Geschiedenis. Reductie in water- en elektriciteitsgebruik bij vaatwasmachines

Transcriptie

1 Vaatwasmiddelen

2 Inhoud 1. Inleiding 3 2. Handafwas of vaatwasmachine? 7 3. De handafwas 9 4. De machinale vaatwas De vaatwasmachine De bevuiling Het vaatwasmiddel Het spoelglansmiddel Het zout Het multifunctionele vaatwasmiddel Overige producten Materialen in de vaatwasmachine Veiligheid en milieu Consument en informatie Unilever Nederland B.V Vaatwastips en adviezen 44 Aan de inhoud van deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. Unilever Nederland aanvaardt geen aansprakelijkheid, mocht onverhoopt schade ontstaan. Colofon Uitgave: Unilever Nederland Home & Personal Care, 2006 Vormgeving: Newton 21 Fotografie/illustraties: pag. 4, 14, 15, 17, 32: Miele Nederland BV, Vianen pag. 1, 13: Lowe, Parijs pag. 2, 18: Newton 21 02

3 1. Inleiding Het is In een restaurant in Parijs treffen we de eerste vaatwasmachine aan. Het apparaat, dat met de hand dient te worden aangedreven, bestaat uit een houten ton en een ingewikkelde staalconstructie waarin acht borden worden geklemd. Eerst gaan de borden door een reservoir met heet water om van het vet te worden ontdaan, dan langs twee borstels voor een stevige boenbeurt en tenslotte door koud water om te worden afgespoeld. Borden eruit halen, in een droogrek plaatsen en klaar. Of de Automatische bordenwasser de vaat echt schoon kreeg, vertelt dit verhaaltje uit een oude SUN brochure niet, maar machine vaatwasmiddelen bestonden toen nog niet. Wel toont dit aan dat men in de 19e eeuw al begon te denken over automatisch afwassen. De machinale vaatwas krijgt de meeste aandacht, omdat daar de chemische aspecten van het reinigingsproces zo n grote rol spelen en de interacties met de schoon te wassen artikelen het grootst zijn. Ook een oud onderzoek naar afwasmachines van de Stichting Vergelijkend Warenonderzoek begint met het aanprijzen van de vaatwasmachine: Biedt zich aan: hulp voor de afwas. Doet tegen betaling voor slechts 49 cent per keer uw vaat. Wil geen minimumjeugdloon, vier weken vakantie of inspraak. Is van goeden huize. Staat dag en nacht klaar. Is in het bezit van uitstekende getuigschriften. En deze hulp heet: Afwasmachine. Afwassen in het algemeen is het onderwerp van deze brochure. Hierbij wordt zowel aan de handafwasmiddelen als aan de machinale vaatwasmiddelen aandacht besteed. 03

4 Geschiedenis In 1929 wordt de eerste elektrisch aangedreven huishoudelijke vaatwasmachine in Europa ontwikkeld. De machine heeft een metalen kuip in een frame en is in tegenstelling tot de huidige vaatwasmachines een bovenlader. In de kuip bevinden zich twee boven elkaar staande draadmanden waarop het serviesgoed kan worden geplaatst en die uitneembaar zijn. Zoals nog steeds in moderne vaatwasmachines, plaatst men de grotere artikelen, zoals pannen en schalen, op het onderste rek en de kleinere zaken, zoals bestek, kopjes en schoteltjes, op het bovenste rek. Een propeller brengt het water in beweging. Zodra de motor die zich onder de kuip bevindt draait, wervelt het water dat zich in de kuip bevindt omhoog en wast de vaat schoon. Vlak voor de economische crisis in Europa was de tijd echter niet gunstig voor een bloeiende start van dit nieuwe huishoudelijke apparaat. Tot het begin van de jaren 60 bleef de interesse beperkt. Toen werden de nieuwe typen volautomatische vaatwasmachines met belading aan de voorzijde ontwikkeld. Roterende sproeiarmen zorgen voor de beweging van het water. Het gebruik van de vaatwasmachine was in die tijd in het gewone huishouden nog een echte uitzondering. In die jaren ontstaat een sterke groei die zich met het toenemen van de welvaart alleen maar heeft doorgezet. Vanaf die tijd is het principe van de voorlader met roterende sproeiarmen voor de vaatwasmachine niet meer verlaten. In de loop der jaren hebben alle vaatwasmachinefabrikanten grote technische vernieuwingen doorgevoerd. Hierdoor zijn de machines aanzienlijk efficiënter geworden en veel energiezuiniger. Ze verbruiken minder water, maken gebruik van sensoren om het programma te sturen, wassen beter schoon en zijn veel stiller geworden. Zo is bijvoorbeeld het waterverbruik van vaatwasmachines tussen 1985 en 2005 alleen al met 55% verminderd en nam in diezelfde periode het stroomverbruik met de helft af, terwijl ook al vóór 1985 nog veel aanzienlijker besparingen waren doorgevoerd. In de modernste goede vaatwasmachines worden sensoren gebruikt om bijvoorbeeld de hoeveelheid vuil (door middel van troebelheids metingen tijdens de was) of de ph van het wassop te bepalen. Deze machines kiezen zelf het optimale wasprogramma en gaan uiterst zuinig om met water en elektriciteit. verbruik (%) 100 Reductie in water- en elektriciteitsgebruik bij vaatwasmachines water Data: ex Merk Electrolux 1995 elektriciteit 1985 op 100% gesteld

5 De consument Historie van het merk SUN 1965 Geboorte van het merk SUN met lancering in Frankrijk 1999 SUN Alles-in-1 Tablets in Nederland (tabletten met zoutfunctie en aparte spoelglans) 1966 Lancering van SUN in Nederland, met poeder, 1999 SUN Ontgeurder op de markt gebracht zout en spoelglans 2000 SUN Poeder vernieuwd met fosfaat 1984 SUN Poeder pakken voorzien van een kindveilige sluiting 2001 SUN Tablets vernieuwd en SUN 3in1 tabletten op de Nederlandse markt gebracht 1987 SUN Vloeibaar gelanceerd 2001 SUN Acti-spray op de markt gebracht 1990 Fosfaatvrije SUN Poeder in het assortiment 2002 SUN Micro poeder van de markt verdwenen opgenomen 2002 SUN Deo 2 actions (citroenverfrisser) op 1991 Introductie van SUN Progress poeder met daarbij in 1992 het SUN Progress zout de markt gebracht als vervanging van SUN Ontgeurder van SUN Progress poeder vervangen door SUN 2003 SUN 3in1 Gel Capsules op de markt Micro in twee varianten (normaal en citroen) 2005 SUN 4in1 Plus Tablets op de markt met 1994 SUN Tablets op de markt gebracht wateroplosbare folie 1995 SUN Machinereiniger gelanceerd en daarna regelmatig vernieuwd 2005 SUN Neutraliser (geurloze verfrisser) op de markt gebracht 1997 Geen corrosieve producten meer op de markt 2006 SUN Extra Power spray op de markt gebracht 2006 SUN bestaat 40 jaar in Nederland Gemiddeld wast de Nederlandse consument per dag 45 à 60 minuten met de hand af. Over een geheel jaar gerekend, betekent dat meer dan 30 werkdagen met de hand afwassen. De vaatwasmachine kan dit vervelende karwei niet alleen voor het allergrootste deel overnemen, maar doet dit ook nog hygiënischer. De vaatwasmachine is een elektrisch apparaat dat volledig automatisch werkt. De vaat gaat er vuil in en komt er schoon en droog uit. Met de moderne apparatuur van tegenwoordig en een uitstekend machinaal vaatwasmiddel kan vrijwel altijd een perfect schoon en glanzend resultaat worden verkregen. Zijn er toch nog vragen of problemen dan kan de Consumentenservice vakkundige voorlichting geven, gebaseerd op jarenlange ervaring. Deze brochure beantwoordt allerlei vragen die te maken hebben met het vaatwassen, met de hand en met de machine, en geeft informatie over die zaken die kunnen bijdragen tot een perfect resultaat. Afwassen met de hand neemt in Nederland langzaam af, terwijl het aantal huishoudens met een vaatwasmachine langzaam toeneemt. Reeds meer dan 40% van de huishoudens bezit een vaatwasmachine, waarmee gemiddeld 5 keer per week wordt afgewassen; de afwasborstel wordt hier gemiddeld ongeveer 4 keer per week per huishouden 05

