Veehouderij en bedrijf

Transcriptie

1 Veehouderij en bedrijf Verzorgen melkwinning Docentenhandleiding: - De melkmachine - Melken en melk verwerken Nico van den Berg Theo Boumans Jan Hendrik Darwinkel Jan Nijholt Jan Oosterwijk Thieu Tacken VEEHOUDERIJ EN BEDRIJF VERZORGEN MELKWINNING 1

2 Artikelcode: Ontwikkelcentrum, Ede, Nederland Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, hetzij mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het Ontwikkelcentrum 2 VEEHOUDERIJ EN BEDRIJF VERZORGEN MELKWINNING

3 Woord vooraf Voor u ligt de docentenhandleiding voor de moduulboeken De melkmachine en Melken en melk verwerken. Samen vormen ze het lesmateriaal voor het certificaat Verzorgen melkwinning. Naast een beschrijving van de uitgangspunten van de auteurs, bevat deze handleiding een lijst met mogelijk te gebruiken leer- en hulpmiddelen. Wij realiseren ons dat deze lijst zeker niet compleet is. Voor u als docent is het in elk geval een basis om mee te werken. Deze docentenhandleiding bevat tevens antwoorden op de schoolopdrachten. Hierbij zijn alleen die opdrachten uitgewerkt, waarop eenduidige antwoorden zijn te geven. Schoolopdrachten die een verwerking zijn van praktijkopdrachten zullen door leerlingen verschillend beantwoord worden en zijn derhalve niet opgenomen. Bij het samenstellen van deze handleiding is gebruik gemaakt van materiaal van studenten van de STOAS te Dronten in het kader van een opdracht voor vakdidactiek. De auteurs hopen met deze docentenhandleiding te voorzien in een behoefte. Voor eventuele aanvullingen en op- of aanmerkingen staan wij gaarne open. Uw reacties zien wij met belangstelling tegemoet. VEEHOUDERIJ EN BEDRIJF VERZORGEN MELKWINNING 3

4 Inhoud 1 Voor de docenten Uitgangspunten Opbouw van het lesmateriaal Leer- en hulpmiddelen 7 2 Moduulboek De melkmachine 8 Antwoorden op de schoolopdrachten 2.1 Constructie en werking van de melkmachine Melkbewaring Onderhoud installatie Melkstal en melklokaal Reiniging en desinfectie 13 3 Moduulboek Melken en melk verwerken 15 Antwoorden op de schoolopdrachten 3.1 Bouw uier en melkvorming Het melken Melkkwaliteit en uitbetaling De productiekolom 19 4 VEEHOUDERIJ EN BEDRIJF VERZORGEN MELKWINNING

5 1 Voor de docenten 1.1 Uitgangspunten Na de serie moduulboeken voor het BB-niveau is dit het eerste boek voor het ZBgedeelte van de opleiding. Net als bij de BB-boeken gelden ook hier de volgende uitgangspunten: - Het lesmateriaal moet voldoen aan moderne lesmethoden. - Het lesmateriaal moet geschikt zijn voor zelfstandig werken. - Het lesmateriaal moet geactualiseerde lesstof bevatten met veel concrete opdrachten, zowel gericht op theorie, praktijk (BPV) als agrarische software. Op basis hiervan zijn moduulboeken ontwikkeld die zo breed van opzet zijn, dat meerdere werkvormen toegepast kunnen worden. Hierbij is aandacht besteed aan de mogelijkheid van zelfwerkzaamheid. Ook zijn veel opdrachten geschikt voor zelfstandig samenwerken. De moduulboeken bevatten geactualiseerde lesstof, gebaseerd op de onderliggende eindtermen van ODC 98. De bundels zijn gerelateerd aan het Spoorboekje. De bundels zijn in principe geschreven voor leerlingen van de BOL- en BBL-opleidingen veehouderij. De doelgroep bestaat uit leerlingen die zich richten op een ZB- of KF/GB-eindniveau. Voor leerlingen met een KF-eindniveau is verrijkingsstof toegevoegd. Bovendien zijn naast de gewone schoolopdrachten, extra schoolopdrachten opgenomen. Er is vanuit gegaan dat iedere leerling gedurende het werken met de moduulboeken beschikt over een praktijkbedrijf. In de lesstof zijn praktijkopdrachten opgenomen met verwerkende schoolopdrachten. Bij de verwerking gaat het veelal om het vergelijken en uitwisselen van gegevens, werkmethoden en ervaringen. De praktijkopdrachten zijn niet alleen ondersteunend, maar ook sturend voor het leerproces. Ze vormen min of meer het kloppende hart van de gekozen methodiek. De schoolopdrachten naar aanleiding van een praktijkopdracht hebben meestal een technische inhoud. Echter, gegevens uitwisselen en op basis daarvan samen opdrachten uitwerken, herbergt ook een aantal sociale aspecten. Het lijkt een open deur, maar een goede communicatie over de praktijkopdrachten met de praktijkbedrijven is essentieel voor het welslagen van dit onderdeel. Bij enkele BB-moduulboeken was een handelingenlijst opgenomen. Bij de praktijkelementen speelt daar het kunnen verrichten van handelingen een relatief grotere rol dan bij de moduulboeken voor het ZB-deel van de opleiding. Hier gaat het niet alleen om vaardigheden, maar ook om inzichten. Derhalve zijn hier geen handelingenlijsten opgenomen. VEEHOUDERIJ EN BEDRIJF VERZORGEN MELKWINNING 5

