W a s m i d d e l e n

Transcriptie

1 W asmiddelen

2

3 Inhoud Inleiding 2 Het vuil (vuilsoorten) 4 Het wasgoed (vezelsoorten) 6 Het wasmiddel (productsoorten) 7 Het wasproces 8 - van tobbe tot wasmachine - water - dosering - fysische factoren De chemie van wasmiddelen 12 - oppervlakte-actieve stoffen - waterontharders - het bleeksysteem - enzymen - optische witmiddelen - anti-vergrauwingsmiddelen en kleurbeschermers - parfum Fabricage van wasmiddelen 19 - waspoeders - vloeibare wasmiddelen - wastabletten Wasmiddelen, veiligheid en milieu 22 - veiligheid - milieu - wasactieve stoffen - wasmiddelgebruik - verpakkingen - consument en communicatie Unilever en Lever Fabergé Nederland 28 Colofon Uitgave : Lever Fabergé Nederland B.V., Externe Betrekkingen, 1999 (kleine feitelijke aanpassingen juni 2002) Vormgeving : Hoogcarspel & Partners B.V., H.I. Ambacht Fotografie : Omslag, pag. 4, 5, 6, 10, 12, 21, 23, en 25: Studio Berry Boesman, Rotterdam Pag. 1 : Op Stand, Den Haag Pag. 7 en 13 : Unilever Research Vlaardingen Pag. 8 en 10 : Lever Fabergé Nederland B.V. Pag. 9 en 10 : Miele B.V. Vianen Pag. 21 : Unilever Research Vlaardingen Pag. 22 : Aerocamera B.V., Rotterdam Met toestemming van Hoogheemraadschap van Schieland Druk : Grafisch Bureau van Dijk ISBN :

4 Inleiding Wasmiddelen kennen we allemaal. Of we nu in een kleine kruidenierswinkel of in een grote supermarkt komen, in de schappen staat altijd een groot assortiment was- en reinigingsmiddelen. Ze zijn vaak verpakt in kleurrijke pakken, zakken en flacons en in allerlei vormen en formaten verkrijgbaar. Er zijn vele soorten reinigingsmiddelen: in vaste vorm zoals zeep en tabletten, maar ook in poeder- en vloeibare vorm. Reinigingsmiddelen zijn zeker geen luxe artikelen. Ze staan regelmatig op het boodschappenlijstje, net zoals koffie, thee en suiker. Kortom, was- en reinigingsmiddelen zijn voor iedereen vertrouwde en onmisbare producten. Dat was vroeger wel anders. Nog maar ruim vijftig jaar geleden was er alleen zeep en daarmee moest alles worden gereinigd. Die verandering heeft ook te maken met de toegenomen welvaart in onze westerse wereld. Door de welvaart zijn mensen meer aandacht aan hygiëne gaan besteden. Iedereen wil immers zijn lichaam schoonhouden, in schone huizen wonen, van schone borden eten en schone kleren dragen. Nederland meer dan 6 miljoen, dat wil zeggen dat 92% van de Nederlandse huishoudens over een wasmachine beschikte. En dan te bedenken dat het nog maar goed vijftig jaar geleden is dat er elke maandag op de hand werd gewassen, gewoon in een tobbe met Sunlight zeep. Die tijd is voorbij, want wassen is een stuk gemakkelijker geworden. Niet alleen door de moderne wasmachines, maar ook door ontwikkelingen in de wasmiddelenindustrie. Het aantal wasbeurten per huishouden is de laatste tien jaar gestegen van 3,6 tot 4,4 wassen per week. Aangezien ook het aantal huishoudens en de samenstelling ervan is veranderd, kunnen we stellen dat het totaal aantal wassen in Nederland aanzienlijk is toegenomen. Daartegenover staat, dat door verbeterde prestaties van zowel de textielwasmiddelen als de machines sinds 1970 het aantal wassen boven 70 C met meer dan 30% is afgenomen. Tegenwoordig wordt ongeveer 90% van de huishoudwassen uitgevoerd op temperaturen tussen 25 C en 70 C. Aangezien de meeste energie bij het wassen wordt gebruikt om het water op te warmen, resulteert de lagere wastemperatuur in een verlaging van het energieverbruik. Uit onderzoek is gebleken, dat in een gemiddeld Nederlands gezin per week vier tot vijf textielwassen worden uitgevoerd; anders gezegd, ongeveer anderhalve was per persoon per week. Afgewassen wordt er twee tot drie keer per dag en de leden van dit huisgezin gaan elk drie of meer keren per week onder de douche of in bad. Welvaart maakt het ons gemakkelijker om schoon te blijven. Meer dan 95% van de Nederlandse huizen is nu voorzien van een bad of douche. Snel een douche nemen en schone 2 kleren aantrekken is niets bijzonders. Vooral ook door het gemak van de wasmachine. In 1998 bedroeg het aantal wasmachines in

5 Het aantal wassen waarbij een voorwas gebruikt werd, is in de afgelopen 20 jaar sterk verminderd zodat nu nog bij slechts 4% van de wassen een voorwas wordt uitgevoerd. Ook hierdoor daalt het energieverbruik. In vergelijking met tien jaar geleden besparen we zo'n 450 miljoen kilowatt elektriciteit per jaar. Dat is genoeg om een gemeente met inwoners, bijvoorbeeld Apeldoorn, een jaar lang van elektriciteit te voorzien! De textielwasmiddelen werken efficiënter; dat blijkt uit het gemiddelde aantal grammen wasmiddel dat nodig is per wasbeurt. Rond 1975 was dit nog 200 gram voor een hoofdwas. Nu is dit met meer dan de helft gedaald tot minder dan 100 gram per was. Dat is ook de reden dat het verbruik per inwoner na 1990 is gedaald, terwijl het aantal wassen per huishouden de laatste jaren gelijk blijft. We kunnen dus concluderen dat er de laatste decennia veel gebeurd is in wasmiddelenland. Om enig inzicht te krijgen in deze ontwikkelingen, zal in deze brochure worden ingegaan op een aantal aspecten van het reinigen van textiel in het algemeen en op aspecten van textielwasmiddelen in het bijzonder. Het verbruik van was- en reinigingsmiddelen kg per inwoner per jaar Zeep (vast en vloeibaar) Vloeibare reiniger 10 Vloeibaar schuurmiddel 5 Textielwasmiddel Machinevaatwasmiddel Handafwasmiddel Schuurpoeder