6 Wasfrequentie machinale vaatwas in Nederland in % van alle huishoudens met een vaatwasmachine. 1 of 2 x per week: 2 % 3 x per week: 9 % 4 x per week: 14 % meer dan 4 x per week: 75 % gebruikt. De verwachting is dat een lichte neergaande trend voor de handafwas zich zal doorzetten. Bij het reinigen met de hand is de chemische werking gering, de temperatuur lager dan 40 C en de tijd zo kort dat slijtageverschijnselen aan de artikelen vrijwel niet optreden. Er zal altijd een deel met de hand worden afgewassen. De reden kan zijn dat het materiaal niet geschikt is voor de machinale vaatwas, maar het komt ook vaak voor dat men even iets schoon wil maken zonder daar een geheel machineprogramma voor te willen starten. Het machinaal reinigen van bestek, glazen, porselein en aardewerk gaat in een aantal gevallen gepaard met bepaalde slijtageverschijnselen. Dat is het gevolg van het chemisch proces onder alkalische omstandigheden met onthard water en bij een relatief hoge temperatuur. In deze brochure zal daarom vooral bij het machinale afwasproces veel aandacht worden besteed aan deze ongewenste bijverschijnselen, die vaak veel vragen bij de consument oproepen. Tevens bespreken we in de vorm van tips en adviezen wat er kan worden gedaan om slijtage zoveel mogelijk te voorkomen. Tegenwoordig geven fabrikanten van porselein en aardewerk steeds vaker en duidelijker aan wanneer bepaalde artikelen geschikt zijn voor de vaatwasmachine. Niet alle materialen zijn goed bestand tegen het wasproces in de vaatwasmachine, zoals bijvoorbeeld aluminium en hout. De belading van de vaatwasmachine bestaat doorgaans uit een groot aantal artikelen. In aantal komt het roestvrijstalen bestek (messen, vorken en lepels) samen met aardewerk en porselein (borden, kopjes, schoteltjes) op de eerste en tweede plaats. Daarnaast natuurlijk glaswerk; veelal glazen, maar ook borden en schalen. Al deze artikelen tezamen zorgen voor 80-90% van de totale belading in aantal. Daarnaast is er nog een aantal artikelen die in mindere mate voorkomen, zoals plastic bordjes en bekers, zilverbestek en pannen. Pannen zijn gering in aantal, maar nemen natuurlijk veel plaats in. Ook kunnen speciale artikelen aanwezig zijn, zoals gedecoreerd aardewerk en kristal. Bestek, glazen, kopjes en borden zien we in bijna alle machinebeladingen. De gemiddelde belading bestaat uit ongeveer artikelen. De consument beoordeelt het wasresultaat voornamelijk op twee aspecten: 1. De staat van de glazen: helderheid, glans en afwezigheid van opgedroogde druppels en strepen. 2. Potten en pannen: verwijdering van hardnekkige bevuiling. 06

7 2. Handafwas of vaatwasmachine? Werkingsfactoren Bij het reinigen van de vaat spelen vier factoren een belangrijke rol: mechanische werking, chemische werking, temperatuur en tijd. De relatieve bijdrage van elk van deze factoren aan het afwasresultaat kan worden weergegeven in een cirkeldiagram. Bij de handafwas wordt het vuil voornamelijk door de afwasborstel verwijderd en het aandeel van de mechanische werking is dan ook groot. Bij de machinale vaatwas daarentegen moet het vuil worden verwijderd door de stralen van de wasoplossing uit de sproeiarmen en deze hebben niet de kracht van de afwasborstel. Om een schoon resultaat te verkrijgen, moet dit tekort aan mechanische werking worden gecompenseerd door de chemische werking van het vaatwasmiddel, de temperatuur en de tijdsduur. Bij de machinale vaatwas hebben deze laatste drie factoren tezamen dan ook een veel groter aandeel in de reiniging. 07 Vergelijking Handafwas - Machinale vaatwas Handafwas - Machinale vaatwas - bijdrage (%) bijdrage (%) Mechanische werking Chemische werking Temperatuur Wastijd 5 25 Handafwas Machinale vaatwas Mechanische werking Temperatuur Chemische werking Wastijd Hygiëne Hoe hoger de temperatuur tijdens het afwassen, hoe groter het reinigend vermogen, hoe hygiënischer het afwassen plaatsvindt. Het verwarmingselement in de machine zorgt ervoor dat het water een temperatuur bereikt tussen 50 C en 65 C. Bij de handafwas komt het water tot ongeveer 40 C, omdat onze handen een hogere temperatuur slecht kunnen verdragen. Na het afwassen met de hand wordt het vaatwerk gedroogd met een droogdoek, waarin zich met het vocht ook vuilresten kunnen ophopen. Dit kan een minder hygiënisch eindresultaat opleveren. Tijdens het wasproces in de vaatwasmachine speelt de temperatuur een belangrijke rol bij het bereiken van een hygiënisch schoon resultaat, maar ook de chemische werking van de enzymen en het bleekmiddel, niet aanwezig in de handafwas producten, speelt hierbij een rol. Ook de aanwezigheid van TAED of andere bleekkatalysatoren die het bleken bij lage temperatuur mogelijk maken, is belangrijk. Bij het machinaal vaatwassen komt de vaat bij het drogen nergens mee in aanraking. Het drogen gebeurt uitsluitend door warmte. Ook dit aspect draagt bij aan een goede hygiëne.

