Vuurwerkfabriek Echt experimenteren in de klas
|
|
- Martha de Coninck
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Vuurwerkfabriek Echt experimenteren in de klas Uitgaande van de virtuele experimenten in de Stimulus-vuurwerkfabriek, wordt in deze brochure een alternatieve didactische werkvorm aangereikt: de carrouselmethode. Het resultaat voor de leraar is een kant-en-klare lessenreeks, waarbij groepswerk centraal staat. Alle opdrachten zijn gekaderd in de context van de vuurwerkfabriek en verbonden met hetzelfde lesonderwerp. Stimulus Vuurwerk is een middel om: Reeds verworven chemische begrippen te leren toepassen Nieuwe chemische begrippen aan te leren in een relevante omgeving Verschillende aspecten van vuurwerk te leren De digitale methode en de carrouselmethode kunnen elkaar perfect aanvullen (bijvoorbeeld als voorbereiding van de reële leerlingenexperimenten). De digitale methode kan ook geheel autonoom gebruikt worden. Voor beide methodes is veiligheid een prioriteit. De carrouselmethode vraagt echter meer voorbereiding (praktische opstelling etc...) dan de digitale variant. Leerlingenproeven met grote klassen zijn moeilijk te organiseren (veiligheid, onvoldoende materiaal, enz.), daarom worden in de carrouselmethode: De lln. in kleine groepes (max. 4) verdeeld over 7 experimenten Elke groep werkt parallel aan een ander experiment en gaat verder met een willekeurig vrij experiment. In één les komen meerdere experimenten aan bod. Leerlingen doorlopen in een les één of meerdere experimenten. Elke kleine groep rapporteert over zijn experiment aan de hele klas. Het is niet noodzakelijk dat alle groepjes alle experimenten doorlopen. Aarzel niet ons te contacteren indien vragen of suggeties, via stimulus@vub.ac.be 1
2 Buskruit In China was bij het begin van onze jaartelling het gebruik van buskruit in zwang voor het maken van feestvuur bij belangrijke gebeurtenissen zoals begrafenissen en religieuze vieringen. Zwavel en salpeter (kaliumnitraat) waren als delfstoffen al bekend. Koolstof, onder de vorm van houtskool werd allang bereid, o.a. voor het maken van zwarte kleurstof. Vanaf het jaar 1232 bestookten de Chinese legers hun vijanden met vuurpijlen. In de 13 de eeuw bracht Marco Polo de rakettentechniek naar Europa. De alchemist Albertus Magnus en de monnik Roger Bacon perfectioneerden het zwarte kruit. In de 17 de eeuw werden de eerste vuurwerkdemonstraties in Frankrijk gehouden. Aanvankelijk moest Europa de salpeter uit India invoeren. Later werd die grondstof voor de buskruitbereiding gemaakt uit potas en urine.(vandaar de Engelse naam potassium voor kalium). Tegen het einde van de 19 de eeuw werd Chili de belangrijkste leverancier van kaliumnitraat. Kort voor de tweede wereldoorlog stelden Haber en Bosch een procédé op punt om ammoniak te synthetiseren. Hun hoofddoel werd bereikt: uit ammoniak maakten ze kaliumnitraat, zodat de oorlogsindustrie, maar ook de kunstmestindustrie, onafhankelijk werden van de aanvoer uit Chili. Met de ontwikkeling van de organische chemie zijn nieuwe explosieve materialen gevonden: sterker en betrouwbaarder. In vuurwerk wordt buskruit nu nog wel veel gebruikt. 2
3 Ontdek de geheimen van buskruit In vijf experimenteerstations ontdekken jullie zelf de geheimen van buskruit. In het zoekstation testen jullie je chemische kennis aan de hand van probleemstellingen waarin buskruit een belangrijke rol speelt. In het ICT station kunnen jullie sommige experimenten virtueel uitvoeren of een toets over buskruit afleggen. Werkwijze Je leerkracht verdeelt jullie in groepjes van drie en duidt voor elk groepje het startstation aan. Na beëindiging van een experiment gaan jullie verder met een willekeurig ander station dat vrij is. Als alle experimenteerstations bezet zijn gaan jullie naar het zoekstation of naar het ICT station tot wanneer er een experimenteerstation vrijkomt. Lees vooraf de instructies. Vraag uitleg aan je leerkracht als iets niet duidelijk is Maak per groep en per afgewerkt station een kort verslag Ruim werkplek en materiaal op voor de volgende groep Veiligheid en milieu Volg de instructies nauwgezet. Vraag bij twijfel hulp aan je leerkracht Draag veiligheidsbril en labjas bij elk experiment Verwijder de afvalproducten in de daartoe bestemde afvalemmers De stations 1. Brandbaarheid van buskruit 2. Oplosbaarheid van de componenten van buskruit 3. Scheiden van de componenten van buskruit 4. Eigenschappen van de componenten van buskruit 5. Vlamkleur van metaalionen 6. Zoekopdrachten 7. ICT station 3
4 Station 1. Brandbaarheid van buskruit Buskruit is een ontvlambaar en ontplofbaar mengsel van kaliumnitraat, koolstof en zwavel. De ontbranding start bij ongeveer 270 C : zuurstof uit het kaliumnitraat verbindt zich met koolstof en zwavel (oxidatie). De stikstof in kaliumnitraat wordt tot stikstofgas gereduceerd. Daarnaast kunnen nog heel wat andere reactieproducten worden gevormd. In een afgesloten ruimte kan de warmte die bij de reactie ontstaat niet snel genoeg worden afgevoerd. De temperatuur loopt dan snel op. Bij 2400 C ontploft het buskruit. De opdracht Aantonen dat koolstof en zwavel beide een effect hebben op de snelheid van de ontbranding Veiligheid en milieu Veiligheidsfiche Mengsel/stof Gevaarsymbool R-zinnen S-zinnen extra buskruit E F R 3 S 16 S 39 Experimenten uitvoeren in de zuurkast. Overgebleven stoffen na afkoeling in de afvalemmer deponeren. Dragen van veiligheidsbril en labjas is verplicht. 4
5 Uitvoering Zoek de betekenis op van de gevaarsymbolen en van de R- en S-zinnen. Gebruik de bijgeleverde documentatie. Breng in drie brede porseleinen kroezen ongeveer 1 gram van een vooraf klaar gemaakt mengsel van respectievelijk: o 0,75 g kaliumnitraat en 0,10 g zwavel o 0,75 g kaliumnitraat en 0,15 g koolstof o buskruit (0,75 g kaliumnitraat, 0,15 g koolstof, 0,10 g zwavel). Plaats elke kroes achtereenvolgens op een driepikkel met pijpstelen driehoek. Verhit met een bunsenbrander met blauwe vlam. Neem de bunsenbrander weg van zodra het mengsel ontbrandt. Vergeet niet te ruimen na het experiment. Achtergrondinformatie Bij de verbranding van buskruit treden verschillende chemische reacties op. Je kan deze verbranding daarom niet helemaal correct met één enkele reactievergelijking weergeven. Bovendien spelen de korrelgrootte van de verschillende componenten, de mate waarin de componenten gemengd zijn en de vochtigheidsgraad van het mengsel ook een rol. Een andere vochtigheidsgraad bijvoorbeeld levert een andere samenstelling van de reactieproducten op en dus ook andere reactievergelijkingen. Een reactievergelijking die redelijk goed overeenkomt met de ideale massaverhouding van de verschillende bestanddelen is: 4 KNO C + S -> 2 K 2 CO 3 + SO CO N 2 Verslag en bijkomende opdrachten Zie bijgevoegd blad. 5
6 Technische fiche. Station 1. Brandbaarheid van buskruit Per carrousel Drie brede porseleinen kroezen, driepikkel, pijpstelen driehoek, kroezentang, spatel, bunsenbrander, lucifers Op gemerkte dragers: o 10,0 g buskruit (7,50 g kaliumnitraat, 1,50 g koolstof, 1,00 g zwavel) o mengsel van 7,50 g kaliumnitraat en 0,10 g zwavel o mengsel van 7,50 g kaliumnitraat en 1,50 g koolstof Bereiden van buskruit (hoeveelheden tot 10 g) o Kaliumnitraat en bloem van zwavel in een mortier fijn malen en mengen met spatel o Aan dit mengsel koolstofpoeder toevoegen. Goed mengen met spatel. Verslag Groep: Station 1. Brandbaarheid van buskruit. 1. Betekenis van gevaarsymbolen, R- en S- zinnen Buskruit o Gevaarsymbool o E o F o R - zinnen o R 3 o S- zinnen o S 16 o S Verbranding (snelheid, kleur, geur, uitzicht van het overblijvende product) 6
