Veehouderij en bedrijf. De melkmachine

Transcriptie

1 Veehouderij en bedrijf De melkmachine

2

3 De melkmachine Verzorging melkwinning Jan H. Nijholt Jan Oosterwijk Theo G.H. Boumans Nico J.M. van den Berg Thieu M.J.J. Tacken Jan Hendrik Darwinkel Cees Brans Eerste druk, 1998 DE MELKMACHINE 3

4 Artikelcode: Ontwikkelcentrum, Ede, Nederland Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaak, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, hetzij mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het Ontwikkelcentrum. 4 DE MELKMACHINE

5 Voorwoord Aan de docent Bij het ontwikkelen van deze moduulboeken zijn als belangrijkste uitgangspunten gekozen: de leerstof moet actueel zijn en aansluiten bij de belevingswereld van de leerling; de aangeboden leerstof dient ook geschikt te zijn voor zelfwerkzaamheid; de leerstof is ingedeeld zoals aangegeven in het Spoorboekje. In een aparte docentenhandleiding wordt nader ingegaan op de wijze waarop de auteurs hun materiaal ontwikkeld hebben. In deze handleiding zijn eveneens de werkbladen en de antwoorden van de schoolopdrachten opgenomen. Voor de leerling In dit moduulboek gaat het over de melkmachine. De constructie en de werking van de melkmachine worden uitgelegd. De koeling van de melk wordt besproken. Daarna besteden we aandacht aan het onderhoud van de volledige melkinstallatie. Een speciaal hoofdstuk wordt besteed aan de soorten melkstallen en de inrichting van het melklokaal. Om ervoor te zorgen dat steeds melk wordt geleverd van uitstekende kwaliteit, wordt aandacht besteed aan de reiniging en ontsmetting. Kortom alles wat met het winnen van eerste klas melk te maken heeft, komt aan de orde. Het moduulboek bevat veel opdrachten. De praktijkobservatieopdrachten staan zowel in de tekst als op werkbladen die de docent je kan verstrekken. Deze opdrachten moet je uitvoeren op je stagebedrijf of op een IPC (praktijkschool). De schoolopdrachten zijn vaak een verwerking van de praktijkopdrachten. Elk hoofdstuk wordt afgesloten met een schoolopdracht met daarin vragen over dat hoofdstuk. In dit moduulboek beginnen we met het beschrijven van de verschillende typen melkmachines. De onderdelen van de melkmachine komen aan de orde. Bij een melkmachine komt nogal wat hulpapparatuur voor en ook de automatisering doet haar intrede. Bij de melkbewaring gaat het vooral om de werking van de koeltank. Hierbij spelen type en grootte een belangrijke rol. Vanuit milieu- en kostenoverwegingen is energiebesparing een actueel onderwerp. In hoofdstuk 3 besteden we uitvoerig aan het onderhoud. Centraal hierbij staat het meet- en adviesrapport. Daarnaast wordt aandacht besteed aan de meest voorkomende storingen. Voor een melkveehouder is het belangrijk een melkstal te kiezen die past bij zijn bedrijf. Vandaar dat de keuze van de melkstal aan de orde komt. Ook de inrichting van de melkstal en het melklokaal worden besproken. In het laatste hoofdstuk staan we uitvoerig stil bij de reiniging en desinfectie. Immers om eerste VOORWOORD 5

6 klas melk te kunnen leveren, is schone en goed ontsmette melkapparatuur een voorwaarde. Als je gaat reinigen en ontsmetten komt afvalwater vrij, wat doe je daarmee? Wij, de auteurs van dit moduulboek, wensen je veel succes met het werken uit De melkmachine. 6 DE MELKMACHINE

7 Inhoud Voorwoord 5 1 Constructie en werking van de melkmachine Typen melkmachines Onderdelen van de melkmachine Hulpapparatuur bij het melken Automatisering bij het melken Afsluiting 39 2 Melkbewaring Typen tanks en werking Tankgrootte Energiebesparing Afsluiting 48 3 Onderhoud installatie Periodiek onderhoud Meet- en adviesrapport Storingen Afsluiting 59 4 Melkstal en melklokaal Keuze melkstal Inrichting melkstal Inrichting melklokaal Afsluiting 76 5 Reiniging en desinfectie Reinigen en ontsmetten van melkapparatuur Reinigen melkstal en tanklokaal Afvalwater Afsluiting 89 Werkblad 1 Controleformulier 90 Werkblad 2 De veiligheid in en rond de melkstal 92 Trefwoordenlijst 93 INHOUD 7

8 8 DE MELKMACHINE

9 1 Constructie en werking van de melkmachine Oriëntatie Auto's hebben we in soorten en maten. Binnen hetzelfde merk en type zijn er zelfs weer varianten. Uitvoeringen met veel extra's om het de bestuurder zo comfortabel mogelijk te maken en uitvoeringen zonder toeters en bellen. De basis, zoals het onderstel en de aandrijving, is echter veelal precies gelijk. En allemaal kunnen ze je van A naar B brengen. Hetzelfde geldt voor melkmachines. Ook hier zijn eenvoudiger uitgevoerde exemplaren en exemplaren met meer accessoires. En allemaal kunnen ze de koeien melken. Leerdoelen Na het bestuderen van dit hoofdstuk kun je: verschillen noemen tussen melksystemen; de onderdelen van de melkmachine noemen; de werking van de melkmachine uitleggen; aangeven welke hulpapparatuur voorkomt; de gebruikelijke automatisering noemen. 1.1 Typen melkmachines In de klas ontstond enige verwarring toen Jan Rolf vertelde dat er bij hen thuis een nieuwe melkmachine was geïnstalleerd met een melkleiding met een diameter van maar 38 mm. Bij Hein thuis hadden ze namelijk ook net een nieuwe melkmachine en daar moest volgens de dealer een melkleiding geplaatst worden van wel 76 mm. Na enige discussie voegde Jan Rolf eraan toe dat hun melkmachine ook melkmeetglazen had. Die hadden ze bij Hein niet. Er zat dus verschil in de constructie van de melkmachine. Bij bijna elke melkveehouder waar je komt, zie je weer een andere melkmachine. Althans zo lijkt het vaak. De situaties op de bedrijven zijn namelijk nooit gelijk, waardoor er op elk bedrijf altijd weer een melkmachine op maat gemaakt moet worden. Maar bijna al die verschillende melkmachines zijn terug te brengen naar twee typen. Bij beide typen wordt de melk op dezelfde wijze uit de koe gezogen. Het verschil tussen de typen zit hem in de manier waarop de melk en de lucht van koe naar luchtafscheider getransporteerd worden. Wanneer je een koe melkt, kun je: de melk samen met de lucht direct via een melkleiding naar de luchtafscheider CONSTRUCTIE EN WERKING VAN DE MELKMACHINE 9

