cor Nonhof, Waterkwaliteit Bieslandse Bovenpolder 2012, KNNV afdeling Delfland 24

25 Normering volgens CUR De waarde van de chemische parameter geeft de typering van het water in termen van zoet, brak, voedselarm, voedselrijk, zacht of hard, enz. Daarnaast zijn er voor verschillende typen wateren referentiewaarden bepaald; wat gebruikelijk is. Referentiewaarden in deze paragraaf komen uit het boek CUR 205. Het hoogheemraadschap hanteert andere waarden. Een belangrijke parameter die niet is gemeten is bicarbonaat. Op een minerale bodem als in de Bieslandse Bovenpolder is hard gebufferd water te verwachten. Maar het mag ook niet te hard worden; referentiewaarde CUR; p. 363: < 200 mghco 3 /l. Metingen door Hoogheemraadschap van Delfland Chloride De gemiddelde waarde is 64 ± 25 mgcl/l wat het water zoet maakt (referentiewaarde CUR; p. 365: < 80 mgcl/l). Orthofosfaat De gemiddelde waarde is 0,34 ± 41 mgp/l wat het orthofosfaatrijk maakt (referentiewaarde CUR; p. 379: < 0,1 mgp/l). Nitraat plus nitriet De gemiddelde waarde voor nitraat plus nitriet is 0,12 ± 0,17 mgn/l, waarbij de bijdrage van nitriet te verwaarlozen is. (CUR; p. 383: referentiewaarde nitraat < 1,0 mgn/l; bij nitraatgehalten van gemiddeld < 0,25 mgn/l kunnen de meeste waterplanten in principe een geschikt leefmilieu vinden). Ammonium De gemiddelde waarde voor ammonium is eveneens 0,12 ± 0,17 mgn/l (CUR; p.385: referentiewaarde < 0,5 mgn/l; bij ammoniumgehalten < 0,5 mgn/l kan een grote groep plantensoorten in zoete wateren nog een geschikt leefmilieu vinden). Totaal fosfor en totaal stikstof Het gemiddelde gehalte totaal fosfor ligt in 2012 bij 0,39 ± 0,49 mgp/l en dat voor totaal stikstof bij 1,7 ± 0,5 mgn/l (geen referentiewaarde CUR). Jethro Gauld en Cor Nonhof, Waterkwaliteit Bieslandse Bovenpolder 2012, KNNV afdeling Delfland 25

26 Normering volgens KRW Voor de Kader Richtlijn Water zijn verschillende typen wateren beschreven en de normen waaraan die moeten voldoen. Voor de natuurlijke wateren heeft Stowa in 2012 deze typen beschreven in haar rapport Stowa 2012 nr. 31. De Ecologische Toestand van een water kan gewaardeerd worden op een aantal parameters. De nietnatuurlijke wateren worden gekenmerkt door menselijke ingrepen die de gewenste toestand van het water in stand houden. Vaak zijn dat toestanden die te maken hebben met waterkwantiteit en niet met ecologische waarden. In deze wateren zullen allerlei fysische en chemische parameters en de ecologische toestand zelden met elkaar in evenwicht zijn. Het menselijk ingrijpen is hier een grote foutenbron voor het begrijpen van de actuele ecologische toestand. Voor deze wateren heeft Stowa het Ecologisch Potentieel beschreven naar analogie met de natuurlijke wateren, zie rapport Stowa 2012 nr. 34. Stowa heeft in haar rapport nr. 34 voor verschillende typen wateren diagnostische waarden beschreven. In tabel 8 staat het lijstje om tot het type M1, gebufferde sloten, te komen met als onderverdeling M1A voor zoete sloten en M1B voor brakke sloten. De buffercapaciteit is niet gemeten, maar zwak gebufferde sloten zijn zeldzaam in Nederland; zeker in gebieden met minerale bodem en intensieve landbouw. De bodem is zand en klei en daarmee mineraal; kiezel volgens de definitie van Stowa. We hebben dan hier te maken een gebufferde zoete sloot op kiezel. Tabel 8: Karakterisering van het type volgens Elbergen et al. (2003) met aanpassingen in saliniteit voor