Sint-Franciscus-Xaverius parochie in Kuregem

Transcriptie

1 Sint-Franciscus-Xaverius parochie in Kuregem Als tweede wat minder bekende kerk in Anderlecht brachten wij op 25 september 2011 een bezoek aan de parochie van Sint-Franciscus-Xaverius in Kuregem. Samen met de kerk van O.L.V. Onbevlekte maakt ze de federatie Kuregem uit. 1

2 1. De wijk De Anderlechtse wijk Kuregem, met een oppervlakte van 300 ha., ligt ten westen van Brussel-Stad, is gesitueerd langsheen de huidige Bergense Steenweg en wordt ook begrensd door het kanaal Brussel-Charleroi van 1832 en het Zuidstation. Kuregem grenst ook aan de gemeenten Sint-Jans-Molenbeek en Sint-Gillis, en aan de Anderlechtse wijken Scheut en Centrum. Kuregem komt vaak in een slecht daglicht te staan maar velen vergeten dat dit de meest verstedelijkte wijk was van de gemeente in 1842, met ongeveer inwoners op een totaal van voor geheel Anderlecht. Er waren 253 woningen op een totaal van 891. Deze wijk heeft gestaag een uitbreiding gekend. Zo waren er in 1925 reeds inwoners en in 1935 waren het er De wijk is altijd bekend geweest voor haar industrialisatie. Textiel- en metaalverwerkende nijverheid en vooral de vleesindustrie (denk maar aan de slachthuizen in de Ropsy Chaudronstraat 24, opgericht bij notariële akte van 12 mei 1888 en officieel ingehuldigd op 24 augustus 1890), waren overal aanwezig. Voor de verhuizing was het chocoladebedrijf Côte d Or gevestigd in de ondertussen verdwenen Frankrijkstraat, rechtover het Zuidstation. Vooraleer de brandweerkazerne verhuisde naar de Bergense Steenweg, was deze gevestigd in de Van Lintstraat, waar nu de lokalen zijn van de gemeentelijke administratie. Voor de verhuis naar de universiteit van Luik in 1991 was de Veeartsenijschool gevestigd in de Veeartsenstraat aan het einde van de Herzieningslaan. Op de hoek van de Emile Carpentierstraat en de Grondelstraat is er aan de Joodse Martelarensquare het monument ter herinnering aan de Joodse martelaren van de Tweede Wereldoorlog. In 1896 werd de eerste auto gemonteerd in de fabriek Jules Miesse in de Gondelstraat en enkele jaren later, meer bepaald in 1900, werd de geuzebrouwerij Cantillon, die trouwens nog altijd actief is in de Geudestraat en thans vooral bekend als gueuze-museum opgericht. Het was een wijk met heel wat mensen die er ook van buiten de gemeente kwamen werken en die toegang hadden tot het geheel via het kleinere spoorwegstation van Kuregem, aan de brug over het kanaal dat werd gesloten in de jaren 80 van de vorige eeuw. Industriëlen hadden heel wat invloed. Ingevolge hun verzoek werd in 1879 naar de plannen van architect Jules Van Ysendyck het nieuwe gemeentehuis opgericht aan het Raadsplein. Men wilde ook een nieuwe parochie omdat de Sint-Pieter en Guidokerk nogal veraf was gelegen in een landelijke omgeving. Daarom richtten op 30/09/ inwoners van Kuregem een brief aan kardinaal Sterckx met het verzoek in hun wijk een nieuwe kerk te bouwen die volledig onafhankelijk zou zijn van de dekenale kerk Sint-Guido en Sint-Pieter, die wij nu nog steeds kennen aan het Dapperheidsplein in het centrum. De kardinaal ging akkoord en stelde dat de naam van de kerk Onze-Lieve-Vrouw-Onbevlekt zou zijn. Aanvankelijk ging het slechts om een kleine kapel maar nadien werd de huidige kerk gebouwd in de Dr. De Meersmanstraat (vroeger Donystraat) die uitgeeft op de Bergensesteenweg. Aldus waren er op het einde van de 19 de eeuw in Anderlecht drie parochies, nl. de bekende Sint-Pieter en Sint-Guido kerk, de kerk van Sint-Vincentius a Paulo op de Ninoofsesteenweg in Scheut en de nieuw opgerichte kerk in de wijk Kuregem. 2

