PERSDOSSIER OUDERENMISHANDELING juni 2008

Transcriptie

1 PERSDOSSIER OUDERENMISHANDELING juni 2008 Redactie: Maria van Bavel (MOVISIE), Mirjam van Dongen (LPBO) en Theo Royers (Vilans). Registratie ouderenmishandeling 2007 Hulpverleners spelen een belangrijke rol bij de signalering van ouderenmishandeling. Bijna driekwart van de meldingen was afkomstig van een professional zoals een ouderenadviseur, arts, wijkverpleegkundige, thuiszorgmedewerker of politie. In 12% van de gevallen deed het slachtoffer zelf een melding en in 10% deden andere familieleden de melding. De registratie van de meldingen ouderenmishandeling over het jaar 2007 is afkomstig van meldpunten en consultatienetwerken uit de volgende regio s en gemeenten: Groningen, Stadskanaal, Winschoten, Vlagtwedde, Delfzijl, IJsselvecht, Twente, Gelderse Vallei, Tiel, ASHG Gelderland, stad Utrecht, West-Friesland (=Hoorn en Enkhuizen), Zaanstreek-Waterland, Midden- Kennemerland, Zuid-Kennemerland, Gouda, Den Haag, Delft, Dordrecht, Rotterdam, Zuid-Holland Noord, Hollands Midden, Walcheren, Eindhoven/De Kempen, Midden-Brabant, West-Brabant en Zuid-Limburg Veel regio s en gemeenten hebben geen gegevens aangeleverd, o.a. Friesland, Drenthe, Flevoland, provincie Utrecht, regio Enschede, delen van Noord-Holland, Amsterdam, enkele Zeeuwse regio s en het noorden en midden van Limburg. Dit betekent dat er sprake is van onderrapportage; de cijfers die hieronder vermeld zijn, maken slechts een deel uit van het totaal aantal gevallen van ouderenmishandeling. Daarnaast vindt er ook een andere vorm van onderrapportage plaats, want steeds meer hulp- en zorgverleners herkennen ouderenmishandeling in een vroeg stadium en ondernemen daartegen preventieve acties of plegen effectieve interventies, waardoor het niet tot een melding komt. In totaal zijn er 366 meldingen binnengekomen bij de bovengenoemde meldpunten. Melder In 274 situaties is bekend wie de melding deed. In 12% van de gevallen heeft het slachtoffer zelf een melding gedaan en in 10% deden andere familieleden de melding. In 73% van de gevallen was de melding afkomstig van een professional, zoals een ouderenadviseur, arts, wijkverpleegkundige, thuiszorgmedewerker en politie. 5% van de meldingen kwamen binnen op een andere wijze. Geslacht Net als de afgelopen jaren is mishandeling van ouderen veel vaker gericht op vrouwen. Uit de registratie 2007 blijkt dat 74% van de slachtoffers van ouderenmishandeling een vrouw is. 1

2 Leeftijd Leeftijd % % % 20% % 35% 31% % 48% 41% 90-plus 7% 6% 8% Woonsituatie Van 205 meldingen is de woonsituatie van het slachtoffer bekend. De meeste slachtoffers woonden met een familielid samen: 49% woonde met een partner, 7% met een kind of kleinkind, 2% met andere familieleden. 34% van de slachtoffers woonde alleen en 8% intramuraal. Soort Van de zes vormen van ouderenmishandeling scoort psychische mishandeling het hoogst (37%). Ook lichamelijke mishandeling (31%) en financiële uitbuiting (27%) scoren hoog. Daarna volgen verwaarlozing (11%), schending van rechten (9%) en seksueel misbruik (1%). Relatie pleger slachtoffer In 274 gevallen is bekend hoe de relatie tussen het slachtoffer en de pleger is. De plegers van ouderenmishandeling zijn volgens de meldingen vooral te vinden in direct familieverband: (ex)partner (38%) en (klein)kinderen (45%). Dat is samen 83%. De overige plegers zijn: kennis/buren (5%), familie (5%), beroepskrachten/professionals(7%). Opzet of ontspoorde zorg Van 231 meldingen is bekend of er sprake is geweest van opzettelijke mishandeling of ontspoorde zorg. In 74% van de gevallen ging het om opzet en in 26% betrof het ontspoorde zorg. 2