6 Het vuil vuilsoorten uit een combinatie van verschillende typen vuil die soms moeilijk te verwijderen zijn. Vlekken van thee, vruchtensappen of wijn op textiel zullen op chemische wijze met een bleekmiddel moeten worden aangepakt. In kleding treffen we veel vuilsoorten aan met als belangrijk bestanddeel huidvet, een vet dat zich sterk aan het textiel hecht. Ook vlekken waarin eiwitten voorkomen, zoals in luiers, zijn bijzonder hardnekkig. In moderne wasmiddelen worden deze vlekken afgebroken en verwijderd door vet- of eiwitsplitsende enzymen. Het belangrijkste doel van het wassen is het verwijderen van vuil uit hygiënische of esthetische overwegingen. Het materiaal, in dit geval textiel, waarop vuil zich afzet, noemt men wel het substraat. Als we iets reinigen, dan doen we niets anders dan het vuil verplaatsen van een plaats waar het niet hoort naar een plaats waar we het willen hebben. Bij het wassen van textiel wordt het vuil van het textiel losgemaakt om vervolgens in oplossing te blijven. Uiteindelijk wordt Elk soort vuil moet dus op een andere manier worden behandeld. Vandaar dat wasmiddelen ook een groot aantal verschillende ingrediënten bevatten om alle soorten vuil aan te kunnen. het wasgoed schoon en het sop vuil. Van belang hierbij is de aard van de verontreiniging, omdat die bepaalt hoe het vuil zich aan het substraat hecht en op welke manier het daarvan kan worden verwijderd. Vier soorten vlekken worden er grofweg onderscheiden: 1. In water oplosbaar vuil, zoals de suiker in limonade of het zout in transpiratievocht. 2. Onoplosbaar vuil, dat uit kleine deeltjes bestaat, zoals modder, zand, roet en gravel van tennisbanen. 3. Bleekgevoelige vlekken, zoals thee-, koffie-, wijn- of vruchtensapvlekken. 4. Enzymgevoelige vlekken, zoals eiwithoudend vuil, bijvoorbeeld in ondergoed of luiers, en vetvlekken, bijvoorbeeld in kragen en manchetten, vlekken van sauzen en olie. Wasmiddel alleen is echter niet voldoende; daarnaast spelen nog drie andere factoren een rol in het wasproces. Beweging - Krachtige bewegingen, waarvoor de wasmachine kan zorgen, zijn nodig om de werking van wasmiddelen te ondersteunen. Temperatuur - In koud water is het moeilijk vlekken verwijderen, hoe goed het wasmiddel ook is. In principe geldt: hoe vuiler de was, hoe hoger de temperatuur van het waswater moet zijn. Tijd - De was zal een bepaalde tijd nodig hebben om schoon te worden. Het sop moet Wat we nodig hebben om vuil te verwijderen, zijn oppervlakte-actieve stoffen (ook wel wasactieve diep doordringen in de textielvezels, het vuil moet worden losgeweekt. stoffen genoemd) zoals die in wasmiddelen voorkomen. De meeste vlekken bestaan echter Tijdens het wasproces wordt het vuil van het textiel naar het sop verplaatst. 4

7 theevlekken moddervlekken jusvlekken wijnvlekken chocoladevlekken koffievlekken 5

8 Het wasgoed vezelsoorten De aard van het substraat speelt bij de verwijdering van vuil een belangrijke rol. Bij de textielwas zijn de verschillen tussen de vezelsoorten van groot belang. De traditionele natuurvezels, zoals wol, vlas (linnen), katoen en zijde kregen er in het begin van de 20e eeuw voor het eerst een concurrent bij in de vorm van kunstzijde. Grondstof voor kunstzijde is cellulose, waarvan via chemische processen en mechanische bewerking vezels worden gemaakt, zoals acetaat en viscose. Na de Tweede Wereldoorlog deden de synthetische vezels hun intrede: polyamide (nylon), polyester en polyacryl. In Nederland bestaat ongeveer 70% van het totale wasgoed uit katoen; dit is inclusief de katoen die in mengsels voorkomt. De resterende 30% bestaat uit wol, polyamide, polyacryl, polyester, zijde en allerlei mengsels van deze materialen met katoen. Samenstelling van wasbelading Katoen Katoenmengsels Synthetisch Wol Wit % 23 20% 40% 60% 80% 100%

9 Al deze vezels verschillen van elkaar en vertonen een verschillend gedrag tegenover zowel water als vuil. Daardoor vereisen de verschillende vezels dikwijls ook een verschillende reiniging. Wol, polyacryl en zijde mogen bijvoorbeeld alleen bij lage temperatuur worden gewassen. Het wasgoed wordt niet alleen steeds gevarieerder in materiaal maar ook in kleur. Subtiele kleurschakeringen, maar ook felle kleurcombinaties worden steeds belangrijker in het modebeeld. Huishoudtextiel bestond vroeger voor het grootste deel uit de witte was. Tegenwoordig hebben ook linnengoed, beddenlakens en handdoeken een tintje, waarmee het overgrote deel van de gezinswas dus een bonte was is geworden. Veel van die nieuwe weefsels verliezen hun sterkte en kleur echter als ze bij hoge temperatuur en zonder speciale zorg worden gewassen. Bij deze ontwikkelingen in de textiel hebben de wasmiddelen zich vanzelfsprekend aangepast. De wasmiddelenfabrikanten hebben producten ontwikkeld die deze gevarieerde soorten en kleuren textiel bij lage temperatuur en met zorg Het wasmiddel productsoorten Wassen is dus niet zo eenvoudig als het misschien lijkt. Zand, zeep en soda kunnen absoluut niet meer aan onze eisen voldoen. We verwachten dat een textielwasmiddel een vlekkeloos schone was oplevert die er niet alleen smetteloos uitziet, maar ook voldoet aan onze hygiënische normen. Daarnaast verwachten we dat het wasmiddel zorg besteedt aan het behoud van de oorspronkelijke eigenschappen van het textiel. Wasmiddelen moeten voorzichtig omspringen met onze was en mogen tegelijkertijd de wasmachine niet aantasten. Bovendien worden er hoge eisen gesteld aan de veiligheid van mens en milieu. We willen met steeds minder water, energie en wasmiddel hetzelfde, goede wasresultaat behouden. Om aan al deze eisen tegemoet te komen, besteedt de wasmiddelenindustrie heel wat tijd en geld aan onderzoek. Men past zijn producten regelmatig aan, verandert en verbetert ze waar mogelijk en vaak worden oude producten door nieuwe vervangen. Vandaar de grote verscheidenheid van wasmiddelen die we in de winkel aantreffen. Wasmiddelen kunnen kunnen reinigen. Katoen Wol Polyester we in de volgende categorieën onderverdelen: Hoofdwasmiddelen Deze categorie bevat de poeders met zuurstofbleekmiddel geschikt voor witte of licht gekleurde was die flink vuil is of lastige vlekken bevat, zoals huishoudtextiel, beddengoed en ondergoed. Ook zijn deze producten geschikt voor artikelen met wasechte kleuren. Daarnaast bestaan ook Color-varianten; deze bevatten geen bleekmiddel en zijn bij uitstek geschikt voor de gekleurde was van katoen of een mengvezel, T-shirts, overhemden en andere bovenkleding. Ook zijn er vloeibare wasmiddelen, die net als de Color-variant van de poeders geen bleekmiddel bevatten. Fijnwasmiddelen Speciaal geschikt voor veelal gekleurde weefsels die met extra zorg behandeld moeten worden, zoals truien, blouses en lingerie. Wolwasmiddelen zijn speciaal bedoeld voor het wassen van wol en zijde. Om deze weefsels met extra zorg te behandelen, bevatten wolwasmiddelen geen bleekmiddel en ook geen enzymen. Hulpmiddelen Deze kunnen eventueel gebruikt worden naast bovenstaande wasmiddelen. Het zijn wasverzachters, stijfsel, inweek- en voorwasmiddelen, speciale vlekkenmiddelen, waskrachtversterkers en waterontharders. 7