3 2. De patroonheilige Franciscus-Xaverius is in 1506 geboren in Navarra (Spanje). Hij leidde een liederlijk leven tot hij in Parijs in contact kwam met Ignatius van Loyola, afkomstig uit een adellijke familie uit het Spaanse Baskenland. Ignatius van Loyola richtte samen met enkele vrienden, onder wie Franciscus-Xaverius, de Jezuïetenorde op (Sociëteit van Jezus). Franciscus-Xaverius was missionaris in Indië, Japan en de Molukken. Hij wordt voorgesteld in de zwarte Jezuïetenkledij met één of meer knielende Indiërs aan de voeten of in toog met superplie en stola. In de hand houdt hij een kruisbeeld. Soms heeft hij als attributen een pelgrims- of kruisstaf, een rozenkrans, een doopschelp, een witte lelie, een schip of een hart waaruit vlammen slaan, als symbool voor het vuur waarmee hij het geloof verkondigde. Soms komen er vlammen uit zijn borst. Een veel voorkomende afbeelding is die van de eenzaam stervende heilige in een hut op een bundel stro. Franciscus-Xaverius is schutspatroon van de missie en werd aanroepen tegen pest, hagel en storm op zee. Hij overleed in 1552 en werd heilig verklaard in Zijn feestdag is op 3 december (bron: Sanctus: meer dan 500 heiligen herkennen van Jo Claes, Alfons Claes en Kathy Vinckx, Davidsfonds Leuven, 2002) 3. De kerk en de priesters 3.1 Historiek Op het einde van de 19 e eeuw telde de parochie van de Onze-Lieve-Vrouw-Onbevlekt kerk een inwoners, waaronder 600 Joden die naar de synagoge in de Kliniekstraat gingen. Al gauw bleek de kerk veel te klein te zijn en dus werd in 1906 een tweede parochie opgericht, toegewijd aan Sint-Franciscus-Xaverius. Op dat ogenblik telde de wijk inwoners, wat te veel was voor één kerk. Het Koninklijk Besluit tot oprichting van deze nieuwe kerk dateert van 3 maart

4 De eerste pastoor, de heer Joseph De Jonge, geboren in 1874, werd aangesteld op 5 juni De eerste kerk was een voorlopige kapel in een opslagplaats op het adres Herzieningslaan15. Maar drie jaar later, in 1909 werd deze voorlopige kapel overgebracht naar de Eloystraat 80 (tweede kerk). Twee jaar eerder echter, op 8 mei 1907, had een zekere mevrouw de Meester de Heyndonck een grond geschonken op de hoek van de Eloystraat en de Moderne Schoolstraat waarbij zij stipuleerde dat dit diende gebruikt te worden voor de bouw van een nieuwe kerk. Op 22 april 1912 legde kardinaal Mercier de eerste steen voor de bouw van de nieuwe kerk (derde kerk). De architect was Leopold Pepermans en de aannemer was de heer Van den Bogaert uit Dilbeek. Leopold Pepermans ( ) werd opgeleid aan de Sint-Lukasschool in Schaarbeek, waar hij later ook les zou geven. Hij werkte ook aan de restauratie van de abdij van Villers-la-Ville. De kerk is opgetrokken in neo-gothische stijl, gekopieerd op de abdijkerk van Aulne die werd verwoest in De inwijding van de kerk vond plaats door Kardinaal Mercier in volle oorlog op 22 oktober Sommige bronnen spreken van 21 oktober Ook op de herdenkingsplaat in het voorportaal van de kerk is deze laatste datum vermeld (zie foto hieronder). De tweede pastoor was Alfons De Cuyper, aangesteld vanaf 27 maart Er werden toen zes missen gecelebreerd op zondag (nl. om 5u30 of 6u, om 7u, om 8u, om 9u, om 10u15 en om 11u) en 3 missen op werkdagen (nl. om 6u, 7u en 8u), wat er op wijst dat het om een 4