3 Wat kunt U doen? Praktisch elke gemeente in Nederland heeft een contactadres en telefoonnummer om informatie te krijgen over ouderenmishandeling of om een melding te doen. Deze adressen staan op de website Ouderenmishandeling, die aldus te bereiken is: en vervolgens Meldpunten Ouderenmishandeling aanklikken. Ook de ouderenhulplijn geeft de mogelijkheid om een vertrouwelijk gesprek te voeren over ouderenmishandeling. Er zit altijd iemand klaar achter de telefoon, 7 dagen per week en 24 uur per dag biedt de Ouderenhulplijn een luisterend oor: (5 cent per minuut). Ouderenmishandeling komt voor in alle lagen van de bevolking Naar schatting krijgen jaarlijks meer dan ouderen in Nederland te maken met ouderenmishandeling. Ouderenmishandeling is een relatief onbekend maatschappelijk probleem waar nog steeds een taboe op rust. Vaak zijn bewuste mishandeling, seksueel misbruik en financiële uitbuiting in het spel. Soms gaat het om uit de hand gelopen mantelzorg. In ruim driekwart van de gevallen is ouderenmishandeling gericht op vrouwen rond de tachtig jaar. Deels is ouderenmishandeling vergelijkbaar met mishandeling bij andere groepen zoals kindermishandeling en partnergeweld. Vaak speelt het probleem al langer. Maar bij oudere mensen gaat het ook vaak om ontspoorde zorg. Partners of andere familie die uit onmacht en overbelasting overgaan tot lichamelijk geweld of bijvoorbeeld psychische vernedering, zegt van Dongen, voorzitter van het Landelijk Platform Bestrijding Ouderenmishandeling. Plegers zijn vooral familieleden, met name partners, kinderen, kleinkinderen, neven en nichten. Ik kom het regelmatig tegen, zegt Martin Quaak, ouderenadviseur in Utrecht-west: Het gaat vaak om financiële uitbuiting. Kwetsbare en afhankelijke ouderen kunnen hun eigen zaken niet meer behartigen. Ze krijgen hulp van familieleden of andere bekenden en die maken misbruik van die kwetsbaarheid. Ze pinnen extra geld voor zichzelf of betalen rekeningen via het banknummer van de ouderen. Ik heb zelfs meegemaakt dat een zoon via een T-biljet voor zijn moeder belastinggeld had teruggevraagd en het geld op zijn eigen girorekening liet uitbetalen. Quaak vertelt dat er allerlei gradaties zijn: van gedeeltelijke uitbuiting tot compleet financieel uitkleden. Zo moest een weduwe, die hij ondersteunt, een schuldsaneringtraject in, omdat haar zoon langdurig misbruik van de situatie had gemaakt. Mishandeling is niet altijd een losstaand feit, meent Quaak: Het uit zich dan op meerdere terreinen. Er is niet alleen sprake van dreiging en chantage, maar ook van lichamelijk geweld en tegelijkertijd wordt het huis leeggehaald en de spulletjes verkocht. In dat soort gevallen is er sprake van een langdurig probleem in de relatie tussen ouders en hun kinderen. En moeders doen geen aangifte, ze verdragen liever het geweld, dan dat ze hun kind de deur uitzetten. Om die reden maken de Utrechtse ouderenadviseurs een onderscheid tussen enkelvoudige en meervoudige problemen. Als ze in hun praktijk enkelvoudige problemen tegenkomen, dan kunnen ze dat meestal wel zelf oplossen samen met de cliënt. Maar als de omstandigheden, waarin de mishandelingen plaatsvinden complex zijn, dan is casemanagement broodnodig. Quaak: Bij complexe gevallen is de inzet van casemanagers noodzakelijk, want dat vraagt nogal wat afstemming tussen allerlei disciplines en dat kunnen wij als ouderenadviseurs niet bieden. Ouderenmishandeling komt voor in alle lagen van de bevolking, dat is de ervaring van Martin Quaak: In mijn werkgebied zit ook een gegoede buurt, daar gebeurt het ook en datzelfde geldt voor allochtone families. Veel allochtone oudere vrouwen kennen de Nederlandse taal niet en weten niet hoe de pinpas werkt. Quaak schat dat 10 tot 25 % van de Berberse oudere vrouwen te maken hebben met huiselijk geweld. Sahir Adsiz herkent de bevindingen van Martin Quaak: Ik werk vooral met mensen van Turkse afkomst en kom spanningen en geweld regelmatig tegen. Hij heeft nu te maken met een oudere patiënt, die bedreigd en mishandeld wordt 3