10 melkmachine met een melkleiding melkmachine met melkmeetglazen en een melktransportleiding 1.1 verplaatsen. Dit noemen we een melkmachine met een melkleiding; de melk in een melkmeetglas opvangen en de lucht via de vacuüm-/spoelleiding afvoeren. Pas wanneer de koe uitgemolken is, wordt de melk via de melktransportleiding naar de luchtafscheider verplaatst (zie voor luchtafscheider paragraaf 1.2). Dit noemen we een melkmachine met melkmeetglazen en een melktransportleiding. Transport van melk en lucht a Vang je tijdens het melken op je praktijkbedrijf de melk in een melkmeetglas op? b Is er dus een melkleiding of een melktransportleiding gemonteerd? c Met welk type melkmachine melk je dus op je praktijkbedrijf? d Hoe groot is de diameter van de melkleiding of melktransportleiding? Melkmachine met melkleiding hoogliggende melkleiding laagliggende melkleiding Bij dit type melkmachine gaat de melk vanuit de klauw via de lange melkslang direct in de melkleiding. De melkleiding is meestal een roestvaststalen leiding die op geringe afloop hangt richting luchtafscheider. In grupstallen hangt de melkleiding boven de koeien. De melk moet vanaf de koe ongeveer 2 meter omhoog gezogen worden. Dit noemen we een hoogliggende melkleiding. In doorloopmelkstallen hangt de melkleiding bijna altijd onder de koeien. De melk kan dan vanaf de koe naar beneden stromen. Dit noemen we een laagliggende melkleiding. Fig. 1.1 Melkmachine met laagliggende melkleiding tweezijdig aangesloten rondgaande melkleiding De melkleiding wordt veelal tweezijdig aangesloten. Dat wil zeggen dat de beide uiteinden van de melkleiding aangesloten zijn op de luchtafscheider. Op deze manier heb je een betere vacuümvoorziening onder de koe. De lucht in de melkleiding kan dan namelijk langs twee kanten worden afgevoerd. Bovendien kan tijdens de reiniging van de melkmachine het spoelwater rondgestuurd worden voor een betere reiniging. Vandaar ook wel de naam rondgaande melkleiding. Naast melk moet er ook veel lucht door de melkleiding verplaats worden. Als je namelijk de lucht die in de melkmachine komt snel afvoert, houd je het vacuüm stabiel. Dit is beter voor de spenen. De inwendige diameter van de melkleiding moet je dan ook zo kiezen, dat er veel ruimte boven de melk is voor luchttransport. Dan zullen er geen vacuüm-schommelingen in de leiding optreden. Een te grote leiding is echter weer moeilijk te reinigen. 10 DE MELKMACHINE

11 De diameter is afhankelijk van de lengte van de melkleiding en de per tijdseenheid te verplaatsen hoeveelheid melk en lucht. Melkmachine met melkmeetglazen en melktransportleiding melktransportleiding In veel doorloopmelkstallen wordt de melk eerst opgevangen in melkmeetglazen. Zo kun je zien hoeveel melk een koe produceert. Bij deze melkmachine is de lange melkslang aangesloten op een meetglas. Als je een koe melkt, gebruik je de melkleiding die onderaan de meetglazen zit niet. Je hebt tijdens het melken de kraan tussen het meetglas en de leiding dicht zitten. Je melkt dus niet direct in deze leiding. De lucht die via de klauw binnenkomt, wordt aan de bovenkant van het meetglas naar de vacuüm-/spoelleiding afgevoerd. Pas wanneer de koe uitgemolken is, wordt de melkleiding gebruikt voor transport van de melk van meetglas naar de luchtafscheider. Deze melkleiding heet dan ook melktransportleiding. Omdat er geen lucht door hoeft voor de vacuümvoorziening voor het melken, is de diameter meestal maar 40 mm. Fig. 1.2 Melkmachine met melkmeetglazen en melktransportleiding onder de putrand 1.2 Aftappen van afwijkende melk Melk van koeien die niet aan de fabriek mag worden afgeleverd, mag niet in de koeltank. Deze melk moet voor de melkleiding of melktransportleiding afgetapt worden. a Hoe voorkom je op je praktijkbedrijf dat afwijkende melk in de melk(transport)leiding komt? b Wat doe je met de melkresten die in het melkstel blijven zitten nadat je de koe gemolken hebt? c Op welke manier herken je tijdens het melken een koe die met antibiotica is behandeld? Schoolopdracht 1.3 Verschil tussen melkleiding en melktransportleiding Bij praktijkopdracht 1.1 heb je naar de melkmachine van je praktijkbedrijf gekeken. Inventariseer met je klasgenoten de gegevens. TYPEN MELKMACHINES 11

12 a b c d e Hoeveel praktijkbedrijven hebben een melkmachine met een melkleiding en hoeveel een melkmachine met meetglazen en een transportleiding? Hoe groot is de diameter van de melkleidingen van de praktijkbedrijven gemiddeld? Hoe groot is de diameter van de melktransportleidingen gemiddeld? Welke leidingen hebben (dus) een grotere diameter; melkleidingen of melktransportleidingen? Hoeveel procent van de praktijkbedrijven heeft een melkmachine met melkleiding en hoeveel procent een melkmachine met meetglazen en transportleiding? Fig. 1.3 Melkmeetglas met aangesloten onderdelen Schoolopdracht 1.4 Het melkmeetglas Een melkmeetglas heeft drie aansluitingen: één voor de lange melkslang, één voor de vacuüm-/spoelleiding en één voor de melktransportleiding. Geef van de onderdelen van figuur 1.3 de namen aan en hun functie. 12 DE MELKMACHINE

13 Nr. Naam Functie Schoolopdracht 1.5 Schoolopdracht 1.6 Leeglopen van het melkmeetglas Het melkmeetglas loopt langzaam leeg wanneer er vacuüm in blijft tijdens het leeglopen. Soms is de constructie zodanig, dat er tijdens het leeglopen lucht in het meetglas stroomt. Dan stroomt de melk veel sneller uit het melkmeetglas. a Waarom stroomt de melk sneller uit het meetglas wanneer er lucht in gelaten wordt? b Als de melk er op de snelle manier uitstroomt, drijft er doorgaans een balletje op de melk in het meetglas. Wanneer het meetglas leeg is, sluit dit balletje de uitgang onderin het meetglas af. Waarom moet dit? c Tijdens de reiniging moet je met behulp van een klein hendeltje het balletje een klein eindje optillen. Waarom? Vragen a Welke twee typen melkmachine komen het meest voor? b Bij welke van de twee typen wordt direct in de melkleiding gemolken? c Waarom moet een melkleiding een grotere diameter hebben dan een melktransportleiding? d Welk probleem kun je verwachten wanneer de diameter van de melkleiding te groot is? e Waarom mag melk met antibiotica niet in de tank? TYPEN MELKMACHINES 13

