Delen. Beheernota PWN Tekst. Noordhollands Duinreservaat - Kennemerduinen en Kraansvlak - en overige natuurgebieden

Transcriptie

1 Delen

2 Delen Beheernota PWN Tekst Noordhollands Duinreservaat - Kennemerduinen en Kraansvlak - en overige natuurgebieden PWN Waterleidingbedrijf Noord-Holland juni 2003

3 Twee boekwerkjes. Eén beheernota. De vorm ervan weerspiegelt de kern van onze beleidsvisie Delen & Genieten, dat zijn de hoofdlijnen. De waardevolle natuurgebieden die we beheren, willen we met elkaar delen. Zodat zoveel mogelijk mensen ervan kunnen genieten. In Delen leest u waar we voor staan. Hoe we onze omgeving als deelgenoot bij het beheer willen betrekken. Want naast de natuur vormt de beleving van onze bezoekers de legitimatie voor alles wat we doen. Daarom ook zijn de beelden van het deel Genieten steeds in de achtergrond aanwezig.

4 Inhoud Managementsamenvatting 7 Hoofdstuk 1 Delen en genieten: werken aan balans voor natuur en recreant 17 Hoofdstuk 2 De duinen: onmisbare functies en onschatbare waarden 21 Hoofdstuk 3 De kerngedachte: deelgenoten 38 Hoofdstuk 4 Natuurbeheer voor natuur en natuurbeleving 42 Hoofdstuk 5 Samen genieten en kiezen voor de natuur 57 Hoofdstuk 6 Zonering: ruimte voor natuur, ruimte voor mensen 63 Hoofdstuk 7 Deelgenoten maken vraagt inzet van mensen en middelen 71 Hoofdstuk 8 Kennemerduinen en Kraansvlak 77 Bijlagen 87 Financieel kader Beheernota Notitie verloop en resultaat interactief proces 90 Tabel: Terreinen in beheer bij PWN per Kaarten

5

6 Managementsamenvatting Deze managementsamenvatting is een beknopte weergave beheer van het duingebied als Om onze doelen te bereiken, kiezen van de inhoud van de Beheernota Noordhollands natuurgebied; we voor: Duinreservaat, Kennemerduinen, Kraansvlak en overige daarbij passende vormen van een zo natuurlijk mogelijke manier van gebieden. Voor volledige informatie, argumentatie en achter- recreatie. beheren; gronden verwijzen we naar de volledige tekst van de beheer- De Beheernota bevat onze rustige, natuurgerichte recreatie- nota Delen en Genieten visie op en beleidskeuzes voor de invul- vormen; ling van deze opdracht in de komende zonering als instrument om een zo Delen en genieten: werken aan balans tien jaar. duidelijk mogelijke verdeling in ruimte voor natuur en recreant voor natuur en ruimte voor mensen De Noord-Hollandse duinen van Het motto van de Nota is Delen en te realiseren. Zandvoort tot Bergen zijn voor een groot Genieten : omdat wij graag zien dat deel eigendom van de provincie Noord- zoveel mogelijk mensen van het duin- De Beheernota bevat alleen hoofdlijnen; Holland. De provincie heeft met PWN gebied kunnen genieten, willen wij de in afzonderlijke gebiedsvisies gaan we die een langjarige beheerovereenkomst (tot gebieden met elkaar delen. Bepalend gedetailleerd en concreet uitwerken. 2040) afgesloten, met als opdracht te voor onze visie en keuzes is het streven zorgen voor: naar een voortdurende balans tussen In Zuid-Kennemerland zijn we mede- een betrouwbare en veilige beschermen en delen, beheren en beheerder van het Nationaal Park drinkwatervoorziening; genieten. Zuid-Kennemerland. De gezamenlijke 7

7 beheerders en overheden, verenigd in De duinen: onmisbare functies en Daarnaast zijn het Noordhollands het Overlegorgaan van het Nationaal onschatbare waarden Duinreservaat (met 4 miljoen bezoeken Park Zuid-Kennemerland, hebben voor Behoud van de waarden en optimale per jaar) en het Nationaal Park Zuid- het Park een gezamenlijk plan opgesteld. afstemming van de vier functies van de Kennemerland (met 2 miljoen bezoekers De hoofdlijnen uit dit Beheer- en duinen - waterwinning, kustverdediging, per jaar) belangrijke recreatiegebieden. Inrichtingsplan Nationaal Park Zuid- natuur en recreatie - vormen voortdurend Kennemerland , die specifiek aanwezige randvoorwaarden voor ons Samenwerking met andere organisaties betrekking hebben op onze terreinen beleid. Realisatie van onze beleidsdoelen kan in Zuid-Kennemerland, zijn als apart alleen in samenwerking met andere onderdeel opgenomen in de Beheernota. De duinen zijn als natuurgebied uniek. natuur- en milieuorganisaties, gemeen- De natuur- en landschapswaarden zijn ten, water- en recreatieschappen en alle We laten zien waar we voor staan en we hoog, zowel nationaal als internationaal overige maatschappelijke en belangen- wegen de inbreng uit onze omgeving serieus gezien. Alle duingebieden die wij beheren, organisaties. mee bij het maken van keuzes. vallen onder de EU-Habitatrichtlijn. Als een van de belangrijkste aaneengesloten Concreet betekent dat: De Beheernota is bestemd natuurgebieden in Noord-Holland vormen we gaan de samenwerking met voor iedereen die, op welke manier dan ze een onmisbaar onderdeel van de gemeenten en recreatieschappen 8 ook, een band heeft met de duinen. Ecologische Hoofdstructuur (EHS). intensiveren;

8 we gaan diverse onderdelen van de beheernota samen met Landschap Noord-Holland handen en voeten geven; samen met Landschap Noord-Holland, de recreatieschappen, het Gooisch Natuurreservaat en Gemeentewaterleidingen Amsterdam gaan we werken aan versterking van de betrokkenheid bij burgers; bij beheervraagstukken laten we ons adviseren door een Commissie Advies Duinbeheer, wat tevens een communicatiekanaal opent met universiteiten, onderzoeksinstellingen en collegabeheerders. Natuurbeheer voor natuur en natuurbeleving In het grootste deel van de terreinen kiezen we voor (voortzetting van) een zo natuurlijk mogelijke manier van beheren. Het streefbeeld is een landschap waarin stuivend zand, wind, water, (specifieke) flora en fauna het aanzien bepalen en waarin alle stadia van een compleet duinsysteem aanwezig zijn. Nieuwe duinvorming op gang brengen door verstuiving, is dé manier om de motor van een natuurlijk duinecosysteem weer aan de gang te krijgen. We zetten het beleid van natuurontwikkelingsprojecten voort, maar in een iets gematigder tempo en vanzelfsprekend in overleg met de omgeving. Daarmee bereiken we dat er in de toekomst inderdaad verschillende ontwikkelingsstadia van ecosystemen te zien zullen zijn in de duinen. Bij het naaldbosbeheer kiezen we voor omvorming naar natuurlijker loofbos. Kaalkap komt alleen in aanmerking bij zwaarwegende argumenten en in overleg met de omgeving. Op plaatsen waar dankzij het vroegere agrarische gebruik waardevolle begroeiingen voorkomen (zoals de duingraslanden rond de zeedorpen) kiezen we voor beschermende of herstelmaatregelen. Bij Landgoed Marquette kiezen we voor instandhouding van het geheel van nauw met elkaar samenhangende cultuurhistorische waarden en natuurwaarden. 9

