Soerink Photography nature, wildlife and documentary photography. Fotograferen in het donker...

Transcriptie

1 Soerink Photography nature, wildlife and documentary photography Daem van Heerdtplein XS Rheden The Netherlands Fotograferen in het donker dat lijkt welhaast onmogelijk. Maar niets is minder waar, en niets vormt een leukere uitdaging voor liefhebbers die niet meteen opgeven als het de eerste keer niet lukt. Er is dus wel wat kennis, koffie en uithoudingsvermogen voor nodig. Maar als de resultaten beginnen te komen, zullen de ooohs en aaahs niet van de lucht zijn! Deze primer over (natuur)fotografie in duisternis en bij weinig licht is een eerste aanzet en inspireert hopenlijk tot eigen creativiteit. Veel succes - en vooral ook plezier! Enkele tips om mee te beginnen Bijna iedere camera is geschikt, maar de flexibiliteit die een spiegelreflex-type biedt is wel heel erg handig. Zowel digitale als analoge camera s zijn bruikbaar; elk heeft zijn voor- en nadelen. Fotograferen in het donker is een wat ongrijpbare bezigheid. Een digitale camera heeft hierbij als niet te onderschatten voordeel dat het resultaat meteen zichtbaar is. Er treden echter al snel hinderlijke problemen met ruis op(ongewenste lichte pixels in een donker vlak). Een analoge camera heeft hiermee geen problemen. Maar houd er dan weer rekening mee dat de gevoeligheid van film minder wordt als de belichtingstijd langer wordt dan één minuut (beetje afhankelijk van het type film). Hierdoor zijn, ten opzichte van digitale camera s, eens zo lange belichtingen nodig. Gebruik altijd een statief en een draadontspanner (bij sommige camera s is het ook mogelijk hiervoor de zelfontspanner te gebruiken). Hierdoor is het mogelijk om trillingsvrij te fotograferen en heel lange belichtingen te maken. Gebruik de hoogst mogelijke beeldkwaliteit van de camera, fotografeer het liefst in RAW en bewerk daarna de foto s met een raw-bewerkingsprogramma als Lighroom, Capture of een van de vele andere. Het kan ook door de foto s als JPG vast te leggen, maar dan is het moeilijker het resultaat nog te bewerken. Een camera met film is zeker goed bruikbaar. Deze heeft natuurlijk niet de instant feedback van een digitale camera, maar het is in sommige opzichten zelfs makkelijker om tot een goed resultaat te komen. Gebruik dia- of negatieffilm, afhankelijk van eigen voorkeur. Houdt er bij films rekening mee dat de kleuren flink kunnen gaan afwijken bij de heel lange belichtingen die in het (schemer)donker nodig zijn.

2 Lensdop, jas of zwarte doek In de drukke Westerse Wereld is het maar al te goed mogelijk dat net op het moment supreme een auto opduikt, die met felle koplampen de foto ruïneert. Het is heel handig om dan een lensdop of zwarte doek bij de hand te hebben, en de lens tijdelijk af te schermen van het felle licht. Ook wanneer het nodig is om met een zaklamp te kijken of de batterijen nog in orde zijn, is het verstandig de lens even af te schermen. GPS Een handig hulpje is een GPS; de meeste die ik ken hebben een ingebouwde kalender die waardevolle informatie verschaft over zonsopkomst, zonsondergang en de stand van de maan. Handig om een maanloze nacht uit te zoeken voor een sterrenexpeditie. Ook handig om in het stikdonker een plek terug te vinden, of de auto... De maan weerspiegelt in een ven op de Veluwezoom. De koele nachtelijke kleuren geven dit landschap een heel andere dimensie dan wanneer ik overdag gefotografeerd zou hebben. Fotograferen bij maanlicht De meeste fotografen maken hun foto s bij zonlicht, of in een studio met kunstlicht. Onder natuurfotografen is natuurlijk licht altijd heel populair, maar van een bepaald soort natuurlijk licht wordt bijna geen gebruik gemaakt: maanlicht. Toch is het mogelijk om te fotograferen, zolang er maar ergens licht vandaan komt: direct van de zon, of gereflecteerd via het oppervlak van de maan. Het grootste verschil is simpelweg het verschil in intensiteit van het licht: het weinige licht van de maan moet langer inwerken op de chip om een goed belicht beeld op te leveren. Een goed vertrekpunt is een belichting van één minuut bij diafragma f/2.8 op ISO 100, bij volle maan. Hoe langer de belichting, hoe meer beweging van de maan langs de hemel, en hoe zachter de schaduwen die het maanlicht werpt daardoor worden. Sterrensporen Doordat de aarde, met daarop ons fototoestel, draait, lijken sterren langs de nachtelijke hemel te bewegen. En dat kan heel interessante foto s opleveren. Hoe lang moet de sluiter nu open staan om een mooie weergave van deze sterrensporen te krijgen? De aarde draait 360 graden per etmaal; per uur is dit dus een hoek van 15 graden. Vanaf één minuut is de beweging al goed zichtbaar; de mooiste resultaten zijn te krijgen met een belichting van minimaal een half uur tot zelfs 6 uur of meer! 2