5 actieve parochie ging en wat in schril contrast staat met de huidige gang van zaken. Op 25 september 1931 werd de 25 ste verjaardag van de parochie gevierd. Op 11 december 1935 verliet pastoor de Cuyper de parochie. In die tijd waren de onderpastoors Paul Hamacher, Maurice Roelandt en Fernand Lambrechts. Op de locatie van de tweede kerk in de Eloystraat 80 werd de parochiezaal opgericht en na de renovatie in 2004 kwam hier het buurthuis / ontmoetingsplaats Excelsior. Het secretariaat van de kerk is nog altijd in de pastorij, Georges Moreaustraat 102. Na de Tweede Wereldoorlog kende de parochie een bloeiende periode, want elk jaar vierde men de patroonheilige met een noveen van gebeden en elk jaar was er een grote deelname aan de processie op zondag volgend op het feest van het Heilig Hart. Van 1951 tot 1994 was er nog een kapel toegewijd aan Sint-Antonius van Padua in de Frankrijkstraat recht tegenover het Zuidstation, die werd bediend door de paters Franciscanen. Achtereenvolgens waren pastoor : - Eugène Van Cauwenberghs (vanaf 19 januari1936) - Aloïs Beeldens (vanaf oktober 1960 tot 1962) - Gaston Lecleir (Was vanaf 1954 onderpastoor en woonde in de Eloystraat 74, en maakte de brug met de vorige pastoor. Hij schreef tweemaal een gids met inlichtingen over de parochie en verliet ze in 1964) Vanaf 1965 kwam er een ploeg van drie priesters, nl. Luc Verstraete, Jean-Pierre de Meulder en Christian Verheust. Zij werden alle drie op 6 februari 1965 geïnstalleerd door de toenmalige deken van Anderlecht, de heer Joseph Boey. In juni 1981 vertrok Luc Verstraete uit de parochie en werd hij tijdelijk vervangen door Paul Vanderbeke, die ook Christian Verheust verving na diens vertrek. In september 1981 werd uiteindelijk de zesde pastoor aangesteld, nl. de heer Michel Bollen, die tien jaar later, nl. in mei 1991, opgevolgd werd door de heer Gilbert Van Boeckel, die in de parochie bleef tot in Sinds 1 november 2002 is de heer Jan Claes pastoor, zowel van deze parochie van Sint- Fanciscus-Xaverius als van de eerste kerk in Kuregem, zijnde deze van O.L.V. Onbevlekt. Hij werd daarna deken. De huidige pastoor van de kerk is de heer Philippe Nauts. 3.2 De kerk en het interieur a) Buiten Na de oprichting van de kerk werden er verbeterings- en conservatiewerken uitgevoerd. In de jaren 30 van de vorige eeuw liet pastoor Van Cauwenberghs nieuwe mooie decoratieve brandglasramen plaatsen met afbeeldingen van de 12 apostelen. In de jaren 40 werd de klokkentoren verstevigd. In 1947 was er een restauratie van de kerk. In 1971 werd een nieuw verwarmingssysteem geïnstalleerd. In 1985 werd de toren hersteld, maar de kerk bleef verder 5

6 aftakelen. Aangezien de kerkfabriek niet over de nodige financiële middelen beschikte om de kerk te onderhouden, vroeg ze in 1997 de toestemming om de kerk te slopen. Dit verzoek werd afgewezen door de Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen, die in 1998 de beschermingsprocedure startte. In 2008 werd de kerk beschermd. Door de corrosie van de ijzeren elementen vertonen een groot aantal brandglasramen barsten, zowel in het maaswerk, de ijzeren frames, als het glas. Daarom werden in de jaren 90 een aantal brandglasramen verwijderd voor restauratie, wat echter nooit werd uitgevoerd. De raamopeningen worden met houten panelen dichtgemaakt, wat echter geen fraai beeld oplevert. 6

7 7

8 8

9 Naast de vochtproblemen zijn de stenen van de buitengevels bedekt met een zwarte laag, veroorzaakt door de zure regen en de luchtvervuiling. De kerk is gelegen aan twee zeer drukke verkeersassen, nl. de Georges Moreaustraat en de Eloystraat. Langs de Moderne Schoolstraat en vooral in de achteraan gelegen smalle boogvormige Joseph Dujardinstraat is er veel minder verkeer. De buitenkant van de kerk is bekleed met donkergrijze steen uit Namêche (blokken kalksteen). De klokkentoren is geplaatst boven de vierde travee van de zuidelijke zijbeuk (Eloystraat). In 1956 werd een nieuwe klok ingeluid, Hughetta, met als peter de heer Maurice De Maet en als meter mevrouw Rosa Van Buggenhout. Langs de zuidelijke zijbeuk is er een kleine kapel met een kleine apsis met toegang vanuit de kerk maar ook langs de straatkant. Deze kapel met replica van de grot van Lourdes wordt vooral bezocht door de inwoners van de wijk die er even komen bidden voor de talrijke heiligenbeelden. De daken zijn bedekt met leien. De gevel met drie grote neogotische ramen is op het zuidoosten georiënteerd. Aan het kruispunt van de Moderne Schoolstraat, de Georges Moreaustraat en de Eloystraat is voor de toegang van de kerk een klein pleintje met zitbanken aangelegd. Aan het koor is er op de hoek van de Joseph Dujardinstraat en de Eloystraat een klein gebouw met ingang langs beide straten, dat met een gang verbonden is met de kerk. In dit gebouw bevinden zich de sacristie en de dienstruimtes. 9