14 1.2 Onderdelen van de melkmachine Toen de praktijkopleider aan Jannes vroeg om het filter in de persleiding boven de pomp te plaatsen, keek de man zeer verbaasd dat Jannes naar de vacuümpomp liep en de uitlaat trachtte los te draaien. Nadat de praktijkopleider had gezegd dat de pomp onder het melkglas in de melkput zit, zocht Jannes tevergeefs onder één van de melkmeetglazen naar de melkpomp. Niet iedereen weet hoe een melkmachine opgebouwd is, en niet iedereen gebruikt de juiste benaming voor de onderdelen. Om overzicht in de complexe melkmachine te krijgen kun je de onderdelen van een melkmachine in vier categorieën verdelen. Fig. 1.4 De onderdelen van een melkmachine in vier categorieën Cat. Noemen we: Komt in aanraking met: 1. vacuümvoerend gedeelte alleen lucht 2. melkvoerend gedeelte melk en lucht 3. vacuüm-/spoelleiding alleen lucht (tijdens het melken) water en lucht (tijdens reiniging) 4. spoelleiding water en lucht (tijdens reiniging) Vacuümvoerend gedeelte We beschrijven eerst de onderdelen van het vacuümvoerend gedeelte. De vacuümpomp vacuüm Na het starten van de melkmachine is het de vacuümpomp die de lucht uit de leidingen en andere onderdelen van de melkmachine haalt. Op verschillende plaatsen van de melkmachine stroomt echter ook weer lucht naar binnen. Maar omdat de vacuümpomp in het begin sneller lucht uit de melkinstallatie haalt, dan er via de verschillende onderdelen weer instroomt, ontstaat er vacuüm. Dit vacuüm zou hoger en hoger worden wanneer dit maar door zou blijven gaan. Daarom wordt er op het moment dat het gewenste vacuüm is bereikt, een klep open gezet (zie vacuümregulateur). Vanaf dat moment stroomt er evenveel lucht de installatie binnen als de pomp eruit haalt. Het vacuüm blijft dan constant. De vacuümpomp verplaatst dus continu lucht vanuit de melkmachine naar de buitenlucht. Er zijn drie typen vacuümpompen: schoepenpomp; waterringpomp; impellorpomp. Schoepenpomp De schoepenpomp kenmerkt zich door een liggend pomphuis, waarin een rotor met schoepen is geplaatst. De rotor is buiten het middelpunt van het pomphuis geplaatst. Doordat de schoepen door de centrifugaalkracht tegen de binnenkant van het pomphuis glijden, moet dit gesmeerd worden met olie. 14 DE MELKMACHINE

15 Waterringpomp In het pomphuis van deze pomp bevindt zich een rotor met vaste schoepen. Water zorgt voor de afdichting en koeling. De pomp is milieuvriendelijker omdat er geen olie wordt toegepast. De pomp is ook geluidsarmer. Fig. 1.5 Schoepenpomp Fig. 1.6 Waterringpomp Om te zorgen dat er altijd voldoende water in de waterringpomp zit, is er een voorraadvat op de pomp aangesloten. Er wordt nl. continu water met de luchtstroom uit de pomp afgevoerd. Dit water wordt opgevangen in de waterafscheider, die in de uitlaat van de pomp zit. Vanuit deze waterafscheider stroomt het via een retourleiding weer terug in het voorraadvat. Het voorraadvat kan tevens met een vlotter op de waterleiding worden aangesloten. Impellorpomp Een derde, nog weinig toegepast, type vacuümpomp is de impellorpomp. In het pomphuis van deze pomp zitten twee draaiende, metalen impellors. Beide impellors worden via een oliedichte tandwielkast aangedreven en draaien in tegenovergestelde richting. De impellors raken noch elkaar noch de wand van het pomphuis. In het pomphuis is dus geen smering nodig. Dat maakt deze pomp zeer schoon in het gebruik. Ook het geluidsniveau is laag. ONDERDELEN VAN DE MELKMACHINE 15

16 Fig. 1.7 Doorsnede van een impellorpomp 1.7 Milieubelasting door de melkmachine De vacuümpomp kan het meest milieubelastende onderdeel van de melkmachine zijn. Hij kan namelijk: veel lawaai maken tijdens het melken en reinigen voor: de boer in de melkput, de omgeving; olie lekken: de pomp en de vloer zijn dan vaak nat van olie en vuil van aangekleefd stof; olie met de luchtstroom door de uitlaat naar buiten blazen; aan het eind van de uitlaat zijn dan vaak zwarte olievlekken te zien op de muur of op de grond. a b c d e Vind je het geluidsniveau van de vacuümpomp op je praktijkbedrijf tijdens het melken en/of de reiniging hoog of laag voor: de omgeving, de boer in de melkput? Op welke plaatsen vindt vervuiling plaats door olie? Met behulp van welke aanpassingen is deze vervuiling te verhelpen? Indien er op jouw bedrijf geen vervuiling optreedt door de vacuümpomp, hoe wordt dit dan voorkomen? Is de vacuümpomp van je praktijkbedrijf volgens jou dus milieuvriendelijk of milieubelastend? 16 DE MELKMACHINE

17 vacuümpompcapaciteit 1.8 De capaciteit van de vacuümpomp De vacuümpompcapaciteit is de hoeveelheid lucht die verplaatst wordt bij een bepaald vacuümniveau en bij een bepaald toerental. Deze capaciteit wordt uitgedrukt in liters lucht per minuut. Een pompcapaciteit van 1000 l/min. betekent dus dat de pomp elke minuut 1000 liter lucht uit de vacuümleiding haalt en door de uitlaat van de pomp naar buiten blaast. De capaciteit van de vacuümpomp moet voldoende groot zijn om tijdens het melken het vacuüm op peil te houden en tijdens de reiniging het reinigingswater voldoende spoelkracht te geven. Luchtzuigen en vacuümniveau Wanneer tijdens het melken één van de melkstellen afvalt, wordt er plotseling veel lucht door de melkmachine aangezogen. Als de vacuümpompcapaciteit groot genoeg is, haalt de vacuümpomp deze hoeveelheid lucht er net zo snel uit als ze er instroomt: het vacuüm zal nagenoeg gelijk blijven. Wanneer in zo'n geval de vacuümdaling kleiner is dan 1 kpa, heeft de melkmachine voldoende reserve om een storing op te vangen. a Hoeveel kpa daalt het vacuüm wanneer je één melkstel lucht laat zuigen? Dit kun je het beste controleren vlak voor of net na het melken, wanneer er geen koeien gemolken worden. b Heeft de melkmachine dus voldoende reserve om tijdens het melken een onregelmatigheid op te kunnen vangen? c Tijdens de reiniging wordt ook regelmatig lucht gezogen. Wat gebeurt er dan met het spoelwater? De aandrijving van de vacuümpomp De vacuümpomp van een melkstal wordt aangedreven door een elektromotor. Deze is: goedkoop; bedrijfszeker; eenvoudig te bedienen. Bij verplaatsbare melkinstallaties (weide-melkwagens) heb je een verbrandingsmotor nodig. Dit kan een aparte dieselmotor zijn, maar je kunt ook de aftakas van de trekker gebruiken om de vacuümpomp aan te drijven. 1.9 De krachtoverbrenging De vacuümpomp wordt met behulp van een V-snaar of een directe koppeling door de motor aangedreven. Bij alle draaiende delen geldt dat ze goed moeten zijn afgeschermd. a Welk soort krachtoverbrenging tussen de aandrijfmotor en de vacuümpomp wordt op je praktijkbedrijf toegepast? b Hoe is deze krachtoverbrenging afgeschermd? c Op welke manier zou iemand, of kleding van iemand, op een onbedachtzaam moment toch nog met de draaiende delen in aanraking kunnen komen? d Vind je deze afscherming dus voldoende veilig? ONDERDELEN VAN DE MELKMACHINE 17

