OPLEIDING DUURZAME GEBOUWEN

Transcriptie

1 OPLEIDING DUURZAME GEBOUWEN AKOESTIEK: ONTWERP EN REALISATIE LENTE 2018 Debby WUYTS Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf Technologische dienstverlening duurzaam bouwen en Duurzame ontwikkeling in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, gesubsidieerd door Innoviris

2 Doelstellingen van de presentatie Inzicht in de begrippen «geluidisolatie», «geluidabsorptie» en «nagalmtijd» en hun onderlinge relatie Bewustwording van het belang van de aanwezigheid van absorptie in de ruimte Inzicht in productkarakterisering en grootheden Kennis van de NBN comforteisen in woon- en schoolgebouwen Elementaire ontwerpberekeningen van de nagalmtijd en absorptie in een ruimte 2

3 Algemeen schema van de presentatie Fenomeen «Geluidabsorptie» Geluidabsorptie vs. Isolatie, Geluidabsorberend vermogen, Geluidabsorptie-oppervlakte, Geluidabsorptie in de ruimte, Nagalm, Akoestisch correctie Productkarakterisering Absorptiecoëfficiënt Ruimte-akoestische comforteisen Minimale absorptie, maximale nagalmtijd NBN S : woongebouwen (2008) NBN S : schoolgebouwen (2012) Dimensioneringsprincipes Rekenvoorbeelden 3

5 Geluidabsorptie versus geluidisolatie OUT 1 1. IN OUT 2. IN IN 3. IN ISOLATIE tussen 2 ruimten IN 2 IN 3 ABSORPTIE binnen afgesloten ruimte Geluid-ISOLATIE bescherming tegen geluid van naburige ruimten Geluid-ABSORPTIE akoestische correctie binnen ruimten 5

6 Geluidabsorptie versus geluidisolatie ISOLATIE ABSORPTIE EXAMPLE Glaswol (5 cm - 60 kg/m³) sterk absorberend, nauwelijks isolerend geluidisolatie = 5 db geluidabsorptie = 0.7 Multiplex plaat (17 mm kg/m³) weinig absorberend, gemiddeld isolerend geluidisolatie = 29 db geluidabsorptie = 0.2 6

7 Geluidabsorptie versus geluidisolatie ISOLATIE ABSORPTIE EXAMPLES verkeersgeluidschermen, scheidingswanden, omkastingen, 7

8 Geluidabsorberend vermogen Geluidabsorptiecoëfficiënt α [-] waarde tussen 0 en 1 : van 0% tot 100% absorptie W invallend = W doorgaand + W geabsorbeerd + W gereflecteerd W inv α = W abs + W door W inv W trans W refl α = 1 W refl W inv W abs 8

9 Geluidabsorberend vermogen Geluidabsorptiecoëfficiënt α [-] α = 1 waarde tussen 0 en 1 : van 0% tot 100% absorptie W invallend = W doorgaand + W geabsorbeerd + W gereflecteerd W inv α = 1 W refl W inv W refl W trans α = 0 W inv = W refl α = 1 W inv = W abs + W door (W refl = 0 ) VOLLEDIGE REFLECTIE GEEN REFLECTIE W abs 9

10 Geluidabsorptie-oppervlakte Equivalente geluidabsorptie-oppervlakte A [m²] Absorptie in de ruimte [m²] Absorptie van het oppervlak i [m²] A = S (a i * S i ) = S A i Equivalent m² open raam A i A i = S i * a i = S open raam * a open raam a open raam = 1 (maximale absorptie) = S open raam 10

11 Geluidabsorptie in de ruimte Bron AAN : opbouw van het geluidveld Geluiddrukniveau L p L p Tijd L p L w Q 10log 4. r² 4 A Geluiddrukniveau wordt beïnvloed door - Afstand r [m] tot de geluidbron - Aanwezige hoeveelheid absorptie A [m²] 11

12 Geluidabsorptie in de ruimte Invloed van de geluidabsorptie A - 3 db L p L w Q 10log 4. r² 4 A X 2 Afname van 3 db (in galmveld) per verdubbeling van de hoeveelheid absorptie 12