10 Een tobbe werd kort na de Tweede Wereldoorlog nog vaak gebruikt. Het wasproces van tobbe tot wasmachine In Nederland werd tot kort na de Tweede Wereldoorlog de was nog met de hand gedaan. Dat ging aldus. Het wasgoed werd de dag tevoren in de week gezet. Vervolgens werd het in een ketel met zeepsop gekookt. Vuil en vlekken werden daarna uit het wasgoed verwijderd door boenen op een hard oppervlak of een geribbeld wasbord. Tenslotte kwam dan het spoelen en drogen. Het laatste bij voorkeur op gras, omdat de zon het witte goed dan kon opbleken. Elektrische wasmachines met aangebouwde wringer verschenen in de jaren twintig voor het eerst op de Nederlandse markt. In het begin konden slechts weinigen zich zo'n machine veroorloven. De voorlopers van de moderne wasautomaat waren de agitatoren pulsatorwasmachine. De eerste werkt met een heen-en-weer gaande wasbeweger, de tweede met een snel draaiende rotor. Hoewel deze machines een belangrijke vooruitgang betekenden, zijn ze niet te vergelijken met de moderne wasautomaat. Deze voert, na het instellen van het programma met een of twee knoppen via veelal electronische schakelingen, de wascyclus zelfstandig uit: voorwas, hoofdwas bij de gekozen temperatuur, spoelen, centrifugeren en soms zelfs drogen. Het wasproces is een gecompliceerd chemisch en fysisch proces. Het resultaat van het wasproces wordt beïnvloed door de vezels, het vuil, het wasmiddel, de dosering, het wasprogramma, de temperatuur en tenslotte de waterhardheid. Het wassen van textiel moet gemakkelijk gaan. Daarvoor hebben we tegenwoordig de beschikking over de moderne wasmachine, die samen met het juiste wasmiddel voor een schoon resultaat zorgt zonder noemenswaardige slijtage aan wasmachine en het textiel. 8

11 water Hard water: een belemmering bij het wasproces Indien regenwater van een kale berg stroomt die hoofdzakelijk is opgebouwd uit harde gesteenten zoals graniet en basalt, dan vindt het water niettegenstaande zijn sterk oplossend vermogen, weinig gelegenheid tot het openbreken van kristalstructuren en oplossen van zouten. Het blijft dus zoutarm. Echter, op kalksteenrijke bodem zal, met behulp van in het water opgelost koolzuur uit de lucht, calciumcarbonaat in de oplosbare vorm van bicarbonaat worden omgezet. Het calciumgehalte (en dat van de gelijksoortige magnesiumzouten) geeft de hardheid van het water aan. Deze wordt in verschillende eenheden uitgedrukt, in Nederland gewoonlijk als Duitse hardheidsgraden ( DH). Water heeft een hardheid van één Duitse hardheidsgraad (1 DH) als de calciumconcentratie daarin overeenkomt met die van 10 mg calciumoxyde (CaO) per liter. In Nederland wordt de waterhardheid in drie trajecten verdeeld. Hoe harder het water, hoe hoger de vereiste wasmiddeldosering. De hardheidstrajecten zijn: 0 DH - 10 DH (zacht) 10 DH - 16 DH (gemiddeld) 16 DH en hoger (hard) Vaak vindt waterontharding tot ca. 9 DH plaats bij het drinkwaterbedrijf. In die gebieden kan men met de wasmiddeldosering voor zacht water volstaan. De in het water opgeloste zouten - vooral van calcium - kunnen met producten die zeep bevatten onoplosbare verbindingen vormen, waardoor een gedeelte ervan geen reinigende werking meer kan uitoefenen. Dat deel is namelijk neergeslagen als kalkzeep en zet zich voor een deel af op het wasgoed en de machine. Moderne wasmiddelen zijn minder gevoelig voor hard water, maar ook hiervoor geldt dat een te hoog calciumgehalte de waswerking vermindert. Om dit tegen te gaan, worden onthardingsmiddelen aan het wasmiddel toegevoegd. Die waterontharders waren vroeger voornamelijk fosfaten, maar tegenwoordig gebruikt men hiervoor alternatieve stoffen, zoals zeoliet. 9

12 factoren die van invloed zijn op het wasproces waterhardheid textiel tijd temperatuur vuil wasmiddel 10 beweging

13 dosering Onder- en overdosering Op wasmiddelverpakkingen staat altijd de dosering vermeld die door de fabrikant wordt aanbevolen. Een juiste dosering zorgt voor een goede vuil- en vlekverwijdering en voorkomt vergrauwing van het wasgoed. Vlekken worden onvoldoende verwijderd, de losgemaakte vuildeeltjes slaan weer op het textiel neer en na verloop van tijd wordt het wasgoed grauw. Bovendien vormt zich een aanslag van onoplosbare zouten op het verwarmingselement van de machine en op de textielvezels. Ook is het belangrijk de door de wasmiddelenfabrikant aanbevolen wijze van doseren op te volgen, anders bestaat de kans dat er een gedeelte van het wasmiddel in niet-opgeloste vorm in de wasmachine achterblijft, hetgeen eveneens aanleiding kan zijn tot een slecht wasresultaat. Wordt er teveel wasmiddel toegevoegd, dan heeft dit een nadelig effect als er in zacht water wordt gewassen. Er kan dan een overmaat aan schuim gevormd worden, waardoor het wasgoed in de trommel gaat zweven. Dit leidt tot vermindering van de waswerking, maar bovendien is teveel gebruiken ook verspilling. Met de textielwastabletten kan door de consument nauwkeurig worden gedoseerd en gemakkelijk de door de fabrikant aanbevolen dosering worden gevolgd. Bij het doseren direct in de was, met behulp van een wasbol of netje, worden mogelijke productverliezen in het doseerbakje en verliezen door het verdwijnen van wasmiddel in de afvoer (bij oudere wasmachines) voorkomen. fysische factoren Ook fysische factoren spelen bij het wasproces een belangrijke rol. Het wasproces verloopt sneller en beter bij hogere temperaturen en onder krachtige mechanische actie (het wrijven met de hand of het rollen van het wasgoed in de machinetrommel). Ook neemt de waswerking toe met de tijdsduur van het wasprogramma. Bij veel oudere machines is de duur van het wasprogramma bij lagere temperaturen (30 C, 40 C en 60 C) korter dan bij de hoogste temperatuur (90 C). Daarom bezitten de meeste wasautomaten tegenwoordig een energiebesparingsknop (E-knop). Hiermee kan de temperatuur van het hoofdwasprogramma worden beperkt tot 60 C, wat een belangrijke besparing op het elektriciteitsverbruik betekent. Daarbij wordt vaak ook de wasduur verlengd, waardoor het wasgoed langer in beweging en in contact met het sop is. Er zijn ook machines waarbij alle kleur- en hoofdwasprogramma's even lang duren. Bij moderne machines is veelal de temperatuur onafhankelijk in te stellen. Een machine die te licht of te zwaar beladen is, functioneert niet goed. Te weinig was in de machine betekent verspilling van elektriciteit en water en mogelijk teveel schuim, waardoor het wasgoed niet goed schoon wordt. Voor kleine hoeveelheden wasgoed hebben veel machines tegenwoordig een speciaal spaarprogramma, zodat er geen sprake hoeft te zijn van onderbelading. Met een te zwaar beladen machine zal de was ook niet schoon worden. Er is te weinig beweging in de trommel mogelijk en het wasmiddel kan niet doordringen in de vezels. De kans op productresten op het wasgoed of lokale bleekschade wordt groter. Bovendien verbruikt een te vol beladen machine meer water, waardoor de wasmiddelconcentratie te laag wordt. Het is heel belangrijk om juist te doseren. Een wasnetje helpt daarbij. 11