10 b. Binnen De kerk heeft een kruisvormig grondplan. De kerk is gebouwd in dragend metselwerk in baksteen. Aan de binnenkant is het metselwerk bepleisterd, maar in de gewelven is het metselwerk zichtbaar gebleven. Pilasters, ribben en omkaderingen van ramen en deuren zijn afgewerkt met donkergrijze Namêchesteen. De vloer is bedekt met blauwe hardsteen. De funderingen bestaan uit gewapend beton en baksteen. Het middenschip met een tongewelf bestaat uit vier traveeën. De zijbeuken hebben twee verdiepingen. De eerste twee traveeën van de zijbeuken zijn minder dan half zo breed als de derde en vierde travee. Ook het koor (zevenhoekige apsis) heeft net als het schip een galerij met twee verdiepingen. Aan de ingang is een kleine narthex met een doopkapel. Op de bovenverdieping van de derde en vierde travee van de noordelijke zijbeuk (Moderne Schoolstraat) is het orgel geplaatst. Dit orgel werd in 1922 gemaakt door Slootmaekers. 10

11 Om de verwarmingskosten te beperken, had destijds pastoor Van Cauwenberghs een kleine kapel in hout en glas langs de noordelijke zijbeuk laten bouwen. Deze kapel werd verwijderd door pastoor Beeldens. Omdat het aantal kerkgangers bleef dalen, liet pastoor Beeldens langs de noordelijke zijbeuk in 1986 een afzonderlijke kapel inrichten. Hij deed daarvoor beroep op, de diensten van een Benedictijnenmonnik, pater Frédéric Debuyst. Een groep jonge aannemers heeft zorg gedragen om het project uit te voeren en de heer Peter Ceuterickx bouwde het podium van het altaar. De ingang is langs de Moderne Schoolstraat. 11

12 Pastoor Beeldens heeft de houten preekstoel laten vervangen door een preekstoel in marmer, die echter na de liturgische hervormingen van het tweede Vaticaans Concilie buiten gebruik werd gesteld. In 2011 werd het hoogkoor afgeschermd met een houten tussenwand en werd het hoogaltaar onder de kruising geplaatst. 12

13 De muurschilderingen rond de grote glasramen en bogen zijn slecht bewaard. Er is ook een kruisweg met 14 schilderijen op doek. In de kerk zijn ook sculpturen gemaakt door de beeldhouwer Cleirens. 13

14 De bronzen klok werd op het einde van de 19 e eeuw gegoten door Adrien Causard. De kerk wordt minder gebruikt dan vroeger en is in een niet al te beste staat. Pastoor Nauts heeft de kerkstoelen terug opgesteld en tracht opnieuw meer activiteiten te organiseren. Hij wordt daarbij geholpen door een kleine dynamische kern van enthousiaste parochianen. Laat ons hopen dat ze voldoende man- en daadkracht vinden om deze kerk te behoeden voor verder verval of eventuele sluiting, wat zeker niet ondenkbaar is. Opmerkelijk is ook dat wanneer men opzoekingen doet rond deze kerk, er quasi niets over terug te vinden is en dat in de werken rond erfgoed uit het Brussels Hoofdstedelijk Gewest men deze kerk vaak vermengt met de kerk van O.L.V.-Onbevlekt en zelfs verkeerd situeert. Tekst:Roland Van Varenbergh Foto s: Régine Peeters september 2011 Bijkomende informatie Nu zijn er in Anderlecht een twaalftal kerken, nl. : - Sint-Pieter en Sint-Guido, Dapperheidplein 14

15 - Onze-Lieve-Vrouw Onbevlekt / Notre Dame Immaculée, Dokter De Meersmanstraat 12 - Sint-Vincentius & Paulo, Ninnofsesteenweg Onze-Lieve-Vrouw Hemelvaart / Notre Dame de l Assomption, Adolphe Willemijnsstraat Onze-Lieve-Vrouw van Vreugde / Notre Dame de Joie, Britse Soldaatlaan 29 - Onze-Lieve-Vrouw van het Heilig Hart / Notre Dame du Sacré Coeur, Norbert Gillelaan 63 - Heilige Bernadette / Sainte Bernadette, Itterbeekselaan Heilige Geest / Saint Esprit, Martin Luther Kingplein - Sint-Gerardus Majella / Saint-Gérard Majelle, Bloeistraat 35 - Sint-Jozef / Saint-Joseph, Radplein 1 - Sint-Franciscus Xaverius / Saint-François Xavier, hoek Eloystraat Georges Moreaustraat - Sint Lucas / Saint Luc, Bergensesteenweg