7 Buskruit Lichteffecten Geur Uitzicht na ontbranding Kaliumnitraat + zwavel Kaliumnitraat + koolstof Vergelijk de ontbrandingsnelheid van de drie mengsels. 7
8 Station 2. Oplosbaarheid van de componenten van buskruit Buskruit is een ontvlambaar en ontplofbaar mengsel van kaliumnitraat, koolstof en zwavel. Deze drie componenten hebben elk een verschillende oplosbaarheid in water en in tolueen. De opdracht De oplosbaarheid onderzoeken van kaliumnitraat, koolstof en zwavel in water en in tolueen. Veiligheid en milieu Veiligheidsfiche Stof gevaarsymbool R-zinnen S-zinnen extra Kaliumnitraat O R 8 R 9 S 17 Koolstof F+ R 11 Zwavel F R 10 S 41 Tolueen X n N R 20 S 23 S 29 Dragen van veiligheidsbril en labjas is verplicht 8
9 Uitvoering 1. Oplosbaarheid in water Breng in drie reageerbuisjes respectievelijk een mespunt KNO 3, een mespunt houtskool en een klein mespuntje zwavel. Voeg in elke reageerbuis ongeveer 3 ml gedemineraliseerd water toe (ongeveer 3 cm hoog). Sluit elke reageerbuis af met een stop en schud krachtig. Noteer of de onderzochte stoffen goed of slecht oplossen in water. 2. Oplosbaarheid in tolueen Herbegin op dezelfde wijze met tolueen. Pipetteer daarvoor 3 ml tolueen met een pipet met zuiger in elke reageerbuis. Sluit af met een kurken stop en schud. Noteer of de onderzochte stoffen goed of slecht oplossen in tolueen. Vergeet niet om op te ruimen na het experiment. HET WORDT TOLUEENGERECUPEREERD DOOR DE LERAAR. Technische fiche. Station 2. Oplosbaarheid Per carrousel Drie spatels, gegradueerde pipet met zuiger, rek met zes reageerbuizen met kurken stop Spuitfles met gedemineraliseerd water, tolueen Schaaltjes met resp. koolstof, kaliumnitraat, bloem van zwavel. 9
10 Station 2. Oplosbaarheid van de componenten van buskruit Verslag Groep: 1. Betekenis van gevaarsymbolen, R- en S- zinnen Kaliumnitraat Gevaarsymbool o O R- zinnen o R 8 o R 9 S zinnen o S 17 Koolstof Gevaarsymbool o F+ R zinnen o R 11 Zwavel Gevaarsymbool o F R zinnen o R 10 S zinnen o S 41 Tolueen Gevaarsymbool X n N R zinnen o R 20 o S zinnen o S 23 o S 29 10
11 2. Oplosbaarheid (antwoord met JA of NEE) Kaliumnitraat Zwavel Koolstof Water Tolueen 11
12 Station 3. Scheiden van buskruit in componenten Buskruit is een mengsel van 15 massafracties kaliumnitraat (KNO 3 ), 3 massafracties houtskool (C) en 2 massafracties zwavel (S). We gebruiken de oplosbaarheid van de componenten in verschillende oplosmiddelen om het mengsel te scheiden: kaliumnitraat lost op in water, niet in tolueen zwavel lost op in tolueen, niet in water koolstof lost niet op in water en niet in tolueen. De opdracht De componenten van buskruit scheiden door gebruik te maken van het verschil in oplosbaarheid ervan in twee verschillende oplosmiddelen. Veiligheid en milieu Veiligheidsfiche Mengsel/stof gevaarsymbool R-zinnen S-zinnen extra buskruit E F R 3 S 16 S 39 tolueen X n N R 20 S 23 S 29 Dragen van veiligheidsbril en labjas is verplicht 12
13 Uitvoering Scheiden van buskruit in componenten (deel 1) 1 Breng ongeveer 2 g buskruit via een papieren trechtertje in een erlenmeyer van 100 ml en voeg 10 ml gedemineraliseerd water toe. Wals het mengsel rond, zodat de oplosbare component kan oplossen. 2 Filtreer het mengsel en vang het filtraat op in een tweede erlenmeyer van 100 ml. Het filtraat wordt afgeschonken in een kristalliseerschaal gemerkt (1). Welke stof zal hierin uitkristalliseren? De waarneming zal slechts gebeuren in een volgende les. Wat is de samenstelling van het residu in de filter? 3 Stel de scheiding van het mengsel voor in een schema. Scheiden van buskruit in componenten (deel 2) 4 Breng het residu uit de filter opnieuw in de eerste erlenmeyer van 100 ml. Voeg met een zuigpipet 10 ml tolueen toe. Sluit af met een stop. Wals het mengsel rond, zodat de oplosbare component kan oplossen. 5 Filtreer het mengsel en vang het filtraat op in de tweede erlenmeyer van 100 ml. Het filtraat wordt afgeschonken in een kristalliseerschaal gemerkt (2). De schaal wordt tot volgende les bewaard in de zuurkast. Welke stof zal hierin uitkristalliseren? Waaruit bestaat het residu (let op de kleur)? Laat het residu uitdrogen op een kristalliseerschaal gemerkt (3). 6 Stel de scheiding van het mengsel voor in een schema. Vergeet niet te ruimen na het experiment. Verslag en bijkomende opdrachten Zie bijgevoegd blad. 13
14 Technische fiche. Station 3. Scheiding Per carrousel 2 gegradueerde pipetten met zuiger, stop, trechter Spuitfles met gedemineraliseerd water, tolueen 2 erlenmeyers met stop, 20 filtreerpapiertjes; 3 kristalliseerschalen gemerkt (1) (2) (3) 20 g buskruit op schaaltje. 14
15 Station 3. Scheiden van buskruit in componenten Verslag Groep: 1. Betekenis van gevaarsymbolen, R- en S- zinnen Buskruit Gevaarsymbool o E o F R- zinnen o R 3 S zinnen o S 16 o S 39 Tolueen Gevaarsymbool o X n o N R zinnen o R 20 o S zinnen o S 23 o S Door schudden van buskruit met water lost..op. Het residu bestaat uit.. Door schudden van buskruit met tolueen lost op. Het residu bestaat uit Stel de scheiding van de componenten van buskruit met een schema voor 15
16 4. Hoe zou je een mengsel van suiker, zout en zand van elkaar scheiden als je weet dat enkel suiker in alcohol oplost? 16
17 Station 4. Enkele eigenschappen van de componenten van buskruit Buskruit is een mengsel van kaliumnitraat, koolstof en zwavel. In station 4 onderzoek we de oplosbaarheid van deze stoffen in water en in tolueen. In dit station onderzoeken we ervan enkele fysische eigenschappen en één chemische eigenschap. De opdracht Onderzoek van de kleur, de aggregatietoestand (bij 20 C), het uitzicht en de brandbaarheid van kaliumnitraat, zwavel en koolstof. Betekenis van gevaarsymbolen, R en S zinnen voor deze stoffen opzoeken. Enkele toepassingen van deze stoffen opzoeken. Veiligheid en milieu Veiligheidsfiche gevaarsymbool R-zinnen S-zinnen extra Kaliumnitraat O R 8, R 9 S 17 Koolstof F+ R 11 Zwavel F R 10 S 41 Dragen van veiligheidsbril en labjas is verplicht Verbranding met zwavel in de zuurkast uitvoeren 17
18 Uitvoering 1. Zoek de betekenis van de gevarensymbolen en de R- en S-zinnen van kaliumnitraat, koolstof en zwavel op. Raadpleeg hiervoor de bijgeleverde documentatie. 2. Onderzoek van kaliumnitraat. a. Kleur b. Aggregatietoestand (bij 20 C) c. Uitzicht. Bekijk hiervoor de stof met een vergrootglas. d. Brandbaarheid:. doe 2 spateltjes KNO 3 in een porseleinen schaaltje. plaats dit in een pijpsteeldriehoek op een ring. verhit gedurende 1 minuut krachtig 3. Onderzoek van zwavelbloem. Zoals voor KNO 3 maar zeker in de zuurkast uitvoeren. 4. Onderzoek van koolstofpoeder. a, b en c: zoals voor KNO 3. d. Brandbaarheid: Strooi een spatelpunt koolstofpoeder door de vlam van de bunsenbrander. Leg een stuk karton onder de bunsenbrander, zo blijft je werktafel proper. 5. Zoek toepassingen van kaliumnitraat, koolstof en zwavel op in bijgeleverde documentatie of op het net. Vergeet niet te ruimen na het experiment. Verslag en bijkomende opdrachten Zie bijgevoegd blad. Technische fiche. Station 4. Eigenschappen Per carrousel loep, bunsenbrander, verbrandingslepel, 3 porseleinen schaaltjes, 3 spatels, pijpstelen driehoek, kroezentang kaliumnitraat, koolstofpoeder, bloem van zwavel. 18