14 12 Water op zichzelf bevochtigt de vezels onvoldoende. Sterke, naar binnengerichte krachten zorgen voor een zo klein mogelijk druppeloppervlak. De chemie van wasmiddelen In dit hoofdstuk gaan we wat dieper in op de chemie van wasmiddelen. Daarbij komen de volgende belangrijke componenten van het wasmiddel in detail aan de orde: oppervlakte-actieve stoffen waterontharders bleeksysteem enzymen optische witmiddelen (fluorescers) anti-vergrauwingsmiddelen en kleurbeschermers parfum oppervlakte-actieve stoffen Oppervlakte-actieve stoffen (OAS), ook wel wasactieve stoffen genoemd, bevorderen de verwijdering van vast en vettig vuil. Hierbij treden geen chemische veranderingen van het weefsel of het vuil op. De wasactieve stoffen vervullen drie belangrijke taken: ze bevochtigen het wasgoed en het vuil. ze verwijderen het vuil. ze houden het verwijderde vuil in het water vast; olie en vet worden geëmulgeerd en vaste deeltjes worden gedispergeerd, d.w.z verdeeld in fijne deeltjes in het sop. Water op zichzelf maakt nauwelijks schoon. Dat komt omdat water een slechte bevochtiger is, hoe vreemd dat ook mag klinken. Wanneer men bijvoorbeeld een druppel water voorzichtig op een stukje textiel brengt, dan zal de druppel lange tijd op het oppervlak blijven liggen en niet in de stof doordringen. Een waterdruppel bestaat uit vele watermoleculen die sterke krachten op elkaar uitoefenen, voornamelijk via zogenoemde waterstofbruggen. Deze krachten werken in alle richtingen en houden elkaar binnen de druppel in evenwicht. Aan het oppervlak is het evenwicht echter verstoord. Buiten de druppel bevinden zich immers vrijwel geen watermoleculen en dus zijn de krachten daar uitsluitend naar binnen gericht. Het gevolg is dat de druppel zijn oppervlak zo klein mogelijk wil maken. Daarom neemt hij de bolvorm aan. De naar binnen gerichte krachten veroorzaken een oppervlaktespanning, die elke oppervlaktetoename tegenwerkt. Juist deze hoge oppervlaktespanning maakt dat water een slechte bevochtiger is. Op dit punt verricht een OAS zijn eerste belangrijke taak; deze verlaagt de oppervlaktespanning, waardoor het water het textiel beter kan bevochtigen. De moderne wasactieve stoffen in wasmiddelen zijn van synthetische oorsprong en hebben een tweeslachtig karakter. De moleculen bestaan uit een kop, die goed in water oplosbaar (hydrofiel) is en een staart, die goed met olie en vet mengt, maar slecht met water (hydrofoob). Als een wasmiddel in water wordt opgelost, verdelen de moleculen zich dan ook niet homogeen over het water. Een aantal moleculen gaat naar het wateroppervlak en steekt de hydrofobe staart naar buiten. Hierdoor wordt de hechte band tussen de watermoleculen verbroken en de oppervlaktespanning verlaagd. De bolstructuur van een waterdruppel op een vast oppervlak wordt veranderd door toevoegen van een beetje wasactieve stof. Het water spreidt zich uit, zodat het oppervlak groter wordt en meer moleculen daarin een plaats kunnen vinden. Op die manier wordt het substraat goed bevochtigd. De overige moleculen van de OAS blijven in de oplossing, en vormen daarin zogenaamde micellen. Een micel is een verzameling moleculen die met hun staarten zo dicht mogelijk bij elkaar gaan zitten en de koppen naar buiten steken. Zij vormen zo als het ware een reservoir van wasactieve stoffen.

15 kop hydrofiel staart hydrofoob Algemene opbouw van een wasactieve stof (detergent). Zo wordt vettig vuil los gemaakt Vast vuil blijft zweven door een dubbele laag detergentmoleculen. en in de oplossing zwevend gehouden. De volgende taak van een oppervlakte-actieve stof is het losmaken van vuil. Bij vettig vuil hechten de staarten van de moleculen zich aan het vuil. De koppen proberen zoveel mogelijk met het water in contact te blijven. Zo krijgt het water houvast op het vuil en kan het zelfs tot onder een vetvlek doordringen. Door mechanische en thermische (temperatuur) invloeden laat het vuil vervolgens los van het substraat. Is het eenmaal los, dan wordt het vuil door de moleculen van de OAS ingekapseld. Bij vast vuil is het proces wat ingewikkelder. Daarbij worden de koppen van de moleculen van de OAS zowel door de vaste deeltjes als de watermoleculen aangetrokken. De moleculen van de OAS adsorberen met de kop aan het vaste vuil en steken hun staarten naar buiten. Een tweede laag moleculen hecht zich nu aan de eerste laag, maar deze moleculen doen dat met hun staarten. De bijbehorende koppen steken naar buiten. Door de beweging van het wassop komt het vuil los van het weefsel en wordt het direct omringd door een dubbele laag OAS-moleculen. Verder vervullen wasactieve stoffen een taak bij het in oplossing houden van vuil. Dat gebeurt Vet hecht zich minder op twee manieren. In de eerste plaats worden, aan katoen... zoals gezegd, de vettige en vaste vuildeeltjes ingekapseld in een schil van moleculen. Deze moleculen steken hun kop naar buiten, zodat het vuil niet meer in direct contact met het wasgoed kan komen. Voorts zijn de meeste wasactieve stoffen elektrisch geladen. De ingekapselde vuildeeltjes hebben dus aan de buitenzijde een elektrische lading en stoten elkaar af. De verwijdering van vettig vuil gaat moeilijker als het substraat hydrofoob is. Polyester bijvoorbeeld, heeft min of meer de structuur van olie en is dan ook oleofiel (= olieminnend). Olie en vet hechten zich...dan aan polyester. daarom goed aan polyester, want dat heeft geen chemische groepen waaraan wateren OAS-moleculen houvast kunnen vinden. In dergelijke gevallen is het voor deze moleculen moeilijker om tussen het vuil en het weefsel te dringen en daardoor is vettig vuil moeilijker van polyester-bevattende stoffen te verwijderen. 13