8 Energie Vaatwassen kost energie, water, een vaatwasmiddel en arbeid. Bij het afwassen met de hand moet veelal meerdere malen per dag een aantal handelingen worden verricht, zoals het vuile vaatwerk verzamelen, afspoelen, afwassen, afdrogen en vervolgens de schone vaat opbergen. Met de vaatwasmachine is dit allemaal veel gemakkelijker. De vuile vaat kan meteen in de machine worden gezet. Afwassen, afspoelen en afdrogen gaan volautomatisch en de vaat kan ook nog even in de machine blijven staan. De vaatwasmachine kan dienen als (tijdelijke) berging voor zowel de schone als de vuile vaat. Natuurlijk kost een vaatmachine meer geld dan één of zelfs meerdere afwasborstels en er is ruimte nodig om de machine te kunnen plaatsen. In de afgelopen jaren is het energieverbruik van de vaatwasmachine drastisch gedaald door minder waterinname, lagere temperatuur- en Eco-programma s en door het toepassen van sensoren. Een globale kostenvergelijking tussen met de hand afwassen en machinaal afwassen laat zien dat beide manieren van afwassen niet al te veel in kosten van elkaar verschillen, wanneer men de kosten van de machine zelf even buiten beschouwing laat. Met de machine meegerekend, is machinaal afwassen wel duurder, maar daar staat heel veel gemak en tijd tegenover. 08 Er is nog een aantal andere redenen waarom de consument voor sommige artikelen niet altijd voor het gebruik van de vaatwasmachine kiest, ook al is deze aanwezig. Deze redenen kunnen zijn: 1 De machine is vol 2 Emotionele of geldwaarde 3 Meteen weer nodig 4 Te groot 5 Kan breken 6 Opnieuw wassen 7 Te zwaar bevuild 8 Kan beschadigen 9 Niet genoeg artikelen 10 Niet-vaatwasmachinebestendig 11 Kan smelten 12 Onvervangbaarheid Kortom, in de huishoudens met een vaatwasmachine zal toch veelal op twee manieren worden afgewassen: met de hand en in de machine. Handafwas Machinale vaatwas Kostenvergelijking Een machinale vaatwas wordt vergeleken met 3 keer een handafwas. Machinale vaatwas e Elektriciteit 0,12 Water 0,02 Product 0,20 Kosten per was 0,34 Handafwas e Warm water spoelen 0,4 KWh 0,04 Water 5 liter 0,01 Warm water wassen 0,4 KWh 0,04 Water 5 liter 0,01 Product 6 ml 0,02 Kosten per was 0,12 Totale kosten van 3 handafwassen 0,36 Elektriciteit: dagtarief e 0,14/ KWh nachttarief e 0,08/ KWh Water: e 1,01/ m3

9 3. De handafwas De handafwasproducten zijn vloeibare producten, waarvan men een klein scheutje (ongeveer 6 ml.) toevoegt aan het water. Handafwasmiddelen zijn gebaseerd op hoogschuimende wasactieve stoffen die tezamen met de mechanische kracht van de afwasborstel een uitstekende reinigende werking geven. De schuimvorming tijdens het gebruik is een indicatie dat voldoende wasactieve stoffen in het sop aanwezig zijn. Samenstelling van een handafwasmiddel Handafwasmiddelen zijn samengesteld zoals in bijgaande tabel is weergegeven. Mogelijke ingrediënten Aanwezigheid Functie(s) in product (%) Anionogene oppervlakte-actieve stoffen 5 20 Waswerking, reinigen Schuimvorming, Anti-redepositie Niet-ionogene oppervlakte-actieve stoffen 1-10 Waswerking, reinigen Schuimversteviger Amfotere oppervlakte-actieve stoffen 1-10 Schuimvorming, Verbetert de reiniging, Verbetert de productoplosbaarheid Anti-redepositie Schuimstabilisator 0-5 Verwijdering vettig vuil, Mildheid, Schuimstabilisator Productstabilisator 0-5 Regelt de viscositeit van het product Parfum en kleurstof 0-2 Verbeteren de esthetische eigenschappen Zuur (bv. citroenzuur of citroensap) 0-2 Regeling van de ph rond een neutrale waarde Conserveringsmiddel 0-2 Producthoudbaarheid Water tot 100 De reinigende werking en de schuimvorming worden in de eerste plaats bepaald door de anionogene wasactieve stoffen, vaak natriumalkylethersulfaten. Deze stoffen zorgen voor uitstekende reinigende eigenschappen en geven veel schuim. Anionogene oppervlakte-actieve stof: Natriumalkylethersulfaat R - O - (C 2 H 4 O) n - SO Na + Amfotere oppervlakte-actieve stof: Betaïne R 1 - N + - R 2 - COO - Na + CI - Niet-ionogene oppervlakte-actieve stof: Alkylmonoethanolamide R - CO - NH - CH 2 - CH 2 - OH Teneinde de waswerking verder te optimaliseren worden kleinere hoeveelheden van andere typen oppervlakteactieve stoffen toegevoegd. Dit zijn veelal geëthoxyleerde alcoholen (niet-ionogene wasactieve stoffen) en/of betaïnes (amfotere wasactieve stoffen). In combinatie zorgen deze wasactieve stoffen voor een betere pakking aan het oppervlak en aan de grensvlakken van olie (dit is dus het vloeibare vettige vuil) en water, waardoor de reinigende werking beter wordt en tevens dit vettige vuil beter in suspensie wordt gehouden, waardoor het niet op de artikelen terugslaat. Dit wordt hier geïllustreerd. 09

10 Behalve deze wasactieve stoffen bevatten de handafwasmiddelen nog een aantal ingrediënten die zorgen voor de juiste ph, de lange houdbaarheid van het product en de gewenste viscositeit, kleur en geur. De huidige samenstellingen zijn veelal dermate geconcentreerd dat een klein scheutje voldoende is voor de gehele afwas. Handafwasmiddelen zijn zodanig samengesteld dat ze geen huidirritatie veroorzaken. Veel producten zijn dermatologisch getest. In die uitzonderingsgevallen waarin door een gevoelige huid toch huidirritatie optreedt, kunnen beschermende handschoenen worden gebruikt. De fabricage van handafwasmiddelen Bij de fabricage van vloeibare handafwasmiddelen wordt gebruikgemaakt van vloeibare grondstoffen en water in een eenvoudig mengproces. De grondstoffen worden gewogen en met het benodigde water in een mengtank gedoseerd. De fabricage geschiedt veelal batchgewijs. Na een efficiënte en volledige menging van alle ingrediënten wordt het afwasmiddel naar een vulmachine geleid, waar de afvulling in plastic flessen plaatsvindt. De flessen gaan vervolgens naar een verpakkingsmachine voor het verpakken in kartonnen dozen en het pallettiseren. Tijdens de fabricage is hygiëne van het grootste belang. Het gehele proces vindt plaats onder uiterst hygiënische condities teneinde het product in optimale kwaliteit bij de consument af te kunnen leveren en de houdbaarheid te bevorderen. Fabricage van een handafwasmiddel Wasactieve stoffen aan een olie/water grensvlak Grondstoffen Anionogene wasactieve stof Niet-Ionogene wasactieve stof Mixer Water Pakking van een mengsel van wasactieve stoffen aan een olie/water grensvlak Flessenvulmachine Flessenmachine Verpakkingsmachine Ca 2+ Ca 2+ Na + Na + Na + Na + Na + Ca 2+ Na + Vervoer 10

11 11 Mengketel voor de fabricage van handafwasmiddelen.