6 1.2 Opbouw van het lesmateriaal Ieder moduulboek bestaat uit een aantal hoofdstukken die volgens een vaste structuur zijn opgezet: - oriëntatie; - leerdoelen; - paragrafen met daarin: achtergrondinformatie (lesstof), (extra) schoolopdrachten, praktijkopdrachten, afsluitende resumerende vragen; - afsluiting. Zowel voor een boek, een hoofdstuk als een opdracht geldt de volgende opzet: - oriëntatie, - kern, - afsluiting. De vaste structuur is voor de auteurs een belangrijke leidraad geweest bij het schrijven. Voor de gebruikers zorgt die structuur naar wij hopen voor een stukje herkenbaarheid. Het Ontwikkelcentrum biedt ze de mogelijkheid het materiaal in een databank op te nemen en geschikt te maken voor maatwerk op afroep. De oriëntatie is gericht op de leerling en bevat een uitdagende of prikkelende tekst om met het hoofdstuk, de paragraaf of de opdracht aan de slag te gaan. De leerdoelen zijn in een actieve vorm geschreven. De leerling weet zo wat hij/zij moet kunnen, kennen of weten. De praktijkopdrachten staan in de lesstof vermeld/beschreven. Ze zijn eventueel ook los verkrijgbaar. U als docent zult vooraf moeten bepalen op welke wijze u de leerlingen met de praktijkopdrachten wilt laten werken. De schoolopdrachten staan steeds bij het betreffende onderwerp vermeld. De meeste schoolopdrachten hebben een titel, zodat de strekking van de opdracht meteen duidelijk is. Globaal zijn er vier vormen van schoolopdrachten: - sturende opdrachten, om het belang van de inhoud van een stuk tekst aan te duiden; - verwerkingsopdrachten van praktijkopdrachten; - vragen over een onderwerp of een deel van de leerstof. De vragen staan dan aan het einde van het bewuste stuk tekst. Ze vormen een samenvatting van de leerstof; - extra opdrachten voor verrijking van de kennis. Ieder hoofdstuk wordt met een samenvatting afgesloten, waarin kernachtig de onderwerpen van dat hoofdstuk worden weergegeven. Vaktermen en afkortingen worden uitgelegd bij de eerste keer dat ze gebruikt worden. Zo nodig wordt daarvoor een afzonderlijk kader gebruikt. Overigens is de betekenis van veel afkortingen in het Handboek voor de Varkenshouderij terug te vinden. 6 VEEHOUDERIJ EN BEDRIJF VERZORGEN MELKWINNING