18 1.10 De vochtvanger De vochtvanger bevindt zich tussen pomp en de vacuümleiding en moet alle vocht en vuil opvangen om beschadigingen aan de pomp te voorkomen. Er bestaan verschillende modellen: afneembare emmer tegen een deksel in de vacuümleiding; omgekeerde emmer met losse bodemklep; liggende of staande cilinder, soms met deksel in zijkant. Je kunt de vacuümleiding van binnen schoonmaken door water uit een emmer op te zuigen en op te vangen in de vochtvanger. a Hoe groot is de inhoud van de vochtvanger van je praktijkbedrijf ongeveer? b Hoeveel water mag je bij het schoonmaken van de vacuümleiding dus in één keer opzuigen? c Op welke manier verdwijnt het tijdens het melken opgevangen vocht uit de vochtvanger? d Hoe moet de vochtvanger van binnen gecontroleerd worden op viezigheid? Fig. 1.8 Afneembare vochtvanger tegen een deksel in de vacuümleiding De vacuümregulateur Een vacuümregulateur dient tijdens het melken het ingestelde vacuüm vrijwel constant te houden. Het werkingsprincipe van een regulateur is als volgt. Een opening in de vacuümleiding wordt afgesloten door een klep die op een zitting rust. Deze klep zal door het vacuüm op de klepzitting gezogen willen worden. De klep zit echter vast aan een membraan. Via een slangetje of buisje kan de ruimte boven het membraan onder vacuüm gebracht worden. Hierdoor zullen het membraan (met groot oppervlak) en de klep (met kleiner oppervlak) opgetild worden, waardoor buitenlucht toe kan stromen. Door het toestromen van buitenlucht zal het vacuüm niet hoger worden. Op een goed werkende installatie zal de regulateur tijdens het melken continu lucht inlaten. De aangezogen lucht komt meestal via een stoffilter binnen. De capaciteit van de regulateur moet afgestemd zijn op de pompcapaciteit. Bij een grote vacuümpomp hoort een regulateur met een grote luchtdoorlaatcapaciteit. 18 DE MELKMACHINE

19 Schoolopdracht 1.11 Melkmachine of luchtmachine? Als een machine genoemd moet worden naar hetgeen hij het meest doet, moet je de melkmachine voortaan luchtmachine noemen. Een melkmachine verplaatst namelijk veel meer liters lucht dan melk. a Hoeveel liter lucht is er tijdens het melken verplaatst als het melken 1 / uur duurt en de vacuümpomp een capaciteit heeft van 1000 l/min.? b Hoeveel liter melk is er verplaatst als er dan 60 koeien zijn gemolken die elk gemiddeld 13 liter hebben gegeven? c Wat is de grootste luchtinlaat van de melkmachine, of anders gezegd waar komt de meeste lucht de melkmachine binnen? Fig. 1.9 Membraanregulateur en wijzervacuümmeter met schaalverdeling in kpa 1.12 kpa De vacuümmeter Om te kunnen controleren of de koeien met het juiste vacuüm worden gemolken, zit er een vacuümmeter op de vacuümleiding gemonteerd (soms zelfs meer dan één). De vacuümmeter geeft het vacuüm aan in kpa (= kilo Pascal). 100 kpa = 1 bar. a Hoeveel vacuümmeters zijn er op de melkmachine gemonteerd? b Waar zou jij de vacuümmeter(s) plaatsen om deze goed af te kunnen lezen? c Het rode merkteken van de vacuümmeter geeft doorgaans het gewenste vacuüm aan. Hoeveel wijkt het werkelijke vacuüm af van het rode merkteken? d Staat de regulateur dus goed afgesteld? 1.13 Het bedrijfsvacuüm Het vacuüm waarmee gemolken wordt wanneer alle melkstellen aangesloten zijn, ONDERDELEN VAN DE MELKMACHINE 19

20 bedrijfsvacuüm noemen we het bedrijfsvacuüm. Het bedrijfsvacuüm verschilt per melkmachine. Voor de verschillende melkmachines kunnen de volgende richtlijnen aangehouden worden: grupstal met hoogliggende melkleiding: kpa; melkstal met meetglazen met 10 kg streep op 1,60 m: kpa; melkstal met meetglazen met 10 kg streep op 1,20 m: kpa; melkstal met laagliggende melkleiding: kpa; emmerinstallatie: kpa. a b Met welk bedrijfsvacuüm wordt er op je praktijkbedrijf gemolken? Hoeveel wijkt dit af van de aanbeveling? 1.14 Het bedrijfsvacuüm In praktijkopdracht 1.13 heb je gekeken naar het bedrijfsvacuüm van je praktijkbedrijf. Om een idee te krijgen of dit vacuüm hoog of laag is, moet je het bedrijfsvacuüm van verschillende praktijkbedrijven met elkaar vergelijken. Gebruik hiervoor onderstaande tabel. a Inventariseer met je klasgenoten met welk bedrijfsvacuüm er gemiddeld op de praktijkbedrijven gemolken wordt? Maak hierbij onderscheid tussen de genoemde melkmachines. b Inventariseer tevens per soort melkmachine het door de praktijkbedrijven hoogste en laagste gebruikte bedrijfsvacuüm. c Vind je dat het verschil tussen het laagste en het hoogste bedrijfsvacuüm groot is? Soort melkmachine Op hoeveel bedrijven? Hoogste vacuüm Laagste vacuüm Gemiddeld vacuüm 1 hoogliggende melkleiding 2 meetglazen op 1,6 m 3 meetglazen op 1,2 m 4 laagliggende melkleiding 5 emmerinstallatie 1.15 De vacuümleiding De vacuümleiding vormt de verbinding tussen de vacuümpomp en de melkapparatuur. Via de vacuümleidingen wordt de lucht, die op verschillende plaatsen binnengelaten wordt, afgevoerd naar de pomp. De vacuümleiding moet: 20 DE MELKMACHINE

21 corrosievrij zijn (gegalvaniseerd ijzer of kunststof); op afloop liggen ( 1 cm per strekkende meter); op de lage punten voorzien zijn van vochtdruppelaars. Bij nieuwe installaties worden, in verband met standaardisatie, veelal kunststofleidingen toegepast met een diameter van 63 mm of groter. a Van welk materiaal is de vacuümleiding in de melkstal van je praktijkbedrijf gemaakt? b Hoeveel vochtdruppelaars zijn er aan de vacuümleiding gemonteerd? c Op welke plaats zou jij er nog een willen plaatsen, om zeker te zijn dat alle vocht uit de leiding loopt? Fig Automatisch aftapventiel, in open en gesloten stand De melkstellen Een melkstel wordt gevormd door de melkklauw, het luchtverdeelstuk, vier tepelhouders, de lange melkslang en de lange pulsatieslang(en). Het zijn dus de onderdelen van de melkmachine die onder aan de koe hangen tijdens het melken. De tepelhouders De tepelhouders van een melkstel bestaan uit: tepelbeker; tepelvoering; korte melkslang; korte pulsatieslang. ONDERDELEN VAN DE MELKMACHINE 21