9 10 Herstel van het natuurlijke grondwaterniveau blijft structureel aandacht vragen. Concrete aandachtspunten zijn: het vinden van oplossingen - samen met betrokken partijen - voor verdroging van de duinen door de vele grondwaterwinningen van de agrarische bedrijven naast de duinen; waar mogelijk maatregelen treffen om neerslag/grondwater vast te houden in de duinen; monitoring van het verloop van de grondwaterstand in het duinterrein, zodat we te verwachten problemen tijdig aan de betrokken partijen kunnen melden en kunnen helpen om samen met de provincie, gemeenten en/of waterschappen een oplossing te zoeken voor overtollig afstromend water. Bij het faunabeheer volgen we het provinciaal beleid en hanteren we het uitgangspunt niet ingrijpen, tenzij. We kiezen voor uitbreiding van begrazing met koeien, schapen of paarden, waarbij we het te begrazen oppervlak mede afstemmen op het mogelijke herstel van de konijnenstand. Voor het Nationaal Park Zuid-Kennemerland is samen met de andere beheerders gekozen voor integrale begrazing, met uitzondering van onder andere de natuurspeelterreinen, de campings en zwemplas t Wed. Aandacht voor (provinciaal, nationaal en internationaal) beschermde en bedreigde soorten is een belangrijk onderdeel van ons beheer. We geven actieve steun aan het streven naar meer verbindingen tussen natuurgebieden. Evaluerend, signalerend en projectmatig onderzoek moet ons in staat stellen ons beleid te onderbouwen met feiten en cijfers.

10 Recreatiebeheer: samen genieten en kiezen voor de natuur We kiezen voor natuurgerichte, rustige recreatievormen en het opvangen van de autonome groei van het aantal bezoekers in de regio. In grote lijnen onderscheiden we vier categorieën bezoekers die globaal eenzelfde soort beleving zoeken: wandelaars en fietsers - zij genieten vooral van rust en ruimte, waarbij sommigen specifiek op zoek gaan naar stilte en vrijheid; gezinnen met kinderen - bij hen ligt de nadruk op het lijfelijk en zintuiglijk ontdekken van de natuur door spelen, ravotten, avonturen beleven en op ontdekking gaan; bezoekers die komen trimmen of paardrijden - zij beleven de toegevoegde waarde van de duinnatuur vooral via mogelijkheden om lekker actief bezig te zijn; vrijwilligers - die vanuit een heel andere invalshoek (helpen bij beheer of onderzoek) genieten van de mogelijkheden om actief bezig te zijn. Deze vier doelgroepen willen we zo optimaal mogelijk de beleving bieden waarvoor ze de duinen bezoeken. Dit geldt ook voor minder validen en visueel gehandicapten die tot deze doelgroepen behoren. We kiezen er niet voor de autonome groei in andere vormen van buitenrecreatie (zoals motorcrossen, golfen, ultralight of deltavliegen) op te vangen. Zonering: ruimte voor natuur, ruimte voor mensen We gaan zonering inzetten als instrument om te komen tot een optimale verdeling van ruimte voor mensen en ruimte voor natuur. 11

11 We kiezen voor een beperkt aantal bedreigde soorten als liefhebbers van We gaan een klankbordgroep van betrokke- hoofdentrees waar de recreatie zich natuur, rust, ruimte en stilte. Langs de nen instellen, dat ons hierbij kan adviseren. concentreert. Opties voor de inrichting kust streven we naar een aansluitende Deze groep kan ook de komende jaren, daarvan zijn bijvoorbeeld parkeermoge- strandzonering, met een duidelijk onder- en ook bij andere inrichtings- en beheer- lijkheden voor fiets en auto, een natuur- scheid tussen rustige en drukke stran- vraagstukken, een belangrijke adviserende speelterrein, faciliteiten voor trimmers, den. In de zones rondom de zeedorpen rol vervullen. Met hetzelfde doel gaat het startpunten voor (lange en korte) kiezen we voor instandhouding van het Nationaal Park Zuid-Kennemerland een wandel- en fietsroutes, startpunt voor karakteristieke landschap en de specifieke gebruikersgroep in het leven roepen. excursies met de boswachter, informatie- manier waarop dorpsbewoners de omrin- zuilen, mogelijk een bescheiden horeca- gende duinen van oudsher gebruiken. Voorbeelden van andere onderwerpen voorziening (waarbij we zoveel mogelijk die we in overleg met belanghebbenden aansluiten bij al bestaande horeca). De infrastructuur moet de zonering nader gaan uitwerken zijn: Naast de hoofdentrees handhaven we de ondersteunen en onderlinge hinder voor- uitbreiding van de mogelijkheden voor tientallen kleinere ingangen in het Noord- komen. Omdat fietsers en wandelaars in mensen met lichamelijke of visuele hollands Duinreservaat vrijwel allemaal. het Noordhollands Duinreservaat vaak beperkingen; In de open duingebieden geven we dezelfde verharde paden gebruiken, krijgt de locatie en inrichting van uitzicht- prioriteit aan ruimte voor de natuur. dit aspect in dit deel van de terreinen punten; 12 Ten behoeve van zowel zeldzame en specifieke aandacht. bij sneeuw open te stellen hellingen;

12 klantvriendelijke bebording, ook tainbikers, aan een zonering in tijd en Kwaliteit voorop bij de grootste specifiek voor minder validen; ruimte. Er ligt een uitgewerkt voorstel kampeergastheer van Nederland. speciale wandelroutes voor slecht- voor een proefregeling voor een jaar en zienden en informatie in braille; een evaluatie van het resultaat. Een Het belangrijkste beleidsvoornemen voor het aanwijzen van hondenlosloop- mountainbikebaan is geen wenselijke de Kennemer Duincampings is verbete- plaatsen in het Noordhollands optie. We zouden daarmee regionaal ring van de kwaliteit van het aanbod. Duinreservaat. slechts een zeer beperkte groep bedie- De financiële relatie tussen PWN en de nen en het heeft een aanzuigende Kennemer Duincampings zal volledig In onze terreinen in het Nationaal Park werking op mountainbikers van elders. transparant zijn. Voor Kennemer Zuid-Kennemerland zetten we het Duincamping Bakkum zijn de verbeter- bestaande beleid voort: hier zijn honden In het Nationaal Park Zuid-Kennemerland plannen overeengekomen in een geza- van oudsher uitsluitend toegestaan op is het van oudsher niet toegestaan op menlijk planproces. Het beleid om de enkele aangegeven plaatsen conform onverharde paden te fietsen dan wel te huisjes in De Nollen en t Woud te con- afspraken in het Overlegorgaan. mountainbiken. centreren in één vallei van De Nollen zetten we voort. Waar in onze gebieden In het Noordhollands Duinreservaat Samen met de omringende partners woningen vrijkomen, onderzoeken we denken we voor het fietsen op de gaan we de ecologische en recreatieve of die een functie als recreatiewoning onverharde paden, met name door moun- verbindingen verder ontwikkelen. kunnen krijgen. 13