7 Tenslotte bevat ieder moduulboek een trefwoordenlijst met de belangrijkste begrippen en een verwijzing naar de pagina waar het betreffende begrip wordt uitgelegd. 1.3 Leer- en hulpmiddelen Literatuur - Handboek Melkwinning. PR ISBN Handboek voor de Melkveehouderij. - Melkapparatuur: aanschaf en onderhoud, Koning C. de, Praktijkreeks uitgeverij Misset. - Elkerbout bundel Techniek natuurkunde, deel 7:de melkmachine. STOAS, LE Vaksupplement Veehouderij bij de Boerderij. Uitgave Misset Doetinchem. - Van Kalf tot Koe. Uitgave NRS Arnhem. Hulpmiddelen - Model van een uier. - Meet- en adviesrapporten. - Melkafrekeningen. - Model van een melkmachine. - Onderdelen van de melkapparatuur. - Foldermateriaal diverse dealers van melkapparatuur. Videobanden - Melken, over melkmethode en kwaliteit. STOAS, VM Procesautomatisering op het melkveebedrijf. STOAS, VM Handmilking. STOAS, VM158. Lespakket - Procesautomatisering op het melkveebedrijf. STOAS, LM007. VEEHOUDERIJ EN BEDRIJF VERZORGEN MELKWINNING 7

8 Antwoorden op de schoolopdrachten 2 Moduulboek De melkmachine 2.1 Constructie en werking van de melkmachine Schoolopdracht 1 Verschil tussen melkleiding en melktransportleiding Verwerking van praktijkopdracht 2. Schoolopdracht 2 Het melkmeetglas 1 Vacuüm-/spoelleiding: afvoer van lucht, c.q. vacuümvoorziening van het melkstel. 2 Afsluitkraan tussen vacuüm-/spoelleiding en melkmeetglas: om het melkmeetglas af te sluiten van het vacuüm, zodat melk afgetapt kan worden. 3 Lange melkslang: afvoer van melk en lucht van het melkstel naar het melkmeetglas. 4 Melkmeetglas: opvangen van de melk om de hoeveelheid te kunnen bepalen. 5 Aftapkraantje: voor het aftappen van afwijkende melk. 6 Afsluitkraan tussen melkmeetglas en melktransportleiding: om de melk vast te houden in het melkmeetglas en pas te laten gaan wanneer dat nodig is. 7 Melktransportleiding: afvoer van de melk van het melkmeetglas naar de melk-luchtafscheider. Schoolopdracht 3 Leeglopen van het melkmeetglas 1 Omdat de melk er dan onder druk uitstroomt: er is dan luchtdruk in het meetglas en vacuüm in de melktransportleiding. 2 Wanneer het balletje het meetglas onderin afsluit kan er geen lucht achter de melk aan. Op deze manier krijgt de melk geen grote snelheid. 3 Dan kan het reinigingswater vlot door de melkmeetglazen stromen. Schoolopdracht 4 Vragen 1 Melkmachines met een melkleiding en melkmachines met (melk)meetglazen en melktransportleiding. 2 Bij de melkmachine met een melkleiding. 3 Een melkleiding dient voor afvoer van de melk en voor de vacuümvoorziening van het melkstel. Een melkleiding moet dus melk en lucht transporteren. Voor een goede vacuümvoorziening moet er in de leiding voldoende ruimte boven de melk zijn om de lucht (snel) af te voeren. 4 Problemen met de reiniging van de melkleiding, met name de bovenkant. 5 De antibiotica in deze melk geeft in de melkfabriek grote problemen bij de verwerking die gebaseerd is op bacteriewerking. Bovendien wil de consument de garantie dat de melk een zuiver product is. Schoolopdracht 5 Melkmachine of luchtmachine? 1 1,5 uur 60 min./uur 1000 l/min = liter lucht koeien 13 l/koe = 780 liter melk. 3 Via de vacuümregulateur. 8 VEEHOUDERIJ EN BEDRIJF VERZORGEN MELKWINNING