22 pulsatieruimte drukwisselaar speenruimte rustslag zuigslag Door de luchtdichte bevestiging van de tepelvoering in de tepelbeker ontstaat er een afgesloten ruimte tussen de voering en de beker, die pulsatieruimte wordt genoemd. In deze pulsatieruimte kan afwisselend vacuüm en luchtdruk tot stand worden gebracht. Dit wordt gedaan door de drukwisselaar. De speenruimte is de ruimte in de voering waar de speen in zit. Hier heerst tijdens het melken voortdurend vacuüm, omdat deze continu via de klauw en lange melkslang op de melkinstallatie aangesloten zit. Wanneer door de drukwisselaar buitenluchtdruk in de pulsatieruimte wordt toegelaten, wordt de tepelvoering door deze buitenluchtdruk dichtgedrukt. Dit noemen we de rustslag. Wanneer door de drukwisselaar vacuüm in de pulsatieruimte wordt toegelaten, wordt de (onder)druk binnen en buiten de voering gelijk. De tepelvoering gaat door zijn eigen elasticiteit weer open staan. Dit noemen we de zuigslag. Fig De werking van de tepelhouder 1.16 De melkstellen In het melkstel komen het vacuümvoerend gedeelte en het melkvoerend gedeelte heel dicht bij elkaar. Ze worden van elkaar gescheiden door de tepelvoering. Er zijn allerlei verschillende tepelvoeringen op de veehouderijbedrijven in gebruik. Om een idee te krijgen van de verscheidenheid zul je ze naast elkaar moeten leggen. a Teken een doorsnede van het melkstel van je praktijkbedrijf. b Zet een V bij de delen die tot het vacuümvoerend gedeelte behoren. c Zet een M bij de delen die tot het melkvoerend gedeelte behoren. d Neem indien mogelijk een gebruikte tepelvoering van je praktijkbedrijf mee naar school. Schoolopdracht 1.17 De tepelvoeringen van de praktijkbedrijven naast elkaar Om te kunnen zeggen welk soort tepelvoeringen je gebruikt, zul je ze moeten vergelijken met anderen. a Leg de meegenomen tepelvoeringen naast elkaar op tafel en bepaal hoeveel verschillende er zijn. 22 DE MELKMACHINE

23 b c Streep door wat niet klopt. In vergelijking met andere tepelvoeringen heeft de door jou meegenomen tepelvoering een: grote/kleine kop; grote/kleine opening in de kop; grote/kleine schachtdiameter; soepele/stugge schacht; losse/aanééngegoten korte melkslang. Waarvoor is de tepelvoering van je praktijkbedrijf dus het meest geschikt? Voor grote/ kleine/ gemiddelde spenen. De drukwisselaar De drukwisselaar moet de tepelvoeringen open en dicht laten gaan (zie ook tepelhouders). In een doorloopmelkstal zitten de drukwisselaars direct op de vacuümleiding gemonteerd. In een grupstal worden ze met een slang op de vacuümkraan aangesloten. Een drukwisselaar is geconstrueerd als een driewegkraan met twee standen. De drie openingen die met elkaar verbonden kunnen worden, zijn: opening naar de buitenlucht; opening naar de vacuümleiding; openingen naar de lange pulsatieslang(en), met daaraan de korte pulsatieslangetjes en pulsatieruimte van de tepelhouder (zie figuur 1.11). De twee standen die ingenomen kunnen worden, maken twee verschillende verbindingen: stand 1 maakt verbinding tussen de pulsatieruimte en de vacuümleiding (= zuigslag); stand 2 maakt verbinding tussen de pulsatieruimte en de buitenlucht (= rustslag). simultaan alternatief Een drukwisselaar kan simultaan of alternatief werken. Bij een simultaan werkende drukwisselaar worden bij alle vier de tepelhouders de zuigslag en rustslag gelijktijdig afgewisseld. Er is dan maar één lange pulsatieslang nodig tussen de drukwisselaar en de vier tepelhouders. Bij een alternatief werkende drukwisselaar gaan twee tepelhouders gelijktijdig over van de rustslag in de zuigslag, terwijl de twee andere tepelhouders gelijktijdig overgaan van de zuigslag in de rustslag. Er zijn dan dus twee lange pulsatieslangen nodig tussen de drukwisselaar en de vier tepelhouders. luchtverdeelstuk Een luchtverdeelstuk boven op de klauw zorgt voor de verdeling over de vier tepelhouders. De tepelhouderparen bij een alternatief systeem kunnen verdeeld worden in: een linker en een rechter paar, of een voor en achter paar (zie ook: luchtverdeelstuk). ONDERDELEN VAN DE MELKMACHINE 23

24 Fig Principe van de werking van de drukwisselaar (alternatief) 1.18 Het luchtverdeelstuk Boven op de klauw van het melkstel zit een luchtverdeelstuk. Aan dit luchtverdeelstuk zitten de twee lange pulsatieslangen aan de voorkant en de vier korte pulsatieslangetjes van de tepelhouders aan de zijkant. Elke lange pulsatieslang is verbonden met slechts twee korte pulsatieslangen. De verdeling kan zijn 2 links + 2 rechts, of 2 voor + 2 achter. a Hoeveel pulsatieslangen zitten er op je praktijkbedrijf tussen de drukwisselaar en het luchtverdeelstuk? b Welk soort drukwisselaar wordt dus toegepast? c Hoe is de verdeling van het luchtverdeelstuk van de melkstellen op je praktijkbedrijf? d Welke spenen worden dus per pulsatieslag tegelijk gemolken? Omdat de tepelvoering het onderdeel van de melkmachine is dat met de koe in aanraking komt, moet de tepelvoering zeer precies werken: er mag niet te lang aan de speen gezogen worden (de zuigslag mag niet te lang duren); de speen moet voldoende rust hebben (de rustslag moet voldoende lang duren); het melken mag niet te lang duren (de zuigslag mag dus ook niet te kort zijn en de rustslag mag dus ook niet te lang zijn) De drukwisselaars Een goed functionerend drukwisselingssysteem zorgt voor een juiste combinatie van bovengenoemde factoren. Hiervoor moet de drukwisselaar van binnen schoon zijn en goed afgesteld zijn. a Maken de drukwisselaars van buiten gezien een schone indruk? b Wordt de lucht die door de drukwisselaars aangezogen wordt, direct uit de melkstal gehaald of uit een centrale (geluiddempende) luchtaanvoerleiding? c Hoe wordt de lucht in deze luchtaanvoerleiding schoon gehouden? d Is dit filter schoon genoeg om voldoende lucht door te laten? e Welke functie heeft deze luchtaanvoerleiding nog meer? pulsatiecurve De pulsatiecurve De afstelling van een drukwisselingssysteem kan weergegeven worden met een pulsatiecurve. Dit is een grafiek waarmee het vacuümverloop in de pulsatieruimte weergegeven wordt, en daarmee indirect ook de beweging van de tepelvoering. Een alternatief drukwisselingssysteem geeft twee pulsatiecurves. 24 DE MELKMACHINE