12 4. De machinale vaatwas Er komen steeds meer vaatwasmachines in Nederland. Nu staat er al een in meer dan 40% van de huishoudens en dit aantal zal ongetwijfeld verder toenemen. In een aantal andere Europese landen, Frankrijk bijvoorbeeld, beschikken nog meer huishoudens over een vaatwasmachine. Ook in Nederland zijn de wasgewoonten geleidelijk aan het veranderen. Meer dan de helft van de vaatwasmachinebezitters gebruikt de machine elke dag, waarbij meestal een normaal of een eco(nomisch) programma wordt gebruikt. De vaatwasmachines in Nederland nemen voor het overgrote deel koud water in. Ongeveer twee van de drie vaatwasmachines is tegenwoordig in de keuken ingebouwd; zo n 36% is dan vrijstaand. De meest voorkomende machinemerken zijn in het lijstje opgenomen. De machines zijn gemiddeld nog niet zo oud: meer dan de helft is jonger dan 6 jaar, maar er zijn ook nog steeds machines in gebruik die ouder zijn dan 20 jaar. Vaatwasmachinemerken in Nederland AEG Marijnen Ariston Miele ATAG Neff Bauknecht Pelgrim Bosch Siemens Candy Whirlpool Electrolux Zanussi Indesit 12 Sinds 1966 is het machinevaatwasproduct SUN op de markt. In de beginperiode werden uitsluitend poeders gebruikt, maar dit is de laatste jaren drastisch veranderd. De introductie in 1994 van tabletten voor de vaatwas was een enorm succes en meer en meer consumenten gaan het gemak van deze manier van doseren inzien. Naast de gewone tabletten zijn al weer enige jaren de zogenaamde multifunctionele tabletten op de markt. Deze tabletten geven de consument nog meer gemak door de functie van spoelglans, zout en het hoofdwasproduct in één tablet te combineren. Deze multifunctionele tabletten zijn nu het meest gebruikte product. Ongeveer 90% van de consumenten gebruikt nu tabletten, hetzij de gewone tabletten, al dan niet in combinatie met apart gebruik van spoelglans en zout, hetzij de multifunctionele tabletten. Deze laatste worden het meest gebruikt. Het gebruik van vloeibare machinale vaatwasmiddelen komt (bijna) niet voor in ons land. De wasgewoonten verschuiven in veel huishoudens naar een wasfrequentie van één keer per dag. Tevens merken we dat delicate, zilveren en kostbare artikelen meer met de hand afgewassen gaan worden. Het uiterlijk van glas blijft voor de consument het belangrijkste criterium voor een goed afwasresultaat: optimale glans en geen kalkaanslag. 64% ingebouwd Vaatwasmachinetypen in Nederland (2005) Normaal model, 60 cm breed 36% vrijstaand Productgebruik machinale vaatwas in Nederland (2005) % van het aantal wassen 10% Poeder 36% Tablet in combinatie met zout en/of spoelglans 54% Multifunctioneel tablet

13 5. De vaatwasmachine De werking van de vaatwasmachine Bijna alle vaatwasmachines in Nederland zijn voorladers, meestal 60 cm breed en geschikt voor een gemiddeld huishouden. Er zijn enkele kleine keukenmodellen op de markt voor bijvoorbeeld eenpersoonshuishoudens. Deze laten we hier verder buiten beschouwing. De meeste modellen kunnen worden ingebouwd in de keuken of losstaand worden gebruikt na aansluiting op elektriciteit en wateraanvoer en -afvoer. Bij de installatie is het zaak op een aantal punten te letten die altijd in het instructieboekje bij de machine worden genoemd: geen knikken in de slangen, de juiste hoogte van water-afvoerslang, het waterpas staan van de machine, het aanbrengen van een aquastop, etc.. 13

14 In de vaatwasmachine vindt de reiniging plaats doordat uit draaiende sproeiarmen water en wassop over de vaat wordt gesproeid. De inrichting van de machine is geheel in overeenstemming met deze wijze van reinigen. In de kuip bevinden zich twee (soms drie) boven elkaar geplaatste uitschuifbare rekken voor de artikelen. De rekken zijn zo geconstrueerd dat het vaatwerk goed bereikbaar is voor de wassop- en waterstralen. Voor het bestek en andere kleine artikelen staat op het onderste rek een korfje of mandje (soms ook twee kleinere). Ook zijn er machines met een speciaal bovenrek voor een nog zorgvuldiger behandeling en reiniging van het bestek. Veelal zijn de machines uitgerust met twee boven elkaar draaiende sproeiarmen: een die direct het onderrek besproeit en een die direct het bovenrek besproeit. Soms is er ook nog een kleine sproeiarm die aan het plafond in de vaatwasmachine hangt. Het verwarmingselement, dat voor de verwarming van het rondsproeiende water zorgt, bevindt zich ingebouwd in de machine en is dus niet zichtbaar. In oudere machines kan men dit element nog wel zichtbaar onderin de machine aantreffen vlak boven de kuipbodem. In het midden van de bodem bevindt zich de afvoeropening met een zeef en een uitneembaar pittenbakje. De zeef houdt de grove en niet-oplosbare vuilresten tegen, zodat de pomp van de machine niet kan beschadigen. In de machine bevinden zich een reservoir voor het zout en een regenerator (harshouder). Tijdens het wasprogramma wordt bij elke was een kleine hoeveelheid zout gebruikt om het functioneren van de regenerator op peil te houden: uitwisseling van calciumionen door natriumionen. Het water dat voor het wassen wordt ingenomen, stroomt door deze regenerator en wordt daarin voor een groot gedeelte onthard. Door dit ontharden verloopt het wasproces beter. Toch geldt voor enkele aspecten te zacht water is niet goed. Een erg lage waterhardheid (beneden de ± 4 DH) kan negatief werken op het behoud van decoraties op het vaatwerk en op het mooi blijven van glas. Onder deze omstandigheden is het dan ook beter geen zout te gebruiken. De vulopening van het zoutreservoir voor de waterontharder, afgesloten met een schroef- of bajonetsluiting, bevindt zich in de kuipbodem. Wanneer zout moet worden bijgevuld, wordt dit veelal aangegeven met een indicatielichtje aan de voorkant van de machine of een vlotter in het deksel van het zoutvat. Of dit ook echt noodzakelijk is, hangt af van de wascondities, met name van de waterhardheid van het ingenomen water en het gebruikte product. Aan de binnenkant van de deur bevinden zich het doseerbakje voor het machinevaatwas product en de doseerinrichting voor het spoelglansmiddel. Het klepje of deksel van het doseerbakje gaat gedurende het wasprogramma automatisch open, nadat het water voor de hoofdwas is ingenomen. Vanuit het spoelglansreservoir worden tijdens de laatste spoelgang van het gekozen wasprogramma eveneens automatisch enkele milliliters spoelglansmiddel gedoseerd. De exacte hoeveelheid kan men zelf instellen (vaak tussen de 1 en 6 ml.) via een draaiknopje vlak bij de opening voor het bijvullen van spoelglansmiddel. Aan het aanwezige oog of een indicatielichtje is te zien wanneer moet worden bijgevuld. Met de komst van de multifunctionele producten, voornamelijk in de vorm van tabletten, waarbij de zoutfunctie en het spoelglans zijn ingebouwd, is apart doseren van de spoelglans en het zout niet meer nodig. Het multifunctionele tablet (of -poeder) wordt net zo gebruikt en gedoseerd als het gewone product. Het regeneratievat voor 14

