Parochie Onze-Lieve-Vrouw van de Onbevlekte Ontvangenis in Kuregem

Transcriptie

1 Parochie Onze-Lieve-Vrouw van de Onbevlekte Ontvangenis in Kuregem Op 23 september 2018 brachten we een bezoek aan de voor velen wat onbekende kerk gelegen op Anderlechts grondgebied, nl. Onze-Lieve-Vrouw-Onbevlekte Ontvangenis in de Dokter De Meersmansstraat (wijk Kuregem). Deze kerk vormt samen met de parochie van Sint-Franciscus-Xaverius (kerk die we reeds bezochten op 25 september 2011), de Federatie Kuregem uit. 1

2 1. De wijk Zoals geweten was Kuregem altijd de industriële wijk van Anderlecht, waar heel wat invloedrijke mensen woonden en waar ook heel wat mensen van buiten de gemeente kwamen werken. Deze wijk heeft ook gestaag uitbreiding gekend en dit leidde er waarschijnlijk toe dat er hoge nood was aan een eigen kerk. Opvallend is dat in de buurt van de door ons bezochte kerk, men in de Dokter De Meersmansstraat ook het Islamtisch Centrum Imam Reda vindt (nr. 33) maar ook een aantal zeer mooie gevels, waaronder nr. 28 dat het huis was van de Vicarisessen dat in 1894 geschonken werd door mevrouw Rosali Taymans. 2

3 Dokter De Meersman, die zijn naam gaf aan deze straat, leefde van 1855 tot 1930 en was een bestendig afgevaardigde alsook provincieraadslid en schepen in Anderlecht. De naam werd pas gegeven in 1929, want daarvoor sprak men vanaf 1866 van de Donnystraat. Dit leek een logischer naam gezien de heer Donny gratis de grond voor de kerk en de pastorij geschonken had. 3

4 Wie een wandeling wil maken in de buurt, moet zich zeker begeven richting Bergensesteenweg waar men onmiddellijk naast het hotel Van Belle een mooi aangelegd park, het Dauw park zal vinden, met muurschilderingen gerealiseerd door kunstenaar en kinderen uit de wijk. In deze wijk vindt men trouwens ook in de Dauwstraat, zowel de beroemde school van Kunsten en Ambachten (Arts et Métiers), maar ook het Sint-Vincentius genootschap. Doch men stoot in deze wijk ook op het Lemmensplein, dat spijtig genoeg altijd heel negatief in het nieuws gekomen is. Het plein werd vernoemd naar een gemeenteraadslid, maar noemde voorheen tot 1893 het Robijtplein en daarna tot 1914 het Concordaatplein. Een wandeling door de wijk is ook goed om zich een beeld te vormen van de eigendommen die in het bezit waren van de heer Donny. Hij kreeg nl. in 1850 de toestemming van de gemeente om 2 straten te trekken door zijn eigendom, nl. de Donnystraat (nu Dokter De Meersmansstraat) en de Otletstraat, die er gekomen is in Patroonheilige van de kerk De patroonheilige van deze kerk is Onze-Lieve-Vrouw, wat niet zo verwonderlijk is wanneer men weet dat in 1854 in Rome het dogma van de Onbevlekte Ontvangenis van Maria afgekondigd werd, en de kerk die wij nu wensten te bezoeken, opgericht werd in De Onbevlekte Ontvangenis van Maria is een dogma dat met een hoogfeest gevierd wordt op 8 december, nl. 9 maanden voor het feest van de geboorte van Maria op 8 september. Door dit dogma krijgt Maria een bijzondere status door te stellen dat zij verwekt werd en ter wereld kwam zonder met de erfzonde te zijn bevlekt. Het dogma werd, zoals gesteld, in 1854 afgekondigd door Paus Pius IX met de Pauselijke bul In Nefabilis Deus. 3. Ontstaansgeschiedenis van de kerk In 1844 vroegen een 57-tal inwoners van de wijk Kuregem aan kardinaal Sterckx om een kerk te mogen oprichten in Kuregem. Op dat ogenblik was er op het grondgebied van Anderlecht enkel maar de Sint-Guido-Kerk. En het was nogal evident dat dit voor velen een te grote afstand was, vandaar het verzoek om een eigen kerk te mogen oprichten. Een jaar later, meer bepaald in 1845, heeft de gouverneur de gemeente gepolst omtrent de oprichting van een hulpkerk te Kuregem. De gemeente verwierp dit door te stellen dat mensen die in Kuregem woonden, dicht genoeg bij de stad Brussel woonden en slechts maar een 10-tal minuutjes van het centrum van Anderlecht verwijderd waren. De kardinaal laat het er niet bij en vraagt aan de aalmoezenier van de Veeartsenijschool, Philippe Taymans, om toch de mogelijkheden na te gaan om een parochie te stichten. 4