9 Schoolopdracht 6 Het bedrijfsvacuüm Verwerking van praktijkopdracht 8. Schoolopdracht 7 De tepelvoeringen van de praktijkbedrijven naast elkaar Verwerking van praktijkopdracht 10. Schoolopdracht 8 Overstromende luchtafscheider 1 Het vacuüm in de luchtafscheider en de melkleiding valt weg omdat de verbinding met de vacuümleiding afgesloten wordt door de bal of drijver in de overloopbeveiliger. Hierdoor kan de lucht in de luchtafscheider en de melkleiding dus niet meer afgevoerd worden. 2 Die zullen op de koestanden vallen. 3 Het vacuüm in de luchtafscheider en melktransportleiding valt weg omdat de verbinding met de vacuümleiding afgesloten wordt door de bal of drijver in de overloopbeveiliger. Hierdoor kan de lucht in de luchtafscheider en de melktransportleiding dus niet meer afgevoerd worden. 4 Die blijven hangen omdat de vacuümvoorziening van de melkstellen plaatsvindt via de vacuüm-/spoelleiding. Schoolopdracht 9 Vragen 1 reinigen. 2 Vacuümvoerend gedeelte, melkvoerend gedeelte, vacuüm-/spoelleiding en spoelleiding. 3 Spoelleiding. 4 Luchtgaatje in de melkklauw, drukwisselaars, regulateur. 5 Melkmachine met hoogliggende melkleiding. 6 In/bij de luchtafscheider en de tepelhouder. 7 Tijdens de zuigslag. 8 de vacuümleiding. 9 In de persleiding. 10 De vacuüm-/spoelleiding. Deze leiding heeft tijdens het melken een andere functie dan tijdens het reinigen. 11 Omdat melkresten een ideale voedingsbodem zijn voor bacteriën. Die zullen zich er dan ook in gaan vermenigvuldigen. Schoolopdracht 10 Hulpapparatuur Verwerking van de praktijkopdrachten. Schoolopdracht 11 Vragen 1 Er mogen geen spenen worden afgekneld en het gewicht van het melkstel moet op de juiste wijze over de vier spenen verdeeld worden, zodat de koe vlot en volledig uitgemolken wordt. 2 Als de geregelde melkstroom kleiner is dan 0,2 kg/min. 3 Een zeer traag melkende koe of een koe die het melkstel heeft afgetrapt. 4 Het melkstel aan een koe laten hangen terwijl de koe uitgemolken is. Schoolopdracht 12 Automatisering op de praktijkbedrijven Verwerking van de praktijkopdrachten. VEEHOUDERIJ EN BEDRIJF VERZORGEN MELKWINNING 9

10 Schoolopdracht 13 Vragen 1 Productie, gezondheid en vruchtbaarheid. 2 Sensoren, een procescomputer en informatie- of bedieningspanelen. 3 Doorstroommelkmeter en melkmeetglas met melkmeter. 4 Omdat er per melkstel vier korte melkslangen zijn en maar een lange melkslang. 2.2 Melkbewaring Schoolopdracht 1 Vragen 1 Om bacteriegroei tegen te gaan. 2 Direct gekoelde melkkoeltank. 3 Expansieventiel, verdamper, compressor en condensor. 4 Expansieventiel: drukverlaging. Verdamper: verdamping van het koelmedium door warmteopname. Compressor: drukverhoging. Condensor: condensatie van het koelmedium door afkoeling. 5 Het koelmedium kan dan geen warmte opnemen en zal onvoldoende verdampen. Daardoor kan het als vloeistof in de compressor komen. Vloeistof is door de compressor niet samen te persen en kan schade veroorzaken aan de compressor. 6 Om opromen/ontmengen te voorkomen en temperatuurverschillen in de melk te voorkomen. Schoolopdracht 2 Vragen 1 Door de melk voor te koelen of warmte van de melk terug te winnen. 2 Op de energie die nodig is voor het koelen van de melk. 3 Omdat dan het reinigingswater te snel afkoelt en de reiniging niet goed verloopt. 4 De warmte-energie van de melk gebruiken voor opwarmen van bijvoorbeeld water. 5 Omdat zich in het opgewarmde water bacteriën kunnen ontwikkelen die tijdens het douchen ingeademd kunnen worden. Een bekend voorbeeld hiervan is de legionella bacterie die de veteranenziekte kan veroorzaken. 2.3 Onderhoud installatie Schoolopdracht 1 Gebruiksduur tepelvoeringen 1 Verwerking van praktijkopdracht 4. 2 Verwerking van praktijkopdracht 4. 3 In een melkstal met weinig melkstellen voor het aantal melkkoeien. Schoolopdracht 2 Vragen 1 Problemen met de uiergezondheid en de melkkwaliteit, plus technische storingen en daarmee oponthoud tijdens het melken. 2 Omdat niet alle onderdelen even vaak onderhoud behoeven en niet alle onderdelen even makkelijk te onderhouden zijn. 3 Gedurende ongeveer 2500 melkingen. 4 De drukwisselaars. 5 Melkstel, melkmeetglazen, luchtafscheider, overloopbeveiliger, vochtvanger. 10 VEEHOUDERIJ EN BEDRIJF VERZORGEN MELKWINNING