15 het ontharden van het water dat zich in de machine bevindt, wordt eenvoudigweg niet meer gebruikt en een eventueel indicatielichtje voor het bijvullen van zout kan nu worden genegeerd. Bij vaatwasmachines met een speciaal programma voor de multifunctionele producten (3in1, 4in1, etc.) zal het lichtje niet meer gaan branden. Nu ook apart doseren van spoelglans niet meer nodig is, wordt ook dit reservoir niet meer gebruikt indien een multi-functioneel tablet (of poeder) wordt gekozen. Ook een eventueel indicatielichtje dat signaleert dat er geen spoelglans meer aanwezig is, kan nu worden genegeerd. Wanneer de machine goed is aangesloten, kunnen we de machine gaan beladen. Hoe wordt de machine beladen? Het antwoord is eenvoudig: zodanig dat alle vuile delen en oppervlakken goed bereikbaar zijn voor de stralen van het wassop. De rekken zijn zo geconstrueerd dat het vaatwerk naar zijn soort op de gunstigste plaats komt te staan. In principe worden alle kopjes, glazen, schalen en dergelijke op hun kop in de rekken geplaatst. Dit geeft niet alleen de beste reiniging, maar zorgt er ook voor dat er geen water in achterblijft en dat het wassop zo snel en volledig mogelijk kan weglopen. Het bestek dient met de heften en stelen naar beneden in het bestekbakje (of het daarvoor bestemde aparte rek) te worden geplaatst, zodanig dat het ronddraaien van de sproeiarmen niet wordt belemmerd. Teneinde contactcorrosie, te zien als vlekjes of bruine puntjes, te voorkomen (zie later hoofdstuk) is het goed ervoor te zorgen dat soort bij soort staat: roestvrij staal bij roestvrij staal en zilver bij zilver. Pannen plaatst 15 men in het onderrek, omdat daar de kracht van het wassop uit de sproeiarmen het grootst is. Overigens is het beladen van de vaatwasmachine een kwestie van ervaring. Na een paar keer weet elke consument welke opstelling voor het vaatwerk het beste resultaat geeft. Nog enkele nuttige tips: 1. Laad de vaatwasmachine nooit te vol. 2. Een vaatwasmachine is geen vuilnisvat: verwijder het grove vuil, graten, botjes en stokjes van het vaatwerk, voordat u het in de vaatwasmachine plaatst. 3. Zet artikelen met randen zodanig schuin dat er geen water in kan blijven staan. 4. Let er met grote artikelen en lang bestek op dat de sproeiarmen vrij kunnen ronddraaien. 5. Zet het vaatwerk zodanig neer dat de artikelen elkaar niet raken en geen beschadigingen kunnen optreden. 6. Vergeet niet te controleren of het multifunctionele tablet of de aparte producten vaatwasmiddel, spoelglans en eventueel zout aanwezig zijn alvorens de machine te starten op het gekozen programma. Het wasprogramma Het gehele was- en droogproces verloopt automatisch, waarbij verschillende instellingen via de programmakeuze vooraf kunnen worden gekozen. De meeste programma s bestaan uit de volgende onderdelen: 1. Voorspoelprogramma De vaat wordt kort met water afgespoeld om alvast het loszittende vuil te verwijderen. Dit gebeurt bij een normaal wasprogramma met koud water. 2. Wassen Bij een volledig programma worden alle stappen benut: een voorwas en hoofdwas. In beide stappen wordt een hoeveelheid water ingenomen (5 tot 15 liter afhankelijk van machinetype en -leeftijd; soms nog minder water); dit wordt verwarmd, soms alleen in de hoofdwas, en rondgesproeid. Na enige tijd wordt het voorspoelwater met vuil afgepompt en weggespoeld. In de hoofdwas vindt de eigenlijke reiniging plaats. Enige minuten na de waterinname wordt het wasmiddel automatisch gedoseerd. De geleidelijke temperatuurstijging tot veelal 55 C schept de beste condities voor de verwijdering van allerlei soorten vuil en de beste bescherming voor de artikelen.

16 3. Een tussenspoelgang In deze tussenstap na het afpompen van het wassop en het vuil uit de hoofdwas wordt een kleine hoeveelheid water ingenomen om een geleidelijke afkoeling te bewerkstelligen teneinde de vaat te beschermen. 4. Spoelen Na de eerste tussenspoelgang volgt soms nog een tweede tussenspoeling, waarbij de vaat met schoon koud water wordt afgespoeld om de laatste sop- en vuilresten te verwijderen. Daarna volgt een laatste spoelgang waarbij het water wordt verwarmd om het drogen naderhand te bespoedigen. Tijdens deze spoelgang, bijna aan het einde, vindt automatisch de dosering van het spoelglansmiddel plaats, waardoor de waterdruppels gemakkelijker van het vaatwerk aflopen, wat het drogen bevordert. Bij gebruik van de multifunctionele producten wordt geen apart spoelglansmiddel gedoseerd. De spoelglans komt Wasprogramma in een vaatwasmachine. Tijd-/temperatuurcurve met waterverbruik temperatuur (0C) voorwas doseren wasmiddel hoofdwas tussenspoelgang laatste spoelgang doseren spoelglansmiddel drogen tijd (in minuten) temperatuur waterinname waterverbruik (liters) dan vanuit het hoofdwasmiddel in de laatste spoelgang terecht. 5. Drogen Deze stap begint zodra het spoelen is beëindigd. Dit drogen is mogelijk gemaakt, doordat de vaat is verwarmd tijdens de laatste spoelgang en dus een eigen warmte heeft. In veel machines wordt de warme lucht gecirculeerd waardoor het drogen sneller gaat. Soms wordt de vochtige lucht uit de machine verwijderd door een ventilator. De meeste moderne machines bevatten een scala aan machineprogramma s. Afhankelijk van de belading en de bevuiling kan men tegenwoordig kiezen uit: Intensief programma: hoofdwas met voorwasprogramma voor de zeer vuile vaat. Normaal hoofdwasprogramma: voor de normaal vuile vaat. Kort programma: voor de minder vuile vaat. Glasprogramma: een minder intensief programma voor het spoelen en reinigen van glaswerk (soms geen droogstap). Eco(nomisch) programma: voor de normaal vuile tot minder vuile vaat. Auto-programma: de machine bepaalt, door middel van sensoren, het best passende programma. De diverse programma s verschillen op de volgende punten: hoeveelheid waterinname, maximale temperatuur tijdens 16

17 de hoofdwas, tijdsduur van de hoofdwas en aantal spoelgangen. Een aantal hiervan gaat soms samen; een lagere maximale temperatuur tijdens de hoofdwas zal veelal ook leiden tot een iets kortere tijdsduur van dit programmaonderdeel. In de moderne machine wordt veelal gestreefd naar het verkrijgen van een goede reinigende werking met zo weinig mogelijk energie. Een van de belangrijkste parameters hierbij is de hoeveelheid water die wordt ingenomen, omdat het opwarmen daarvan relatief veel energie vraagt. Het gebruik van de Energiespaar knop op vaatwasmachines resulteert vaak in een lagere waterinname of temperatuur en dus een lager energieverbruik voor het gehele programma. Het onderhoud van de vaatwasmachine In het algemeen vergt een vaatwasmachine weinig onderhoud. Het is wel nodig van tijd tot tijd (bijvoorbeeld eenmaal per week) het filter en het pittenbakje onder in de machine schoon te maken om verstopping en redepositie (het opnieuw neerslaan van losgemaakt vuil op een ander artikel in de was) in de volgende was te voorkomen. Ook wordt aanbevolen iedere maand een machinereiniger te gebruiken. Het criterium hiervoor kan zijn: kalkaanslag, een vieze geur of een vettige aanslag. De nieuwste vaatwasmachines hebben tegenwoordig een aantal ingebouwde sensoren. Deze sensoren meten tijdens het wasprogramma de hoeveelheid vuil via een troebelheidsmeting van het wassop. Met het resultaat wordt het progamma aangepast. Zowel water, tijdsduur van het programma als een spoelgang en de temperatuur kunnen dan volautomatisch worden aangepast aan de wasconditie, zodat een zo efficiënt mogelijk gebruik van de vaatwasmachine wordt gemaakt en tegelijkertijd een volledig schone en droge vaat wordt verkregen. Het overgrote deel van de huidige nieuwe betere machines is met sensoren uitgerust. Voor de consument is dit een extra zekerheid dat zo goed en zuinig mogelijk wordt gewassen. 17