5 En dit zal er uiteindelijk in resulteren dat op 13 maart 1857 een Koninklijk Besluit uitgevaardigd wordt m.b.t. de oprichting van een aparte parochie met een eigen kerkfabriek in Kuregem, nl. de thans nog gekende kerk Onze-Lieve-Vrouw-Onbevlekt. Op dat ogenblik woonden er mensen in Kuregem. De gemeente had toen geen bezwaar meer, omdat ze er vanuit ging dat zijzelf niet zal moeten investeren. Men start inderdaad met de bouw van een voorlopige kapel, die volledig door de inwoners bekostigd werd en het is de heer Donny, een inwoner van Kuregem, die de grond zal schenken waarop uiteindelijk de definitieve kerk zal gebouwd worden. De voorlopige kapel die er kwam op 30 november 1857, bevond zich op de hoek van de Donnystraat (nu Dokter De Meersmansstraat) en de Kliniekstraat. Het was een gebouw opgetrokken in baksteen en werd al heel vlug bouwvallig. In het werk van Gustaaf van den Berghe lezen we dat de situatie heel erg was. Hij schrijft : de voorlopige kapel wordt bouwvallig, ze is aan alle kanten met balken gesteund; als het klokje luidt, vallen pannen tussen het volk; en het klokje wordt beneden gehaald. Deze kerk heeft alleszins een zeer slechte start gehad. Hoe dan ook heeft de gemeente zelf constant dwarsgelegen wanneer haar om gelden gevraagd werd. De arrondissementscommissaris is meerdere keren dienen tussen te komen, ook de bestendige deputatie en komt daarbij dat in 1868 ook de werken stil dienden gelegd te worden omdat de aannemer gestorven was en men diende vast te stellen dat de grondvesten veel te zwak waren. De gemeente weigerde bovendien ook nog betalingen te doen, maar uiteindelijk heeft men dan in 1879 toch een aantal werken kunnen uitvoeren en het orgel, de doopvont en de twee altaren aangekocht zonder machtiging van de overheid. Ze pasten niet volledig in het beeld dat de architecten voor ogen hadden, maar gelukkig zijn ze er wel gekomen. 5

6 In 1877 was alleszins de voorlopige kerk afgebroken en in de Kliniekstraat aangelegd en in hetzelfde jaar, meer bepaald op 12 juni 1877, werd de onafgewerkte kerk door de deken van Brussel ingehuldigd. Lange tijd bleef dit de enige kerk in Kuregem en het is pas in 1906 dat de tweede parochie gesticht werd, nl. de Sint-Franciscus-Xaverius kerk. 6

7 4. Stijl en architectuur Deze kerk is opgetrokken in neogotische stijl, is 20 meter breed en 41 meter lang. Drie architecten hebben aan het gebouw gewerkt, nl. H. Raeymaeckers, E. Cels, en Jules Jacques. Van Ysendyck. Vooral laatstgenoemde is bekend in Anderlecht. Geboren in Parijs op 17 oktober 1836 en overleden in Ukkel op 17 maart 1901, was hij een Belgisch architect, die tevens grote aanhanger was van de Vlaamse neo-rennaissance. Hij tekende ook voor het gemeentehuis in Anderlecht en de Gemeentelijke Kleuterschool Wayez in de straat met dezelfde naam. Architect Cels was ook betrokken bij de oprichting van de parochiekerk Sint-Jan en Sint-Stefaan der Miniemen en voor Architect Rayameckers is minder gekend. Het is wel opvallend dat deze kerk drie architecten nodig had, maar ook niet minder dan drie priesters en een zestal ondernemers hebben 40 jaar nodig gehad om ze uiteindelijk haar definitieve vorm te geven. 5. Buitenzijde Wanneer men rond het gebouw gaat, merkt men dat al de ornamenten en de rijkdom qua volume en materialen werden samengebald op de gevelopstand van de hoofdingang. 7

8 8

9 9

10 Zo zijn er nog de werkende elektrische klok, die aangebracht werd in 1936, en een mooi beeld aan de ingang, alsook een aantal houten platen die gemaakt werden door een lokale kunstenaar en waarop de misdiensten aangeven staan. Op dit ogenblik is er enkel nog een mis in het Spaans en in het Engels, en ook eentje in het Frans op zondag. Het dak bevindt zich op 25 meter hoogte en op de top van het dak vindt men een windhaan op ongeveer 42 meter hoogte. Het ganse gebouw is vrij instabiel, wat waarschijnlijk te wijten is aan de twee Zennearmen, die er passeren en zorgen voor vocht in de ondergrond. De gewelven zélf zijn in oude eik. De portaaltoren met zijn 2 vleugels getuigt van een neogotische stijl die vaak terugkeert in oude kerken. Overheersend is de lichtbeige harssteen, met daarboven de bijna zwarte leisteen voor de bedekking van de puntdaken. Men werkt ook naar een spitboog toe, zowel qua portaalraam, openingen van tribune en zijbeuken, klokkentorens en galbraken in de centrale toren. 10

