COLLECTIEVE KLACHT VAN DE INTERNATIONALE FEDERATIE VAN DE LA LIGA VOOR MENSENRECHTEN TEGEN DE BELGISCHE STAAT

Transcriptie

1 COLLECTIEVE KLACHT VAN DE INTERNATIONALE FEDERATIE VAN DE LA LIGA VOOR MENSENRECHTEN TEGEN DE BELGISCHE STAAT Veroordeling van de Belgische Staat voor het tekort aan opvang en begeleiding van personen met een ernstige handicap. PERSDOSSIER 29 JULI 2013 Paleis der Academiën

2 Veroordeling van de Belgische Staat voor het tekort aan opvang en begeleiding van personen met een ernstige handicap. Synthese van de beslissing van het Europees Comité voor Sociale Rechten Op 13 december 2011, door toedoen van de Internationale Federatie van de Liga voor Mensenrechten, (IFLM), dienden een twintigtal verenigingen die samen de ganse gehandicaptensector in België vertegenwoordigen, een collectieve klacht in tegen de Belgische Staat om zijn veroordeling te bekomen wegens zijn ernstige tekortkomingen ten opzichte van de personen met een ernstige handicap met een grote ondersteuningsnood (personen met een meervoudige handicap, autisme, een niet-aangeboren hersenletsel en hun families). Deze klacht, wegens schending van het Europees Sociaal Handvest dat door de Belgische Staat geratificeerd werd, was een vervolg op de reeds meerdere jaren door deze verenigingen ondernomen acties om de aandacht van de Belgische Staat en zijn Gewesten te vestigen op de dramatische en onmenselijke toestand waarin de personen met een handicap en zoveel families zich bevinden door gebrek aan opvangmogelijkheden. In het kader van deze procedure ingeleid op het niveau van de Raad van Europa, heeft de Belgische Regering op 29 juni 2012 een volumineuze nota (112 bladzijden!) ingediend om de argumenten van de verenigingen te weerleggen of om er de impact van te verminderen. Op 3 december 2012 richtte de IFLM zijn laatste wederwoord aan het Europees Comité. Na alle argumenten van alle partijen ingezameld te hebben, heeft het Europees Comité op 26 maart 2013 de Belgische Staat veroordeeld, een beslissing die ingevolge de interne reglementeringen van het Europees Comité pas op 27 juli gepubliceerd wordt 1. Tegen de beslissingen van het Comité kan men niet in beroep gegaan. Beslissing van het Europees Comité voor Sociale Rechten: «Geen enkele rechtvaardiging aangehaald door de Belgische Regering betreffende haar tekortkoming in het voorzien van een (voldoende) aantal plaatsen in dagcentra en overnachtingcentra voor volwassen gehandicapte personen met een grote ondersteuningsnood, zodat deze personen niet worden uitgesloten van toegang tot deze vorm van maatschappelijke dienstverlening, is weerhouden. Bijgevolg zegt het Comité dat dit verzuim een schending vormt van het Handvest.» (Europees Comité rapport 18 maart p33) In het detail van de beslissing van het Europees Comité voor Sociale Rechten : - Wordt onderlijnd dat het Europese Sociale Handvest het individueel recht tot regel verheft voor elkeen die afhankelijk is van sociale dienstverlening - Wordt er aangedrongen op gelijke en effectieve toegang tot sociale dienstverlening, in dit geval tot opvangmogelijkheden voor personen met een ernstige handicap en grote ondersteuningsnood, die erin bestaat hun rechten te beschermen, niet theoretisch maar effectief en dat de verplichting ten laste van de Staten er niet alleen in bestaat om juridische initiatieven te nemen, maar ook de concrete essentiële initiatieven, noodzakelijk voor de volle uitoefening door elkeen van de erkende rechten. - Wordt gezegd dat de budgettaire rechtvaardigingen of de verlenging van de gemiddelde levensduur van de personen met een handicap, zoals aangehaald door de Belgische Regering om haar tekortkomingen uit te leggen, leiden tot het negeren van de behoeften van de personen met een handicap en dus niet aanvaard worden. Gedurende een periode die het Comité als voldoende lang beschouwt, hebben de Publieke Overheden geen 1 Het geheel van de uitgewisselde documenten in het kader van deze procedure kan men raadplegen op