19 Station 4. Eigenschappen van de componenten van buskruit Verslag Groep: 1. Gevaarsymbolen, R- en S- zinnen Kaliumnitraat Gevaarsymbool o O R- zinnen o R 8 o R 9 S zinnen o S 17 Koolstof Gevaarsymbool o F+ R zinnen o R 11 Zwavel Gevaarsymbool o F R zinnen o R 10 S zinnen o S 41 19
20 2. Kaliumnitraat (salpeter). Kleur:. Aggregatietoestand bij kamertemperatuur: Beschrijf het uitzicht. Brandbaarheid :. KNO 3 doet bij buskruit dienst als oxidator Leg uit wat dit betekent Zoek toepassingen van kaliumnitraat op: Vb. Gebruik van KNO 3 in de kunstbemesting. (bijlage 1) 3. Zwavel. Kleur. Aggregatietoestand bij kamertemperatuur.. Beschrijf het uitzicht. Brandbaarheid zoals in punt 2 maar wel in de zuurkast vanwege het vrijkomende zwaveldioxidegas: Zoek toepassingen van zwavel op. Vb. Gebruik en vervanging van zwavel in lucifers. (bijlage 2) Vb.Vulkaniseren van rubber. 20
21 4.Koolstof. Wij kennen koolstof in 6 verschillende verschijningsvormen. Dit zijn o.a. diamant,,,, en.. In deze proefjes gebruiken we fijn koolstofpoeder.. Kleur. Aggregatietoestand bij kamertemperatuur.. Beschrijf het uitzicht. Brandbaarheid (lees aandachtig uitvoering ) :. Zoek toepassingen van koolstof op. Vb. Houtskool voor de barbecue. (bijlage 3) Vb. Houtskool in de kunst houtskooltekeningen. (bijlage 4) Vb. Wervelbedcentrale. 21
22 Station 4 Bijlage1 Kaliumnitraat Kaliumnitraat KNO 3, ook wel (te) kort salpeter genoemd, is het salpeterzure zout van kalium. Het wordt gebruikt als meststof (bron van stikstof en kalium) en in zwart buskruit. Het is goed oplosbaar in water en wordt daarom in de natuur niet in grote hoeveelheden gevonden. Salpeter werd heel lang moeizaam gefabriceerd door het laten rotten van stikstofrijk organisch materiaal (urine, mest) waarbij bacteriën de stikstofverbindingen in nitraat omzetten, dat oploste en zich op muren rond de mesthopen door verdamping als een fijn wit poeder afzette waarvan het dan kon worden afgeschraapt en door herkristallisatie gezuiverd. De salpetriere in Parijs was b.v. een instelling waar dit gebeurde. Later stapte men over op een ander product, nl Chilisalpeter dat voornamelijk natriumnitraat bevat. Tegenwoordig worden nitraten (kunstmest) op grote schaal gemaakt door het oxideren van ammoniak. Natriumnitraat is voor gebruik in buskruit te hygroscopisch en door het gemis aan kalium ook niet ideaal als meststof, daarom werd het vaak eerst omgezet in kaliumnitraat. Station 4 Bijlage 2 Lees het bijgevoegd krantenartikel uit De Standaard van 6 februari 2004 en vat samen waaruit een hedendaagse lucifer bestaat en hoe die werkt. 22
23 De luciferkop bestaat uit: 1. functie 2. functie 3. functie 4. functie Geleiding van het vuur naar het hout wordt bevorderd door Het strijkvlak bestaat uit : om Station4 Bijlage 3 Tips: Basisrichtlijnen voor het barbecuen met houtskool Houd het barbecueoppervlak schoon. Gebruik een kwaliteitshoutskool en bewaar deze op een droge plaats. Houtskool absorbeert vocht en brandt niet goed als het vochtig is. De onderste en bovenste luchtopeningen dienen open te zijn wanneer u begint te barbecuen en tijdens het barbecuen. Sluit de openingen om de kooltjes te doven. Zorg dat de barbecue heet is voordat u er eten op legt. De kooltjes zijn klaar voor het barbecuen als ze bedekt zijn met een dunne laag grijze as. Gebruik een timer zodat u weet wanneer goed doorbakken om kan slaan in ovengaar. 23
24 Station 4 Bijlage 4 Technieken. Houtskool is een heel moeilijk materiaal om mee te werken. Het veegt snel, waardoor je makkelijk een deel van je tekening wegveegt, wanneer je met je hand op je werk rust. Dus: NOOIT JE HAND OP EEN HOUTSKOOLTEKENING LATEN RUSTEN. Wanneer je lang op een plaats werkt, neemt die plaats geen houtskool meer op. Je moet dan eerst fixeren, voordat je dan weer verder kunt. Door hard of zacht te duwen, krijg je verschillende effecten. Met een kneedgum kun je houtskool verwijderen. Je moet nooit teveel gummen, want anders krijg je rare vlekken. Bovendien lukt gummen alleen als je tekening nog niet gefixeerd is. Afwerking en bewaren. Altijd je werk dus goed fixeren, anders houd je geen tekening over. Het beste kun je je tekeningen vlak bewaren, met blanco courantenpapier ertussen. ATELIER72 TEKENMATERIAAL HOUTSKOOL Voor meer hele mooie tekeningen, ga dan naar de site van: 24
25 Station 5. Vlamkleur van metaalatomen Als een vuurpijl de hoogste stand bereikt heeft, ontploft de kop die gevuld is met springstoffen (buskruit), gemengd met allerlei zouten. Bij de hoge temperatuur zorgen de metaalatomen (ionen) van deze zouten voor de verschillende kleurschakeringen. De opdracht Aantonen dat metaalatomen van zouten in een vlam een typische kleur vertonen. Veiligheid en milieu Veiligheidsfiche Mengsel/stof Gevaarsymbool R-zinnen S-zinnen Ethanol F R: 11 S: 7,16 (ethylalcohol) De onderstaande veiligheidsaanduidingen zijn geldig voor de betreffende zouten in droge toestand: lithiumchloride Xn R: 22 S: 26, 39 koperdichloride Xn R: 25, 36 S: 44 bariumchloride Xn R: 20,22 S: 28 natriumchloride (keukenzout) S: 24/25 Dragen van veiligheidsbril en labjas is verplicht. 25
26 Uitvoering Zoek de betekenis op van de gevaarsymbolen en van de R- en S-zinnen. Gebruik de bijgeleverde documentatie. Verstuif telkens een beetje van elk van de zoutoplossingen (in ethanol) in de kleurloze vlam van een bunsenbrander: o lithiumchloride o koperdichloride o bariumchloride o natriumchloride Neem de verschillende vlamkleuren waar. Vergeet niet te ruimen na het experiment. Achtergrondinformatie Bij hoge temperaturen zullen metaalatomen (ionen) aanslaan (exciteren) door de hitte van de bunsenvlam, en licht van een bepaalde kleur uitzenden. Vandaar de term hot light (in tegenstelling tot cool light ). Goede resultaten bekomt men met verzadigde oplossingen van LiCl (rood), NaCl (geel denk aan verlichting van Na-lampen op de autostrade) CuCl 2 (groen/blauw) en indiumzouten (diep purper). Minder overtuigend gaat het met CaCl 2 (oranje), BaCl 2 (groen), SrCl 2 (rood) en KCl (purper). Verslag en bijkomende opdrachten Zie bijgevoegd blad. Per carrousel Technische fiche. Station 5. Vlamkleur van metaalatomen Bunsenbrander, lucifers, verstuivers (bv. van bij de apotheek) Verzadigde oplossingen in ethanol van o lithiumchloride o koperdichloride o bariumchloride o natriumchloride 26
27 Station 5. Vlamkleur van metaalatomen Verslag Groep: 1. Betekenis van gevaarsymbolen, R- en S- zinnen Ethanol (Ethylalcohol) Gevaarsymbool o F R- zinnen o R 11 S zinnen o S 7 o S 16 De onderstaande veiligheidsaanduidingen zijn geldig voor de betreffende zouten in droge toestand. lithiumchloride Gevaarsymbool o Xn R zinnen o 22 S zinnen o S 26 o S 39 koperdichloride Gevaarsymbool o Xn R zinnen o R 25 o R 36 S zinnen o S 44 bariumchloride Gevaarsymbool o Xn 27
28 R zinnen o R 20 o R 22 S zinnen o S 28 natriumchloride Gevaarsymbool R zinnen S zinnen o S 24 o S Vlamkleur van het betreffende metaal Li: Cu: Ba: Na: 3. Waarom worden de zouten opgelost in ethanol (ethylalcohol) en niet in water? 28
29 Station 6. Zoekopdrachten Als je alle experimenteeropdrachten hebt vervuld of als de andere stations bezet zijn kun je je kennis over chemische reacties toetsen. Volgende hulpmiddelen kun je hiervoor gebruiken: Periodiek systeem Leerboek Explosief, Chemie met experimenten, 2.2 Tabellenboekje Zakrekenmachine Bedenk ook een campagne om het veilig omgaan met vuurwerk te bevorderen. Als er een PC ter beschikking staat kun je bijkomende informatie over buskruit en vuurwerk vinden op 29