13 14 Deelgenoten maken vraagt om inzet van mensen en middelen We gaan zowel particulieren als bedrijven en andere organisaties nadrukkelijk óók uitnodigen voor samenwerkingsvormen die het behoud van de natuur financieel ondersteunen. Bijvoorbeeld via een ledenorganisatie, die we samen met Landschap Noord-Holland willen starten en die we willen verbreden met andere partners, zoals natuur- en beheerorganisaties en recreatieschappen. Ook denken we hierbij aan sponsoring als samenwerkingsvorm. Mensen die deelgenoot zijn, hebben een speciale, duurzame band met de natuur. Om dat te bereiken, moeten we: duidelijk(er) laten zien waar we voor staan; zichtbaar aanwezig zijn als natuur- en recreatiebeheerder PWN ; ons zo open en toegankelijk mogelijk opstellen; aangeven dat wij met financiële bijdragen een extra inspanning voor de natuur kunnen leveren. De boswachters krijgen hierbij een belangrijke taak als gastheer en ambassadeur: ze vertellen over het terrein en lichten onze visie en beleidskeuzes toe. Voor de uitvoering van beheertaken is het Greenteam (team, gericht op uitvoering van beheertaken) opgericht. Via dit team kunnen bedrijven, organisaties en mensen uit bijvoorbeeld zorg- en andere instellingen bij de beheerwerkzaamheden worden betrokken. Op deze manier kan een bijdrage worden geleverd aan maatschappelijk verantwoord ondernemen. Bezoekerscentrum De Hoep krijgt de komende jaren een bredere functie, onder andere als belangrijk onderdeel

14 van de hier te realiseren hoofdentree. over alle mogelijkheden voor natuurbe- heffing en daarmee de duinkaart in het Het zal het startpunt zijn van excursies leving en buitenrecreatie in Noord- Noordhollands Duinreservaat. Veel én het beschikt over expositieruimte en Holland. Dat kan bijvoorbeeld een bezoekers uit de regio hebben ons laten vergaderruimtes. We gaan onderzoeken website zijn, maar ook een agenda in weten dat zeer op prijs te stellen. Wel hoe we inkomsten kunnen genereren magazinevorm. In 2003 start het eerste gaan we op termijn onderzoeken of voor een rendabele exploitatie. We pilotproject. Bedrijven en organisaties afschaffing van entreeheffing mogelijk denken daarbij aan het creëren van benaderen we als een groeimarkt voor is. Dit dient dan te zijn gekoppeld aan vergaderaccommodaties en het uitbrei- diverse vormen van samenwerking, de ledenorganisatie met andere Noord- den/aanpassen van de winkel en de bijvoorbeeld via concrete invullingen Hollandse natuurbeheerders en het aan- ontvangstruimte voor bezoekers. van maatschappelijk ondernemen. Ook boren van andere alternatieve bronnen vergaderen in het groen is een con- om de noodzakelijke inkomsten te Landschap Noord-Holland en PWN cept met interessante mogelijkheden. genereren. In de door ons beheerde hebben het initiatief genomen om Net zoals het aanbieden van jaarkaarten terreinen in Zuid-Kennemerland onder- samen met de andere natuurbesche- en belevingsproducten in volume, steunen we het streven van de geza- mingsorganisaties en de recreatie- bijvoorbeeld als natuurgeschenk voor menlijke beheerders naar een uniformere schappen in Noord-Holland één groen relaties. toegangsregeling voor het gehele loket te ontwikkelen, dat fungeert als Nationaal Park Zuid-Kennemerland. In centrale, neutrale entree naar informatie Vooralsnog handhaven we de entree- overeenstemming met het rijksbeleid 15

15 voor Nationale Parken overwegen wij de entreeheffing per 1 januari 2004 af te schaffen. 16

16 Hoofdstuk 1 Delen en genieten: werken aan balans voor natuur en recreant De Noord-Hollandse duinen van Zandvoort tot Bergen zijn voor duinen een rol bij de kustverdediging en een groot gedeelte eigendom van de provincie Noord-Holland. hebben ze een zeer belangrijke functie De provincie heeft PWN gevraagd het beheer van deze gebieden op zich te nemen, met als opdracht te zorgen voor: functies van de duinen ook in de toekomst als recreatiegebied. Om de waarde en de een betrouwbare en veilige drinkwatervoorziening; te waarborgen, kiest PWN nadrukkelijk beheer van het duingebied als natuurgebied; voor het zo optimaal mogelijk afstemmen daarbij passende vormen van recreatie. van de vier functies van de duinen: kustverdediging, waterwinning, natuur en De Noord-Hollandse duingebieden zijn van oudsher van cruciaal belang voor de recreatie. Die vormen de legitimatie voor waterwinning. Hoewel de waterwinning alles wat we doen. duidelijk invloed had op de duinen, wat onder andere leidde tot verdroging, droeg Onze visie en keuzes, in grote lijnen hun grote belang voor de drinkwatervoorziening ook bij aan het instandhouden van leggen we onze visie en beleidskeuzes In deze Beheernota het relatief ongerepte karakter van de duinen. Daardoor vormen ze nu nog steeds neer. Daarmee geven we in grote lijnen ten aanzien van natuur en recreatie een van de belangrijkste Nederlandse aan hoe we onze beheeropdracht de natuurgebieden. Daarnaast spelen de komende tien jaar gaan invullen. De duinen vervullen diverse, soms tegenstrijdige functies. Diverse partijen hebben er, op allerlei manieren, belang bij dat de duinen die functies blijven vervullen. Dat maakt de verantwoordelijkheid voor de instandhouding van de duinnatuur per definitie tot een gedeelde verantwoordelijkheid. Daarnaast hebben we te maken met enkele voortdurend aanwezige randvoorwaarden: instandhouding van de functies en waarden van de duinen; uitvoering, c.q. handhaving van nationale en internationale wetten en richtlijnen. De uitgangssituatie en ontwikkelingen die medebepalend zijn voor de invulling 17