25 vacuüm linker tepelhouders rechter tepelhouders tijd a b c d a b c d Fig Vacuümverloop in de pulsatieruimte van de tepelhouder (alternatief) Tijdens de a-fase neemt het vacuüm in de pulsatieruimte toe (wordt de lucht eruit gezogen). Tijdens de b-fase blijft het vacuüm even constant op maximumniveau. Tijdens de c-fase verdwijnt het vacuüm uit de pulsatieruimte (stroomt er lucht in). Tijdens de d-fase is er even buitenluchtdruk in de pulsatieruimte, om vervolgens weer over te gaan in de a-fase enz. Een lange zuigslag melkt snel, maar geeft een langere belasting van de speen door het vacuüm. Daarom melken de meeste melkinstallaties met een zuigslag die 60 à 65 % beslaat van een volledige pulsatieslag. We spreken dan van een zuigslag/rustslagverhouding van 60:40 of van 65:35. Dit wordt kortweg genoteerd als: Z:R = 60:40 of Z:R = 65:35. Fig De verschuiving in de pulsatiecurve door verandering van de Z:R verhouding, bij gelijk blijvende pulsatiesnelheid van 50 pulsaties per minuut Z:R 50:50 60:40 70:30 a in % van de cyclustijd b c d Door verandering van de Z:R bij gelijk blijvend aantal pulsaties per minuut treedt een verandering op in de pulsatiecurve. De pulsatiecurve verandert ook wanneer het aantal pulsaties per minuut verandert en de Z:R gelijk blijft. ONDERDELEN VAN DE MELKMACHINE 25

26 Melkvoerend gedeelte We bespreken vervolgens de onderdelen van het melkvoerend gedeelte. De melkklauw De melkklauw bestaat uit het melkverzamelgedeelte en het luchtverdeelstuk. Het luchtverdeelstuk hoort bij het vacuümvoerend gedeelte. Aan het melkverzamelstuk zitten aan de bovenkant de vier korte melkslangen van de tepelhouders gemonteerd, en aan de voorkant de lange melkslang. In het melkverzamelgedeelte zit vaak een kraan waarmee je het vacuüm onder de spenen af kunt sluiten. Hiervoor kun je echter ook een knipsluiting of een automatische slangafsluiter in de lange melkslang gebruiken Het melkverzamelgedeelte Als je een beetje lucht achter de melk aan laat zuigen, zal de melk sneller afgevoerd worden. Daarom zit er een klein luchtgaatje in het melkverzamelstuk. Dit gaatje laat tijdens het melken ongeveer 10 liter lucht per minuut binnen. a Hoe wordt op je praktijkbedrijf het vacuüm onder de speen afgesloten om het melkstel af te nemen als de koe uitgemolken is? b Zit het luchtgaatje boven of onder in het melkverzamelstuk? c Wat zal er gebeuren als dit gaatje verstopt raakt? d Hoe maak je op je praktijkbedrijf het luchtgaatje open wanneer dit verstopt raakt tijdens het melken? De luchtafscheider Vanuit de melk(transport)leidingen komen melk en lucht in de luchtafscheider terecht. In deze glazen of roestvaststalen luchtafscheider valt de melk onderin en wordt de lucht aan de bovenzijde naar de vacuümleiding afgezogen. De melk en de lucht worden hier dus van elkaar gescheiden. Ook de luchtafscheider is een grens tussen het vacuümvoerend gedeelte en het melkvoerend gedeelte. Schoolopdracht 1.21 overloopbeveiliger Overstromende luchtafscheider Aan de bovenkant van de luchtafscheider zit de verbinding met de vacuümleiding. In deze verbinding is de overloopbeveiliger opgenomen. Met een overloopbeveiliger kun je voorkomen dat er melk of reinigingswater in de vacuümleiding komt wanneer in een noodgeval de luchtafscheider overstroomt. In de overloopbeveiliger bevindt zich namelijk een drijver die de verbinding naar de vacuümleiding afsluit als het vloeistofniveau te hoog wordt. a Wat zal er met het vacuüm in de luchtafscheider en de melkleiding gebeuren als tijdens het melken de overloop in werking treedt? b Wat zal er dan met de melkstellen gebeuren die onder de koeien hangen? c Wat zal er met het vacuüm in de luchtafscheider en de melktransportleiding gebeuren als tijdens het melken de overloop in werking treedt? d Wat zal er dan met de melkstellen gebeuren die onder de koeien hangen? 26 DE MELKMACHINE

27 Fig Luchtafscheider met opgebouwde overloopbeveiliger melkpomp schakelsysteem De onderzijde van de luchtafscheider is verbonden met de melkpomp, die de luchtafscheider steeds bijna leegpompt. Meestal is dit een centrifugaalpomp, in enkele gevallen een verdringerpomp. De melkpomp is voorzien van een start-stopsysteem dat geschakeld wordt afhankelijk van de hoeveelheid melk in de luchtafscheider. Dit schakelsysteem voorkomt het zogenoemde blinddraaien van de melkpomp. Er zijn verschillende schakelsystemen: elektroden-, vlotter- en gewichtsschakeling Plaats van de luchtafscheider Om de melk(transport)leidingen zo kort mogelijk te houden is de luchtafscheider vaak in de melkput geplaatst. a Waar is de luchtafscheider op je praktijkbedrijf geplaatst? b Is er dus sprake van een lange of een korte melk(transport)leiding? c Van welk materiaal is de luchtafscheider op je praktijkbedrijf gemaakt? d Hoeveel en welke leidingen zijn op de luchtafscheider aangesloten? e Welk soort schakelsysteem is er voor de melkpomp toegepast? De persleiding Er wordt dus steeds een hoeveelheid melk weggepompt zonder dat daar lucht bij wordt ingesloten. De melkpomp perst de melk door de persleiding naar de melktank. In deze persleiding zit geen vacuüm. Vlak na de melkpomp zit namelijk een ONDERDELEN VAN DE MELKMACHINE 27

28 terugslagklep terugslagklep in de persleiding. Deze moet voorkomen dat de melk door het vacuüm via de melkpomp weer teruggezogen wordt zodra de melkpomp stopt. De terugslagklep is vaak weggewerkt in een koppeling in de persleiding vlak achter de melkpomp filter De persleiding Onderaan de persleiding zit op het laagste punt een aftapmogelijkheid voor melk en reinigingswater. Deze aftap moet je opendraaien of gaat automatisch open wanneer het vacuüm wegvalt. In een bepaald gedeelte van de persleiding moet je het filter plaatsten. Er zijn verschillende filterafmetingen. a Hoe moet je het laatste reinigingswater uit de persleiding en luchtafscheider op je praktijkbedrijf aftappen? b Wanneer moet je dit doen en waarom moet je dit doen? c De filtermaat staat doorgaans op de filterdoos vermeld. Welke filtermaat (lengte en diameter) moet je doorgeven wanneer je nieuwe moet bestellen? Vacuüm-/spoelleiding lucht af te voeren naar de vacuümleiding water aanvoeren naar de meetglazen en spoelstellen Bij de melkmachines met meetglazen en transportleiding maak je gebruik van een vacuüm-/spoelleiding. Op deze leiding zitten de meetglazen en de spoelstellen aangesloten. Tijdens het melken sluit je deze leiding aan op de vacuümleiding. Ze heeft dan de functie van vacuümleiding. De meetglazen worden dus onder vacuüm gehouden door via de vacuüm-/spoelleiding de lucht af te voeren naar de vacuümleiding en vacuümpomp. De spoelstellen zijn dan afgesloten. Tijdens de reiniging verbreek je de verbinding met de vacuümleiding. De leiding moet dan in omgekeerde richting water aanvoeren naar de meetglazen en spoelstellen en is dan dus spoelleiding. Vandaar de dubbele naam vacuüm-/spoelleiding. Spoelleiding water aanvoer naar de melkstellen Een spoelleiding met spoelstellen kom je doorgaans alleen tegen bij de melkmachines met een melkleiding, soms echter ook bij een melkmachine met melkmeetglazen. De spoelleiding wordt tijdens de reiniging gebruikt voor water aanvoer naar de melkstellen. Tijdens het melken wordt de spoelleiding niet gebruikt. Schoolopdracht 1.24 Vragen a Een melkmachine moet goed kunnen melken en goed kunnen... Wat moet een melkmachine nog meer goed kunnen? b In welke vier categorieën kun je de melkmachine-onderdelen verdelen? c Welke van deze vier wordt alleen tijdens de reiniging gebruikt? d Noem enkele plaatsen waarlangs lucht de melkmachine binnen stroomt tijdens het melken? e Welk type melkmachine werkt doorgaans met het hoogste vacuüm? f Op welke twee plaatsen in de melkmachine komen het vacuümvoerend en melkvoerend gedeelte bij elkaar? g Tijdens welke slag geeft de speen melk af? 28 DE MELKMACHINE