16 Hoe zijn oppervlakte-actieve stoffen chemisch opgebouwd? Eerst kijken we naar de structuur van het basismolecuul zeep. Zeep is een (natrium) zout van een vetzuur met de algemene formule: De koppen van anionogene OAS hebben een negatieve lading. In plaats van een carboxylgroep zoals bij zeep, hebben zij een sulfaat (-OSO 3 Na) of een sulfonaat (-SO 3 Na) als hydrofiele eindgroep. Voorbeelden daarvan zijn het natriumdodecylbenzeensulfonaat Een zeepmolecule bestaat uit een carboxylgroep (-COO-), het hydrofiele deel, en een lange alkylgroep (-CnH2n+1), het hydrofobe deel. Een voorbeeld van een zeepmolecule is natriumpalmitaat. Natriumpalmitaat bestaat uit een kop (-COONa) en een staart die bestaat uit 15 (n) koolstofatomen en 31 (2n+1) waterstofatomen. In water splitsen de zeepmoleculen zich in ionen. De carboxylgroep (-COO-) heeft een negatieve lading. Daarom noemt men zeep een anionogene oppervlakte-actieve stof. Synthetische wasmiddeldetergenten hebben altijd een lange hydrofobe staart, maar onderscheiden zich sterk in hun hydrofiele koppen. Afhankelijk van de lading van deze koppen (positief, negatief of ongeladen) worden ze ondergebracht in één van de volgende categorieën: kationogene oppervlakte-actieve stoffen anionogene oppervlakte-actieve stoffen niet-ionogene oppervlakte-actieve stoffen Kationogene OAS hebben dus koppen met een positieve lading. Een aminogroep is daarvan een voorbeeld. of het dodecyl-alcoholsulfaat met de formule: Synthetische anionogene OAS worden alom toegepast in textielwasmiddelen en zijn wat minder gevoelig voor hard water dan zeep, maar ze vereisen wel een alkalisch milieu. De koppen van niet-ionogene OAS hebben geen elektrische lading, zoals de naam reeds aangeeft. Wel kunnen ze waterstofbruggen vormen. Voorbeelden zijn de vetalcoholethoxylaten met als algemene formule: 14 Kationogene OAS zijn goede bevochtigers, maar minder goede reinigers. Ze worden onder meer in wasverzachters gebruikt. De positief geladen koppen hechten zich namelijk gemakkelijk aan de negatief geladen katoenvezel. De vetzure staart ervan steekt naar buiten en maakt dat de vezel zacht aanvoelt. Bij synthetische vezels zorgen kationogene OAS er bovendien voor dat het hinderlijke effect van elektrostatische oplading vermindert. Vetalcoholethoxylaten, die door ethoxylatie van vetalcoholen worden gemaakt, vinden ruime toepassing. Niet-ionogene OAS zijn minder gevoelig voor hard water dan hun anionogene broertjes. Ze worden zowel in poedervormige als vloeibare wasmiddelen toegepast, meestal in combinatie met anionogene detergenten. Vooral de vloeibare niet-ionogene OAS worden gekenmerkt door een uitstekende vuilverwijdering.

17 waterontharders Aan de meeste wasmiddelen worden waterontharders toegevoegd, die twee specifieke, wasondersteunende functies vervullen: ze ontharden het water, waardoor wordt voorkomen dat zich kalkzouten op het textiel en de verwarmingselementen van de wasmachine afzetten. ze ondersteunen de werking van de vlekverwijderingssystemen. Vroeger werd in Nederland voornamelijk natriumtripolyfosfaat (NaTPP) als waterontharder gebruikt. Tegenwoordig is in vrijwel alle textielwasmiddelen het fosfaat vervangen door zeoliet. Zeoliet is onoplosbaar, maar kan het water ontharden door de calciumionen in zijn rooster te binden, waarbij de daar aanwezige natriumionen worden uitgewisseld. Polymeren (polycarboxylaten) worden veelal gebruikt ter ondersteuning van het calciumbindend vermogen van zeoliet. Kleurstofvlekken, zoals van thee, koffie en vruchtensappen, zijn bijzonder hardnekkig en moeilijk te verwijderen. De natuurlijke kleurstoffen in deze vlekken verven de textielvezel. Ze zijn alleen via een oxidatie-reactie aan te pakken. Vroeger maakte men daarvoor gebruik van de zon. De was werd op het bleekveld gelegd en de zon zorgde, via een onder de invloed van zonlicht optredend chemisch proces, voor de afbraak van de kleurstof. De huidige textielwasmiddelen bevatten een oxyderend reagens ( bleekmiddel ), meestal natriumperboraat of natriumpercarbonaat. Tijdens het wasproces lost het perzout op en zorgt voor de vorming van waterstofperoxide (H 2 O 2 ), dat zich kan splitsen in water en een reactieve zuurstofgroep. De vrijgekomen OOH- is erg reactief en zorgt voor het afbreken en ontkleuren van de kleurstofvlekken. Natriumperboraat of percarbonaat hebben echter een belangrijk nadeel. De ontleding ervan in water en reactief zuurstof vindt pas goed plaats bij een hoge temperatuur. Vanaf 60 C ontleedt het steeds gemakkelijker en de maximale bleekwerking wordt bereikt bij ca. 90 C. Zoals we al zagen, is een groot deel van het wasgoed tegenwoordig gekleurd en het bevat vaak tere weefsels. Dit wasgoed moet men bij hooguit 60 C, of liever nog lager, wassen. Bij deze temperaturen werkt perboraat echter nauwelijks. Vanzelfsprekend heeft men getracht daarvoor een oplossing te vinden en daarin is men geslaagd door toevoegen van een extra stof, het TAED (tetra-acetyl-ethyleendiamine) met als chemische formule: het bleeksysteem TAED reageert reeds bij lage temperatuur met waterstofperoxide onder vorming van perazijnzuur. Dit perazijnzuur oxydeert vlekken al bij lagere temperaturen. Men noemt TAED daarom ook wel een bleekactivator. Reeds bij 30 C begint perazijnzuur te werken, terwijl boven 60 C geen verbetering van de bleekwerking meer optreedt. Daarnaast wordt aan het bleeksysteem een kleine hoeveelheid bleekstabilisator (fosfonaten) toegevoegd om te zorgen dat het bleeksysteem gedurende de gehele wastijd actief blijft en niet wordt beïnvloed door eventueel aanwezige metaalionen. 15