17 van onze beheeropdracht, zetten we manier van beheren Beheermaatregelen wensen van het merendeel van onze uiteen in hoofdstuk 2. De hoofdlijn in ons die zijn gericht op bescherming, blijven bezoekers. In hoofdstuk 6 werken we toekomstige beleid is delen en genieten : beperkt tot die gebieden waar dit de het zoneringsconcept nader uit. de duingebieden moeten we met elkaar enige mogelijkheid is om specifieke Hoofdstuk 7 tenslotte, laat zien hoe we delen, opdat zoveel mogelijk mensen natuur- of cultuurhistorische waarden met mensen en middelen, initiatieven en ervan kunnen genieten. Deze beleidslijn in stand te houden, zoals rond de zee- activiteiten gaan werken aan het doel dat hebben we in een interactief proces met dorpen en bij het landgoed Marquette. onze omgeving zich daadwerkelijk deel- onze omgeving verder uitgewerkt vanuit In hoofdstuk 4 beschrijven we dit uitvoe- genoot voelt. de kerngedachte deelgenoten. In riger. In ons totale natuur- en recreatie- hoofdstuk 3 lichten we dit nader toe. beleid streven we naar een optimale Het streven naar een voortdurende balans balans voor natuur en recreant. Daarom tussen beschermen en delen, beheren en We moeten de gebieden met elkaar delen, kiezen we voor rustige, natuurgerichte genieten, bepaalt onze visie en keuzes. zodat zoveel mogelijk mensen ervan kunnen recreatievormen en voor zonering als genieten. instrument om een zo duidelijk mogelijke Voor mensen, met mensen verdeling in ruimte voor natuur en De meeste gebieden die wij beheren, Om onze natuurdoelen te realiseren, ruimte voor mensen te realiseren. zijn eigendom van de Provincie Noord- kiezen we voor een ecosysteemgerichte Hoofdstuk 5 laat zien dat we met die Holland. Kaart 1 en het overzicht 18 aanpak en een zo natuurlijk mogelijke keuzes optimaal tegemoetkomen aan de (tabel 1) in de bijlage laten zien om

18 welke gebieden het precies gaat. Met de Provincie hebben we een beheerovereenkomst die loopt tot 2040 en eens in de tien jaar moeten we, in overleg met de provincie, een beheernota opstellen. Nu is dat dus de Beheernota Hierin geven wij aan hoe wij de komende periode van tien jaar onze beheertaak gaan uitvoeren: wat onze beleidsuitgangspunten en doelstellingen zijn. De Beheernota is niet alleen bestemd voor onze opdrachtgever, maar ook voor iedereen die, op welke manier dan ook, een band heeft met de duinen. Zodat iedereen zich op de hoogte kan stellen van onze toekomstplannen. En kan zien hoe PWN omgaat met de inbreng vanuit de omgeving. In deze nota verwoorden we onze visie op hoofdlijnen voor de komende tien jaar. Die vormt de basis om in samenwerking en samenspraak met onze omgeving te realiseren wat ons voor ogen staat. We laten zien waar we voor staan en we wegen de inbreng uit onze omgeving serieus mee bij het maken van keuzes. De uitwerking De hoofdlijnen uit deze Beheernota werken we gedetailleerd en concreet uit in gebiedsvisies. Deze regionale gebiedsplannen gaan over: terreindeel Midden en terreindeel Noord (het zuidelijke, respectievelijk het noordelijke deel van het Noordhollands Duinreservaat plus enkele kleinere natuurgebieden in die regio); de Kennemerduinen en het Kraansvlak. 19

19 20 Zuid-Kennemerland: een apart onderdeel In Zuid-Kennemerland zijn we medebeheerder van het Nationaal Park Zuid- Kennemerland. Het park beslaat 3800 ha en met 1800 ha is PWN hier de grootste terreinbeheerder. Alle betrokken partijen (Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, de gemeenten Velsen, Bloemendaal, Haarlem, Zandvoort, een aantal particuliere eigenaren, het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij, de provincie Noord-Holland en PWN) zijn verenigd in het Overlegorgaan van het Nationaal Park Zuid-Kennemerland. Dit orgaan stelt, in een vergelijkbaar maar afzonderlijk interactief proces met de omgeving, het Beheer- en Inrichtingsplan Nationaal Park Zuid-Kennemerland op. De hoofdlijnen daaruit, die specifiek betrekking hebben op onze terreinen in Zuid-Kennemerland, zijn als apart onderdeel opgenomen in deze Nota. De Beheernota bevat alleen hoofdlijnen; in afzonderlijke gebiedsvisies gaan we die gedetailleerd en concreet uitwerken. In de beheerovereenkomst tussen provincie Noord-Holland en PWN is vastgelegd dat jaarlijks schriftelijk verslag over het beheer van de gebieden wordt gedaan aan de Raad van Commissarissen. Een exemplaar van dit verslag wordt gezonden aan Gedeputeerde Staten van Noord-Holland, die het ter kennisneming aanbieden aan de Statencommissie van Milieu, Water en Groen. In deze commissie wordt desgevraagd een nadere toelichting gegeven.

20 Hoofdstuk 2 De duinen: onmisbare functies en onschatbare waarden Instandhouding van de functies en de waarden van de duinen buitenste rij duinen is daarbij meer vormen voortdurend een randvoorwaarde voor het beheerbeleid van PWN. Ontwikkelingen in de terreinen en ontwikke- ruimte ontstaan voor verstuivingen. lingen in de wereld om ons heen, die van invloed kunnen Waterwinning: optimale ecologische zijn op een van de vier functies van de duinen, zijn dan ook inpassing medebepalend voor de invulling van dat beleid. De duinen zijn belangrijk voor de drinkwaterproductie, maar we winnen er zo Kustverdediging: meer ruimte voor min mogelijk natuurlijk grondwater. We dynamiek gebruiken voorgezuiverd oppervlaktewater dat we op natuurlijke wijze in de De buitenste rij duinen, het strand en de vooroever van de zee hebben een duinbodem laten lopen. Als dit water na belangrijke functie bij de kustverdediging. enkele weken weer uit de bodem wordt Ook bij een veranderend klimaat moeten opgepompt, is het bacterie- en virusvrij. ze voldoende bescherming bieden tegen Het water ondergaat deze behandeling de zee. Over het beheer is afgesproken via speciaal daarvoor aangelegde plassen in zogenaamde infiltratiegebieden. In dat de rijksoverheid de kustlijn op zijn plaats vasthoudt; zo nodig met extra het Noordhollands Duinreservaat liggen zand. Op bepaalde plaatsen in de twee van zulke gebieden. De afgelopen jaren zijn deze volgens ecologische principes zo natuurlijk mogelijk ingepast in de omgeving. De oevers lopen nu flauwer af en de plassen zijn hier en daar ondieper gemaakt. Verder hebben we enkele eilanden gecreëerd en de aanvoerroute van het water verlengd; die loopt nu onder andere door moerassen. Deze Open Infiltratie Nieuwe Stijl levert hogere natuurwaarden op. We zullen jaarlijks de oevers maaien om de bedreigde planten van de natte duinvalleien te laten terugkeren. Ook in de Kennemerduinen is de grondwaterwinning nu gestaakt (nadat er samen met gemeenten, waterschap en provincie maatregelen waren getroffen om overlast zoveel mogelijk te voorkomen). In het 21