29 h i j k Tijdens deze slag maakt de drukwisselaar verbinding tussen de pulsatieruimte en Welk woord ontbreekt hier? In welke leiding van de melkmachine zit geen vacuüm? Welke leiding van de melkmachine heeft een dubbele naam en waarom? Waarom mag je geen melkresten in een melkinstallatie achterlaten? 1.3 Hulpapparatuur bij het melken Toen Harm het type melkstal achter de naam van de stagebieders zag staan, wist hij het wel. Die met de 2 x 3 open tandem dacht hij. Dan zijn er lang niet zo veel melkstellen en heb je het tijdens het melken niet zo druk als in een 2 x 6 zij-aan-zij. Waar Harm even niet aan gedacht had was dat er in de 2 x 3 open tandem geen automatische afname was geïnstalleerd en dat de hekken handmatig open en dicht moesten worden gedaan. De voortschrijdende techniek leidt tot ontwikkeling van technische hulpmiddelen. Je kunt de melkmachine aanvullen met hulpapparatuur die het melken vlotter en vollediger laat verlopen en/of bepaalde handelingen van de melker overneemt. Zo kan de melker nog meer melkstellen bedienen en worden de installaties steeds groter. Melkslanggeleiding Om een koe vlot en volledig uit te melken moet je het melkstel goed onder de koe hangen. Er mogen geen spenen worden afgekneld en het gewicht van het melkstel moet op de juiste wijze over alle vier de spenen verdeeld zijn. Fig Melkslanggeleider 1.25 Melkslanggeleiders Door de lange melkslang in een melkslanggeleider te bevestigen kun je het melkstel in een goede positie dwingen. Op deze manier kun je alle vier kwartieren meer gelijktijdig uitmelken, en zal de koe vlotter en vollediger uitgemolken worden. Indien melkslanggeleiders aanwezig zijn: HULPAPPARATUUR BIJ HET MELKEN 29

30 a b c d Waarom maakt je praktijkbegeleider gebruik van melkslanggeleiders? Kun je de melkslanggeleider in hoogte instellen? Zit de lange melkslang constant aan de geleider bevestigd, of moet je de melkslang steeds weer inhaken? Is de melkslanggeleider makkelijk in gebruik of vind je het een lastig ding? Indien er geen melkslanggeleiders aanwezig zijn: e Aan welke spenen hangt het meeste gewicht van het melkstel tijdens het melken? f Hoe zou je dit willen veranderen? g Is er voldoende ruimte tussen de koeien voor een melkslanggeleider? h Waarom worden er op je praktijkbedrijf geen melkslanggeleiders gebruikt? Stimulatieapparatuur prikkel voor de melkafgifte Om sneller te kunnen werken, laten steeds meer melkveehouders het voorstralen achterwege. Hiermee vervalt echter een belangrijke prikkel voor de melkafgifte. Volgens sommige melkmachinefabrikanten kan dit opgevangen worden door stimulatieapparatuur. Deze apparatuur verhoogt het aantal pulsaties tot puls/min direct na het aansluiten van het melkstel. Hierdoor gaan de tepelvoeringen vibreren, hetgeen een prikkel moet opleveren die de melkafgifte stimuleert. Na ongeveer een minuut gaat de drukwisselaar over op het normale aantal pulsaties per minuut voorstralen Voorstralen Met de hand een paar stralen melk uit de spenen knijpen voordat je het melkstel aansluit, noemen we voorstralen. a Wat zijn volgens jou de belangrijkste redenen om koeien tijdens het melken voor te stralen? b Waarom wordt er (niet) voorgestraald op je praktijkbedrijf? c Waarom vind je dat (g)een goede reden? d Vind je dat de melkkoeien de melk vlot laten schieten nadat je een melkstel hebt aangesloten? Melkstopapparatuur en afneemapparatuur blindmelken Tijdens het melken daalt het vacuüm onder de speen omdat er melk in de klauw en slangen komt. Tijdens het melken is het vacuüm onder de speen dus veelal lager dan het bedrijfsvacuüm. Echter, als een koe uitgemolken is en de slangen leeg zijn, zal het volle bedrijfsvacuüm op de speen inwerken. Dit noemen we blindmelken. Met melkstop- of afneemapparatuur kun je blindmelken voorkomen. Melkstroomindicator Bij melkstopapparatuur en afneemapparatuur heb je een melkstroomindicator nodig. De melkstroomindicator bepaalt namelijk wanneer een koe uitgemolken is en geeft vervolgens een signaal aan de melkstop- of afneemapparatuur. Een koe wordt als 0,2 kg/min uitgemolken beschouwd wanneer de regelmatige melkstroom kleiner is dan 0,2 kg/min. Dit moment kan vastgesteld worden door de melkstroomindicator. Er zijn verschillende typen melkstroomindicatoren te onderscheiden: niveau-indicator: met behulp van elektroden, met behulp van een vlotter; 30 DE MELKMACHINE

31 geleidbaarheidindicator; elektronische melkmeters. Fig Melkstroomindicator met vlotter Melkstopapparatuur Melkstopapparatuur zet na het melken van de koe de pulsator stil. En wel zodanig dat in de tepelhouders rustslag heerst. Het melkstel blijft echter wel aangesloten. Omdat er niet meer gemolken wordt, hoef je het melkstel niet direct af te nemen. Er zijn ook melkmachines die het vacuüm in het melkstel verlagen en het aantal pulsaties verminderen wanneer de koe uitgemolken is. Omdat je minder haast hebt om het melkstel af te nemen kun je enkele melkstellen extra bedienen en gaat het melken van de veestapel dus sneller. HULPAPPARATUUR BIJ HET MELKEN 31