subtypen. KWR Subtype Eenheid Range descriptor Saliniteit M1A: Zoete gebufferde sloten M1B: Niet-zoete gebufferde sloten gcl/l gcl/l 0 0,15 0, Vorm - Lijnvormig Geologie > 50% Kiezel Gemiddelde m < 3 waterdiepte Breedte m < 8 Rivierinvloed - N.v.t. Buffercapaciteit Meq/l 1 4 Tekst: Sloten in de Bieslandse Bovenpolder voldoet aan de norm Tekst: Niet gemeten, maar zeer waarschijnlijk KRW M1A Voor de biologische achtergrond van de vijf niveaus voor de fysisch-chemische kwaliteitselementen (MEP, GEP, Matig, Ontoereikend en slecht) is de macrofauna gebruikt. Er zijn sloten gezocht met een goed ontwikkelde macrofauna en daarvan zijn de waarden van de kwaliteitselementen opgezocht, zie Stowa 2012 nr. 34 pp. 138 en Tabel B8.3. Tabel 9: Deelmaatlat voor de algemene fysisch-chemische kwaliteitselementen van type M1A, tabel 3.5A Stowa 2012 nr. 34. Kwaliteits-element Descriptor Een- MEP GEP Matig Ontoereikend Slecht heid Thermische Dagwaarde C ,5 27,5 30 > 30 omstandigheden Zuurstofhuishouding Verzadiging % < 25 Zoutgehalte M1a Saliniteit mgcl/l > 300 Zuurgraad M1a ph - 5,5 8,5 5,5 8,5 8,5 9,0 9,0 9,5 > 9,5 Nutriënten M1A Totaal-P mgp/l 0,04 0,22 0,22 0,44 0,44 1,10 > 1,10 Totaal-N mgn/l 1,0 2,4 2,4 4,8 4,8 12,0 > 12,0 Jethro Gauld en Cor Nonhof, Waterkwaliteit Bieslandse Bovenpolder 2012, KNNV afdeling Delfland 26

27 MEP: maximaal ecologisch potentieel GEP: goed ecologisch potentieel 2,4 Gevonden waarde Chloride 79 mg Cl/l HHD rechtstreekse meting Fosfaat gem. zomerseizoen 0,68 mgp/l HHD rechtstreekse meting Zuurgraad zwak zuur zwak basisch KNNV via macrofyten Nitraat gem. zomerseizoen 1,62 mgn/l HHD rechtstreekse meting KRW De kwaliteit van gebufferde zoete sloten kan worden beoordeeld met de vegetatie. De tabel hieronder uit Stowa 2012 nr. 34 was niet bekend tijdens het maken van de opnamen in De oevervegetatie wordt niet beoordeeld omdat het lastig is de oever van een sloot goed te omschrijven. Abundantie De watervegetatie wordt onderverdeeld in vier categorieën, zoals aangegeven in tabel 10. De bedekkingsgraad wordt gemeten als percentage van het begroeibaar areaal van het waterlichaam, zie Stowa tabel B4.2. Voor sloten is dat de gehele waterbreedte. Deze meting moet in 2013 nog gedaan worden. Tabel 10: Deelmaatlat voor abundantie van groeivormen (bedekkingspercentage van het begroeibare areaal) M1A én M1B. Groeivorm MEP GEP Matig Ontoereikend Slecht Submerse 65% 30 90% 10 30% 5 10% < 5% vegetatie 90 95% % Drijvende 75% 30 90% % 5 10% < 5% vegetatie % Emerse vegetatie 20 % 5 25% 2 5% 25 30% 1 2% 30 60% < 1% % Flab & Kroos < 15% *) 15 30% 30 60% > 60% *): De parameter Flab & Kroos heeft bij een bedekking < 15% (GEP/MEP) een weging van 0. MEP: Maximaal ecologisch potentieel GEP: Goed ecologisch potentieel Soorten Voor verschillende parameters worden formules gegeven voor het berekenen van een Ecologische Kwaliteit Ratio (EKR). Dit is een getal tussen 0 en 1 waarmee de kwaliteit van een ecologische parameter wordt aangegeven. 0 is zeer slecht, 1 is zeer goed. De grens voor het GEP wordt gewoonlijk bij een EKR van 0,6 gelegd. De Bieslandse Bovenpolder komt tot het resultaat matig. Tabel 11: Deelmaatlat voor voorkomen van soorten Totaal EKR Gem 0,54 Stdev 0,39 Max 1,52 Min -0,09 Er is geen significant verschil tussen de wel of niet natuurvriendelijk ingerichte sloten. Macrofauna Ook voor de macrofauna is een Ecologische Kwaliteit Ratio te berekenen. Daar moeten wij vanaf zien, omdat de determinatie niet tot op soortniveau is uitgevoerd. Jethro Gauld en Cor Nonhof, Waterkwaliteit Bieslandse Bovenpolder 2012, KNNV afdeling Delfland 27