21 Noordhollands Duinreservaat en de ongeveer de helft van alle Nederlandse afgelopen beheerperiode in oppervlak Kennemerduinen ligt, diep en veilig ver- broedvogels er vertegenwoordigd. toegenomen en de ontwikkeling van borgen onder het duinzand, een natuur- Verder huisvesten de duinen bijzondere beider flora geeft de laatste jaren reden lijke watervoorraad. Bij calamiteiten, (korst)mossen, slakken, amfibieën, tot optimisme. Het bosbeheer heeft een bijvoorbeeld als het oppervlaktewater reptielen, vlinders, mieren, sprinkhanen, voor broedvogels aantrekkelijke struc- zó verontreinigd raakt dat het tijdelijk libellen, bijen, wespen, kevers en andere tuurrijkdom opgeleverd. Er is een trend onbruikbaar is, kunnen we die voorraad insecten, zoogdieren en paddenstoelen. ingezet van langzame kolonisatie en aanspreken. Sommige daarvan zijn niet heel karakte- uitbreiding van dieren en planten die ristiek voor de duinen, andere juist wel, kenmerkend zijn voor oudere bossen, Bij calamiteiten is er, dankzij de duinen, en er zijn ook veel zeldzame of zelfs zoals roofvogels, boomkruiper en de toch nog voor twee tot drie maanden genoeg bedreigde soorten bij. Zo n tweehonderd grote bonte specht (zie figuur 1 en 2). drinkwater. van alle soorten die hier voorkomen, De planten en dieren van de zeer schrale, staan op de landelijke Rode Lijsten van zure milieus daarentegen blijven ons Natuur: positieve verwachtingen, met uitsterven bedreigde planten en zorgen baren. Door verzuring, luchtver- ondanks bedreigingen dieren. ontreiniging en onvoldoende dynamiek zal De duinnatuur is buitengewoon gevarieerd hier vooralsnog geen herstel optreden. en rijk. We vinden er ongeveer 60% van Zowel de natte milieus als de (begraas- Verder constateren we dat de duinen de 22 alle Nederlandse plantensoorten. Ook is de) zeedorpenlandschappen zijn de laatste decennia steeds verder dichtgroei-

22 en met struiken en ruige begroeiing. Dat is het gevolg van ingrepen in het verleden (vooral bedoeld om het duin vast te leggen of in cultuur te brengen), luchtverontreiniging en konijnenziekten. De konijnenstand is gedecimeerd door een epidemie van de virusziekte VHS (Viraal Haemorrhagisch Syndroom - zie ook figuur 9). Dat heeft direct en indirect grote invloed op dieren, planten en verstuivingen. Die invloed is negatief voor vogels die in konijnenholen broeden - zoals bergeend en tapuit - en voor de dieren die het meest kenmerkend zijn voor de duinen. Die laatste zijn namelijk afhankelijk van kaal, onbegroeid zand en (zeer) lage kruidenvegetaties. Doordat hun aantal afneemt, raken ze ook steeds meer van elkaar geïsoleerd en neemt de kans op uitsterven en inteelt toe. Dynamisch duinbeheer in de vorm van verstuivingen helpt om de neergaande lijn in positieve richting om te buigen. van de ruige begroeiing met gras en struiken. Door ziekte nam het aantal konijnen enorm af en dat heeft grote gevolgen. De vossenstand lijkt zich op een relatief hoog niveau te stabiliseren (zie ook figuur 10). De combinatie van te weinig konijnen, meer roofvogels, relatief veel vossen en de toegenomen recreatie heeft geleid tot een forse afname van het aantal kwetsbare op de grond broedende vogels van het open duin (zie figuur 3). Het ontbreken van konijnen werkt voor sommige vogels positief. Soorten zoals graspieper en sprinkhaanzanger profiteren 23

23 Figuur 1: Aantal broedparen roofvogels Vóór 1990 waren roofvogels als broedvogel zeldzaam in het Noordhollands Duinreservaat. Daarna veranderde dat spectaculair. Dat is het gevolg van het ouder worden van het bos waardoor het gebied geschikter werd, in combinatie met een herstel van de roofvogelstand in oostelijk Nederland, dankzij het verbod op pesticiden zoals DDT. De torenvalk broedt vrijwel uitsluitend in het tuinbouwgebied aan de binnenduinrand en is dan ook niet opgenomen in de grafiek. Op de boomvalk na zijn vrijwel alle soorten roofvogels toegenomen

24 Figuur 2: Bosvogels Illustratief voor de positieve ontwikkeling van het bos zijn de aantallen broedparen van twee bosvogels: boomkruiper en grote bonte specht. De afgelopen twintig jaar zijn die fors gestegen. Andere holenbroeders, zoals koolmees, pimpelmees en glanskopmees, profiteren mee van de sterke toename van de grote bonte specht, want die zorgt voor veel uitgehakte broedholtes en dus veel broedgelegenheid voor die soorten

25 Figuur 3: Grote grondbroeders Bergeend, patrijs, scholekster, kievit en wulp zijn vogels die op de grond of in konijnenholen broeden. Hun aantallen zijn de afgelopen vijftien jaar sterk teruggelopen. Waarschijnlijk is dat het gevolg van een complex van factoren: de aanwezigheid van natuurlijke vijanden zoals vos, havik en buizerd, de toegenomen recreatiedruk en vergrassing door gebrek aan konijnen (begrazing). Bergeenden zijn extra zwaar getroffen omdat ze in konijnenholen broeden

26 Figuur 3: Grote grondbroeders Bergeend, patrijs, scholekster, kievit en wulp zijn vogels die op de grond of in konijnenholen broeden. Hun aantallen zijn de afgelopen vijftien jaar sterk teruggelopen. Waarschijnlijk is dat het gevolg van een complex van factoren: de aanwezigheid van natuurlijke vijanden zoals vos, havik en buizerd, de toegenomen recreatiedruk en vergrassing door gebrek aan konijnen (begrazing). Bergeenden zijn extra zwaar getroffen omdat ze in konijnenholen broeden

27 Op diverse plaatsen hebben we omstandigheden gecreëerd waarin het milieu van vochtige, voedselarme duinvalleien zich kan herstellen. De begroeiing van dit milieu is heel waardevol, maar door een combinatie van voedselverrijking van de bodem (door vroegere landbouw) en verdroging (door waterwinning, onttrekking van water voor landbouw in de binnenduinrand en verdamping via dennenbossen) is die op veel plaatsen verdwenen. Om herstel mogelijk te maken, hebben we de te voedselrijke bovenlaag verwijderd tot op de vochtige ondergrond. De nieuwe vochtige duin-valleien beslaan in totaal tientallen hectaren. De natuurlijke processen die hier tot ontwikkeling komen, en het soms onverwacht snelle herstel van de waardevolle flora en fauna, dragen erg veel bij aan een gevarieerde natuurbeleving. Nieuwe vochtige duinvalleien zorgen voor meer variatie en natuurbeleving. In de afgelopen beheerperiode zijn projecten gerealiseerd zoals het Nieuwe Land, Wei van Brasser, Starrevlak en Gravedal in het Noordhollands Duinreservaat, Groot Olmen en een cluster natuurontwikkelingsprojecten rondom het Vogelmeer in de Kennemerduinen en het Verlaten Veld in het Kraansvlak. Verder hebben we zwemplas t Wed in de Kennemerduinen op een zo natuurlijk mogelijke manier weer veiliger en aantrekkelijker gemaakt voor onze bezoekers. Het klimaat vertoont de laatste jaren een trend van aanzienlijk meer regen in de winter. Als die doorzet, neemt het oppervlak nat duinmilieu vanzelf verder toe. Om de natuur hiervan optimaal te laten profiteren, moeten we deze trend ondersteunen met extra beheerinspanningen. De voorspelling dat zich vaker zwaardere stormen zullen voordoen, is gunstig voor het dynamisch duinbeheer. Daardoor zullen meer spontane verstuivingen ontstaan, zowel in de zeereep als in de rest van het duin. We verwachten de komende tien jaar grote ecologische veranderingen. 27