13 Geluidabsorptie in de ruimte Bron UIT : uitdoven van het geluidveld Geluiddrukniveau Minder absorptie L p Langere T db Tijd Nagalmtijd T = tijd nodig opdat het geluiddrukniveau met 60 db afneemt na het uitschakelen van een stationaire geluidbron Afname van het geluiddrukniveau wordt bepaald door het volume van de ruimte en de verdeling en hoeveelheid van de aanwezige absorptie 13 T

14 Nagalm Wet van Sabine (algemeen) T 55.2 V/(c A) [s] Met c = geluidsnelheid [m/s] in het beschouwde medium Enkel geldig voor diffuse geluidvelden - Relatief weinig absorptie - Kubusvormige ruimten - Voldoende grote volumes Veelal slechts een benaderingsformule Nagalmtijd is frequentie-afhankelijk!! Nominale nagalmtijd T nom = (T 500 Hz + T 1000 Hz )/2 14

15 Nagalm Wet van Sabine (vereenvoudigd) T = 0.16 V/A [s] Nagalmtijd T (in lucht, 20 C) - Neemt toe met het volume van de ruimte V [m³] - Neemt af met de hoeveelheid absorptie in de ruimte A [m²] Lange nagalm Weinig absorptie Grote ruimte Veel absorptie Kleine ruimte Korte nagalm 15

16 Akoestische correctie Lawaaierige ruimten Grote volumes Harde, reflecterende oppervlakken Hoge geluidniveaus Lange nagalmtijd LAWAAI Absorptie toevoegen! 16

18 Productkarakterisering Geluidabsorptiecoëfficiënt α [-] Een aantal typische waarden 18

19 Productkarakterisering Geluidabsorptiecoëfficiënt α [-] Een aantal typische waarden Bvb. dunne betonwand bij 1000 Hz, α = 0.02 = slechts 2% absorptie A [m²] per stoel 19

20 Productkarakterisering Geluidabsorptiecoëfficiënt α [-] Een aantal typische waarden Spectraal Snelle vergelijking 125 Hz 250 Hz 500 Hz 1 khz 2 khz 4 khz α w Ramen α 1000 Hz = 0.03 Niet-geverfd gietbeton Pleisterkalk α 1000Hz = 0.01 Gelakt hout (bijv. deur) Minerale wol 100kg/m³ Marmer Tegelvloer Parketvloer Gemeenschappelijke circulatieruimten : meestal bekleed met weinig absorberende materialen (α < 0.10). Linoleum Vasttapijt Correcte interpretatie van de productfiche! 20

21 Productkarakterisering Geluidabsorptiecoëfficiënt α [-] waarde tussen 0 en 1 : van 0% tot 100% absorptie van het invallend geluid frequentieafhankelijk functie van de invalshoek gemeten in laboratorium Reverberation room method voor diffuse geluidinval (ISO 354) Impedance tube method voor loodrechte geluidinval (ISO 10534) Tone burst method voor variabele invalshoeken 21

22 Productkarakterisering Geluidabsorptiecoëfficiënt α [-] Impedance tube method voor loodrechte inval (ISO 10534) buis van Kundt 22

23 Productkarakterisering Geluidabsorptiecoëfficiënt α [-] Impedance tube method versus Reverberation room method Invloed van de invalshoek? Geluidabsorptiee-ndex a 1 Scherende inval Parallelle inval Hogere absorptiewaarden voor diffuus invallend geluid (nagalmkamer) 0 90 Invalshoek t.o.v. de normaal 23

24 Productkarakterisering Geluidabsorptiecoëfficiënt α [-] buis van Kundt nagalmkamer Kleine proefmonsters Reproduceerbare resultaten Directe schaal voor absorptie Allerlei pratische toepassingen Voor diffuus invallend geluid 24

25 Productkarakterisering Geluidabsorptiecoëfficiënt α [-] Reverberation room method voor diffuse inval (ISO 354) Nagalmkamer Groot volume ( m³) Harde oppervlakken Geluiddiffuserende elementen (diffusoren) Proefmonster minimum 10 m² Lange nagalmtijden!