18 De relatieve activiteit (in procenten) van enzymen als functie van de temperatuur. enzymen De toepassing van enzymen in wasmiddelen dateert al van vóór de Eerste Wereldoorlog. Het was de Duitse chemicus Otto Röhm, die in 1913 een octrooi verkreeg voor de toepassing van enzymen in een voorwas-/inweekmiddel. Het betrof hier een eiwitsplitsend enzym uit dierlijk pancreas, maar gezien de alkaliteit van het wasproces moet betwijfeld worden of dit enzym een reële bijdrage kon leveren aan het vuilverwijderingsproces. Niettemin heeft dit wondermiddel een halve eeuw bestaan in diverse Europese landen. Aan het eind van de jaren vijftig kwam de grote doorbraak. Er werd ontdekt dat proteolytische (=eiwitsplitsende) enzymen, die door microorganismen waren geproduceerd, een veel hogere activiteit en stabiliteit bezaten dan de proteasen die uit het pancreas bereid waren. Het enorme succes van alkalische proteasen in wasmiddelen leidde ertoe dat thans enzymen verwerkt worden in meer dan 90% van de wasmiddelen in de meeste Europese landen. De eigenschappen waaraan een enzym moet voldoen om geschikt te zijn voor verwerking in wasmiddelen volgen uit de condities waaronder 100% = maximale activiteit 80% 60% 40% 20% het enzym z'n werk moet doen, namelijk in het sop, in aanwezigheid van diverse wasmiddelcomponenten, bij ph tussen 7 en 11 en over een breed temperatuurgebied. Daarnaast is het belangrijk dat de enzymen hun activiteit behouden, zowel bij opslag van het wasmiddel, als in de winkel. Aangezien proteasen zeer specifiek inwerken op bepaalde eiwitten, is het verder belangrijk dat de enzymen over een breed spectrum werken, om zodoende zoveel mogelijk in het vuil aanwezige eiwitten af te breken. Vlekken waarin eiwitten een belangrijk bestanddeel vormen, zijn o.a. transpiratie-, bloed- en sommige voedselvlekken. Enzymen zijn zelf complexe eiwitmoleculen en ze komen voor in alle levende cellen. Enzymen voor wasmiddelen worden op een economisch aantrekkelijke manier verkregen door bacteriën of andere micro-organismen te kweken die deze enzymen kunnen produceren. Door zorgvuldige selectie van in de natuur voorkomende microorganismen heeft men de beschikking gekregen over de verschillende typen enzymen. Vele enzymen werken heel specifiek. Pas na een zeer lange periode van onderzoek in laboratoria kan aangetoond worden welk micro-organisme het meest effectief een enzym met de gewenste eigenschappen produceert. In de laatste jaren is het mogelijk geworden micro-organismen met behulp van moderne biotechnologie aan te passen voor hun specifieke productietaak. Het organisme wordt op een zodanige wijze gemodificeerd dat het benodigde enzym sneller en in grotere hoeveelheden geproduceerd kan worden. De activiteit van enzymen stijgt met het toenemen van de temperatuur tot een maximum van 60 C; boven deze temperatuur verliezen ze snel hun activiteit en daarom zijn enzymen bijzonder geschikt voor het wassen op lage temperatuur C 40 C 60 C 80 C temperatuur

19 Enzym Vuil Actief Centrum Tijdens het wasprogramma stijgt de temperatuur geleidelijk, waardoor de enzymen hun werk steeds beter gaan doen. Door het lage waterniveau geschiedt het opwarmen echter dikwijls zeer snel; daarom wordt bij sommige wasmachines de temperatuur enige tijd op 40 C gehouden om zodoende een optimale enzymwerking te verkrijgen. Enzymen zijn ook uitermate milieuvriendelijk, omdat ze meestal voor het einde van het wasproces al volledig zijn gedeactiveerd en vervolgens geheel worden afgebroken. Onder invloed van het protease-enzym kunnen eiwitmoleculen in het vuil, die zijn opgebouwd uit aminozuren, chemisch in brokken worden gesplitst. Brokstukken, die gemakkelijk in water oplossen en op die manier kunnen worden verwijderd. Naast eiwitsplitsende enzymen (proteasen) worden momenteel ook amylasen (voor de splitsing van zetmeelachtig vuil) en lipasen (vetsplitsende enzymen) toegepast. Voor speciale toepassing (voorkomen van pluizen van katoen) wordt tegenwoordig ook gebruikgemaakt van cellulasen. te vergemakkelijken. Het gebruik van cellulase in vooral kleur- en fijnwasmiddelen heeft tot doel de pluisjes aan het oppervlak van katoen af te breken. Hierdoor blijft het oppervlak van het katoen mooier, waardoor de kleuren na langdurig wassen sprekender blijven en de kleding er langer als nieuw uit blijft zien. Het enzymmolecuul hecht zich met zijn actieve centrum gedurende korte tijd aan een eiwitmolecuul en klieft dit in stukken om - zelf ongewijzigd - een nieuwe plaats voor zijn knipwerk uit te zoeken. Onder invloed van het vetsplitsende enzym lipase (een vetoplosser ) worden vettige vlekken, zoals lippenstift, boter en vlekken in kragen en manchetten gesplitst in oplosbare componenten. Het zetmeelsplitsende enzym amylase wordt aan sommige wasmiddelen toegevoegd om bijvoorbeeld chocolade-, vla- en papvlekverwijdering 17

20 18 Textieloppervlak dat niet met een fluorescer is behandeld: licht in het UV-gebied blijft onzichtbaar IR UV= Ultraviolet IR = Infrarood IR UV= Ultraviolet IR = Infrarood Indien het textieloppervlak met een fluorescer is behandeld, wordt het aanwezige UV-licht geabsorbeerd en weer als zichtbaar (blauw) licht uitgestraald. De helderheid wordt daardoor verhoogd. optische witmiddelen Vele natuurlijke vezels, zoals katoen, zijn van nature niet helemaal wit en vergelen bovendien na verloop van tijd. Men wil echter graag dat deze vezels er helder wit uitzien. Om dit te bereiken, bevatten hoofdwasmiddelen met een bleekmiddel tevens optische witmiddelen, ook wel fluorescers genaamd. Deze stoffen kunnen de onzichtbare ultra-violette (UV) straling uit het daglicht absorberen en de op die manier opgenomen energie weer afstaan in de vorm van UV Textiel UV Textiel Fluorescers zichtbaar blauw licht. Dit verhoogt de reflectie van het textiel in het blauwe deel van het zichtbare spectrum en doet het textiel witter lijken. Er is hierbij sprake van een optisch effect. Daarom spreekt men van optische witmiddelen. Tijdens het wasproces hechten de fluorescers zich als een dun laagje aan de vezel. Niet alleen wordt de vergeling onzichtbaar gemaakt, het wasgoed ziet er zelfs witter uit dan onder kunstlicht, dat geen UV-straling bevat. anti-vergrauwingsmiddelen en kleurbeschermers Het losgemaakte vuil moet geen kans krijgen opnieuw neer te slaan op het textiel. We zagen al dat de losgemaakte vuildeeltjes worden omgeven door een laag van oppervlakte-actieve stoffen die dit voor een groot deel voorkomen. Ook de waterontharders helpen daarbij een handje. Bovendien wordt aan een wasmiddel een kleine hoeveelheid natrium-carboxymethylcellulose (NaCMC) toegevoegd. De structuur van deze stof vertoont veel overeenkomst met die van de katoenvezel. Hij hecht zich dan ook sterk aan het katoen en geeft het een elektrische lading. Op die manier wordt voorkomen dat de vuildeeltjes zich weer aan de vezel hechten. Doordat het wasgoed kleurrijker wordt, krijgen we ook steeds meer te maken met het vergrauwen van wasgoed door losgemaakte kleurstof die zich van het ene artikel op het andere kan afzetten. Dit proces kan simpelweg in drie stappen verdeeld worden, die na elkaar plaatsvinden: kleurstof wordt losgemaakt van het textiel verwijderde kleurstoffen verspreiden zich in het wassop de kleurstoffen zetten zich af op het textiel en veroorzaken verkleuring en/of vergrauwing. Wasmiddelen bevatten tegenwoordig vaak kleurbeschermers in de vorm van een polymeer. Het is gebleken dat door interactie met zo n polymeer de verwijderde verfdeeltjes in het waswater gestabiliseerd kunnen worden, zodat ze niet meer op andere artikelen neerslaan en vergrauwing dus kan worden voorkomen. Het polymeer polyvinylpyrrolidone (PVP) blijkt zeer effectief te werken en dit type wordt dan ook veel in de wasmiddelenindustrie toegepast. parfum De meeste wasmiddelen bevatten een parfum. Dit is niet alleen aanwezig om het product zelf aangenaam te laten ruiken, maar vooral om na het gehele wasproces aan het schone wasgoed een aangename, frisse geur te geven waardoor de schoonperceptie wordt onderstreept en het prettiger is de gewassen artikelen te dragen of te gebruiken.

