Factsheet. Ouderenmishandeling. Gelderland-Zuid. Feiten en aanpak

Transcriptie

1 Gelderland-Zuid Factsheet Ouderenmishandeling Feiten en aanpak

2 Ouderenmishandeling Ouderen zijn vaker afhankelijk van de hulp en ondersteuning van mensen in hun omgeving. Dit wordt geboden door familie, vrienden, buren of professionals. Deze afhankelijkheid maakt hen kwetsbaar. Het komt voor dat ouderen slachtoffer worden van psychische of fysieke mishandeling. In dat geval spreken we van ouderenmishandeling. Mantelzorgers en professionals kunnen overbelast raken. Soms hebben deze ondersteuners niet genoeg kennis of kunde. Dan is er risico dat de zorg ontspoort en de oudere daar de dupe van wordt. Dit gebeurt niet met opzet, maar kan wel grote gevolgen hebben. Wat is ouderenmishandeling? Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn & Sport definieert ouderenmishandeling als al het handelen of het nalaten van handelen van al degenen die in een terugkerende persoonlijke of professionele relatie met de oudere (iemand van 65 jaar of ouder) staan, waardoor de oudere persoon lichamelijke en/of psychische en/of materiële schade lijdt, en waarbij van de kant van de oudere sprake is van een vorm van gedeeltelijke of volledige afhankelijkheid. 1 Ouderenmishandeling kan dus met opzet of onbewust gebeuren. Het gaat om actief plegen of juist verwaarlozen van behoeften. 2 In het laatste geval herkennen ouderen vaak niet dat ze slachtoffer zijn. Daarbij speelt ook schaamte en angst een rol. 3 Om ouderenmishandeling te voorkomen en verminderen, is meer bekendheid nodig onder professionals (en vrijwilligers) die werken met ouderen. De GGD wil dat zorgverleners, woonconsulenten, vrijwilligers, wijkagenten, ouderenwerkers en relevante partijen zoals notarissen en banken, in staat zijn om risico s en signalen te herkennen. Dan kunnen zij hulp inschakelen. In deze facsheet leest u meer over ouderenmishandeling en wat u kunt doen. Welk vormen zijn er? Er zijn verschillende vormen van ouderen mishandeling. We onderscheiden psychisch geweld, lichamelijk geweld, verwaarlozing, financiële benadeling of uitbuiting, beperking van vrijheid en ongewenste seksuele benadering.

3 Hoe vaak komt het voor? Het aantal ouderen neemt toe en daarmee ook de vraag om zorg en ondersteuning. Er is de laatste jaren steeds meer aandacht voor gerichte monitoring van ouderenmishandeling. Uit de landelijke Gezond heids monitor Volwassenen van 2012 (GGD, CBS & RIVM) bleek dat 0,5% van de Nederlandse ouderen in de afgelopen vijf jaar te maken heeft gehad met huiselijk geweld. Dat zijn ongeveer slachtoffers in ons land. Een eerdere schatting in 1996 duidde op circa ouderen. 4

4 In 2016 heeft GGD Gelderland-Zuid opnieuw de gezondheidsmonitor onder 19+ uitgevoerd. In de enquête werd 65-plussers gevraagd of zij nare gebeurtenissen hebben meegemaakt in hun thuissituatie in het afgelopen jaar. De vragen spitsten zich specifiek toe op vormen van ouderenmishandeling. Grafiek 1 brengt de resultaten in kaart. De percentages op basis van de enquête zijn zeer laag. Psychisch geweld valt op. Het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) concludeerde al eerder dat psychisch geweld de meest voorkomende vorm lijkt. Zij baseren dat op de landelijke cijfers van Grafiek 1: Vormen van ouderenmishandeling 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 Psychisch geweld Lichamelijk geweld Verwaarlozing Financiële benadeling Beperking van vrijheid Ongewenst seksueel benaderd % Gelderland- Zuid Het is aannemelijk dat ouderenmishandeling vaker voorkomt. De enquête van 2012 gingen niet specifiek over ouderenmishandeling. Door de algemene vraagstelling hebben ouderen zichzelf mogelijk niet als slachtoffer herkend. Daarnaast zullen de meest kwetsbare ouderen de enquête vaak niet ingevuld hebben. Zij zijn daarvoor namelijk ook afhankelijk van hulp. Tabel 1: Aantal adviesvragen, meldingen en onderzoeken over ouderenmishandeling bij Veilig Thuis Gelderland-Zuid Veilig Thuis Gelderland-Zuid 2016 (hele jaar) 2017 (t/m kwartaal 3) Adviesvragen Meldingen en adviesvragen Het aantal meldingen en adviesvragen Meldingen in Nederland die specifiek gaan over waarvan financiële uitbuiting 10 8 ouderenmishandeling is gestegen. In 2010 kwamen 855 adviesvragen en meldingen binnen bij de Advies- en Onderzoeken 12 8 Steunpunten Huiselijk Geweld (dit is waarvan financiële uitbuiting 2 4 nu Veilig Thuis). In 2014 ging het om adviesvragen en meldingen. 5 Volgens het SCP is deze stijging vooral het gevolg van een toegenomen bewustzijn bij professionals, en moge vragen, meldingen en onder zoeken lijk ook bij ouderen en hun familie over ouderenmishandeling bij Veilig zelf. In tabel 1 is het aantal advies Thuis Gelderland-Zuid weer gegeven.