18 6. De bevuiling Zoals reeds eerder is uiteengezet, speelt de chemische werking bij het machinale vaatwasproces een belangrijke rol. Dit aspect van de vuilverwijdering moet van het vaatwasproduct komen: de interactie van de wasmiddelingrediënten met het vuil. De verschillende vuilsoorten zoals ei, vet en zetmeelhoudende voedselresten (aardappels, pap, pudding, spaghetti), evenals natuurlijke kleurstoffen (theeaanslag, vruchtensap, rode wijn) moeten op een snelle en doeltreffende wijze worden verwijderd. De soorten bevuiling die aanwezig zijn, kunnen worden ingedeeld in een aantal groepen. Allereerst is er het grove en veelal losse vuil dat al in de voorspoeling met water wordt verwijderd. Dit geldt ook voor het oplosbare vuil zoals bijvoorbeeld suiker in restanten vruchtensap. Vervolgens zijn er de bevuilingen die in de hoofdwas met behulp van chemische reacties worden afgebroken en opgelost. Dit zijn de enzymgevoelige bevuilingen zoals eiwitten, zetmeel (pasta s, aardappels, etc.) en bleekgevoelige bevuilingen zoals thee en koffie. Daarnaast kan er ook vettig materiaal aanwezig zijn en enkele nietvoedselstoffen zoals lippenstift en huidvet. Met behulp van de chemische inwerking van het product en de temperatuur zullen de vetten veelal smelten en vervolgens worden afgebroken tot kleine emulsiedruppeltjes en worden verwijderd. Tenslotte zijn er nog de aangebakken en ingedroogde bevuilingen die donkerbruin tot zwart gekleurd kunnen zijn en die zeer moeilijk te verwijderen zijn, zelfs met een intensief programma en bij hoge temperatuur; deze kunnen beter voorbehandeld worden. Daarvoor bestaan speciale producten 18

19 7. Het vaatwasmiddel De samenstelling van het machinale vaatwasmiddel is afgestemd op de grote verscheidenheid aan bevuilingen. Het product bevat een aantal componenten met elk een eigen taak. Dit maakt dat het machinale vaatwasmiddel een geheel andere samenstelling heeft dan het middel voor de handafwas. De functies van het machinale vaatwasmiddel zijn: Vuil verwijderen en in oplossing houden. Zorgen voor een stralende vaat (glas). Beschermen van decoraties en gevoelige oppervlakken in het algemeen. Schuimvorming door voedselresten onderdrukken. Aanslag verwijderen bleken (thee). (Rest)hardheid uit het water wegnemen. Onaangename geur wegnemen. Helpen bij het drogen. De productontwikkeling Hoewel deze productfuncties niet zijn veranderd, is de samenstelling van de machinale vaatwasproducten in de loop der tijd wel drastisch gewijzigd. De allereerste producten bestonden uit soda en natriumtripolyfosfaat en waren zeker niet ideaal. In de vijftiger jaren is daar het chloorbleekmiddel bijgekomen, maar ook toen waren de producten nog zeer eenvoudig. De grote vlucht in de ontwikkeling van de eerste volledige vaatwasproducten is gekomen met de introductie van laagschuimende oppervlakte-actieve stoffen en hoogalkalische silicaten. De conventionele samenstellingen zijn vanaf dat moment volledig geschikt voor de ontwikkelde vaatwasmachines van die tijd en de reinigingsresultaten waren zeer goed, zeker in vergelijking met de handafwasresultaten. Het grootste vaatwasproduct in Nederland, SUN, was op deze ingrediënten gebaseerd en is in 1966 op de markt gekomen. De formuleringen van deze eerste poeders bestonden uit de volgende ingrediënten: Natriummetasilicaat Dit is een zeer sterk alkalisch silicaat dat in de was zorgt voor een zeer hoge ph (±12) en daardoor bijdraagt aan het afbreken van onder andere olie, vet en zetmeel. Tevens zorgt het voor bescherming van glazuur en decor (glas, porselein). Natriumtripolyfosfaat Dit ingrediënt zorgt voor het binden van de hardheidscomponenten, calcium- en magnesium-ionen (Ca 2+ en Mg 2+ ) afkomstig uit het water en uit het vuil. Tevens zorgen de fosfaten ervoor dat eenmaal losgemaakte vuildeeltjes tijdens het wassen niet opnieuw neerslaan op andere oppervlakken. Bleekmiddel In deze oude formuleringen bevindt zich veelal een organisch chloorhoudend bleekmiddel (KDCC = kaliumdichloroisocyanuraat). Dit chloorbleekmiddel zorgt voor een zeer efficiënte bleekwerking alsmede voor de nodige hygiëne. Het verwijdert de aanslag van bijvoorbeeld thee en andere gekleurde vlekken. Tijdens de was werd natriumhypochloriet gevormd. De bleekreactie verliep dan als volgt: NaOCl ----> Na + + OCl - gekleurde vlek + OCl > ontkleurde of gebleekte vlek + Cl - Oppervlakte-actieve stoffen Deze niet-ionogene oppervlakte-actieve verbindingen zorgen voor een goede en gelijkmatige bevochtiging van de vaat en met name het glaswerk, houden vetachtig vuil in oplossing en gaan tevens de mogelijk optredende schuimvorming tijdens de was tegen. Dit laatste aspect is noodzakelijk om de sproeiarmen van de machine goed te laten functioneren. Irriterend Bijtend 19