11 Rond de kerk vindt men ook een ijzeren gril, die geplaatst werd in de jaren 30 tegen het wildplassen en het vandalisme, op initiatief van pastoor De Ridder. In 1899 werden op initiatief van pastoor Van Genechten 3 klokken aangebracht, van resp , en kilo In 1943 werden deze klokken door de Duitsers gestolen (sic). Het zou tot 1954 duren voor 2 grote klokken geschonken werden door de familie Bieswal ter vervanging van de tijdens de 2 de Wereldoorlog ontvreemde klokken. Aan de achterzijde van het gebouw vindt men ook een reliëf van Onze-Lieve-Vrouw, dat aangebracht werd in Er staat gewoon een simpele inscriptie bij : Ave Maria Het beeld herinnert aan de openbaringen van Johannes. In de openbaring 12 van de Apocalyps kan men lezen en er werd een groot teken gezien in den hemel; nl. een vrouw, bekleed met de zon; en de maan was onder haar voeten, en op haar hoofd 11

12 een kroon van 12 sterren. Het beeld werd ingehuldigd door hulpbisschop Suenens. Wie goed kijkt, ziet dat men inderdaad rond het hoofd van Maria 12 sterren terugvindt, die de maancyclus voorstelt en naar Katholieke traditie het symbool van de onbevlekte ontvangenis. Het beeld zelf geeft ook wat aanleiding tot discussie, omdat sommige Moslims betwisten dat Maria hier afgebeeld wordt met aan haar voet een maansikkel. 12

13 6. Interieur Wat opvalt wanneer men binnenkomt, is de marmeren Madonna, geschonken voor het echtpaar Donny n.a.v. het overlijden van hun zoon Robert, die gesneuveld is op 14 oktober Het beeld stond oorspronkelijk naast het doopvont, maar pastoor Janssens heeft het uiteindelijk verhuisd naar de ingang. Het beeld werd gerealiseerd door Jacques De Lalaing, en men vindt er de tekst op terug Rachelle pleurant ses enfants, qui ne sont plus, Matheus 2,

14 Binnen wordt de aandacht meteen getrokken door een overrompelend kleurencontrast tussen enerzijds de muren en de elementen van de dragende structuur, die wit werden bepleisterd, en anderzijds het afhellend plafond van de 3 beuken gebogen door een tongewelf. De witte kleuren en de zandkleur hebben we te danken aan pastoor De Wit, die de kerk liet herschilderen in 1968 in de kleuren die toen in de mode waren. Hij liet toen ook een neonverlichting aanbrengen. 14

15 Bekijk vooral ook de zuilen met 8-hoekige ondermuur in hardsteen en kapitelen met bloemenmotieven. De vloer werd in ruitvorm aangelegd rond een groot vierkant. De vloer bestaat uit marmer en werd pas aangebracht in Deze vloer van het hoofdaltaar en van het koor is in steen van Saint-Anne (in Wallonië) en Lunnel (Frankrijk). Men vindt ook een marmeren communiebank terug die geleverd werd door het huis Allard uit de Van Lintstraat. Achteraan vinden we ook het orgel, dat geplaatst werd in Het is een zgn. galerijorgel, gebouwd door Jules Anneessens-Tanghe, met een orgelkast in de stijl genaamd romantiek. De heer Anneessens, die geboren is in 1876 in Geraardsbergen en overleed in 1956 in Menen, was lid van een bekende Belgische familie van orgelbouwers. Tijdens de 1ste Wereldoorlog heeft hij zijn atelier in Menen gesloten en verhuisde hij naar Tildonk, maar na verloop van de oorlog, is hij teruggekeerd naar zijn vernield atelier en werkte hij vooral aan bescheiden projecten. Hij werkte vooral voor kerken in de Westhoek, maar heeft ook het orgel geleverd van de Sint-Annakerk in Breda en het doksaal orgel van de Heilige-Kruis kerk in Elsene. 15

16 Ondanks het feit dat weinig aandacht gegeven wordt aan dit orgel, mag men toch niet voorbijgaan aan het feit dat deze orgelbouwer reeds in 1900 een orgel had mogen leveren voor de kerk van Santa Maria Maggiore in de Sforzakapel in Rome. Het hoofdaltaar, dat we nog steeds terugvinden, werd reeds in 1898 geschonken door het echtpaar Versé-Spelmans. 16