28 Mogelijkheden KNNV afdeling Delfland Met het Handboek Hydrobiologie en de twee rapporten over de Kaderrichtlijn Water voor natuurlijke en nietnatuurlijke wateren hebben de professionals van de hoogheemraadschappen en de adviesbureaus een gedegen methodiek in handen om inventarisaties uit te voeren. Het is de vraag wat een vereniging als de KNNV afdeling Delfland daarvan kan uitvoeren. In deze studie hebben we dat voor de zoete sloten, type M1A, uitgeprobeerd. Daarnaast is het de vraag in hoeverre er alternatieven zijn die minder diep graven, maar wel een indicatie geven. AqMaD Met de programmatuur van AqMaD kunnen we de abiotische omstandigheden ten opzichte van de referentie uitrekenen (M1A voor zoete sloten) op basis van de soorten planten in de sloot. Met een stukje eigen programmatuur kunnen we ook de absolute abiotische omstandigheden van de waterkolom uitrekenen. Met Associa/ SynBioSys kunnen we hetzelfde ten opzichte van de bodem. De interpretatie van deze berekeningen is vooralsnog moeizaam. In de handleiding voor AqMaD wordt expliciet gewaarschuwd tegen het gebruik van de waarden van de berekening voor het sturen van de abiotische factoren. CUR In CUR 205 wordt de elektrische geleidbaarheid in relatie tot de chemische waterkwaliteit beschreven. Door uit te gaan van gemiddelde bijdragen van chemische stoffen in het water aan de geleidbaarheid is een indicatie te krijgen van hun concentraties. De vereniging heeft op dit moment geen meter, maar dat zou een goede aanschaf zijn. Er zijn dan geen belemmeringen aan de hoeveelheid metingen door de kostprijs. Je kunt dan bijvoorbeeld ook profielen van sloten doormeten op lokale variaties in geleidbaarheid. Stowa 2012 nr. 34 De metingen aan wateren ten behoeve van de Kader Richtlijn Water is omgeven met heel precieze protocollen. Voor monstername van macrofauna is inwerken door een ervaren onderzoeker in ieder geval gewenst. Voor andere onderzoeken moet men op zijn minst het Handboek Hydrobiologie erop naslaan. Bijlage 2 Deelmaatlat Chlorofyl-a Toelichting: De meting van chlorofyl-a geeft een indicatie van algengroei in het water. Dat bepaalt voor een belangrijk deel het doorzicht tot op de bodem en de groei van hogere planten. Voor ondiepe sloten en oevers is dit geen relevante meting, omdat zonlicht ondanks de algen altijd wel op de bodem komt. Voor diepere wateren is het wel een belangrijke parameter. We kunnen deze op dit moment niet meten. Bijlage 3 Deelmaatlat Bloeien Toelichting: Algenbloei duidt op een verstoord evenwicht, zoals de regelmatige bloei van blauwalg in de Delftse Hout. Ook dit is een probleem van diepe wateren; in sloten komt het nauwelijks voor. Voor de juiste vaststelling moeten de algen tot op soort gedetermineerd worden. Dit is op dit moment niet door ons te doen. Bijlage 4 Maatlat abundantie groeivormen Toelichting: De verdeling van planten over de waterkolom is een belangrijke indicatie van de waterkwaliteit. Het apart vaststellen van de bedekkingsgraad voor submers, drijf, emers, flab&kroos is goed uit te voeren. De oevervegetatie telt voor nietnatuurlijke wateren niet mee, omdat de oever vaak niet goed gedefinieerd is. Jethro Gauld en Cor Nonhof, Waterkwaliteit Bieslandse Bovenpolder 2012, KNNV afdeling Delfland 28