32 Fig Schema van automatische afneemapparatuur Afneemapparatuur Door deze apparatuur wordt na het melken van de koe het melkstel automatisch afgenomen. In grote lijnen komt het principe op het volgende neer. De afneemapparatuur bestaat uit een cilinder met daarin een zuiger. Aan deze zuiger is een nylonkoord bevestigd waarvan het andere einde is verbonden met de melkklauw. Op het signaal van de melkstroomindicator wordt de afnamecilinder onder vacuüm gebracht en wordt het vacuüm in het melkstel weggenomen. De zuiger trekt het koord aan en het melkstel wordt afgenomen Blindmelken Melken is een belasting voor de speen. Natuurlijk is een speen zo gebouwd, dat eraan gezogen kan worden, maar dit moet niet langer duren dan nodig is. Door blindmelken wordt de speen overbodig belast omdat: de belasting langer duurt dan strikt noodzakelijk is; de speen belast wordt met het bedrijfsvacuüm. a b c d Hoe wordt blindmelken op je praktijkbedrijf voorkomen? Hoeveel seconden is de melkafgifte door de koe al gestopt wanneer het melkstel afgenomen wordt? Wat is het verschil tussen de kleur en de vorm van de spenen voor en na het melken? Krijg je door de kleur en vorm van de spenen de indruk dat de spenen overbelast worden? Om blindmelken te voorkomen en lichamelijke en geestelijke belasting te verminderen wordt melkstop- of afneemapparatuur aanbevolen wanneer je: op de grupstal met meer dan drie melkstellen melkt; in een doorloopmelkstal met meer dan 6 à 8 standen melkt. 32 DE MELKMACHINE

33 Wanneer je meer melkstellen en/of hulpapparatuur gaat plaatsen, wordt het totale luchtverbruik van je melkinstallatie groter. De vacuümpompcapaciteit en de diameter van de leidingen moeten hier wel geschikt voor zijn. Melkstroomgestuurd melken drukwisselaars regelbaar Schoolopdracht 1.28 Bij de melkmachines met dit systeem zijn de drukwisselaars regelbaar tijdens het melken. De instelling van de drukwisselaar is afhankelijk van de melksnelheid van de koe. Geeft een koe de melk snel af, dan geeft de drukwisselaar een langere zuigslag en meer pulsaties per minuut. Op deze manier wordt elke koe op haar eigen manier gemolken. De melksnelheid wordt in zo'n situatie gemeten door een elektronische melkmeter. Hulpapparatuur a Inventariseer met behulp van de tabel hoeveel procent van de praktijkbedrijven melkslanggeleiders, stimulatieapparatuur, melkstopapparatuur, automatische afname of melkstroomgestuurd melken toepassen Soort hulpapparatuur Aantal bedrijven In % van totaal aantal bedrijven melkslanggeleiders simulatieapparatuur melkstopapparatuur automatische afname melkstroomgestuurd melken totaal aantal bedrijven b Welke hulpapparatuur wordt dus het meest op de praktijkbedrijven toegepast? Schoolopdracht 1.29 Vragen a Wat bedoelen we met: een melkstel moet goed onder een koe hangen? b Wanneer wordt een koe door apparatuur als uitgemolken beschouwd? c Een koe hoeft dan nog niet uitgemolken te zijn. Geef daar een voorbeeld van. d Wat is blindmelken? HULPAPPARATUUR BIJ HET MELKEN 33

34 1.4 Automatisering bij het melken Boer Pieters is een druk baasje. Naast zijn taken als veehouder heeft hij verschillende bestuursfuncties, hobby's en een grote vrienden- en familiekring. Dit vergt allemaal veel tijd. Omdat hij niet veel tijd heeft om tussen zijn koeien door te lopen en hij vaak haast heeft met melken, kent hij zijn koeien niet zo goed. Hij merkt dan ook niet altijd snel de bijzonderheden op. De vruchtbaarheid-/ziektekaart vertoont dan ook veel hiaten en de veearts moet nogal eens komen om een zieke koe te behandelen. Iemand die zijn koeien goed kent en voldoende tijd neemt/heeft voor zijn koeien, ziet doorgaans vlot afwijkingen in de productie, gezondheid en/of vruchtbaarheid van de koe. Maar afwijkingen opmerken is niet alleen een kwestie van de tijd nemen. Meten is weten. Met behulp van sensoren kan de melker metingen verrichten aan de koe Metingen Metingen die automatisch verricht kunnen worden en die iets over de koe vertellen, zijn metingen van: de melkgift; de melktemperatuur; de melkgeleidbaarheid; de koeactiviteit; het koegewicht. a b c d e Geef voor elk van deze metingen aan over welke eigenschap van de koe die meting iets zegt? Welke metingen worden op je praktijkbedrijf verricht? Waarom worden deze metingen verricht? Als je praktijkbedrijf geen metingen verricht tijdens het melken, hoe wordt je praktijkbegeleider dan over de eigenschappen van de koe geïnformeerd? Waarom doet je praktijkbegeleider dit niet met metingen door sensoren? Apparatuur sensoren procescomputer bedieningspanelen Om tijdens het melken metingen te verrichten heb je sensoren nodig. Om de gegevens van de metingen te verwerken heb je een procescomputer nodig. Om de melker over de metingen te informeren heb je bedieningspanelen nodig. Sensoren Je kunt gebruik maken van de volgende sensoren: 1 automatische koeherkenning in de melkstal; 2 melkmeters; 3 temperatuurmeters; 4 activiteitmeters; 5 geleidbaarheidsmeters. 34 DE MELKMACHINE

35 Automatische koeherkenning in de melkstal Handmatige koeherkenning vergt (te) veel tijd en aandacht van de melker. Daarom is het mogelijk de koeien te laten herkennen door: koeherkenning per stand: op elke koestand is een herkennings-unit aanwezig; doorloopherkenning: de koeien lopen aan het begin van de melkstal door een poortje waarin ze herkend worden. In beide gevallen moet de koe een transponder met zich mee dragen om herkend te worden. Fig Halstransponders voor automatische koeherkenning Melkmeters Met behulp van elektronische melkmeters kun je meteen zien of een koe evenveel melk heeft gegeven als de vorige keer. Is dit niet het geval, dan word je gewaarschuwd. Er zijn twee typen melkmeters te onderscheiden: melkmeetglas met melkmeter. Dit type melkmeter kom je tegen in een melkmachine met meetglazen en transportleiding. De melk wordt in het meetglas opgevangen en de hoeveelheid wordt elektronisch bepaald. doorstroommelkmeter. Dit type melkmeter kom je tegen in een melkmachine met een melkleiding. De melk stroomt via de melkmeter direct in de melkleiding. Terwijl het door de melkmeter stroomt, wordt de hoeveelheid gemeten Melkproductiemeting Wanneer je de melkmeters voor de officiële melkcontrole wilt gebruiken, moeten de melkmeters een internationale goedkeuring hebben en moet je ze jaarlijks laten controleren. a Op welke manier wordt op je praktijkbedrijf de productie gemeten voor de officiële melkcontrole? b Van hoeveel procent van de melkkoeien kent je praktijkbegeleider de melkproductie? c Hoe groot zal een afwijking in de melkproductie zijn voordat het je praktijkbegeleider opvalt? d Waarom heeft je praktijkbedrijf (geen) elektronische melkmeting? AUTOMATISERING BIJ HET MELKEN 35