4 door zijn twee zonen; één van hen is verslaafd en eist voortdurend geld op. Als hij geen geld geeft, krijgt hij een aframmeling. Adsiz werkt als zorgconsulent bij verschillende huisartsenpraktijken. Hij ondersteunt als tolk en intermediair de medische, verpleegkundige en diëtistenspreekuren en houdt daarnaast zelfstandig spreekuur, waarin voorlichting en vraagverheldering plaatsvindt. En verder organiseert hij groepsvoorlichting over allerhande gezondheidsvraagstukken. Onder allochtonen neemt ouderenmishandeling vaak de vorm aan van psychische mishandeling. Zo zetten de kinderen hun ouders onder geestelijke druk, maar ook relatiegeweld tussen partners komt regelmatig voor. Adsiz noemt een voorbeeld: De man verbiedt zijn vrouw om haar familie te bezoeken of hen te ontvangen. Of de vrouw krijgt geen geld of mag geen uitgaven doen. Volgens Sahir Adsiz is het noodzakelijk om het probleem van ouderenmishandeling bespreekbaar te maken in de eigen taal en in eigen kring. Het onderwerp is een absoluut taboe en niet alleen de taal vormt een barrière om het onderwerp op tafel te krijgen, ook de culturele achtergrond en de tradities spelen een grote rol. Staatssecretaris Bussemaker over ouderenmishandeling Tijdens het plenair debat in de Tweede kamer over ouderenbeleid hebben Kamerleden vragen gesteld over de campagne STOP Ouderenmishandeling. De staatssecretaris reageerde hierop schriftelijk: Ik onderneem rond de bestrijding van ouderenmishandeling de volgende twee acties. Ik heb Vilans, MOVISIE en de ambassadeur ouderenmishandeling gevraagd om een voorstel op te stellen voor de structurele inbedding van de resultaten van de campagne. Binnenkort verwacht ik dit voorstel, waarna ik een besluit neem over de financiering daarvan. Daarnaast wil ik ouderenmishandeling meenemen in de aanpak voor hulpverlening en opvang van slachtoffers van geweld in afhankelijkheidsrelaties zoals ik die heb geschetst in mijn brief van 10 december 2007, Beschermd en weerbaar. Ik denk hierbij aan koppeling met de Advies- en steunpunten huiselijk geweld. Met deze trajecten wil ik bewerkstelligen dat er in Nederland een landelijk dekkend netwerk van contactadressen voor ouderenmishandeling is. Campagne STOP Ouderenmishandeling Eind 2005 verzocht het ministerie van VWS aan NIZW Zorg (inmiddels Vilans) om een stimuleringsplan te ontwikkelen. Dit plan kreeg de vorm van een campagne: de Campagne STOP ouderenmishandeling, waarin het Landelijk Platform Bestrijding Ouderenmishandeling, TransAct (nu: MOVISIE) en NIZW Zorg (nu: Vilans) hun krachten bundelden. De voornaamste doelstelling van deze campagne was het gemeentelijk en regionale beleidsniveau te sensibiliseren. De campagne had twee concrete doelen: zorg dragen voor een effectieve verspreiding van de brochure met de titel Je ziet het pas als je het gelooft. een landelijke dekking (minimaal 90%) van gemeentelijke aanspreekpunten, waar publiek en professionals terecht kunnen voor informatie en eventuele doorverwijzing naar ter zake kundige hulpverleners op het gebied van ouderenmishandeling. Inmiddels is de campagne succesvol afgesloten. De brochure is ruim en op strategische wijze verspreid. Daarnaast is het aantal Nederlandse gemeenten met een aanspreekpunt voor informatie en doorverwijzing tijdens de campagneperiode toegenomen van 32% (150 gemeenten) naar 94% (416 gemeenten). Bovendien heeft het campagneteam daarmee goed zicht gekregen op huidige stand van zaken met betrekking tot de bestrijding van ouderenmishandeling in Nederland. Een belangrijke succesfactor voor de campagne is de benoeming van een ambassadeur in de persoon van Mirjam van Dongen gebleken, die stad en land afreisde om te pleiten voor een aanpak van ouderenmishandeling dicht bij huis, een regionale aanpak dus. Mirjam van 4