30 Een mogelijke reactievergelijking van de buskruitexplosie is : 16 KNO C + x S 5 K 2 CO K 2 SO 4 + K 2 S + 9 CO CO + 8 N 2 1. Zoek het gepaste voorgetal x. 2. Zoek de namen op van de reactieproducten. Gebruik de tabel blz. 236 in Explosief, Chemie met experimenten 2.2. KNO 3 C S K 2 CO 3 K 2 SO 4 K 2 S CO 2 CO N 2 3. Bij de reactieproducten ontstaan vaste stoffen en gassen. Duid met een (s) de vaste stoffen aan en met een (g) de gasvormige stoffen bij 25 C en standaarddruk. Maak gebruik van het tabellenboekje. KNO 3 C S K 2 CO 3 K 2 SO 4 K 2 S CO 2 CO N 2 4. Alle kalium- en natriumzouten zijn goed oplosbaar in water. Ontstaat er dan een suspensie of een oplossing als je de reactieproducten met water wegspoelt? 5. De buskruitexplosie is in feite een snelle verbranding. Bij een verbranding is er een brandstof nodig en een zuurstofleverancier(meestal dizuurstof uit de lucht). Welke stof(fen) is (zijn) bij de bovenstaande reactie de zuurstofleverancier(s)? Welke stof(fen) is(zijn) bij de bovenstaande reactie de brandstof(fen)? 30
31 6. Een chemicus vindt over de gasvorming bij de buskruitexplosie : Uit 1 kg buskruit ontstaat ongeveer 1 m 3 gas. Omdat dit gas gevormd wordt in een beperkte ruimte, ontstaat een geweldige druk, waarmee kogels en projectielen kunnen worden afgeschoten. Bron : In het tijdschrift Natuur en techniek van 1990, nr.12, blz 855 vindt hij een tabel waaruit blijkt dat: 10 kg buskruit liter gas doet ontstaan. Bereken zelf hoeveel m 3 gas dit is per kg buskruit. Net zoals onze chemicus kan je vaststellen dat de aangegeven gasvolumes per kg buskruit in beide publicaties sterk van elkaar verschillen. Hij besluit het ontstane gasvolume zelf te berekenen. Hij vindt dat 1964 g buskruit 4440 liter gas oplevert. Bereken zelf wie het bij het rechte eind heeft als alle metingen bij dezelfde druk en temperatuur werden uitgevoerd g van een ideaal buskruitmengsel bestaat uit 10 g zwavel, 15 g koolstof en 75 g kaliumnitraat. Aan de hand van de onderstaande reactievergelijking berekent onze chemicus dat 1616 g kaliumnitraat reageert met 252 g koolstof en 96 g zwavel. 16 KNO C + 3 S 5 K 2 CO K 2 SO 4 + K 2 S + 9 CO CO + 8 N 2 Bereken in welke mate de massa s afgeleid uit de reactievergelijking afwijken van de ideale mengverhouding. Herleid hiertoe de massa s gevonden door onze chemicus naar 100 g buskruitmengsel. 31
32 8. Ontwerp een slagzin of een poster die veilig omgaan met vuurwerk aanmoedigt. Alvast een voorbeeld : Je bent een rund als je met vuurwerk stunt! Weet je al wat een mol in de chemie betekent? Dan kan je ook de volgende vragen beantwoorden. 6. bis Een chemicus vindt over de gasvorming bij de buskruitexplosie : Uit 1 kg buskruit ontstaat ongeveer 1 m 3 gas. Omdat dit gas gevormd wordt in een beperkte ruimte, ontstaat een geweldige druk, waarmee kogels en projectielen kunnen worden afgeschoten. Bron : In het tijdschrift Natuur en techniek van 1990, nr.:12, blz 855 vindt hij een tabel waaruit blijkt dat: 10 kg buskruit liter gas doet ontstaan. Bereken zelf hoeveel m 3 gas dit is per kg buskruit. Net zoals onze chemicus kan je vaststellen dat de aangegeven gasvolumes per kg buskruit in beide publicaties sterk van elkaar verschillen. Hij besluit het ontstane gasvolume zelf te berekenen. Hij vindt dat het volume van 1 mol gas bij de temperatuur van de explosie gelijk is aan 185 liter. 32
33 Maak gebruik van de gecorrigeerde reactievergelijking uit vraag 1 om het aantal gram reagerend buskruitmengsel te berekenen.(gebruik het periodiek systeem) Bepaal ook het aantal mol gas dat na reactie ontstaat. Gebruik het molair gasvolume door onze chemicus gevonden en bereken welke publicatie het bij het rechte eind heeft als alle metingen bij dezelfde druk en temperatuur werden uitgevoerd. 7. bis. Het ideale buskruitmengsel bestaat uit 10 g zwavel, 15 g koolstof en 75 g kaliumnitraat per 100 g. De reactievergelijking voor de buskruitexplosie is: 16 KNO C + 3 S 5 K 2 CO K 2 SO 4 + K 2 S + 9 CO CO + 8 N 2 Bereken in welke mate de massa s van zwavel, koolstof en kaliumnitraat afgeleid uit de bovenstaande reactievergelijking afwijken van de ideale mengverhouding. Herleid hiertoe de gevonden massa s uit de reactievergelijking naar 100 g buskruitmengsel. Gebruik het periodiek systeem. 33
34 Station 7. ICT station Buskruit is een ontvlambaar en ontplofbaar mengsel van kaliumnitraat, koolstof en zwavel. In vuurwerk wordt buskruit, samen met andere stoffen voor kleur en speciale effecten, nu nog veel gebruikt. Aan jou om virtueel een vuurpijl in elkaar te steken. Uiteraard krijg je ook de kans om je werkstuk de lucht in te blazen. Alles uiteraard virtueel en dus 100% veilig. Je opdracht hebben wij in stukjes gekapt. Bij elke stap verschijnt VERTROUWELIJKe info op uw scherm. Hierin staan je instructies. Een klik op de OK -knop brengt je dan tot een stuk van de opdracht. Wanneer je de opdracht hebt opgelost klik je op de rode pijl verder. Het volgende stukje VERTROUWELIJKE info begeleid je tot het volgende stukje van de opdracht, enzoverder... De vuurpijl kan je maken in vier etappes. Succes... De opdracht De juiste mengverhouding van buskruit achterhalen. Aantal gram buskruit bepalen voor een pijl die op 41 meter hoogte ontploft (trial and error). Aanvullen met stof voor een rode kleur bij ontploffing. Toevoegen van een stof die de vuurpijl met goudkleurige sterretjes uiteen doet knallen. Veiligheid en milieu Alles gebeurt virtueel via een computer. Verzorg je houding en kijk niet te lang naar de ontploffingen. 34
35 Technische fiche. Station 7. ICT station Flash applicatie te zien met behulp van computer (Mac of PC), bij voorkeur via Explorer en Flash
36 Uitvoering Zoek de juiste mengverhouding voor buskruit. Gebruik de bijgeleverde leesteksten in HELP (rechtsboven in je scherm te vinden). Je kan ook de tabellen boven in je scherm raadplegen. Zij bevatten vitale informatie voor de oplossing van dit eerste vraagstuk. Selecteer vervolgens deze juist mengverhouding en bepaal ook de gepaste hoeveelheid gram buskruit voor een vuurpijl die op 41 meter hoogte zal ontploffen. Gebruik daarvoor de 2 schuifbalkjes. Vervolgens moet je uit 12 stoffen deze selecteren die je vuurpijl bij ontploffing de juiste bloedrode kleur zal geven. Je kan die stoffen op hun vlamkleur testen in het virtueel lab. Klik op de knop rechts onderaan voor een verbinding met het virtueel lab. Voeg tenslotte aan je vuurpijl ook een stof toe die je vuurpijl bij ontploffing goudkleurige sterretjes zal bezorgen. Gebruik de bijgeleverde leesteksten in HELP (rechtsboven in je scherm te vinden). Achtergrondinformatie o Gebruik de bijgeleverde leesteksten in HELP (rechtsboven in je scherm te vinden). Verslag en bijkomende opdrachten Zie bijgevoegd blad. 36
37 Station 7. ICT station Verslag Groep: 1. Correcte mengverhouding in % voor buskruit...% KNO 3...% C...% S 2. Aantal gram buskruit voor vuurpijl die ontploft op 41 meter hoogte....g 3. Welke stof moet ik toevoegen voor een rode kleur te bekomen bij ontploffing? Welke stof moet ik toevoegen om mijn vuurpijl in een gouden regen te laten ontploffen?... 37
Vorming van niet-metaaloxiden
Vorming van niet-metaaloxiden Leerlingenproef 4: verbranden van koolstof ORIËNTEREN Welke organische stofklasse ontstaat er bij het verbranden van koolstof? Hypothese: Er ontstaat een niet-metaaloxide,
Nadere informatie3.1. 1. In een reactieschema staan de beginstoffen en de reactieproducten van een chemische reactie.