28 In de afgelopen beheerperiode is het De duinnatuur speelt bovendien een optimaal zijn vertegenwoordigd. Het door ons beheerde terrein uitgebreid belangrijke rol in beleidsconcepten en Nationaal Park Zuid-Kennemerland met het Engelse Veld bij Bergen (ca. plannen van landelijke en regionale maakt daarmee deel uit van de ruggen- 12 ha), de Noordduinen bij Zandvoort overheden (Flora- en faunawet, Natuur- graat van de Nederlandse natuur. Dit is (ca. 70 ha), de Kennemerduinen in beschermingswet, Ecologische Hoofd- richtinggevend voor het beleid van de Zuid-Kennemerland (1253 ha), het structuur en Robuuste Verbindingen, de gezamenlijke beheerders en geeft een Rolandsduin ten Zuiden van Wijk aan Groen Blauwe Visie op het zuidelijk deel impuls aan de verbetering van de regio- Zee (ca. 6 ha) en het Tussenduin bij van Noord-Holland en diverse streek- en nale ruimtelijke kwaliteit. Daarnaast Heemskerk (ca. 28 ha). De landgoede- bestemmingsplannen). Daar moeten we hebben de Europese Habitatrichtlijn, het ren in Zuid-Kennemerland (ca. 110 ha) rekening mee houden. Biodiversiteitsverdrag en andere richtlij- zijn in 1997 in beheer overgedragen aan nen eveneens consequenties voor het Landschap Noord-Holland. Het Nationaal Park Zuid-Kennemerland natuurbeheer in het park. behoort, net als de andere nationale Alle door PWN beheerde duinen vallen parken, tot de kerngebieden van de De belangstelling voor groen en natuur- onder de Europese Habitatrichtlijn (zie EHS. Het vormt zelfs een van de visite- beheer neemt toe, zowel bij het publiek kaart 5 in de bijlagen). Daarnaast vor- kaartjes daarvan. Alle nationale parken als bij de politiek. Dat juichen we toe. men ze een onmisbaar onderdeel van tezamen vormen een stelsel waarin de We verwachten hiervan steun bij ons 28 de Ecologische Hoofdstructuur (EHS). grote ecosystemen van ons land streven naar een optimaal evenwicht tus-

29 sen natuur om de natuur en natuur voor mensen, in samenspraak met alle belangstellenden en belanghebbenden, van burger tot hoogste bestuurder. Recreatie: behoefte blijft groeien In het gebied dat aan de duinen grenst, de noordwestelijke flank van de Randstad, is de afgelopen jaren veel gebouwd en de bevolking is flink gegroeid. De voorzieningen voor openluchtrecreatie en buitensport zijn niet gelijk opgegaan met die groei. Er zijn weliswaar recreatiegebieden bijgekomen, zoals Spaarnwoude en Geestmerambacht, maar dat is niet genoeg. Temeer omdat steeds meer mensen zich bij voorkeur buiten ontspannen en willen wandelen, fietsen, zwemmen, golfen, skeeleren, skateboarden, skelteren, zweefvliegen, kamperen, mountainbiken, picknicken, struinen met de hond en noem maar op. De belangstelling voor openluchtrecreatie in de duinen houdt gelijke tred met deze ontwikkeling. Mensen komen in de duinen wandelen, fietsen, sporten, paardrijden en spelen, en genieten daarbij allemaal op hun eigen manier van de natuur, de rust, de ruimte, de stilte, de vrijheid. Veel regiobewoners beschouwen het duingebied als hun achtertuin en sommige van hen komen er zelfs elke dag wel even. In de Randstad blijft de behoefte aan buitenrecreatie groeien. Het aantal bezoeken aan het Noordhollands Duinreservaat weerspiegelt deze ontwikkeling. Met gemiddeld 750 bezoeken per hectare per jaar is dit een van de meest bezochte natuurgebieden van Nederland. In het Nationaal Park Zuid-Kennemerland bedraagt dit aantal ook nog altijd 590, tegen 225 in het Nationaal Park De Hoge Veluwe! (zie figuur 4 en 5.) De ligging tegen de Randstad van beide duingebieden - en de toegankelijkheid van het Noordhollands Duinreservaat met z n talloze fiets- en wandelpaden - dragen daar beslist aan bij. De mensen die de Noord-Hollandse duinen bezoeken, wonen in overgrote meerderheid op minder dan tien kilometer afstand. Van alle bezoekers komt maar liefst driekwart speciaal voor rust, ruimte, stilte en ongerepte natuur. Zo n 15 tot 20% combineert de natuurbeleving met zijn favoriete sport: veelal trimmen, racefietsen en mountainbiken. Voor ongeveer 7% staan de gezelligheid 29

30 30 en /of speelmogelijkheden voor de kinderen voorop. Tweederde van de bezoekers ervaart onze duingebieden meestal als rustig (zie figuur 6). De zondag daarentegen ervaart men vaak als niet rustig. Met de groei van het aantal bezoekers neemt ook de onderlinge hinder toe. In het Noordhollands Duinreservaat heeft 41% van de mensen wel eens last van anderen. Mountainbikers en racefietsers (32%) en (loslopende) honden (8 %) worden daarbij het vaakst genoemd (zie figuur 7 en 8). Bezoekers waarderen onze duinen vooral om de rust, ruimte, stilte, ongereptheid en natuur. Het aantal Randstadbewoners dat voor rustige vormen van recreatie de duinen opzoekt, zal de komende jaren blijven groeien. Dat komt door de toename van stedelijke uitbreidingen, maar meer nog door autonome ontwikkelingen: mensen krijgen meer vrije tijd; de vergrijzing maakt dat meer mensen door de week gaan recreëren; de toegenomen druk(te) in het dagelijks leven, waardoor veel mensen meer behoefte hebben aan rust, natuurbeleving en een gevoel van vrijheid. Onze beleidskeuzes en inrichtingsmaatregelen spelen in op deze ontwikkelingen. In de volgende hoofdstukken werken we dit uit.