17 Het retabel werd geplaatst in Men vindt het Heilige Kruis in het midden en aan iedere kant een scene van Kerstmis. Het retabel werd vervaardigd in de Ateliers Bressens en Blanchaert in Gent. 17

18 18

19 De kruisweg, die vrij sober is, werd geschonken door de parochianen. Het glasraam van de Heilige Hubertus in het koor werd geplaatst door pastoor Van Genechten. Tijdens de 1ste Wereldoorlog liet pastoor Cuylits muurschilderingen aanbrengen door schilder Thuysbaert. Maar deze muurschilderingen werden uitgevoerd met verf van slechte kwaliteit, en ongeveer 30 jaar later vond men er niets meer van terug. Diezelfde pastoor Cuylits liet ook als protest tegen de bezetter een grote aartsengel Michaël plaatsen, die leek op Koning Albert I, met aan zijn voeten een soldaat, die omwille van de punthelm, leek op een Duitser. Nu vinden we nog versieringen terug, die aangebracht werden door Jos Colruyt en Theo Van Hoof uit Halle, waarvan nog enkele mozaïeken overblijven in het koor, met een verkeerde datum, nl i.p.v In 1986 en in 1990 heeft een pariochiaan, nl. de heer Henri Parent, een schilder die woonde in de Heyvaertstraat te Anderlecht, een aantal werken geschonken, nl. Madonna en kind, de gekruisigde Christus, en de verrezen Christus. 19

20 20

21 Voor het overige bevat deze kerk geen echte kerkschatten. Men merkt ook op dat er nog heel weinig stoelen aanwezig zijn, wat natuurlijk te wijten is aan het feit dat de kerk niet meer zo intensief gebruikt wordt als vroeger. Verder is het duidelijk dat zowel de Spaanssprekende gemeenschap als de Afrikaanse gemeenschap er hun thuis in gevonden hebben. Dankzij hen is er toch nog een minimum aan onderhoud en verwarming. 21

22 . 7. De pastoors en broederschappen We hebben een poging gedaan op basis van de weinige documentatie die er terug te vinden is omtrent deze parochie, een lijstje samen te stellen van de achtereenvolgende pastoors. Wie meer info heeft, is natuurlijk welkom om mij deze door te geven. 22

23 Alles is begonnen met de aalmoezenier van de Veeartsenijschool, de heer Taymans : hij werd opgevolgd door Godfried Adriaensen. Deze kwam uit Sint-Jans- Molenbeek en bleef tot 1892 om naar Namen te gaan, waar hij stierf in 1898 op 59- jarige leeftijd : Hubert Van Genechten. Deze kwam uit Turnhout en was er directeur geweest van verschillende scholen. Hij zou pastoor blijven van deze parochie tot : pastoor Cuylits, geboren en getogen uit Ukkel, kwam de parochie vervoegen tot toen hij op 72-jarige leeftijd stief in Kuregem. Er is een straat in de buurt naar hem genoemd, omdat hij toch heel wat betekend heeft voor deze parochie : pastoor Jan De Ridder. Deze was daarvoor werkzaam in Vorst : Remy Janssens : deze pastoor was geboren in Humbeek in1901 en overleed op 91-jarige leeftijd, op 8 april 1992, in Woonzorgcentrum Magnolia in Jette. Hij zou in de parochie blijven tot : pastoor Jan De Witte. Werd de nieuwe parochiepriester en zou dit gedurende 20 jaar zijn : Guido Van De Cauter, geboren in Edegem in Hij bleef parochiepriester tot 1990, tot hij verderging naar Jette. 23

24 1990 : pastoor Claes, geboren in Gent in Blijft in de parochie tot De pastorij zelf bevindt zich in de Dokter De Meersmansstraat nr. 12 (in de vroegere Donnystraat nr. 19). Vanaf het begin werden er ook broederschappen opgericht die verbonden waren aan deze parochie. Vanaf april 1858 had men het Broederschap van de gelovige zielen, en 2 jaar later werd deze opgericht van Sint-Franciscus-Xaverius. 4 jaar later volgde deze van de Heilige Barbara. Er zijn ook nog broederschappen opgericht van het Heilig Hart, van de Heilige Familie en van de Rozenkrans. Informatie en archieven m.b.t. deze broederschappen zijn meestal verloren gegaan. 8. Biografie Guido Van De Cauter Van Mensen en Gebeurtenissen in Kuregem, Anderlecht, Gustave Van den Berghe : Anderlecht door de eeuwen heen. en l'édifice/2/eglise/notre-dame-immaculee.rvb Tekst en foto s : Myriam Van Varenbergh 3 januari