20 Bovengenoemde samenstellingen zijn lange tijd zeer succesvol geweest, vooral wegens het goede afwasresultaat. Deze nog relatief eenvoudige formuleringen hadden echter een aantal serieuze nadelen: Door vooral het natriummetasilicaat waren deze samenstellingen BIJTEND en konden bij onverhoopt contact met de huid of slijmvliezen irritatie en zelfs kleine brandwonden veroorzaken. De samenstelling bevatte fosfaten; vooral eind tachtiger jaren ontstond er een intensieve discussie in Nederland om uit milieuoverwegingen deze fosfaten ook uit de machine vaatwasmiddelen te verwijderen. Dat is tot nu toe niet gebeurd, mede door de unieke reinigende eigenschappen van de fosfaten in de machinale vaatwas. Het chloorbleekmiddel is een zeer effectief bleekmiddel; het is echter niet mogelijk op een eenvoudige manier tegelijkertijd in het product ook enzymen te gebruiken. De totale compositie was zeer gevoelig voor de opname van vocht (hygroscopisch), waarbij de poederdeeltjes aan elkaar kunnen kleven tot een harde klont, zodat het doseren vrijwel onmogelijk werd. Door deze eigenschap was extra verpakking noodzakelijk, wat weer meer kosten met zich meebracht. Bovenstaande nadelen geven aan dat er heel wat mogelijkheden waren de machinevaatwasproducten te optimaliseren: beter en veiliger. In de afgelopen jaren zijn de research- en ontwikkelingsinspanningen gericht geweest op de onderstaande product-aspecten: 1. Behoud van de reinigende werking bij een lagere ph, zodat het product niet meer bijtend is. 2. Behoud van het uiterlijk van glas en decoraties. Meer aandacht dus voor de beschermende werking van het product tijdens de was. 3. Vervanging van het chloorbleekmiddel door effectieve alternatieven gebaseerd op bleekwerking door middel van actieve zuurstof en katalysatoren. 4. Het invoeren van enzymen in de vaatwasmiddelen in combinatie met zuurstofbleekmiddelen. 5. Behoud van de schuimdrukkende werking door de wasactieve stoffen. 6. Voortdurende verbetering van de producteigenschappen en de verpakkingen. Naast deze ontwikkelingen is de afgelopen jaren (sedert ongeveer 1992) veel werk verzet om te komen tot nieuwe productvormen zoals tabletten. Dit had een tweeledig doel: a. Het vergroten van het doseergemak voor de consument. b. Het bereiken van een optimaal wasresultaat door het toevoegen van de juiste hoeveelheid chemicaliën aan de was. Deze ontwikkeling is alweer gevolgd door de zogenoemde multifunctionele producten (en vooral tabletten), waarbij diverse functies in één tablet zijn gecombineerd voor nog meer gemak voor de consument. Zo zijn er nu SUN 4in1+ Tablets op de markt (na producten als SUN Alles-in-1 en SUN 3in1), waarbij de 4 staat voor de functies van Reinigingsmiddel, Spoelglansmiddel, Zout en Glasbeschermer, terwijl de + nog eens is voor de volledig in water oplosbare film waarin het tablet is verpakt (Hydrofilm ). De moderne vaatwasmiddelen zien er qua samenstelling tegenwoordig ingewikkelder uit dan vroeger, maar zijn ook aanzienlijk beter en veiliger voor milieu en consument. 20

21 De samenstelling van een gewoon vaatwasmiddel is hier weergegeven met de functies van de ingrediënten. Niet alle composities zijn natuurlijk exact hetzelfde, terwijl niet alle in de tabel genoemde ingrediënten in alle composities voorkomen. Machinevaatwasproducten worden 21 Samenstelling van een machinaal vaatwasmiddel in Nederland gebruikt in de vorm van een tablet (gewoon of multifunctioneel) of een poeder. Het aandeel van tabletten en zeker ook van de multifunctionele tabletten neemt voortdurend toe. Mogelijke ingrediënten Aanwezigheid Functie(s) in product (%) BUFFERS-BUILDERS Waterontharder antikalk, handhaven ph Natriumcarbonaat Buffer en Ca-binder Natriumtripolyfosfaat Ca-binder, anti-redepositie Natriumsilicaat Buffer en corrosiebeschermer BLEEKMIDDELEN Vlekverwijdering Natriumpercarbonaat 5 15 Bron van actieve zuurstof en buffer TAED 1 5 Bleekactivator bij lage temperatuur. Bleekkatalysator 0 1 Bleekkatalysator ENZYMEN 2 5 Vuilverwijdering Protease Verwijdering van eiwitten Amylase Verwijdering van zetmeel SCHUIMDRUKKERS EN BEVOCHTIGERS 1 5 Bevochtiging, drogen, in oplossing houden van vuil. Niet-ionogene oppervlakte- Wasactieve stof en schuimdrukker actieve stoffen ADDITIEVEN 1 5 Hulpstoffen Polymeren Hulpstof bij de Ca-binding en anti-redepositie Fosfonaten Stabilisator van het bleeksysteem en hulpstof bij Ca-binding Zinkzouten Glasbescherming Benzotriazole (BTA) Beschermer tegen zilververkleuring ZOUTEN Natriumsulfaat 0 20 Oplosbaarheid Hulpstof bij de oplosbaarheid van poeders Verbeteraar van de strooibaarheid bij poeders GEUR- EN KLEURSTOFFEN Parfum 0 1 Compensatie van onaangename geur vanuit het vuil Kleurstof Indicatie voor speciale wasactieve ingrediënten (spikkels) of speciale lagen bij tabletten De huidige ingrediënten Zouten, waterontharders en buffers De combinatie van zouten, waterontharders (calcium- en magnesiumbindende ingrediënten of builders) en buffers zorgt in de was voor een mild alkalische ph van ongeveer 10. Deze ph zorgt ervoor dat de vuildeeltjes gemakkelijker loslaten van de vaat en helpt ook tegen het opnieuw neerslaan op de belading (ook wel redepositie genoemd) van eenmaal losgeweekte deeltjes. Vooral natriumtripolyfosfaat is naast builder een goed anti-redepositiemiddel. In fosfaatvrije samenstellingen wordt naast het natriumcitraat als builder dan ook veelal een polymeer (bijvoorbeeld een polyacrylaat) gebruikt om redepositie van vuildeeltjes tegen te gaan. Eenmaal in oplossing worden de losgemaakte vuildeeltjes verder afgebroken door een combinatie van de chemische en de mechanische interactie tijdens het wasproces. De juiste ph-waarde tijdens de was is tevens van uitermate groot belang voor een optimale werking van zowel het zuurstofbleeksysteem als de enzymen. Het aanwezige natrium(di)silicaat in de formulering heeft ook een positief bufferende werking. Daarnaast hebben de silicaten en vooral de zinkzouten een speciale beschermende rol in het tegengaan van glascorrosie, aantasting van decoraties en het glanzend houden van glazuur op de vaat. De juiste ph in de was en de aanwezige beschermende ingrediënten zorgen niet alleen voor een goede basis voor het reinigingsproces, maar