3.1 1. In een reactieschema staan de beginstoffen en de reactieproducten van een chemische reactie. 2. De pijl in een reactieschema (bijvoorbeeld: A + B C) betekent: - A en B reageren tot C of - Er vindt
Nadere informatieNatuurlijk heb je nu nog géén massa s berekend. Maar dat kan altijd later nog. En dan kun je mooi kiezen, van welke stoffen je de massa wil berekenen.
Hoofdstuk 17: Rekenen in molverhoudingen 17.1 Rekenen aan reacties: een terugblik én een alternatief In hoofdstuk 11 hebben we gerekend aan reacties. Het achterliggende idee was vaak, dat je bij een reactie
Nadere informatieEen stof heeft altijd stofeigenschappen. Door hier gebruik van te maken, kun je stoffen makkelijk scheiden.
Stoffen scheiden Schrijf bij elke proef steeds je waarnemingen in je schrift. Bij het doen van experimenten is het belangrijk dat je goed opschrijft wat je hebt gedaan, zodat andere mensen jouw experiment
Nadere informatieBacteriën maken zwavel Vragen en opdrachten bij de poster
Vragen en opdrachten bij de poster Bacteriën maken zwavel Vragen en opdrachten bij de poster 3 vwo Probleem: Zuur gas T1 Waterstofsulfide ontstaat bij de afbraak van zwavelhoudende organische stoffen.
Nadere informatieAAN de slag 1.1 de bunsenbrander
AAN de slag 1.1 de bunsenbrander ORiËNTEREN De bunsenbrander werd rond 1855 uitgevonden door professor Robert Wilhelm Bunsen (1811-1899) uit Heidelberg. De uitvinding diende vooral om een stabiele warmtebron
Nadere informatieAan de slag 1bis Samenhang tussen het ademhalingsstelsel en het bloedvatenstelsel
bis Samenhang tussen het ademhalingsstelsel en het bloedvatenstelsel Zuurstofgas is heel belangrijk voor dieren en dus ook voor de mens. Samen met de suikers die we opeten, zorgt zuurstofgas ervoor dat
Nadere informatieDe ijzer en zwavelreactie
De ijzer en zwavelreactie Onderzoeksvraag Hoe kunnen we aantonen dat we ijzersulfide (FeS) anders is dan ijzer (Fe) en zwavel (S). Voorbereiding Begrippen als achtergrond voor experiment Stofeigenschappen:
Nadere informatieMaken van siliconen uit zand
Maken van siliconen uit zand Onderzoeksvraag Kunnen we siliconen maken uit zand? Voorbereiding Begrippen als achtergrond voor experiment exotherme reactie redoxreacties Materiaal + stoffen - oogbescherming
Nadere informatieVerslag Scheikunde scheidingsmethoden
Verslag Scheikunde scheidingsmethoden Verslag door Chocolaatje 1906 woorden 23 oktober 2017 7,9 23 keer beoordeeld Vak Scheikunde EXP. 3,2. hoe kun je een suspensie van krijt in water scheiden? Bezinken
Nadere informatieDe TOA heeft een aantal potjes klaargezet. In sommige potjes zit een oplossing, in andere potjes zit een vaste stof.
OPDRACHT 9 Practicum Om je kennis van de scheidingsmethoden en oplosbaarheid te vergroten volgen hieronder een aantal proeven. Ook krijg je een proef over indicatoren / reagens. Met behulp daarvan kun
Nadere informatieInhoud. Experiment 1 15 multiple choice vragen, met hun respectieve antwoorden. Experiment 2 Veiligheid en risico s.
OP PAPIER! SCHEIKUNDE > DE VUURWERKFABRIEK Welkom bij de papieren versie van Stimulus. Op de volgende bladzijden vindt u enkele oefeningen uit Stimulus/De vuurwerkfabriek. Niet elk experiment uit Stimulus
Nadere informatieOnderscheid tussen chocolade en dieetchocolade
Onderscheid tussen chocolade en dieetchocolade 1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we chocolade onderscheiden van dieetchocolade? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond voor experiment Scheidingstechnieken,
Nadere informatiePROEFVERSIE HOCUS POCUS... BOEM DE CHEMISCHE REACTIE. WEZO4_1u_ChemischeReacties.indd 3
HOCUS POCUS... BOEM VERSIE PR O EF DE CHEMISCHE REACTIE WEZO4_1u_ChemischeReacties.indd 3 14/04/16 20:53 HOOFDSTUK 1 CHEMISCHE REACTIES EN FYSISCHE VERSCHIJNSELEN 1.1 Chemische reactie en fysisch verschijnsel
Nadere informatieOefen opgaven rekenen 4 HAVO bladzijde 1
Oefen opgaven rekenen 4 HAVO bladzijde 1 Opgave 1 uitrekenen en afronden Bij +/- rond je af op het kleinste aantal DECIMALEN, bij x/ rond je af op het kleinste aantal SIGNIFICANTE CIJFERS. Bij gecombineerde
Nadere informatieHoofdstuk 4. Chemische reacties. J.A.W. Faes (2019)
Hoofdstuk 4 Chemische reacties J.A.W. Faes (2019) Hoofdstuk 4 Chemische reacties Paragrafen 4.1 Kenmerken van een reactie 4.2 Reactievergelijkingen 4.3 Rekenen aan reacties Practica Exp. 1 Waarnemen Exp.
Nadere informatieProef Scheikunde Proeven
Proef Scheikunde Proeven Proef door een scholier 973 woorden 4 december 2001 4,6 177 keer beoordeeld Vak Scheikunde Titel: De zuurstoftoevoer. Proefnummer: 1 Verbrandt papier met zuurstof? -) het brandt
Nadere informatieWeet je al wat je later wil worden? Kan je dat beroep met één hand uitoefenen?
Weet je al wat je later wil worden? Kan je dat beroep met één hand uitoefenen? Nog een ander beroep? 2 Met vuurwerk spelen is gevaarlijk! Wat kan er aan je lichaam allemaal gewond geraken? b o h a r e
Nadere informatieOnderzoekscompetenties. 3 de jaar. Hoe verlopen chemische reacties? A Tekst leerlingen: leerwerkboek
Onderzoekscompetenties 3 de jaar Hfdst 4 Hoe verlopen chemische reacties? A Tekst leerlingen: leerwerkboek Onderzoek: het behoud van atoomsoorten in een reactiereeks Werkmethode 1. Wat onderzoeken? Probleemstelling
Nadere informatieSamenvatting Scheikunde Hoofdstuk 1 Scheikunde 3 havo
Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 1 Scheikunde 3 havo Samenvatting door een scholier 1366 woorden 12 november 2012 6,2 17 keer beoordeeld Vak Methode Scheikunde Chemie overal 1.1 Bij scheikunde hou je
Nadere informatieHet smelten van tin is géén reactie.
3 Reacties Reacties herkennen (3.1 en 3.2 ) Een chemische reactie is een gebeurtenis waarbij stoffen verdwijnen en nieuwe stoffen ontstaan. Bij een reactie verdwijnen de beginstoffen. Er ontstaan nieuwe
Nadere informatieRekenen aan reacties (de mol)
Rekenen aan reacties (de mol) 1. Reactievergelijkingen oefenen: Scheikunde Deze opgaven zijn bedoeld voor diegenen die moeite hebben met rekenen aan reacties 1. Reactievergelijkingen http://www.nassau-sg.nl/scheikunde/tutorials/deeltjes/deeltjes.html
Nadere informatieReacties met een kleurtje
Supplement bij: Offereins, M. en J.R. Bette (2008). Een uitje met een DOEL. NVOX, 33(10), 442-443. Reacties met een kleurtje DATUM UITVOERING: Afdeling Laboratoriumtechniek Algemene informatie Doel: het
Nadere informatieMethode: Chemie. Verslag van de proeven opdracht 6, 19, 45, 70 van Hoofdstuk 3, Chemische reacties
Proef door een scholier 1870 woorden 20 december 2005 5 23 keer beoordeeld Vak Scheikunde Methode: Chemie. Verslag van de proeven opdracht 6, 19, 45, 70 van Hoofdstuk 3, Chemische reacties Calcium (Ca)
Nadere informatieWat is een explosie? Een explosie is een zeer snel verlopende brand met een vrijkomende (verwoestende) drukgolf.
Toolbox: Brand en Explosie Het doel van een toolboxmeeting is om de aandacht en motivatie voor veiligheid en gezondheid binnen het bedrijf te verbeteren. Wat is brand? Brand is een chemische reactie van
Nadere informatieAAN de slag 1.1 de bunsenbrander
AAN de slag 1.1 de bunsenbrander ORiËNTEREN De bunsenbrander werd rond 1855 uitgevonden door professor Robert Wilhelm Bunsen (1811-1899) uit Heidelberg. De uitvinding diende vooral om een stabiele warmtebron
Nadere informatieDeel 1: traditionele kalkwater met koolstofdioxide test.