5 Aanpak in Gelderland-Zuid Vanaf 2013 wordt in Gelderland-Zuid het project Ouderen in veilige handen uitgevoerd. Uit de eindmeting van de Barometer ouderenmishandeling 6 blijkt dat de bekendheid van ouderenmishandeling bij organisaties in Gelderland- Zuid sinds 2013 is toegenomen. Ook de kennis over het signaleren ervan is toegenomen. 12 procent meer professionals en vrijwilligers geven aan dat zij weten wat zij moeten doen met vermoedens van ouderenmishandeling. De Meldcode, het wettelijk verplichte stappenplan waarin staat hoe hulpverleners ouderenmishandeling kunnen signaleren en melden, is bij professionals beter bekend en zij werken er vaker mee. Veel professionals die de eindmeting invulden hebben behoefte aan een versteviging van de aanpak van ouderenmishandeling. Daarop is in 2015 een vervolg gemaakt met het huidige regionale project. Wat zijn risico s? Movisie maakt onderscheid tussen factoren bij de oudere en bij de pleger 7. Risico s bij de oudere kunnen zijn: (Toenemende) afhankelijkheid van zorg door lichamelijke en geestelijke achteruitgang. De afhankelijkheid kan ook financieel of emotioneel zijn. Uit de gezondheidsmonitor van 2016 bleek dat 14 procent van de ouderen in Gelderland-Zuid geen regie ervaart over zijn/haar leven. 8 Geweld in de familiegeschiedenis: gewelddadig gedrag kan van de oudere generatie zijn overgedragen naar de volgende generaties: de kinderen en kleinkinderen. Ingrijpende voorvallen: er is stress ontstaan door een verhuizing, de dood van een geliefd persoon, verlies van een baan of scheiding van een huisgenoot. Isolement: het slachtoffer heeft weinig contact met de buitenwereld. Uit de gezondheidsmonitor van 2016 bleek dat 9 procent van de ouderen in Gelderland-Zuid ernstig tot zeer ernstig eenzaam is. 48 procent is sociaal eenzaam. 9 Risico s bij de pleger zijn: Afhankelijkheid: de pleger kan afhankelijk zijn van het slachtoffer, bijvoorbeeld voor huisvesting, sociale contacten of inkomen. Overbelasting: de zorg is teveel geworden of de zorgbehoefte is groter dan de mantelzorger kan bieden. Langdurige werkloosheid, moeilijkheden op het werk of schulden. Psychische problemen: de pleger kan psychiatrische problemen of ontwikkelingsstoornissen hebben of een verslaving (alcoholisme, drugs- en gokverslaving). Relatieproblemen: het lukt niet om een duurzame relatie met een partner op te bouwen/te behouden. Het Sociaal Cultureel Planbureau concludeert: Vrouwen, ouderen met een slechte gezondheid en ouderen die moeite hebben met rondkomen zijn vaker slachtoffer. Eenzaamheid en depressieve en angstige gevoelens zijn eveneens risicofactoren.