22 dragen ook bij aan de beschermende werking voor diverse onderdelen van de vaatwasmachine, zodat deze optimaal kan blijven functioneren. Natriumtripolyfosfaat Na 5 P 3 O 10 Na - O - PO 3 - PO 3 - PO 3 - Na Na Na Na Het bleeksysteem Kleurstofvlekken, zoals van thee, koffie en wijn zijn bijzonder hardnekkig en moeilijk te verwijderen. Ze zijn alleen via een oxidatiereactie aan te pakken. De vaatwasmiddelen bevatten als oxiderend reagens (lees bleekmiddel ) meestal natriumpercarbonaat. Tijdens het wasproces lost het perzout op en zorgt het voor de vorming van waterstofperoxide (H 2 O 2 ), dat zich kan splitsen in water en een reactieve zuurstofgroep. H 2 O 2 + OH > H 2 O + OOH - De vrijgekomen OOH - zorgt voor het afbreken en ontkleuren van de kleurstofvlekken. Natriumpercarbonaat heeft echter een belangrijk nadeel. De reactie van de actieve zuurstof met vuil vindt pas goed plaats bij een hoge temperatuur: vanaf 60 C. De vaatwastemperatuur is echter hooguit 65 C en daarom heeft men net als in de textielwas de oplossing gevonden door het gebruik van TAED (tetra-acetyl-ethyleen-diamine). TAED reageert reeds bij lage temperatuur met waterstofperoxide onder vorming van perazijnzuur. H 2 O 2 + OH - + TAED > > H 2 O + Tri AED + CH 3 C Dit perazijnzuur oxideert vlekken al bij lage temperaturen. Men noemt TAED ook wel een bleekactivator. Daarnaast wordt aan het bleeksysteem een kleine hoeveelheid bleekstabilisator toegevoegd om te zorgen dat het bleeksysteem gedurende de gehele was actief blijft en niet wordt gedeactiveerd door eventueel aanwezige metaalionen. Het bleeksysteem in de moderne machinevaatwasproducten werkt dus op basis van zuurstofbleek op eenzelfde manier als het bleekmiddel in de textielwasproducten. Sommige machinevaatwasproducten, met name de SUN producten, bevatten een gepatenteerde bleekkatalysator die de efficiëntie van bleekmiddel verder versterkt. Daardoor geven deze producten een superieur bleekresultaat en is hierdoor bijvoorbeeld de koffie- en theevlekverwijdering optimaal. Enzymen Het enorme succes van het gebruik van enzymen in de textielwas leidde ertoe dat vanaf ongeveer 1950 vooral proteolytische (eiwitsplitsende) enzymen een grote ontwikkeling doormaakten. Tot het eind van de jaren 80 bevatten alle machinevaatwasproducten een chloorhoudend bleekmiddel en was het gebruik van enzymen onmogelijk, doordat het chloorbleekmiddel de enzymen tijdens de was onmiddellijk deactiveerde. De ontwikkeling van nieuwe vaatwasmiddelen rond 1990 leidde tot nieuwe samenstellingen met een zuurstofbleekmiddel, waardoor tevens de weg open lag voor het gebruik van enzymen. Voor de vaatwasproducten is sindsdien vooral aandacht besteed aan proteolytische en amylolytische (zetmeelsplitsende) enzymen. De eigenschappen waaraan een enzym moet voldoen om geschikt te zijn voor de verwerking in vaatwasmiddelen volgen uit de condities waaronder het enzym z n werk moet doen: in het wassop, in aanwezigheid van diverse wasmiddel-componenten, bij een ph tussen de 9 en 11 en in een temperatuurgebied tussen de 30 C en 65 C. Daarnaast is het belangrijk dat de enzymen hun activiteit behouden, zowel bij opslag van het wasmiddel, in de winkel, in het huishouden als in de was zelf. Enzymen zelf zijn complexe eiwitmoleculen die voorkomen in alle levende cellen. Door zorgvuldige selectie van in de natuur voorkomende micro-organismen heeft men de beschikking gekregen over verschillende typen enzymen. Pas na een zeer lange periode van onderzoek kan worden aangetoond welk micro-organisme het meest effectief een enzym met de gewenste eigen- 22

23 schappen produceert. Met behulp van gericht onderzoek wordt voortdurend gezocht naar de optimale enzymen voor machinevaatwasproducten. Bij het ontwikkelen van deze enzymen heeft men uitgebreid kunnen profiteren van de ervaringen opgebouwd in de textielwas. Onder invloed van protease kunnen grote eiwitmoleculen in het vuil, die zijn opgebouwd uit aminozuren, biochemisch in kleinere deeltjes worden gesplitst. Deze kleinere deeltjes lossen gemakkelijk in water op. Op deze manier wordt het vuil laagje voor laagje verwijderd. Amylase werkt op dezelfde manier op zetmeelachtig vuil. Vuilverwijdering Mechanisme bij hoge ph: Deeltjesverwijdering Mechanisme door enzymen: Laag voor laag verwijdering De in de vaatwas gebruikte enzymen zijn uitermate milieuvriendelijk, omdat er maar heel weinig van nodig zijn (ze kunnen vele malen hun werk verrichten tijdens de was), ze meestal voor het einde van het wasproces al volledig gedeactiveerd zijn en vervolgens geheel worden afgebroken. Oppervlakte-actieve stoffen In de machinevaatwasproducten bevinden zich oppervlakteactieve stoffen die diverse functies hebben. De voornaamste taken zijn: het zorgen voor een goede bevochtiging van de oppervlakken en daarmee ook het bevorderen van het droogproces, het emulgeren, in oplossing houden en verwijderen van vooral vettig vuil en het voorkomen van redepositie. Dit alles moet plaatsvinden onder condities waarbij weinig of geen schuimvorming optreedt. Dit laatste aspect is een van de opvallendste verschillen met de handafwasproducten. Deze moeten tot op het laatst schuimen om de consument te laten zien dat het product nog werkzaam is, terwijl in de vaatwasmachine geen schuim kan worden getolereerd. Immers, schuim betekent luchtbellen. Aangezien de wasvloeistof in de vaatwasmachine met grote snelheid wordt rondgepompt en via de sproeiarmen voor de mechanische reiniging zorgt, zouden luchtbellen een negatieve invloed hebben op het eindresultaat. Teneinde de schuimvorming tegen te gaan worden speciale niet-ionogene wasactieve stoffen aan het hoofdwasproduct toegevoegd die hun reinigende taken uitvoeren zonder dat daarbij veel schuim wordt gevormd. Door de specifieke oppervlakte-actieve eigenschappen zijn deze stoffen in staat gevormde schuimfilmpjes tijdens de was zeer snel weer af te breken, waardoor geen luchtbellen in de vaatwasmachine kunnen blijven bestaan. Additieven Vaatwasmiddelen bevatten een aantal additieven of toevoegingen om de reinigende werking te verbeteren en om bepaalde oppervlakken, zoals glas of zilver, extra te beschermen. Polymeren kunnen worden toegevoegd als anti-redepositiemiddel. Deze moleculen gaan in het wassop een verbinding aan met vuildeeltjes waardoor het geheel moeilijker op de schone oppervlakken terug neerslaat. Fosfonaten worden gebruikt om het bleeksysteem te stabiliseren. Fosfonaten zijn in staat sporen verontreinigingen die zich in het water bevinden (Cu, Ni, Mn) te binden. Dit is belangrijk, omdat een te hoge concentratie verontreinigingen in de was het bleeksysteem doet ontleden en dus minder effectief maakt. De actieve zuurstofmoleculen gaan in aanwezigheid van deze verontreinigingen met elkaar reageren in plaats van hun blekende werking uit te oefenen. Ook binden fosfonaten zeer effectief calciumionen, waardoor ze bijdragen aan het ontharden van het water. Aan vaatwasmiddelen kunnen stoffen worden toegevoegd met een speciale beschermende werking. Een voorbeeld is een stof die zilveren oppervlakken beschermt tegen de inwerking van onder andere zuurstof gevormd uit bleekmiddelen tijdens de was of zwavel uit voedselresten. Hierdoor wordt het verkleuren (geel, bruin of zwart worden) van zilver tegengegaan. In een later hoofdstuk wordt op het verkleuren van zilver verder ingegaan. 23