Bereiding en eigenschappen van CO 2 Deel 1: traditionele kalkwater met koolstofdioxide test. 1.1 Onderzoeksvraag Hoe kunnen we CO 2 aantonen? 1.2 Mogelijke hypothesen 1.2.1 Geen interactie: Er vormt zich
Nadere informatieSamenvatting Scheikunde Hoofdstuk 1 + 2
Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 1 + 2 Samenvatting door K. 1077 woorden 22 maart 2016 6,1 9 keer beoordeeld Vak Scheikunde Impact 3 vwo Scheikunde hoofdstuk 1 + 2 Paragraaf 1: Stoffen bijv. Glas en hout,
Nadere informatieRekenen aan reacties 4. Deze les. Zelfstudieopdrachten. Hulp: kennisclips. Zelfstudieopdrachten voor volgende week
4 Scheikunde Niveau 4 Jaar 1 Periode 3 Week 6 Deze les Rekenen aan reactievergelijkingen (Volume) Afronding voor volgende week (Rekenen met volumes) Hulp: kennisclips www.patricklogister.nl of www.youtube.com/pgjlogister
Nadere informatie5-1 Moleculen en atomen
5-1 Moleculen en atomen Vraag 1. Uit hoeveel soorten moleculen bestaat een zuivere stof? Vraag 2. Wat is een molecuul? Vraag 3. Wat is een atoom? Vraag 4. Van welke heb je er het meeste: moleculen of atomen?
Nadere informatieKristallisatie in snel tempo
Kristallisatie in snel tempo 1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we op een snellere manier zoutkristallen maken? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond voor experiment Neutralisatiereactie: reactietype
Nadere informatieOEFENOPGAVEN MOLBEREKENINGEN
OEFENOPGAVEN MOLBEREKENINGEN * = voor VWO Salmiak, NH 4 Cl(s), kan gemaakt worden door waterstofchloride, HCl(g), te laten reageren met ammoniak, NH 3 (g) 01 Wat is de chemische naam voor salmiak? 02 Geef
Nadere informatiePracticum Zouten 2 VMBO 4 Zouten Zoutoplossingen bij elkaar Slecht oplosbare zouten maken Ionen verwijderen Herkennen van een zout
Practicum Zouten 2 Niveau: VMBO 4 Onderdeel: Zouten Proeven: Zoutoplossingen bij elkaar Slecht oplosbare zouten maken Ionen verwijderen Herkennen van een zout 1 Proef 1 Zoutoplossingen bij elkaar Nodig:
Nadere informatieExo-energetische reactie: Een chemische reactie waarbij energie vrijgegeven wordt.
Onweer onder water 1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we een onweer onder water nabootsen? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond voor experiment Redoxreactie: Een reactie tussen atomen, moleculen en/of
Nadere informatieRekenen aan reacties 2. Deze les. Zelfstudieopdrachten. Zelfstudieopdrachten voor volgende week. Zelfstudieopdrachten voor deze week 18-4-2016
Rekenen aan reacties 2 Scheikunde Niveau 4 Jaar 1 Periode 3 Week 4 Deze les Rekenen aan reactievergelijkingen Samenvatting Vragen Huiswerk voor volgende week Bestuderen Lezen voor deze week Bestuderen
Nadere informatieSamenvatting Scheikunde Hoofdstuk 1, 2, 3
Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 1, 2, 3 4 Samenvatting door Syb 1176 woorden 4 keer beoordeeld 4 maart 2018 Vak Scheikunde Methode Chemie overal Scheikunde H1/H2/H3 Samenvatting PARAGRAAF 1.1 Een stof
Nadere informatieSamenvatting Chemie Overal 3 havo
Samenvatting Chemie Overal 3 havo Hoofdstuk 3: Reacties 3.1 Energie Energievoorziening Fossiele brandstoffen zijn nog steeds belangrijk voor onze energievoorziening. We zijn druk op zoek naar duurzame
Nadere informatie25 ste Vlaamse Chemie-Olympiade 2008
25 ste Vlaamse Chemie-Olympiade 2008 Schiftingsproef 13 februari 2008 Je naam en voornaam: Je adres: De naam van je school: Het adres van je school: Je leerjaar: Aantal uur chemie dat je dit schooljaar
Nadere informatieS S. Errata Nova scheikunde uitwerkingen leerjaar 4 havo 140,71. Met dank aan Mariëlle Marsman, Mill-Hill College, Goirle. Hoofdstuk 1 Atoombouw
Errata Nova scheikunde uitwerkingen leerjaar 4 havo Met dank aan Mariëlle Marsman, Mill-Hill College, Goirle Hoofdstuk 1 Atoombouw Theorie 19 b 78,99 23,98504 10,00 24,98584 11,01 25,98259 24, 31 100 20
Nadere informatieDatum Voorzitter Secretaris Klusser
Datum Voorzitter Secretaris Klusser Elaborate Aan de slag 4: Het winnen van koper uit malachiet teamopdracht Inleiding De bereiding van koper uit malachiet gaat in verschillende stappen: Stap 1: het maken
Nadere informatie4. In een bakje met natriumjodide-oplossing worden 2 loden elektroden gehangen. Deze twee elektroden worden aangesloten op een batterij.
Test Scheikunde Havo 5 Periode 1 Geef voor de volgende redoxreacties de halfreacties: a Mg + S MgS b Na + Cl NaCl c Zn + O ZnO Geef de halfreacties en de reactievergelijking voor de volgende redoxreacties:
Nadere informatie5 Formules en reactievergelijkingen
5 Formules en reactievergelijkingen Stoffen bestaan uit moleculen en moleculen uit atomen (5.1) Stoffen bestaan uit moleculen. Een zuivere stof bestaat uit één soort moleculen. Een molecuul is een groepje
Nadere informatieAan de slag 1bis Samenhang tussen het ademhalingsstelsel en het bloedvatenstelsel
1bis Samenhang tussen het ademhalingsstelsel en het bloedvatenstelsel Zuurstofgas is heel belangrijk voor dieren en dus ook voor de mens. Samen met de suikers die we opeten, zorgt zuurstofgas ervoor dat
Nadere informatieOefenopgaven REDOXREACTIES vwo Reactievergelijkingen en halfreacties
Oefenopgaven REDOXREACTIES vwo Reactievergelijkingen en halfreacties OPGAVE 1 Geef de halfreactie waarbij 01 P 2 O 5 wordt omgezet in PH 3. 02 Jodaat, IO 3 - in neutraal milieu wordt omgezet in H 5 IO
Nadere informatieEUROPEAN UNION SCIENCE OLYMPIAD ANTWOORDENBUNDEL TEST 1 13 APRIL 13, 2010. Land:
EUROPEAN UNION SCIENCE OLYMPIAD ANTWOORDENBUNDEL TEST 1 13 APRIL 13, 2010 Land: Team: Namen en handtekeningen 1 OPDRACHT 1 Relatieve vochtigheid van de lucht 1.1: Het dauwpunt is (noteer ook de eenheid)
Nadere informatieHet deeltjesmodel. Deeltjes en hun eigenschappen. Context 3 Zinken zweven drijven. Naam: Klas: Datum:
Naam: Klas: Datum: Het deeltjesmodel Deeltjes en hun eigenschappen Als je een stukje ijzer, goud of eender welk stof tientallen keren kon vergroten, dan zou je ontdekken dat alle stoffen gemaakt zijn van
Nadere informatieSamenvatting Scheikunde Scheikunde Chemie overal H1 3 vwo
Samenvatting Scheikunde Scheikunde Chemie overal H1 3 vwo Samenvatting door een scholier 1193 woorden 30 oktober 2012 5,8 23 keer beoordeeld Vak Methode Scheikunde Chemie overal Samenvatting Scheikunde
Nadere informatie8.1. Antwoorden door een scholier 1081 woorden 3 maart keer beoordeeld. Scheikunde 2.1 AFVAL
Antwoorden door een scholier 1081 woorden 3 maart 2005 8.1 128 keer beoordeeld Vak Methode Scheikunde Pulsar chemie 2.1 AFVAL 1. a. metaal, papier, plastic, hout b. GFT en papierbak 2. bron 1 3. a. het
Nadere informatieSamenvatting: Scheikunde H4 Reacties met zoutoplossingen. Don van Baar Murmelliusgymnasium Leerjaar
Samenvatting: Scheikunde H4 Reacties met zoutoplossingen Don van Baar Murmelliusgymnasium Leerjaar 2011-2012 Murmellius2014 www.compudo.nl/murmellius2014 Scheikunde H4: Reacties met zoutoplossingen Samenvatting
Nadere informatieSEPTEMBERCURSUS CHEMIE HOOFDSTUK 3: STOICHIOMETRIE
SEPTEMBERCURSUS CHEMIE HOOFDSTUK 3: STOICHIOMETRIE 1 OVERZICHT 1. Basisgrootheden en eenheden 2. Berekening van het aantal mol 3. Berekening in niet-normale omstandigheden 4. Oplossingen 5. Berekeningen
Nadere informatieAntwoorden. 3 Leg uit dat er in het zout twee soorten ijzerionen aanwezig moeten zijn.