6 Wat zijn signalen? Er zijn signalen die wijzen op mogelijke ouderenmishandeling. Movisie 10 noemt er enkele: De oudere of verzorger geeft on samenhangende en tegenstrijdige verklaringen voor lichamelijke verwondingen. De verzorger toont zich onverschillig voor het wel en wee van de oudere; De verzorger vertoont verschijnselen van overbelasting, Er wordt gescholden en geschreeuwd in aanwezigheid van arts of hulpverlener, De oudere maakt een depressieve, angstige indruk, De oudere ziet er onverzorgd uit en de huishouding is verwaarloosd, Er verdwijnen spullen en geld van de oudere, De oudere krijgt geen gelegenheid om alleen met de hulpverlener te praten, De (vermoedelijke) pleger probeert de hulpverlener buiten de deur te houden, Toenemend aantal schuldeisers, Lege koelkast, geen voedsel in huis. Wat kan ik als professional doen? Professionals in de zorg en welzijn zijn wettelijk verplicht zich aan de Meldcode Huiselijk Geweld en kindermishandeling te houden. U kunt contact opnemen met een aandachtsfunctionaris ouderenmishandeling of huiselijk geweld in uw organisatie of wijk. Hij of zij is bekend met de Meldcode en kan u adviseren hoe te handelen. Steeds meer zorgorganisaties hebben een aandachtsfunctionaris in dienst. Ook in de sociale (wijk) teams worden professionals opgeleid tot aandachtsfunctionaris. U kunt te allen tijde advies vragen aan Veilig Thuis ( ) of een melding doen. In Gelderland-Zuid is een netwerk van aandachtsfunctionarissen ouderenmishandeling actief. Dit netwerk bestaat uit professionals vanuit verschillende zorgsectoren: thuiszorg, welzijn, ziekenhuis, GGZ, Veilig Thuis, Ambulancezorg, Maatschappelijk werk, Regieteam. Op de website vindt u meer informatie en contact. Rondom het thema financieel misbruik hebben partners vanuit de financiële sector en veiligheid in Gelderland-Zuid samenwerking gezocht in de regionale alliantie Veilig Financieel ouder worden. Deze alliantie wil meer bewustwording, kennis delen en nauwere samenwerking in de keten bevorderen. Bekijk voor meer informatie onze website. Als de pleger een professional is, dan moet u dit melden bij de directie van de instelling of bij de Inspectie voor de Gezondheidszorg. Meer informatie voor zorgorganisaties is te vinden in de Leidraad Veilige zorgrelatie. Familieleden, vrienden of buren kunnen met sterke vermoedens van ouderenmishandeling contact opnemen met Veilig Thuis ( ,

7 Waar kan ik meer informatie vinden? Wilt u meer achtergrondinformatie of wilt u bewustwording onder collega s versterken? Kijk dan op onze website. Daar vindt u onder andere: Film Van signaleren naar bespreken: gespreksvoering met oudere migranten, Film Veilig financieel ouder worden, ervaringsverhaal van Greetje, Wegwijzer, digitale sociale kaart Veilig financieel ouder worden, Wijzer Grijzer map: voorlichtingsmap voor ouderen over Veilig financieel ouder worden, Thuis Pluis kwartet: kwartetspel voor bewustwording over financieel misbruik en ouderenmishandeling. Het ministerie van VWS onderhoudt een kennisbank over de aanpak van ouderenmishandeling. GGD Gelderland- Zuid maakt hiervan regelmatig gebruik. Hier vindt u onder meer informatie over wet- en regelgeving, onderzoeksgegevens, instrumenten en handreikingen. Bronnen 1. Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn & Sport (2011). Actieplan Ouderen in Veilige Handen (Kamerstuk: Kamerbrief, , VWS) 2. Movisie. (2016). Facsheet I: Algemene Informatie. Factsheet ouderenmishandeling. Utrecht: Movisie i.s.m. het Landelijk Platform Bestrijding Ouderenmishandeling. 3. Plaisier, I. & M. de Klerk. (2015). Ouderenmishandeling in Nederland: Inzicht in kennis over omvang en achtergrond van ouderen die slachtoffer zijn van ouderenmishandeling. Den Haag: Sociaal Cultureel Planbureau. 4. Idem. 5. Movisie. (2016). Facsheet I: Algemene Informatie. Factsheet ouderenmishandeling. Utrecht: Movisie i.s.m. het Landelijk Platform Bestrijding Ouderenmishandeling. 6. M.J. de Gruijter & F. Hermens. (2015) Samen sterk tegen ouderenmishandeling in Gelderland-Zuid: Eindmeting Barometer Ouderenmishandeling. Utrecht: Verwey-Jonker Instituut. 7. Movisie. (2016). Facsheet I: Algemene Informatie. Factsheet ouderenmishandeling. Utrecht: Movisie i.s.m. het Landelijk Platform Bestrijding Ouderenmishandeling. 8. GGD Gelderland-Zuid. (2016). Gezondheidsmonitor volwassenen : uploads/2016/09/gm16-19-kort_-gz.pdf. Geraadpleegd op 16 november Idem. 10. Movisie. (2016). Facsheet I: Algemene Informatie. Factsheet ouderenmishandeling. Utrecht: Movisie i.s.m. het Landelijk Platform Bestrijding Ouderenmishandeling.

8 Gelderland-Zuid Auteurs M. Geertzen, W. Helmich, P. Postema, J. Terpstra Vormgeving OptimaForma, Nijmegen Uitgave GGD Gelderland-Zuid Postbus BC Nijmegen T E info@ggdgelderlandzuid.nl I De informatie uit deze factsheet mag, mits met bronvermelding, geciteerd worden. Jaar van uitgave: 2017 GL Colofon