31 Figuur 4: Totaal aantal bezoeken per jaar PWN-duingebied Gemeten in totaal aantal bezoeken per jaar steken de door PWN beheerde duingebieden met kop en schouders uit boven veel andere Nederlandse natuur- en recreatiegebieden. Zelfs de 300 voetbalwedstrijden in de Eredivisie trokken in het seizoen minder bezoek. Eredivisie voetbal seizoen Efteling Nationaal Park Veluwezoom Recreatiegebied Spaarnewoude duingebied Meijendel bij Den Haag Amsterdamse Waterleidingduinen

32 Schiermonnikoog 60 Figuur 5: Bezoekfrequentie per hectare per jaar Het Noordhollands Duinreservaat en het aangrenzende Staatsbosbeheergebied Schoorlse Duinen behoren tot de vaakst bezochte natuurgebieden van Nederland. Het aantal bezoeken per hectare per jaar is er bijvoorbeeld drie keer hoger dan in de Amsterdamse Waterleidingduinen of het Nationaal Park de Hoge Veluwe. Amsterdamse Waterleidingduinen 211 Nationaal Park de Hoge Veluwe 225 natuurgebieden Terschelling 300 duingebied Meijendel bij Den Haag 430 Nationaal Park Zuid-Kennemerland 590 Noordhollands Duinreservaat 750

33 Figuur 6: Beleving recreatiedruk Op de vraag of ze het duin als druk, normaal of rustig gebied ervaren, antwoordde tweederde van de bezoekers van het Noordhollands Duinreservaat en het Nationaal Park Zuid-Kennemerland dat ze het doorgaans als rustig beleven. Het ls opvallend dat de ervaring dat het erg druk is, zich beperkt tot zondagen en dagen met mooi weer. Terwijl het toch om de drukst bezochte natuur- en recreatiegebieden van Nederland gaat. rustig normaal 65 % 26 % druk 9 %

34 Figuur 7: Onderlinge hinder: bezoekers Noordhollands Duinreservaat (NHD) 37 % Onderzoek onder recreanten laat zien dat 41% van de bezoekers aan het Noordhollands Duinreservaat wel eens overlast ondervindt van andere bezoekers. In het Nationaal Park Zuid-Kennemerland is dit 34%. 4 % soms vaak Nationaal Park Zuid-Kennemerland (NPZK) 31 % 3 %

35 Bezoekers ervaren de meeste hinder van mountainbikers, racefietsers en honden. In het Noordhollands Duinreservaat (NHD) is dit effect wat sterker aanwezig, omdat het Nationaal Park Zuid-Kennemerland deels gescheiden fietspaden heeft, terwijl men in het NHD overal mag fietsen. De restgroep bestaat uit categorieën zoals individuele hardlopers, auto s en jongeren. (Honden zijn in het NPZK niet toegestaan. In het NHD zijn honden, mits aangelijnd, welkom.) mountainbikers/racefietsers gewone fietsers honden groepen hardlopers wandelaars Figuur 8: Onderlinge hinder: recreatievormen 33 % 23 % 6 % 6 % 8 % 5 % 4 % 7 % 3 % 4 % Noordhollands Duinreservaat (NHD) rest 10 % Nationaal Park Zuid-Kennemerland (NPZK) 13 %

36 36 Cultuurhistorie, aardkundige en archeologische waarden: heel bijzonder en zelfs uniek In de gebieden die wij beheren vinden we veel gave duinvormen waarin de ontstaansgeschiedenis van het landschap is vastgelegd en goed bewaard is gebleven. Deze aardkundige waarden zijn heel bijzonder en zelfs uniek in Europa. Daarnaast hebben in het landschap zowel grootschalige pogingen om duingebied te ontginnen als kleinschalige agrarische bedrijvigheid hun sporen achtergelaten, in zowel positieve als negatieve zin. Het zeedorpenlandschap is daarbij qua natuurwaarden en cultuurhistorisch bijzonder waardevol. In Nederland is veruit het grootste oppervlak van dit landschapstype te vinden in de Noord-Hollandse duinen. Ook landgoed Marquette, het Krengenbos en het hakhoutbosje Lugtenakkers hebben grote cultuurhistorische waarde. Het Nationaal Park Zuid-Kennemerland is vanwege zijn grote cultuurhistorische belang in zijn geheel aangewezen als Belvédèregebied. Diep onder het duinzand vinden we ook nog verrassend veel sporen van de mensen die hier woonden en werkten voordat het huidige duinlandschap werd gevormd. Dit goed verborgen bodemarchief is vrijwel onaangetast bewaard gebleven en heeft daardoor grote archeologische waarde. De Kennemer Duincampings en huisjesterrein De Nollen: aangepaste bedrijfsvoering De afgelopen periode hebben we diverse stappen gezet om de bedrijfsvoering op de Kennemer Duincampings nauwer te laten aansluiten bij hun bijzondere ligging en karakter. De campings gebruiken groene stroom en er worden uitsluitend bomen en struiken aangeplant die hier van nature ook voorkomen. Dat ze in elk opzicht zo milieubewust mogelijk werken,

37 blijkt verder uit de toekenning - eind van de gouden milieubarometer van de Recron voor De Lakens, Geversduin en de Berenweide en een zilveren milieubarometer voor Bakkum. Kennemer Duincampings de Lakens en Geversduin hebben inmiddels het ANWB 4-sterrenniveau. Dit is goed voor de recreant en de rentabiliteit van de terreinen. 37

38 Hoofdstuk 3 De kerngedachte: deelgenoten 38 De duinen vervullen diverse, soms tegenstrijdige functies. Deze gebieden beheren is dan ook geen kwestie van kiezen of delen: het één doen en dus het andere laten. Daarvoor zijn er teveel eisen en wensen, visies en standpunten, mogelijkheden en varianten, burgers en overheden die rekening moeten houden met elkaar. Beleid maken voor de toekomst van het Noordhollands Duinreservaat betekent met elkaar kiezen én delen: creatieve oplossingen zoeken en adequate beslissingen nemen. Als deelgenoten met een gezamenlijke verantwoordelijkheid. De twee delen waaruit het woord deelgenoten bestaat, beschrijven bovendien exact waar het om gaat: delen en genieten. Onze visie op het beheer van het Noordhollands Duinreservaat in de komende tien jaar hebben we vastgesteld nadat we vele partijen hebben gehoord en met hen hebben overlegd. Dit interactieve proces onderstreepte nog eens dat we, bij alles wat we doen, steeds de balans moeten zoeken tussen beschermen en delen, beheren en genieten. We zijn dan ook voortdurend actief in een spanningsveld. PWN wil de unieke duinnatuur beschermen en ontwikkelen, maar ook met elkaar delen, zodat mensen ervan kunnen genieten. We streven naar een optimale balans tussen natuur en recreant. Daarbij kiezen we voor een zo natuurlijk mogelijke manier van beheren en rustige, op natuurbeleving gerichte recreatievormen. En voor zonering als instrument om de ruimte optimaal in te richten voor natuur en recreant. De behoefte aan rustige en op natuurbeleving gerichte recreatievormen blijft de komende tijd groot en onze terreinen zijn er uitermate geschikt voor. Ook als we het bezien op de schaal van geheel Noord-Holland - en een eventuele provinciale recreatiezonering - lenen de duinen zich bij uitstek voor het beleven van rust, ruimte, stilte en ongerepte natuur. Zonering van onze terreinen is nodig om de grootste recreatiedruk daar te concentreren waar de draagkracht van de natuurwaarden het grootst is. En om onderlinge hinder van diverse recreatievormen zoveel mogelijk te voorkomen. Daarnaast willen we een