Antwoorden 1 Hoeveel protonen, elektronen en neutronen heeft een ion Fe 3+? 26 protonen, 23 elektronen, 30 neutronen 2 Geef de scheikundige namen van Fe 2 S 3 en FeCO 3. ijzer(iii)sulfide en ijzer(ii)carbonaat
Nadere informatieSamenvatting Scheikunde Hoofdstuk 1
Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 1 Samenvatting door Maas 1255 woorden 26 mei 2017 6,4 19 keer beoordeeld Vak Methode Scheikunde Nova Scheikunde Paragraaf 2 Veiligheidsregels laboratorium : 1. 2. 3. 4.
Nadere informatie4 Verbranding. Bij gele vlammen ontstaat roet (4.1)
4 Verbranding Verbrandingsverschijnselen (4.1) Bij een verbranding treden altijd een of meer van de volgende verschijnselen op: rookontwikkeling, roetontwikkeling, warmteontwikkeling, vlammen, vonken.
Nadere informatieSamenvatting 3.1, 3.2 en 3.3 (2)
Samenvatting 3.1, 3.2 en 3.3 (1) Kenmerkend voor het optreden van een chemische reactie is dat de stofeigenschappen veranderen. Als stofeigenschappen veranderen, dan zijn er dus nieuwe ontstaan.. Deze
Nadere informatieFosfor kan met waterstof reageren. d Geef de vergelijking van de reactie van fosfor met waterstof.
1 Een oplossing van zwavelzuur en een oplossing van bariumhydroxide geladen beide elektriciteit. Wordt bij de zwavelzuuroplossing een oplossing van bariumhydroxide gedruppeld, dan neemt het elektrisch
Nadere informatieOefenopgaven CHEMISCHE INDUSTRIE
Oefenopgaven CEMISCE INDUSTRIE havo OPGAVE 1 Een bereidingswijze van fosfor, P 4, kan men als volgt weergeven: Ca 3 (PO 4 ) 2 + SiO 2 + C P 4 + CO + CaSiO 3 01 Neem bovenstaande reactievergelijking over
Nadere informatieHoofdstuk 8. Opgave 2. Opgave 1. Oefenvragen scheikunde, hoofdstuk 8 en 10, 5 VWO,
Oefenvragen scheikunde, hoofdstuk 8 en 10, 5 VWO, Hoofdstuk 8 Opgave 1 Bruistabletten bevatten onder andere natriumwaterstofcarbonaat. Als je deze tabletten in water brengt, treedt een reactie op waarbij
Nadere informatieOefenopgaven REDOX vwo
Oefenopgaven REDOX vwo OPGAVE 1 Geef de halfreactie waarbij 01 P 2 O 5 wordt omgezet in PH 3. 02 Jodaat, IO 3 - in neutraal milieu wordt omgezet in H 5 IO 6. 03 Methanol in zuur milieu wordt omgezet in
Nadere informatieHet is echter waarschijnlijker dat rood kwik bestaat uit Hg 2+ ionen en het biantimonaation met de formule Sb2O7 4.
Lyceum Oudehoven Hoefslag 4 4205 NK Gorinchem Schoolexamen Leerjaar: 4 Vak: Scheikunde Datum: 26-06-2013 Tijd: 13.00 14.30 uur Uitdelen: opgavenvellen + proefwerkpapier Toegestaan: rekenmachine, potlood,
Nadere informatieSamenvatting Scheikunde Hoofdstuk 2 stoffen en reacties
Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 2 stoffen en reacties Samenvatting door F. 1622 woorden 22 mei 2015 6,1 40 keer beoordeeld Vak Methode Scheikunde Nova Paragraaf 1 Gloeien, smelten en verdampen Als je
Nadere informatieSamenvatting Scheikunde Hoofdstuk 3
Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 3 Samenvatting door K. 1467 woorden 5 maart 2016 5,5 2 keer beoordeeld Vak Scheikunde Scheikunde Samenvatting H3 3V 3.1 Energie Fossiele brandstoffen -> nu nog er afhankelijk
Nadere informatieEXAMEN MIDDELBAAR ALGEMEEN VOORTGEZET ONDERWIJS IN Dit examen bestaat voor iedere kandidaat uit 8 OPGAVEN
MAVO-4 I EXAMEN MIDDELBAAR ALGEMEEN VOORTGEZET ONDERWIJS IN 1973 MAVO-4 Woensdag 9 mei, 9.00 11.00 NATUUR-EN SCHEIKUNDE II (Scheikunde) OPEN VRAGEN Dit examen bestaat voor iedere kandidaat uit 8 OPGAVEN
Nadere informatieOefenvragen Hoofdstuk 2 Scheidingsmethoden antwoorden
Oefenvragen Hoofdstuk 2 Scheidingsmethoden antwoorden Vraag 1 Zet een kruisje in de tabel bij de juiste scheidingsmethode(n). Er kan meer dan één antwoord per stelling goed zijn. De component met de grootste
Nadere informatiescheikunde bezem vwo 2016-I
WC-reinigers 5 maximumscore 3 Cl 2 + 4 OH 2 ClO + 2 H 2 O + 2 e Cl 2 voor de pijl en ClO na de pijl 1 OH voor de pijl en H 2 O na de pijl 1 elektronen na de pijl en juiste coëfficiënten 1 6 maximumscore
Nadere informatie7. Chemische reacties
7. Chemische reacties 1. Definitie Bij een chemische reactie verdwijnen één of meer stoffen en ontstaan één of meer nieuwe stoffen. De stoffen die verdwijnen noemen we de uitgangsstoffen of reagentia.
Nadere informatieEsbit brandstofblokjes worden gebruikt in miniatuurstoommachines en in speelgoedfornuisjes.
Esbit Esbit brandstofblokjes worden gebruikt in miniatuurstoommachines en in speelgoedfornuisjes. Hieronder staat een gedeelte van de Esbitverpakking vergroot en in zwartwit afgebeeld. Sofie wil Esbitblokjes
Nadere informatieAntwoorden deel 1. Scheikunde Chemie overal
Antwoorden deel 1 Scheikunde Chemie overal Huiswerk 2. a. Zuivere berglucht is scheikundig gezien geen zuivere stof omdat er in lucht verschillende moleculen zitten (zuurstof, stikstof enz.) b. Niet vervuild
Nadere informatieCHEMIE. Weet wat je drinkt als je nog rijden moet!!! Een practicum over alcohol. Prof. dr. Wanda Guedens Lic. Monique Reynders
CHEMIE Weet wat je drinkt als je nog rijden moet!!! Een practicum over alcohol 2007 Universiteit Hasselt Introductie Weet wat je drinkt als je nog rijden moet! 1 In de chemie is een alcohol een koolstofverbinding
Nadere informatießCalciumChloride oplossing
Samenvatting door R. 1673 woorden 17 februari 2013 8 1 keer beoordeeld Vak Methode Scheikunde Pulsar chemie Additiereactie Bij een reactie tussen hexeen en broom springt de C=C binding open. Aan het molecuul
Nadere informatieExamen VWO. scheikunde 1,2. tijdvak 1 vrijdag 23 mei 13.30-16.30 uur. Bij dit examen horen een bijlage en een uitwerkbijlage.
Examen VW 2008 tijdvak 1 vrijdag 23 mei 13.30-16.30 uur scheikunde 1,2 Bij dit examen horen een bijlage en een uitwerkbijlage. Dit examen bestaat uit 25 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 69 punten
Nadere informatieb Dikke shampoo komt moeilijk uit het flesje en verspreidt zich niet goed in je haar.
2 Voor de spiegel Activiteiten 2A 1 a Als het zout oplost, verdwijnt de vaste stof en ontstaat een (heldere) oplossing. b Dikke shampoo komt moeilijk uit het flesje en verspreidt zich niet goed in je haar.
Nadere informatieHet spel: Rad van Fortuin
Het spel: Rad van Fortuin Spelregels: - iedereen draait om beurt aan het rad. - als het rad stopt, moeten ze een vraag beantwoorden. Goed antwoord: krijgen ze de punten waar het rad is gestopt en mogen
Nadere informatieOefenvragen Hoofdstuk 5 Reacties en energie antwoorden. Vraag 1 Geef bij iedere blusmethode aan, welk onderdeel van de branddriehoek wordt weggenomen.