3 vooruitgang gemaakt in het aanleggen van budgettaire beschikbare middelen, hoewel dat nochtans noodzakelijk was. "Het recht van deze personen op een effectieve toegang tot zorgverlening in België is dan ook niet in de praktijk omgezet" volgens het Comité. - Wordt onderlijnd dat de Staat verschillende opvangvormen door de gemeenschap moet aanbieden opdat de betrokken personen en hun families de vrije keuze hebben en niet verplicht zouden worden in één bepaalde en/of opgelegde vorm te verblijven. Het Comité is ook van mening dat één enkele vorm van sociale dienstverlening, met name deze van dagcentra en woonopvang, aangepast is aan de behoeften van deze volwassen personen met een ernstige handicap en grote ondersteuningsnood, hetgeen een permanente en volledige opname inhoudt voor een groot deel van het dagelijks leven van deze personen. Het Comité meent dat, bij gebrek aan andere gegevens, vertrekkende van de info van de verenigingen, die het aantal volwassen personen met een handicap met een grote ondersteuningsnood in België ramen op73 641, stelt dat de Belgische Staat in staat zou moeten zijn een absoluut gelijkwaardig aantal oplossingen voor opvang en verblijf te organiseren. - Het feit dat de Staat op nationale schaal niet over de juiste gegevens en betrouwbare statistische informatie beschikt omtrent de personen met een handicap met een grote ondersteuningsnood, belet bovendien, volgens het Comité, een globale en gecoördineerde benadering op gebied van sociale bescherming van deze personen en vormt volgens hen een obstakel voor de uitwerking van een gericht beleid. Dit gebrek aan inzamelen van gegevens betekent voor het Comité een tekortkoming in de algemene en structurele politiek. Het dringt zwaar aan op het feit dat : «geen enkele Staat kan weten hoeveel mensen met een handicap er zijn, noch hun behoeften kennen en al zeker hun wensen niet, als er geen informatie- of evaluatiesysteem is, gebaseerd op betrouwbare statistische gegevens en gemonitorde indicatoren, dat de nodige informatie verschaft en duidelijke en objectieve prognoses mogelijk maakt.» - Wordt gesteld dat, in ieder geval, het aantal plaatsen in dit soort voorzieningen lager is dan de vraag, de lange wachtlijsten voor die centra zijn het bewijs ervan, waardoor veel personen de toegang tot die sociale dienstverleningen ontzegd wordt, hoewel die net het best aangepast te zijn aan hun behoeften. Dit tekort aan plaatsen wordt aangeklaagd door het Comité, zowel wat betreft het Vlaams als het Waals Gewest, alsook het Brussels-Hoofdstedelijk Gewest, waar talrijke volwassen personen met een handicap met hoge ondersteuningsnood in geen enkel vorm van opvang of huisvesting terecht kunnen. - Wordt vastgesteld dat een aantal beschikbare plaatsen, in meerdere gewesten, niet altijd toegekend worden aan volwassen personen met de grootste zorgnoden en dat er weigeringen tot opname in bestaande instituten vastgesteld werden. Dit grote aantal uitsluitingen van personen met een ernstige handicap tot de bestaande zorgcentra had verminderd kunnen worden, indien er een objectief prioriteitensysteem gebruikt zou worden. De regering wordt opgelegd rekening te houden met de specifieke situatie van de personen met grote ondersteuningsnood «zelfs als dat voor de personen met een ernstige handicap zou betekenen dat ze gunstiger behandeld zouden worden dan de anderen». In het geval dat zwaar afhankelijke personen worden uitgesloten van bestaande opvangcentra of hen de toegang tot deze centra ontzegd wordt wegens de ernst van hun handicap, herinnert het Comité eraan dat ze zouden kunnen beroep doen op de Belgische antidiscriminatiewetgeving om hun rechten af te dwingen. - Maakt bezwaar bij het feit dat het Vlaams Gewest sinds 2011 de «prioriteit» niet meer baseert op de zorgzwaarte van de persoon met een handicap, maar eerder op de «hoogdringendheid van zorg» met name wanneer de ouders zelf zorgbehoevend worden of overlijden., - Wordt erkend dat alle uitsluitingen van personen met een ernstige handicap van alle opvangvoorzieningen en verblijfcentra deze personen ertoe verplichten andere sociale dienstverleningen aan te vragen en te bekomen