39 kwalitatief hoogwaardig resultaat neer- Daarvoor is het ook nodig dat PWN zich- van de duinen, het strand en de aangren- zetten tegen een zo laag mogelijke prijs. zelf beter zichtbaar maakt; als aanbieder zende gebieden. Bewoners van de noord- van water én als deskundige partij die westflank van de Randstad vinden hier Samen met onze omgeving willen we meestuurt waar het om natuur en recrea- alles wat ze zoeken. In de duinen kunnen oplossingen zoeken en realiseren wat ons tie gaat. Temeer omdat wij op het gebied ze terecht voor - intensieve en extensieve gezamenlijk voor ogen staat. van natuur en natuurgerichte recreatie - op natuur en natuurbeleving gerichte in de loop der tijd heel veel specifieke recreatie. Elders in de regio zijn zoveel We proberen iedereen die een band heeft deskundigheid hebben verworven, die andere mogelijkheden voor openlucht- met de duinen bij het beheer te betrekken in steeds bredere kring erkenning krijgt. recreatie aanwezig dat iedereen in de en aansluiting te zoeken bij hun wensen. eigen specifieke recreatiebehoefte kan Zo willen we samen met onze omgeving - Wij willen de omgeving tot deelgenoot voorzien. Hetzelfde geldt voor het strand, bezoekers, bewoners, belangengroeperin- maken bij alles wat we doen. waar een duidelijke scheiding is tussen gen, ambtenaren en bestuurders - oplos- rustige en drukkere gedeelten. singen zoeken en realiseren wat ons Samen willen we, als echte deelgenoten, gezamenlijk voor ogen staat. Om op die in 2012 het doel gerealiseerd hebben Mogelijkheden om buiten, in de natuur, te manier een ieders betrokkenheid bij en van deze Beheernota. In dat toekomst- recreëren vormen een even gewild als respect voor de duinen te vergroten en beeld zien we grote aantallen mensen schaars goed, waar we met elkaar zorgvuldig draagvlak voor het beheer te creëren. genieten van de recreatiemogelijkheden mee moeten omgaan. 39

40 De kerngedachte deelgenoten passen lijke projecten in het achterland. Holland handen en voeten geven. We we ook toe op de samenwerking met Bijvoorbeeld om: hebben onder andere samen het andere natuur- en milieuorganisaties, de ecologische verbindingszones tus- initiatief genomen om één groen loket te gemeenten, water- en recreatieschappen sen duinen en polders te versterken; creëren waar bezoekers alle informatie en alle overige maatschappelijke en de recreatieve infrastructuur (vooral kunnen halen over natuur en recreatie in belangenorganisaties. We zoeken die wandel- en fietspaden) te verbeteren Noord-Holland. In 2003 presenteren we samenwerking actief; om beleidsdoelen (door tijdige afstemming en het goed een eerste resultaat van deze samenwer- te realiseren en/of omdat het gewoon op elkaar laten aansluiten van wegen king, waar ook onze andere partners uit efficiënter is. We nemen deel aan het en paden); het Natuurbeheerdersoverleg aan deel- Natuurbeheerdersoverleg dat zich richt een regionale recreatiezonering tot nemen. (Zie ook hoofdstuk 7). Verder op het ontwikkelen en beïnvloeden van stand te brengen, waarin plaats is voor stemmen we onderzoek onderling af en beleid, onder andere door het opstellen alle vormen van openluchtrecreatie. wisselen we mensen uit. Op praktisch van een gezamenlijke visie op natuur en niveau zijn we bezig met een natuurgids landschap in We gaan doelen realiseren door samen met en een gezamenlijke kledinglijn. Daar- anderen de schouders eronder te zetten. naast willen we met Landschap Noord- De samenwerking met gemeenten en Holland werken aan het versterken van recreatieschappen gaan we intensiveren. Diverse onderdelen van de Beheernota de betrokkenheid van mensen bij het 40 Daarbij denken we vooral aan gezamen- zullen we samen met Landschap Noord- beheer; onder andere door het opzetten

41 van een brede klantenorganisatie. Behalve met Landschap Noord-Holland willen we dit samen met recreatieschappen en andere natuur-beschermingsorganisaties - zoals het Gooisch Natuurreservaat en Gemeentewaterleidingen Amsterdam - verder uitwerken. Bij beheervraagstukken laten we ons adviseren door een Commissie Advies Duinbeheer onder voorzitterschap van professor J. Verstraten van de Universiteit van Amsterdam. Een deel van de commissieleden is actief in de wetenschappelijke wereld, andere leden voegen daar praktijkervaring met natuurbeheer- en recreatievraagstukken aan toe. Zo verzekeren we ons van deskundige adviezen over zaken die wij aan de commissie voorleggen enerzijds en contacten met universiteiten, onderzoeksinstellingen en collega-beheerders anderzijds. Ook universiteiten, onderzoeksinstellingen en collega-beheerders maken we graag tot deelgenoot. 41

42 Hoofdstuk 4 Natuurbeheer voor natuur en natuurbeleving 42 Het doel van ons natuurbeheer is duurzaam behoud, herstel en ontwikkeling van de natuurwaarden. Dit geldt voor zowel de duinen als de overige natuurgebieden die we beheren. Om dit doel te bereiken, kiezen we in het grootste deel (ca 80%) van het Noordhollands Duinreservaat voor een ecosysteemgerichte aanpak en een zo natuurlijk mogelijke manier van beheren. Natuurlijke processen in het duin krijgen daarbij zoveel mogelijk de ruimte en zonodig treffen we maatregelen om die processen weer op gang te brengen. Dat laatste doen we in ca. 4% van het procesmatig beheerde gebied. In de beheerpraktijk komt dit erop neer dat we in deze terreinen hoofdzakelijk niets doen. Om de motor van het natuurlijke proces weer op gang te brengen, bevorderen we: verstuiving (dynamisch duinbeheer); vernatting (onder meer door natuurontwikkelingsprojecten met als doel vochtige valleien te herstellen); de omvorming van naaldbos naar natuurlijk duinbos; en zonodig passen we begrazing door grote grazers toe. Daarbij hangt de omvang van het te begrazen oppervlak af van ontwikkelingen in de konijnenstand. Als dat nodig is om waardevolle gemeenschappen te behouden, gaan we in de vochtige duinvalleien lokaal door met maaien en plaggen. Temeer omdat deze locaties ook fungeren als zaadbron van vochtige valleisoorten in het duin. Met dit beheer creëren we geschikte omstandigheden voor de duinecosystemen: natuurlijke gemeenschappen van planten en dieren in een bepaald leefmilieu waarin ze zich optimaal kunnen ontwikkelen. Zo kunnen de meest waardevolle natuurwaarden ontstaan en zich handhaven. Deze aanpak heeft bovendien als groot voordeel dat veel mensen een dergelijke wilde natuur aantrekkelijk vinden. Bezoekers beleven de dynamiek en variëteit van natuurlijke ecosystemen meer als wilde natuur. We kunnen de natuur niet overal op deze manier beheren. Soms ontbreekt