11 Schoolopdracht 3 Doormeten van de melkmachines op de praktijkbedrijven Verwerking van praktijkopdracht 5. Schoolopdracht 4 Vragen 1 Omdat de melkmachine dagelijks gebruikt wordt en van invloed kan zijn op de uiergezondheid, melkproductie, melksnelheid en melkkwaliteit. 2 Dan ben je er zeker van dat onderhoud en controle regelmatig plaatsvinden, waarmee je problemen kunt voorkomen. 3 Er wordt landelijk gebruik gemaakt van hetzelfde invulformulier. 4 Zes rubrieken, waarvan één ongenummerd, te weten de algemene gegevens en vijf genummerd (1 tot en met 5). Schoolopdracht 5 Storingen 1 Pomp draait te langzaam door slippende V-snaar; zelf V-snaar spannen. 2 Schoepen in de vacuümpomp zitten vast; monteur. 3 Er staat nog een kraan open waardoor lucht wordt gezogen; zelf. 4 Regulateur blijft vastzitten; monteur. 5 Vacuümpomp stopt door stroomstoring; zelf smeltzekering vervangen. 6 Stroomstoring; zelf smeltzekering (220 Volt of 12 Volt) vervangen. 7 Overloopbeveiliger treedt in werking, bijvoorbeeld door verstopt melkfilter; zelf. 8 Verkeerd functionerende automatische afname; monteur. 9 Lekke pulsatieslangen; zelf. 10 Verkeerde positie van de melkstellen; zelf. 2.4 Melkstal en melklokaal Schoolopdracht 1 Grupstal en doorloopmelkstal met elkaar vergeleken 1 In een grupstal staan de koeien vast en moet de melker dus naar de koeien toe om ze te melken. Een grupstal is naast melkstal ook de huisvestingsplaats van de koeien. In een grupstal staan melker en koe op dezelfde hoogte. 2 Met een verplaatsbare melkinstallatie (bijvoorbeeld een doorloopmelkwagen) of in de grupstal door de koeien elke keer uit het land te halen en vast te zetten. 3 Voordeel: lagere bouwkosten. Nadeel: grotere lichamelijke inspanning. 4 Automatisch melksysteem (AMS) of melkrobot. Schoolopdracht 2 Vergroten van de capaciteit van een doorloopmelkstal 1 In zij-aan-zij- en visgraatmelkstallen. 2 en zeer brede wegloopruimte. 3 Omdat de koeien niet achter elkaar één voor één de stal hoeven te verlaten, maar allemaal tegelijk de stal kunnen verlaten door een paar passen naar voren te lopen. Schoolopdracht 3 Melkstallen van de praktijkbedrijven Verwerking van praktijkopdracht 1. VEEHOUDERIJ EN BEDRIJF VERZORGEN MELKWINNING 11