21 Fabricage van wasmiddelen waspoeders Lange tijd was het noodzakelijk een voor de consument aanvaardbaar poeder te produceren via het zgn sproeidroogproces. Hierbij werden de ingrediënten in water opgelost en met elkaar vermengd tot een verpompbare slurry. Deze werd vervolgens bij een hoge temperatuur en onder hoge druk via een aantal sproeikoppen boven in een sproeitoren versproeid. Door het inblazen van warme lucht werd daarbij het water verdampt en er resulteerde een poeder dat dan weliswaar geen water, maar wel veel lucht bevatte. De laatste jaren echter, is de belangstelling voor geconcentreerde producten sterk toegenomen, zowel bij de consumenten als bij fabrikanten en supermarkten. De vermindering van transport-, opslag- en benodigde schapruimte in de winkels heeft grote voordelen, terwijl ook de hoeveelheid verpakkingsmateriaal - en daarmee het afval - sterk gereduceerd kan worden. De laatste jaren zijn er dan ook grote veranderingen opgetreden in het productieproces van wasmiddelen, omdat er steeds hogere eisen aan de wasmiddelen worden gesteld. Het wasmiddel moet zo geconcentreerd mogelijk zijn. Het wasmiddel moet snel oplossen bij een lage temperatuur. Het wasmiddel moet goed strooibaar zijn om met hoge snelheid te kunnen worden verpakt. Het wasmiddel moet stabiel zijn, zowel wat structuur als wat eigenschappen betreft. Het wasmiddel moet zo milieuvriendelijk mogelijk worden geproduceerd. Concentreren betekent voor de fabrikant minder transport- en opslagkosten, maar ook minder verpakkingsmateriaal. Voor de supermarkten betekent het dat de wasmiddelen minder ruimte op de schappen innemen en voor de consument is een geconcentreerd product handiger in het gebruik en het neemt minder plaats in bij de wekelijkse boodschappen. Het concentreren van het product kan op twee manieren geschieden, namelijk door vermindering van het gewicht of door vermindering van het volume. In eerste instantie is er veel gewerkt aan de verlaging van het gewicht door: a) het ontwikkelen van actievere componenten b) het verwijderen van fabricagehulpstoffen. Zo konden, na 1992, na de fosfaten ook de sulfaten uit de wasmiddelen weggelaten worden zonder dat daardoor de strooibaarheid en het oplosgedrag nadelig werden beïnvloed. De verkleining van het volume kon bereikt worden door de pakdichtheid te verhogen. De pakdichtheid (P) is afhankelijk van de volgende drie factoren: a) de hoeveelheid lucht tussen de deeltjes (E b = bedporositeit) b) de hoeveelheid lucht in de deeltjes (E d = deeltjesporositeit) c) de kristallografische dichtheid (K) van de diverse grondstoffen. P = K (1 - E d ) (1 - E b ) De hoeveelheid lucht tussen de deeltjes, de zogenaamde bedporositeit, is vooral afhankelijk van de diameterverdeling en de vorm van de deeltjes. Unilever beschikt thans over een aantal octrooien die betrekking hebben op het verlagen van de bedporositeit door het vullen van de poriën tussen de relatief grote korrels met kleinere deeltjes. Een beperkende factor daarbij is echter dat de strooibaarheid goed moet blijven, vooral voor toepassing in snelle vulmachines. Het aloude sproeidroogproces, waarbij de diverse wasmiddelcomponenten eerst worden opgelost, waarna het oplosmiddel (water) vervolgens op hoge temperatuur verdampt wordt, heeft in principe slechts beperkte mogelijkheden voor het verlagen van zowel de bed- als de deeltjesporositeit. De maximale dichtheid die met dit proces kan worden verkregen, is kg/m 3. Een verdere com- 19

22 Wasactieve stoffen Builder Zouten etc. Recycler "Fluid Bed" Koeler Afscheiding naar korrelgrootte Menger Supergeconcentreerd basispoeder Afkoel luchtsysteem Afvulmachine Het energiebesparende NTR productieproces: zonder sproeidroogtoren pactering heeft men kunnen bereiken door de wasmiddeldeeltjes te vermalen en te laten agglomereren, maar de grote doorbraak naar supergeconcentreerde poeders is gekomen Andere milieuvoordelen zijn de vermindering van de afvalstromen zoals die zich bij het sproeidrogen voordoen, alsmede de mogelijkheid sneller afbreekbare oppervlakte-actieve stoffen door de zgn Non-Tower-Route (NTR). te kunnen toepassen, die te hittegevoelig zijn Het NTR-proces wordt gekenmerkt door z'n voor een sproeidroogstap. effectiviteit, waarbij het sproeidrogen geheel Het eindproduct is zeer geconcentreerd, waar- achterwege blijft. Een veel minder water bevat- door verpakking en transportkosten worden tend beginmengsel wordt in een efficiënte gereduceerd. menger geagglomereerd tot ruwe, primaire korrels, waarbij grote afschuifsnelheden worden Vanaf het eerste idee is het proces binnen vijf toegepast. Er wordt hierdoor voldoende warmte jaar tot een productiefase ontwikkeld. Thans ontwikkeld om plastische deformeerbaarheid werken de Unilever-fabrieken in Europa die van de juist gevormde, nog poreuze, korrels te compacte waspoeders maken, volgens de waarborgen. Die energie-input is echter veel nieuwe procesroute. lager dan bij toepassing van het sproeidrogen. De totale energiebesparing in die fabrieken was In een tweede menger vindt vervolgens bij een in 1997 reeds meer dan GJ in Europa lage afschuifsnelheid compactering en afronding alleen. Het proces heeft echter mondiale rele- plaats. In het wervelbed - als laatste processtap vantie. Op termijn kan een veelvoud hiervan - is nadrogen niet meer noodzakelijk en wordt gerealiseerd worden. het poeder alleen gekoeld. Dit proces wordt continu uitgevoerd met een capaciteit van 20 tot ton per uur. Naast de grote energiebesparing is er ook een besparing van het watergebruik ter grootte van liter per ton waspoeder.