26 Productkarakterisering Geluidabsorptiecoëfficiënt α [-] Reverberation room method voor diffuse inval (ISO 354) Proefmonster Allerlei toepassingen (plafonds, gordijnen, schermen ) Praktijkgetrouwe montage Minimum 10 m² Lengte/Breedte = 0.7 à 1 26

27 Productkarakterisering Geluidabsorptiecoëfficiënt α [-] Reverberation room method voor diffuse inval (ISO 354) Gedetailleerde formule (Sabine) Nagalmtijdmetingen! S 55,3V 1 1 4V m m S c2t2 c1t 1 S

28 Productkarakterisering Geluidabsorptiecoëfficiënt α [-] Reverberation room method voor diffuse inval (ISO 354) Wet van Sabine (met atmosferische absorptie) T 1 [s] nagalmtijd in de ruimte ZONDER monster T 2 [s] nagalmtijd in de ruimte MET monster A 1 [m²] A 2 [m²] T [s] MET sample ZONDER sample (T nom = 7 s) (T nom = 2.5 s) A 2 A 1 = absorption van het monster [m²] Oppervlakte S van het monster [m²] f[hz] Productkarakteristiek α s [-] 28

29 Productkarakterisering Gewogen geluidabsorptiecoëfficiënt α w [-] α s geluidabsorptiecoëfficiënt [ Hz] (gemeten volgens ISO 354 in de nagalmkamer) α s [100 Hz 5000 Hz] α w = 0.80 α w gewogen geluidabsorptiecoëfficiënt (ééngetalswaarde berekend volgens ISO 11654) 29

30 Productkarakterisering 1.2 Gewogen geluidabsorptiecoëfficiënt α w [-] 1.1 Bepaling van de ééngetalswaarde volgens EN ISO sound absorption index S Lage frequenties Midden frequenties Hoge frequenties Eengetalswaarde? f [Hz] S f [Hz]

31 Practical sound absorption index p Productkarakterisering 1.2 Gewogen geluidabsorptiecoëfficiënt α w [-] 1.1 Berekening van de octaafbandwaarden (tot op 0.05) Praktische geluidabsorptiecoëfficiënt a p f [Hz] f [Hz] p

32 Practical sound absorption index p Productkarakterisering 1.2 Gewogen geluidabsorptiecoëfficiënt α w [-] 1.1 Afwijking van de referentiecurve f [Hz] f [Hz] p ref Som van ongunstige afwijkingen

33 Practical sound absorption index p Productkarakterisering 1.2 Gewogen geluidabsorptiecoëfficiënt α w [-] 1.1 Verschuiving van de referentiecurve Verschuiving van de referentiecurve per f [Hz] f [Hz] p ref,shift

34 Practical sound absorption index p Productkarakterisering 1.2 Gewogen geluidabsorptiecoëfficiënt α w [-] 1.1 Aflezen van de ééngetalswaarde Eengetalswaarde volgens EN ISO a w = 0.80 Steeds geheel veelvoud van 0.05! Waarde van de verschoven referentie bij 500 Hz f [Hz]

36 Ruimte-akoestische comforteisen 36

37 ABSORPTIE LAWAAIERIGHEID Ruimte-akoestische comforteisen Woongebouwen : minimale absorptie NBN S :2008 Akoestische criteria voor woongebouwen Minimale absorptie-eis A w 0.3 x S H Geprojecteerde begaanbare oppervlakte gangen traphallen inkomhallen 37

38 ABSORPTIE LAWAAIERIGHEID Ruimte-akoestische comforteisen Woongebouwen : maximale nagalmtijd NBN S :2008 Akoestische criteria voor woongebouwen Maximale nagalmtijd-eis Toegangsruimten onder de vorm van een atrium : T nom < 1,5 s T nom 15. s Tnom lg V 50 T nom < log(v/50) 1600 m³ 1600 m³ Gemiddelde waarde bij 500Hz en 1000 Hz T500 Hz T1000 Hz Tnom 2 38

39 Ruimte-akoestische comforteisen Schoolgebouwen NBN S :2012 Akoestische criteria voor schoolgebouwen Uitgangspunten - Verzekeren van de spraakverstaanbaarheid - Vermijden van overdreven nagalm - Ontwerpeisen : minimale absorptie (gemiddelde α w of totale A w ) controle door berekening uitgaande van de eigenschappen van de begrenzingsoppervlakken (NBN EN ISO 354) - Eisen voor het afgewerkte en onbemeubelde gebouw: maximale nominale nagalmtijd T nom (500 Hz, 1000 Hz, 2000 Hz) controle door meting (NBN EN ISO of -2), tolerantie : 10% - Indien voldaan aan de nagalmtijdeisen (door meting) : minimale absorptie-eisen vervallen - Indien niet voldaan aan de nagalmtijdeisen (door meting) : de gebouwde situatie voldoet aan de norm indien voldaan is aan de absorptie-eisen (door berekening) én goed vakmanschap aan de dag gelegd werd. In dat geval is sterk aanbevolen om extra geluidabsorberende materialen te voorzien (andere afwerkingsmaterialen of aangepaste bemeubeling) 39