12 Schoolopdracht 4 Vragen 1 Omdat elke box waarin een koe gemolken wordt, apart geopend kan worden om er een koe in of uit te laten. 2 (gesloten) tandem, open tandem, visgraatmelkstal, zij-aan-zij-melkstal. 3 Door de individuele wisseling van de koeien. 4 De koeien blijven in bijvoorbeeld een visgraatmelkstal niet meer bij de krachtvoerbak van hun voorganger staan waardoor het wisselen sneller gaat. Schoolopdracht 5 De afwerking van de verschillende oppervlakken in de melkstal 1 Stroef voor voldoende grip. 2 Glad om makkelijk schoon te kunnen maken. 3 Hoeken, gaten en randen zijn lastig schoon te maken (en vergen dus meer water en energie). Schoolopdracht 6 Geluid 1 80 db(a) db(a). 3 Bij 95 db(a) ongeveer 15 minuten, bij 110 db(a) ongeveer een halve minuut. 4 Verwerking van praktijkervaringen. Schoolopdracht 7 Veiligheid in en rond de melkstallen van de praktijkbedrijven Verwerking van praktijkopdracht 9. Schoolopdracht 8 Het welzijn van de koeien - lawaai; - afwerking vloeren; - afwerking (scherpe) randen en kanten, hoeken en punten van muren en hekwerk; - afmetingen van koestanden en looppaden; - ventilatie. Schoolopdracht 9 Vragen 1 Verwerking van praktijkopdracht 9. 2 Afmetingen van onderdelen, afwerking van onderdelen, klimaat, geluidsniveau, verlichting, bedieningsgemak van apparatuur, veiligheid. 3 Op de melker en de koeien. 4 Met een in hoogte instelbare putvloer. 5 Voor handhaving van een aangenaam werkklimaat db(a). 7 Ja, want koeien die zich niet comfortabel voelen in een melkstal kunnen lastig zijn. En lastige koeien maken het melken voor de melker onaangenaam. 12 VEEHOUDERIJ EN BEDRIJF VERZORGEN MELKWINNING

13 Schoolopdracht 10 Vragen 1 In een melklokaal staan naast een melkkoeltank ook nog installaties en apparatuur die zijdelings met melken te maken hebben. In een tanklokaal staat alleen een melkkoeltank. 2 De machinekamer. 3 Dan kunnen aan de noordgevel ramen geplaatst worden waar geen direct zonlicht door naar binnen valt, zodat het koeler in het lokaal blijft. Tevens kan in deze gevel een ventilatierooster geplaatst worden zodat voor de koelmachine lucht aangezogen kan worden van de schaduwzijde van het gebouw. 4 Voor controle- en schoonmaakwerkzaamheden. 5 De RMO-chauffeur. 6 Om vervuiling door insleep te voorkomen. 7 Door de warmte-energie van de melk die door de koelmachine aan de lucht afgegeven wordt. 8 Voor het keren van stof, huisdieren, muggen, vliegen en ander ongedierte. 9 Keten Kwaliteit Melk. Een keten van maatregelen die waarborgt dat melk van goede kwaliteit op een juiste manier gewonnen, bewaard en verwerkt wordt. 2.5 Reinigen en desinfectie Schoolopdracht 1 Reinigings- en ontsmettingsmiddelen op de praktijkbedrijven Verwerking van praktijkopdrachten 1 en 2. Schoolopdracht 2 De reinigingsmethoden op de praktijkbedrijven Verwerking van praktijkopdracht 4. Schoolopdracht 3 Vragen 1 Het verwijderen van vuil. 2 Het doden van bacteriën en ziektekiemen. 3 Door te verhitten gedurende een bepaalde tijd. 4 Om het reinigingswater meer spoelkracht te geven. 5 Het verwijderen van de melkresten, zodat het ontsmettende bestanddeel van het gecombineerde middel beter zijn werk kan doen. 6 Verwijderen van kalkaanslag. 7 Met doorschuifreiniging en voorraadreiniging. Schoolopdracht 4 Toonbaarheid van de melkstallen Verwerking van praktijkopdracht 6. Schoolopdracht 5 Vragen 1 Aankoeken en verstenen. 2 Het grove vuil verwijderen om spetteren te voorkomen. 3 Dan vernevel je ook het gecombineerde middel of het zure middel en dit kan dan makkelijk ingeademd worden. 4 waterleidingdruk is 2-3 bar, druk van hogedrukreiniger is bar. 5 Een sterk zuur middel. 6 Etiketten lezen. VEEHOUDERIJ EN BEDRIJF VERZORGEN MELKWINNING 13

14 Schoolopdracht 6 Vragen 1 Wet Verontreiniging Oppervlaktewater en Lozingsbesluit Bodembescherming. 2 In de riolering laten lopen. In de mestopslag opvangen. Met een tankauto naar een zuiveringsinstallatie brengen. Op het eigen bedrijf zuiveren. 3 Het afvalwater op het eigen bedrijf zuiveren en dan met een vergunning op het oppervlaktewater lozen. 4 De melkresten kunnen verstopping en vervuiling veroorzaken. 14 VEEHOUDERIJ EN BEDRIJF VERZORGEN MELKWINNING