23 vloeibare wasmiddelen Vloeibare wasmiddelen worden in het algemeen geproduceerd in grote mengketels met een roerwerk. Eerst worden zowel de vloeibare ingrediënten als de vaste stoffen (zoals oppervlakte-actieve stoffen in combinatie met stoffen eerder genoemd in het vorige hoofdstuk) gewogen en gedoseerd. De vaste stoffen bestaan uit twee groepen: sommige stoffen moeten opgelost worden (zoals natriumcarbonaat of natriumcitraat), maar andere moeten goed gedispergeerd (verdeeld) worden, zoals zeoliet. Het is vooral van belang dat de juiste dikte en structuur van het product worden verkregen, omdat het voor langere tijd stabiel moet zijn voordat het bij de consument is. Met speciale verbindingen is het nu mogelijk een zogenaamde laminaire structuur in de vloeistof te brengen, die zeolietdeeltjes als het ware gevangen houdt in de vloeistof. wastabletten In 1998 zijn voor het eerst, naast poedervormige en vloeibare wasmiddelen, wastabletten voor de textielwas op de Nederlandse markt verschenen. Deze wastabletten zijn ontwikkeld na uitvoerig consumentenonderzoek. Hieruit is gebleken dat er behoefte bestaat aan een gemakkelijke methode om precies de juiste hoeveelheid wasmiddel te doseren. Op deze manier wordt het gemak voor de consument, die geen poeder meer hoeft af te meten, gecombineerd met een optimale benutting van de wasingrediënten zonder het milieu onnodig te belasten door overdosering. Aan goede tabletten voor de textielwas worden tegenstrijdige eisen gesteld. Enerzijds moet het tablet sterk genoeg zijn om het verpakken en het transport naar de consument ongeschonden te doorstaan. Dit vereist een hard tablet. Anderzijds Het is essentieel dat overal in de ketel eenzelfde samenstelling wordt verkregen. Het product kan worden verwarmd en/of gekoeld. Dit hele proces is computergestuurd. Tot slot worden, indien nodig, kleurstoffen, parfum en andere kleine ingrediënten met een speciale functie toegevoegd. Daartoe behoren o.a. conserveringsmiddelen die er voor zorgen dat de kwaliteit gehandhaafd blijft. Tabletteermachine Het goed gemengde product wordt bewaard in opslagtanks van waaruit het naar snellopende vulmachines wordt gepompt. moet een tablet snel oplossen in de was bij een lage watertemperatuur. Dit vereist een zwak tablet. Na uitgebreid onderzoek is het mogelijk gebleken een waspoeder via het NTR productieproces te maken dat bij samenpersen in een tabletteermachine een tablet oplevert dat beide eigenschappen van sterkte en oplosbaarheid combineert. Om industriële productie mogelijk te maken, moet het tabletteren gebeuren bij hoge snelheden in een roterende tabletteermachine. Met het soort machines zoals afgebeeld, worden vele tienduizenden tabletten per uur geproduceerd. Mengketels voor de fabricage van vloeibare wasmiddelen 21

24 Rioolwaterzuiveringsinstallatie (RWZI) van het Hoogheemraadschap van Schieland in Capelle a/d IJssel Wasmiddelen, veiligheid en milieu veiligheid Met wasmiddelen komen we dagelijks in contact. Ze komen op onze huid en kunnen, bijvoorbeeld, onder ongunstige spoelomstandigheden, in kleine hoeveelheden achterblijven in onze kleding. Misschien snuiven we er ook weleens wat van op. Wasmiddelen moeten onder de normale gebruiksomstandigheden, maar ook bij enigszins onjuist gebruik, geen enkel risico voor onze gezondheid vormen. De grondstoffen die in wasmiddelen worden gebruikt, worden daarom zorgvuldig onderzocht. Veel tijd en aandacht wordt besteed aan onderzoek naar de effecten op de huid en bij het inademen van producten. Unilever heeft daarvoor een speciaal researchlaboratorium ingericht, waar niet alleen onderzoek op dit gebied wordt uitgevoerd, maar waar ook de uiteindelijke beslissing ligt of een product in de voorgestelde samenstelling op de markt mag worden gebracht. Zelfs bij de allereerste test van een product onder een kleine groep consumenten is de goedkeuring van dit laboratorium noodzakelijk. Het oordeel van deze experts is beslissend. milieu Wasmiddelen worden, nadat ze bij het wassen en reinigen hun functie hebben vervuld, afgevoerd naar het riool. Zij vormen een bestanddeel van het huishoudelijk afvalwater, naast voedselresten en de spoeling van bad, douche en het toilet. Eigenlijk is wassen dus niets anders dan het verplaatsen van vuil naar het milieu. Wasmiddelen worden gewoonlijk in een ruime hoeveelheid water gebruikt en dat waswater wordt daarna afgevoerd. Dat lozen van gebruikt 22

25 1975 waswater, via Rioolwaterzuiveringsinstallaties (RWZI), mag niet schadelijk zijn voor het oppervlaktewater. Vroeger loosden deze riolen rechtstreeks op rivieren, plassen, meren en zelfs op grachten. Wanneer dan ook nu overwogen wordt aan een wasmiddel een nieuw ingrediënt toe te voegen, is het niet alleen belangrijk of dit een betere waswerking heeft, maar ook of het aanvaardbaar is voor lozing in afvalwater en geen ongewenste effecten veroorzaakt bij de RWZI's. De afvalwaterzuivering is een overheidstaak die het algemeen belang dient. Op haar beurt dient de wasmiddelenindustrie ervoor te zorgen, dat de ingrediënten uit wasmiddelen zoveel mogelijk uit het afvalwater verdwijnen zonder daarbij de zuivering te verstoren. Aan de keuze van een bepaald ingrediënt gaat veel onderzoek vooraf. Bepaald moet worden hoeveel van de stof in het afvalwater terechtkomt, in hoeverre deze zich zal verspreiden en wanneer hij uit het oppervlaktewater zal zijn verdwenen. Dit alles om te voorkomen dat er permanente afbraakproducten gevormd worden. Wanneer een ingrediënt namelijk niet goed wordt afgebroken en wel in grote hoeveelheden in het afvalwater voorkomt, bestaat de mogelijkheid dat de stof het natuurlijk evenwicht van planten en dieren in het oppervlaktewater, de lucht of de grond aan de slootkanten verstoort. Het is daarbij belangrijk een onderscheid te maken tussen organische en anorganische stoffen. Anorganische stoffen, zoals mineralen en bijvoorbeeld natriumperboraat, komen verspreid in de natuur voor. Of het gebruik van deze stoffen aanvaardbaar is voor het milieu, hangt af van de mate waarin ze in het milieu terechtkomen ten opzichte van de geen-effectconcentratie. Onder organische stoffen, koolstofverbindingen, valt al het plantaardig materiaal, maar bijvoorbeeld ook zeep en oppervlakte-actieve stoffen. Ons huishoudelijk afvalwater bevat een grote hoeveelheid organische stoffen. De meeste zijn afkomstig van voedselresten en van faecaliën. Zo'n 10 à 15% ervan is afkomstig van was- en reinigingsmiddelen. In Rioolwaterzuiveringsinstallaties (RWZI's) wordt geprobeerd de organische stoffen zoveel mogelijk uit het afvalwater te verwijderen. De zogenaamde biologische afbreekbaarheid van organische stoffen speelt daarbij de belangrijkste rol Tegenwoordig meer wassen met minder poeder en minder verpakking 23