3 Alles draait om de poolster - althans de sterrenhemel. Door de poolster bewust wél of juist niet in beeld te nemen, kan de foto een heel andere dimensie krijgen. Maar welke is nu precies de poolster? Wel, simpel genoeg: neem Grote Beer en tel de afstand tussen de rechter zijden van de steelpan vijfmaal door in elkaars verlengde. Je komt nu vlakbij een ster van gemiddelde helderheid, die tamelijk alleen staat. Dat is m. Een foto van de radiotelescoop op het Dwingelderveld - de belichting van ruim anderhalf uur zorgde voor een streepvormige weergave van de sterren. Doordat de poolster linksboven in beeld is opbenomen, lijkt de sterrenhemel hieromheen te draaien. Juist géén sterrensporen? Het is natuurlijk ook mogelijk om wél sterren in de foto op te nemen, zonder dat deze tot lijnen worden door de beweging van de aarde. Gebruik dan de volgende truc (voor gevorderden die niet bang zijn voor wat getalletjes): Deel 600 door de effectieve brandpuntsafstand van de lens. Dit levert het maximale aantal seconden belichting op voordat strepen ontstaan. Het diafragma zal wijd open moeten, om toch voldoende licht door te laten: gebruik dus een zo laag mogelijk diafragmagetal, zoals f/2.8. Merk op dat hoe meer groothoek, hoe langer de belichting kan duren voordat strepen ontstaan. Het grote nadeel van lange belichtingen bij digitale camera s is het optreden van ruis: ongewenste lichte pixels. Bij dit detail uit een andere foto uit de serie als hierboven is dit effect goed zichtbaar. Scherpstellen Het scherpstellen van de lens in het donker is soms nog niet zo gemakkelijk; zorg ervoor dat de scherpstelling op oneindig staat ingesteld (het liggende 8-symbool). Dat zorgt ervoor dat sterren ook inderdaad als scherpe punten op de foto komen. Gebruik desnoods een stukje tape om de scherpstelling vast te zetten, vergeet sowieso niet de autofocus uit te schakelen! Om op onderwerpen dichterbij scherp te stellen is het handig een zaklamp mee te brengen: door de donkere zoeker is vrijwel niet op te maken of iets scherp is of niet, en de autofocus is in het donker al helemaal niets meer waard. Met de hand scherpstellen is dus het devies, en dat kan zelfs met veel digitale compactcamera s, via het menu. Zoek het desnoods op in de handleiding - die is daarvoor en het scheelt weer een cursus volgen, om vervolgens alsnóg naar de handleiding verwezen te worden (ik dwaal nu af, merk ik).