5 Dongen is tevens voorzitter van het Landelijk Platform Bestrijding Ouderenmishandeling en verder werkzaam bij De Grote Rivieren, een Ggz-organisatie in Zuid-Holland-zuid. Hulpverleners komen in actie Ouderenmishandeling is een maatschappelijke misstand, die maar heel langzaam de weg naar de openbaarheid vindt. Ongeloof en ontkenning dragen daar zeker aan bij, maar evenzo belangrijk is dat het meeste geweld tegen ouderen onzichtbaar is. Het geweld vindt achter de voordeur plaats en wordt veelal gepleegd door mensen die heel nabij staan: partners, kinderen, buren, kennissen of hulpverleners. En zij doen hun mond niet open. Ruim honderd duizend ouderen in Nederland krijgt jaarlijks op de een of andere manier te maken met mishandeling. Ze worden onder druk gezet om hun testament te wijzigen, hun bankboekje wordt geplunderd, ze worden geknepen en geslagen, ze krijgen te weinig eten en drinken of te eenzijdig voedsel, ze mogen geen contact buitenshuis hebben, ze worden uitgescholden, bedreigd en beledigd en soms ook worden ze verkracht of op andere wijze seksueel misbruikt. In bijna elke Nederlandse gemeenten is er adres en een telefoonnummer waar men ouderenmishandeling kan melden. Als een melding binnenkomt, ondernemen gespecialiseerde hulpverleners vervolgens actie om het probleem aan te pakken. Deze hulpverleners werken meestal in netwerkverband met andere hulpverleners. Het is goed dat deze adressen er zijn, want daders en slachtoffers houden meestal hun mond en omstanders (zoals verre familieleden of buren) hebben het vaak niet in de gaten. Dienstverleners echter zijn zich steeds meer bewust van de signalen van ouderenmishandeling en trekken daarom steeds vaker aan de bel. Dit blijkt in de praktijk ook zo te werken, want in 80% van de gevallen is de melding afkomstig van beroepskrachten zoals politieagenten, medewerkers van de woningbouwvereniging, (wijk)verpleegkundigen, helpenden of ziekenhuismedewerkers. De Europese Commissie en Ouderenmishandeling Maandag 17 maart organiseerde de Europese Commissie in Brussel een symposium over ouderenmishandeling. Hoofddoel was om ouderenmishandeling op de Europese en nationale agenda s te plaatsen. Ministers, ambtenaren, vertegenwoordigers van Niet-gouvernementele Organisaties (Ngo s) en van organisaties die ouderenmishandeling bestrijden, waren aanwezig. Commissaris Spidla sprak zijn zorgen uit over de toename van ouderenmishandeling in Europa en riep nationale en regionale overheden en organisaties op tot actie. Hij presenteerde tevens een discussienota over dit onderwerp als steun van de Europese Unie aan de nationale overheden. Ook Nederland was vertegenwoordigd. Mirjam van Dongen, ambassadeur van de campagne STOP Ouderenmishandeling, vertelde over de Nederlandse stand van zaken. Daarnaast presenteerde de Commissie een korte film over de bestrijding van ouderenmishandeling in Tsjechië, Engeland en Nederland. De Nederlandse campagne STOP Ouderenmishandeling wordt in de nota een goed voorbeeldproject genoemd. Werkdocument: Naar methodisch handelen bij ouderenmishandeling 5

6 Dit werkdocument is gericht op aandachtsfunctionarissen ouderenmishandeling. Het MOVISIE-document bestaat uit drie delen. Het eerste deel beschrijft de systematiek in de hulpverlening rond en bij ouderenmishandeling. Ook allerlei mogelijke interventies komen daarbij aan de orde. In het tweede deel wordt een verbinding gelegd tussen casuïstiek en de modellen uit het eerste deel. Het derde deel is een reflectie op de zoektocht naar methodieken die op dit moment worden gebruikt. De bijlage besteedt aandacht aan juridische trajecten. Nieuwe Vilans-brochure over ouderenmishandeling Mishandeling van ouderen komt veel vaker voor dan menigeen denkt. Maar liefst vijf procent van alle 65- plussers is slachtoffer. De nieuwe Vilans-brochure 'Verborgen leed, herkennen en signaleren van ouderenmishandeling' helpt verzorgenden ouderenmishandeling te herkennen en biedt een aantal praktische tips over wat zij kunnen doen als ze een vermoeden hebben van mishandeling. De brochure kost 12,50. Meer informatie en bestellen. Ouderenmishandeling in de gemeente Op elke ouderen in een gemeente hebben gemiddeld 280 te maken met lichte tot ernstiger vormen van ouderenmishandeling, waarvan: bij 104 sprake is van financieel misbruik en bij 50 van verwaarlozing; 210 vrouwen en 70 mannen; de leeftijd meestal ligt tussen de 80 en 85 jaar; 101 alleen wonen en 179 in gezinsverband. Van elke 100 ouderen met dementie krijgen gemiddeld 10 te maken met fysiek geweld en 30 met verbaal geweld. 6