Oefenvragen Hoofdstuk 5 Reacties en energie antwoorden Vraag 1 Geef bij iedere blusmethode aan, welk onderdeel van de branddriehoek wordt weggenomen. I. Een houtvuurtje wordt geblust met water. Het vuur
Nadere informatieKaarsvlam vergelijken met de vlam van een wiek
Kaarsvlam vergelijken met de vlam van een wiek a. Onderzoeksvraag: Wat zorgt voor de grootste vlam? b. Hypothese: - De kaars - De wiek a. Te kennen begrippen: - Wiek b. Materiaal + stoffen (bereidingen):
Nadere informatieEindexamen natuurkunde/scheikunde 2 vmbo gl/tl 2005 - I
BEOORDELINGSMODEL Vraag Antwoord Scores Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt één punt toegekend. ZWAVELOXIDEN 1 C 2 maximumscore 3 CH 4 S + 3 O 2 CO 2 + 2 H 2 O + SO 2 CH 4 S en O 2 voor
Nadere informatie2 e Internationale Chemieolympiade, Katowice 1969, Polen
2 e Internationale Chemieolympiade, Katowice 1969, Polen Theorie pgave 1 20 g kaliumsulfaat wordt opgelost in 150 ml water. De oplossing wordt vervolgens geëlektrolyseerd. Na elektrolyse bevat de oplossing
Nadere informatieSCHEIKUNDE VWO 4 MOLBEREKENINGEN ANTW.
OPGAVE 1 LEVEL 1 Uit de opgave haal je dat koper en zuurstof links van de pijl moeten staan en koper(ii)oxide rechts van de pijl. Daarna maak je de reactievergelijking kloppend. 2 Cu + O 2 à 2 CuO Filmpje
Nadere informatie4 e Internationale Chemieolympiade, Moskou, 1972, Sovjet Unie
4 e Internationale Chemieolympiade, Moskou, 1972, Sovjet Unie Theorie pgave 1 1,52 g mengsel van twee vaste elementen reageert met een overmaat zoutzuur. ierbij komt 0,896 L gas vrij en 0,56 g van een
Nadere informatieHoofdstuk 2. Scheidingsmethoden. J.A.W. Faes (2019)
Hoofdstuk 2 Scheidingsmethoden J.A.W. Faes (2019) Hoofdstuk 2 Scheidingsmethoden Paragrafen 2.1 Soorten mengsels 2.2 Scheiden van mengsels 2.3 Indampen en destilleren 2.4 Rekenen aan oplossingen Practica
Nadere informatieAntwoorden hoofdstuk 3
Antwoorden hoofdstuk 3 1. Drie voorbeelden van een verbinding zijn water, een zout en bijvoorbeeld ammoniak. 2. Kaliumbromide een zuivere stof omdat kalium en broom in een verbinding zitten. 3. Hier vind
Nadere informatieH7 werken met stoffen
H7 werken met stoffen Stofeigenschappen Faseovergangen Veilig werken met stoffen Chemische reacties Stoffen Zuivere stoffen mengsels legeringen één soort moleculen opgebouwd uit een aantal verschillende
Nadere informatie14 DE ATOOMTHEORIE VAN DALTON PROCESTECHNIEK
PROCESTECHNIEK Wat leer je? uitleggen wat een reactieschema is; reactieschema's in woorden en symbolen opstellen; de kenmerken van de atoomtheorie van Dalton noemen; moleculen en atomen tekenen; scheikundige
Nadere informatie5 a de gele vlam wappert, is minder heet en geeft roet af b vlak boven de kern c met de gasregelknop d de brander is dan moeilijk aan te steken
3HV Antwoorden samenvatting onderouw scheikunde 1.6 Scheidingsmethoden 1 a stofnaam voorwerp c voorwerp d stofnaam e voorwerp f stofnaam 2 a goed slecht c goed d slecht e slecht f matig (zuurstof) tot
Nadere informatie30 ste Vlaamse Chemie Olympiade
30 ste Vlaamse Chemie Olympiade 2012-2013 2 de ronde 20 februari 2013 Je naam en voornaam: E-mail: Je adres: De naam van je school: Het adres van je school: Je leerjaar: Aantal lesuren chemie per week
Nadere informatieEindexamen vmbo gl/tl nask2 2011 - I
Beoordelingsmodel Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt één scorepunt toegekend. Chemische geesten 1 B 2 maximumscore 1 zoutzuur Wanneer het antwoord 'waterstofchloride-oplossing' is gegeven,
Nadere informatieSE voorbeeldtoets 5HAVO antwoordmodel
SE voorbeeldtoets 5AV antwoordmodel Stikstof Zwaar stikstofgas bestaat uit stikstofmoleculen waarin uitsluitend stikstofatomen voorkomen met massagetal 15. 2p 1 oeveel protonen en hoeveel neutronen bevat
Nadere informatieCENTRALE COMMISSIE VOORTENTAMEN SCHEIKUNDE TENTAMEN SCHEIKUNDE. datum : donderdag 29 juli 2010
CENTRALE COMMISSIE VOORTENTAMEN SCHEIKUNDE TENTAMEN SCHEIKUNDE datum : donderdag 29 juli 2010 tijd : 14.00 tot 17.00 uur aantal opgaven : 6 Iedere opgave dient op een afzonderlijk vel te worden gemaakt
Nadere informatieDoezijde. Zelf verf maken. Wat ga je doen? Je gaat zelf verf maken en hier ook mee verven!
Doezijde Zelf verf maken Wat ga je doen? Je gaat zelf verf maken en hier ook mee verven! Wat heb je nodig? Spullen Kwast of penseel Vel wit A4 papier om op te verven 4 schaaltjes Limonadeglas 4 theelepeltjes
Nadere informatieendotherme reactie met soda
endotherme reactie met soda 1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we temperaturen behalen onder de nul graden Celsius m.b.v. dinatriumcarbonaat? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond voor experiment Endo-energetisch
Nadere informatieBrand en explosiegevaar
Brand en explosiegevaar Door brand en explosie tijdens werkzaamheden vallen er jaarlijks tientallen doden en gewonden. Dus moet je brand en explosies zien te voorkomen. Mede doordat deze zeer onvoorspelbaar
Nadere informatie4. Van twee stoffen is hieronder de structuurformule weergegeven.
MAVO Herexamen 1976 1. Beantwoord de volgende vragen over het element calcium. a. Hoeveel protonen bevat een atoom van dit element? Licht het antwoord toe. b. Hoe zijn de elektronen over de schillen verdeeld?
Nadere informatie7.4.3 - de ph-schaal van 0 tot 14 in verband brengen met zure, neutrale en basische oplossingen en met de concentratie van H+-ionen en OH--ionen;
Leergebied: concentratie Leerplannen LP Chemie 2e gr KSO GO 5.5.2 - de massaconcentratie van een oplossing definiëren als het aantal gram opgeloste stof per 100 ml oplossing; de oplosbaarheid van een stof
Nadere informatie3.1 Energie. 3.2 Kenmerken chemische reactie
3.1 Energie Wat is energie? Energie voorziening Fossiele brandstof verbranden Co2 komt vrij slecht voor het broeikaseffect Windmolen park Zonnepanelen Energie is iets wat nodig is voor een verbrandingsreactie
Nadere informatieNATIONALE SCHEIKUNDEOLYMPIADE
NATINALE SHEIKUNDELYMPIADE RRETIEMDEL VRRNDE 1 (de week van) woensdag 4 februari 2009 Deze voorronde bestaat uit 24 meerkeuzevragen verdeeld over 5 onderwerpen en 3 open vragen met in totaal 13 deelvragen
Nadere informatieAardolie is een zwart, stroperig mengsel van heel veel stoffen, wat door middel van een bepaalde scheidingsmethode in zeven fracties gescheiden wordt.
Meerkeuzevragen Naast koolstofdioxide en waterdamp komen bij verbranding van steenkool nog flinke hoeveelheden schadelijke stoffen vrij. Dit komt doordat steenkool ook zwavel- en stikstofatomen bevat,
Nadere informatieuniversele gasconstante: R = 8,314 J K -1 mol -1 Avogadroconstante: N A = 6,022 x 10 23 mol -1 normomstandigheden:
Nuttige gegevens: universele gasconstante: R = 8,314 J K -1 mol -1 vogadroconstante: N = 6,022 x 10 23 mol -1 normomstandigheden: θ = 0 p = 1013 hpa molair volume van een ideaal gas onder normomstandigheden:
Nadere informatie32 ste Vlaamse Chemie Olympiade
32 ste Vlaamse Chemie Olympiade 2014-2015 2 de ronde 25 februari 2015 Je naam en voornaam: Je adres: De naam van je school: Het adres van je school: Je leerjaar: Aantal lesuren chemie per week die je dit
Nadere informatieExamen scheikunde HAVO tijdvak uitwerkingen
Examen scheikunde HAV tijdvak 2 2018 uitwerkingen Bodem bedekken 1p 1 fotosynthese/koolzuurassimilatie 2 25,0 kg 3 Aantal m 3 polymelkzuur in 1,00 m 3 bolletjes = 3 3 1,24 10 kg/m 2,016 10 2 m 3 4 Volume
Nadere informatieHeavy metal. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.
Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Dick Naafs 11 February 2015 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/57859 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet.
Nadere informatie