40 Ruimte-akoestische comforteisen Schoolgebouwen : minimale absorptie NBN S :2012 Akoestische criteria voor schoolgebouwen Ontwerpeisen wwww.ibge-bim.be wwww.ibge-bim.be 40

41 Ruimte-akoestische comforteisen Schoolgebouwen : maximale nagalmtijd NBN S :2012 Akoestische criteria voor schoolgebouwen Eisen aan afgewerkte en onbemeubelde ruimten -10% indien bemeubeld 10% evaluatiemarge T T 0 voor andere geluidgevoelige ruimten 41

42 Ruimte-akoestische comforteisen Schoolgebouwen : maximale nagalmtijd NBN S :2012 Akoestische criteria voor schoolgebouwen Eisen aan afgewerkte en onbemeubelde ruimten -10% indien bemeubeld 10% evaluatiemarge T T 0 voor andere ruimten met normale of hoge geluidgevoeligheid 42

43 Ruimte-akoestische comforteisen Schoolgebouwen : maximale nagalmtijd NBN S :2012 Akoestische criteria voor schoolgebouwen Eisen aan afgewerkte en onbemeubelde ruimten Auditoria voor meer dan 50 pers., concerteerruimtes, opnamestudio s, controlekamers voor opnames, polyvalente zalen en landschapsleslokalen Specifieke akoestische studie noodzakelijk 43

44 Ruimte-akoestische comforteisen Specfieke zalen Enkele aanbevelingen uit de literatuur VK Group M. Van Damme VK Group M. Van Damme Optimale nagalmtijd bij 1000 Hz in functie van het volume 44

46 Dimensioneringsprincipes Berekening van de absorptieoppervlakte A w Toepassingsvoorbeeld 01 Een inkomhal van een appartementsgebouw van 4.5 m lang, 1.5 m breed en 2.5 m hoog. De vloer is bedekt met natuursteen, muren en plafond zijn bepleisterd, toegangsdeuren zijn beglaasd. Voor één afwerkingsoppervlak, met geluidabsorptiecoëfficiënt α w en oppervlakte S : A S w w Berekening op basis van de eengetalswaarde α w vb. wand Voor de volledige ruimte, met de verschillende afwerkingsmaterialen α w,n en hun resp. oppervlaktes S n :,... A w w 1S1 w,2s2 w,3s3 w, n S n Eengetalswaarden! wand beglazing vloer 46

47 Dimensioneringsprincipes Berekening van de absorptieoppervlakte A w Toepassingsvoorbeeld 01 Een inkomhal van een appartementsgebouw van 4.5 m lang, 1.5 m breed en 2.5 m hoog. De vloer is bedekt met natuursteen, muren en plafond zijn bepleisterd, toegangsdeuren zijn beglaasd. 125 Hz 250 Hz 500 Hz 1 khz 2 khz 4 khz a w Aw Marbre 7 m² Enduit 29 m² Verre 8 m² A w (geen spectrale waarden nodig voor de berekening) w, 1S1 w,2s2 w,3s3 1.84m² 47

48 Dimensioneringsprincipes Berekening van de absorptieoppervlakte A w Toepassingsvoorbeeld 01 Een inkomhal van een appartementsgebouw van 4.5 m lang, 1.5 m breed en 2.5 m hoog. De vloer is bedekt met tegels, muren en plafond zijn bepleisterd, toegangsdeuren zijn beglaasd. 125 Hz 250 Hz 500 Hz 1 khz 2 khz 4 khz a w Aw Tegels 7 m² Enduit 29 m² Verre 8 m² A w (geen spectrale waarden nodig voor de berekening) w, 1S1 w,2s2 w,3s3 2.51m² 48