4 Het spoor bijster? Door een lange belichting te maken van de sterrenhemel zullen de sterren als strepen worden afgebeeld op de foto. Door nu de foto te maken op diafragma f/5.6, maar de laatste halve minuut op f/4 of een lager getal, zullen aan het einde van elk spoor een heldere punt te zien zijn. Op die manier blijven sterrenbeelden tóch herkenbaar, ondanks de strepen. Donkere nachten Hoe donkerder de nacht, hoe interessanter de foto s van de sterrenhemel zullen uitpakken. Een maanloze nacht is dus heel geschikt - vooropgesteld dat het natuurlijk onbewolkt en helder is. Door met een zaklamp licht te schilderen op dit hunebed bij Loon (Drenthe), is ondanks de nacht toch alles goed herkenbaar. Ik zocht naar een tijdloze sfeer die de mystiek van de stenen op zou roepen. Een andere manier......is om, na een koude nacht buiten terug achter de computer, een hele serie foto s (vele honderden is geen uitzondering!) met elk een relatief korte belichting samen te voegen. Hiervoor zijn handige programma s beschikbaar. Een goede is te vinden op Het kan ook in Photoshop in de lighten modus, maar dit is veel omslachtiger en leidt niet automatisch tot een beter resultaat. Schilderen met licht Met een camera, statief, draadonspanner en een zaklamp kan iedereen aan de slag. Het moet wel donker zijn. Zoek een interessant onderwerp en stel de camera op statief op. Stel een belichtingstijd in van ongeveer 10 seconden tot een halve minuut (een kwestie van trail-and-error, afhankelijk van het nog aanwezige licht en de tijd die nodig is om het onderwerp te schilderen met licht). Schijn nu met de zaklamp op het onderwerp, en blijf de lichtbundel flink bewegen om overbelichte plekken te voorkomen. Alles wat door de zaklamp beschenen wordt, wordt zichtbaar op het beeld. Hoe langer beschenen, hoe lichter. Een echte creatieveling kan natuurlijk nog aan de slag met gekleurde filters voor de zaklamp (bonbon-folietjes zijn ideaal en het mes snijdt aan twee kanten: lekkere chocola en mooi gekleurd licht!). Ik heb een voorkeur voor de hazelnootbonbons in een groene folie, hoewel de kersenbonbons met likeur in rood zeker niet te versmaden zijn. Best dus beide te halen. Het licht van mijn flitser reflecteert tegen het lichaam van een bijna zuiverwitte lepelaar die in de avondschemering over de kwelder van Schiermonnikoog vliegt. Hier heb ik enkele dagen besteedt aan het fotograferen van deze vogels, en daarbij de grenzen van het technisch haalbare opgezocht. Naast duizenden foto s bij daglicht gemaakt, steken de foto s die op een technisch meer cratieve manier zijn gemaakt hier als een verademing tegen af. De vogels zagen mijn flits aan voor onweer en reageerden totaal niet.

5 Licht uit blik Voor fotografie is licht nodig. Weinig licht moet lang inwerken op de sensor of film, bij veel licht is een korte belichting voldoende. In het donker is het vaak handig om licht toe te voegen waar het op dat moment niet is, om dingen zichtbaar te maken. Dat kan, zoals ik hierboven beschreef, prima met een zaklamp - het schilderen met licht. Een andere manier is om flitslicht te gebruiken. Zie een flitser als een zaklamp die in korte tijd flink wat licht geeft. Net als bij een zaklamp is de richting van waaruit je schijnt van belang: die bepaalt hoe de schaduwen zullen vallen. Zonder flitslicht zouden dieren als deze grottenspin niet te fotograferen zijn - met behulp van twee flitsers en een zaklamp (het tegenlicht) fotografeerde ik dit vrouwtje met haar eierzak. Slim gebruik van een flitser opent een wereld aan nieuwe ondwerpen en mogelijkheden! De flitsers van nieuwere camera s zijn vrijwel allemaal van een geavanceerd type, waarbij het flitslicht door de lens van de camera wordt gemeten, en de flits wordt afgebroken als de camera meet dat het wel genoeg is. Helaas meet zo n camera het licht vaak niet heel subtiel, en geeft de flitser daardoor eigenlijk teveel licht, met uitgebleekte gezichten tot gevolg. Doordat de flits bijna altijd óp de camera gebruikt wordt, licht het netvlies van ogen mooi rood op - bijna nooit een mooi effect. Flitslicht kan heel handig zijn, maar gebruik het dan liefst vanuit een andere richting dan de camera! Hiervoor zijn handige snoeren te koop, er bestaan ook uitstekende draadloze systemen. Waarschuwing: deze gadgets zijn niet goedkoop, maar ze verdienen zich meteen terug in de vorm van véél betere foto s met flitslicht. Lars Soerink is professioneel natuurfotograaf en werkt in opdracht in binnen- en buitenland. Lars geeft regelmatig lezingen, en een paar keer per jaar een cursus voor gevorderde fotografen die zich verder willen verdiepen in de natuurfotografie. Meer informatie is te vinden op

6 Soerink Photography nature, wildlife and documentary photography Daem van Heerdtplein XS Rheden The Netherlands website: info@soerink.nl - tel: +31 (0) mobile: +31 (0)