4 die het risico inhouden onvoldoende en niet of te weinig aangepast te zijn aan hun specifieke en concrete behoeften. - Wordt eveneens gesteld dat het tekort aan plaatsen in de bestaande centra voor opvang en v erblijf voor personen met een ernstige handicap, een miskenning van de Regering is van hun specifieke behoeften die het gevolg zijn van hun gezondheidstoestand en zorgnoden. Omdat zij daardoor een rechtmatige vraag stellen naar aangepaste voorzieningen, besluit het Comité dat de Regering bijgevolg de doelstellingen niet nagekomen is om voldoende aanbod van die voorzieningen te realiseren in verhouding tot de noden. - Het Comité is eveneens van mening dat deze situatie tot gevolg heeft dat personen met een ernstige handicap én hun families in een uitzichtloze toestand terecht komen, waarbij ze verstoken blijven van de nodige materiële middelen, verarmen en uitgesloten worden van het sociale leven én de arbeidsmarkt. De realisatie door de overheid van aangepaste zorgverlening aan personen met een ernstige handicap doet geen afbreuk aan het engagement van de gezinnen in kwestie, het is wel degelijk de plicht van de gezinnen om een duurzame relatie met de personen met een handicap te onderhouden. Het Europees Comité is echter van oordeel dat deze kwaliteitsvolle relatie verstoord wordt, wanneer de families taken voor verzorging en bijstand op zich moeten nemen voor hun gezinsleden met een ernstige handicap, terwijl die taken correct uitgevoerd kunnen worden door sociale voorzieningen die aangepast zijn aan de behoeften van deze personen, dit alles uiteraard in nauwe samenwerking met de gezinnen. Wanneer families van de personen met een ernstige handicap zich wegens het tekort aan opvang op zichtzelf moeten terugplooien, dan betekent dit voor veel van hen een diepe en uiterst negatieve verstoring in hun manier van leven. Stoppen met werken of minder gaan werken om zelf voor hun kind met een grote ondersteuningsnood te zorgen, is voor veel ouders een pijnlijke realiteit. Het gebrek aan opvang en aan sociale dienstverleningen aangepast aan de behoeften van de personen met een ernstige handicap brengt talrijke families in een precaire toestand die hen verzwakt, hetgeen gelijk staat aan een gebrek aan bescherming door de Staat van de familie als cel van de gemeenschap, en dit in overtreding van het Sociaal Europees Handvest. Volgens het Comité «veroorzaakt dit feit de stigmatisering van deze families als zijnde een zeer kwetsbare groep en staat dit haaks op de verplichting van België om de ongelijke toegang tot collectieve voorzieningen uit te sluiten voor de betrokken personen». Het Comité onderlijnt bovendien met betrekking tot de decentralisatie van deze materie in de Belgische institutionele organisatie dat : «het gedrag van elk Staatsorgaan wordt beschouwd als een handeling van de Staat volgens het internationaal recht, of dit orgaan nu wetgevende, uitvoerende, rechterlijke of andere functies uitoefent, en welke positie het orgaan ook bezet in de organisatie van de Staat.» Het is dus niet mogelijk voor de Belgische Staat om te verwijzen naar het decentralisatiebeleid in de politiek betreffende de handicap tussen zijn verschillende entiteiten om het niet-uitvoeren van het verdrag te rechtvaardigen. Er valt op te merken dat het Duitstalig Gewest geen deel uitmaakt van de klacht en bijgevolg niet betrokken is bij deze veroordeling. Tot slot en voor alle duidelijkheid: het Comité onderschrijft in zijn veroordeling van de Belgische Staat en de Gewesten niet naar alle artikels die door de IFLM aangehaald werden. Omdat echter meerdere artikels van het Handvest overlappen, zijn al de door de aanklagende verenigingen aangehaalde situaties de facto erkend en worden ze door het Comité onderschreven als zijnde rechtgevende schendingen van het Sociaal Europees Handvest. Deze veroordeling zal niet alleen aanleiding geven tot een grondige herziening van het beleid en de middelen op het vlak van personen met een ernstige handicap, maar ze zou in alle drie Gewesten van het land de weg kunnen openen naar acties van individuele rechtszaken door personen met een handicap en /of hun families (de «jurisprudentie» van het Comité is immers onmiddellijk toepasbaar bij de nationale rechtbanken) eventueel met procedures in kortgeding teneinde voldoend hoge dwangsommen te vorderen die volstaan om de gewenste opvang of ondersteuning in te kopen in afwachting van een definitief antwoord op hun zorgvraag.

5 De deelnemende verenigingen : (*) Aidants Proches, Altéo asbl, Association Francophone d Aide aux Handicapés Mentaux, Association Nationale d Aide aux Handicapés Mentaux, Association de Parents et de Professionnels autour de la Personne Polyhandicapée, Association des personnes porteuses d une trisomie 21, de leurs parents et des professionnels qui les entourent, Association de Parents pour l Epanouissement des Personnes avec Autisme, Association Socialiste de la Personne Handicapée, Federatie van Oudercomités en Gebruikersraden in Instellingen voor Personen met een Handicap, Ensemble Vie Autonome,, GAMP, Inclusie Vlaanderen vzw, Inforautisme asbl, La Braise asbl, La Ligue des Droits de l Homme, Les Briques du GAMP asbl, Opvang Tekort vzw,, Vereniging personen met een handicap (VFG), Vie Féminine asbl, Vlaamse Vereniging Autisme Perscontacten : Alexis Deswaef - Voorzitter van de Liga voor Mensenrechten: Véronique van der Plancke, avocate des associations requérantes : Cinzia Agoni, Présidente du GAMP : Marc Van Gestel voorzitter FOVIG vzw en woordvoerder ZorgGebruikers.be :