49 Dimensioneringsprincipes Berekening van de absorptieoppervlakte A w Controle van de NBN-eis op basis van de dimensioneringsberekeningen controle van oppervlakten en gehanteerde eengetalswaarden α w voor de afwerkingsmaterialen Het rekenvoorbeeld illustreert duidelijk dat deze NBN-eis quasi steeds gerespecteerd wordt, zelfs indien vrijwel geen speciale geluidabsorberende voorzieningen in de ruimte aanwezig zijn. Het toevoegen van geluidabsorberend materiaal blijft echter nog altijd wenselijk, bijvoorbeeld door het realiseren van een absorberend verlaagd plafond. 49

50 Dimensioneringsprincipes Berekening van de nagalmtijd T Toepassingsvoorbeeld 02 Een zaal met L=15m; B =10m en H=6m. De muren, de vloer en het plafond zijn afgewerkt met een houtsoort met absorptiecoëfficiënt van 0.15 bij 500 Hz. Een van de muren is bedekt met een katoenen doek (6 m x 6 m), rechtstreeks op het hout aangebracht, en met een absorptiecoëfficiënt van 0.80 bij 500 Hz. Wat zal, bij renovatie van de zaal, het effect zijn op de nagalmtijd bij 500 Hz wanneer dit doek wordt verwijderd? V = 900 m³ 500 Hz A 500 hout 600 m² m² doek 0 m² m² T 500 = 1.6 s 90 m² T 500Hz 0,16V A 500Hz 50

51 Dimensioneringsprincipes Berekening van de nagalmtijd T Toepassingsvoorbeeld 02 Een zaal met L=15m; B =10m en H=6m. De muren, de vloer en het plafond zijn afgewerkt met een houtsoort met absorptiecoëfficiënt van 0.15 bij 500 Hz. Een van de muren is bedekt met een katoenen doek (6 m x 6 m), rechtstreeks op het hout aangebracht, en met een absorptiecoëfficiënt van 0.80 bij 500 Hz. Wat zal, bij renovatie van de zaal, het effect zijn op de nagalmtijd bij 500 Hz wanneer dit doek wordt verwijderd? V = 900 m³ 500 Hz A 500 hout 564 m² m² doek 36 m² m² T 500 = 1.3 s 113 m² T 500Hz 0,16V A 500Hz Relatief beperkte invloed 51

52 Dimensioneringsprincipes Berekening van de nominale nagalmtijd (T nom ) NBN S (2008) - woongebouwen In geval van toegangsruimten onder de vorm van een atrium, dient de nominale nagalmtijd lager te zijn dan de grootste van beide waarden : T nom < 1.5 (s) T nom < log(v/50) (s) Eis gecontroleerd door meting in het afgewerkte gebouw T nom = ½(T T 1000 ) 52

53 Dimensioneringsprincipes Berekening van de nominale nagalmtijd (T nom ) NBN S (2008) - woongebouwen In geval van toegangsruimten onder de vorm van een atrium, dient de nominale nagalmtijd lager te zijn dan de grootste van beide waarden : T nom < 1.5 (s) T nom < log(v/50) (s) A Dimensioneringsberekening? Berekening van de totale equivalente absorptieoppervlaktes bij 500 Hz (A 500 ) en 1000 Hz (A 1000 ) A 500 Hz 500 Hz,1S1 500 Hz,2S2 500 Hz,3S Hz, n 1000 Hz 1000 Hz,1S Hz,2S Hz,3S Hz, n wanden beglazingen vloer op basis van de absorptiecoëfficiënten bij 500 Hz (α 500 ) en 1000 Hz (α 1000 ) voor alle aanwezige afwerkingsmaterialen in de ruimte S n S n 53

54 Dimensioneringsprincipes Berekening van de nominale nagalmtijd (T nom ) NBN S (2008) - woongebouwen In geval van toegangsruimten onder de vorm van een atrium, dient de nominale nagalmtijd lager te zijn dan de grootste van beide waarden : T nom < 1.5 (s) T nom < log(v/50) (s) Dimensioneringsberekening? Berekening van de nagalmtijd bij 500 Hz (T 500 ) en 1000 Hz (T 1000 ) op basis van de wet van Sabine? T T 500Hz 1000Hz 0,16V A 500Hz 0,16V A 1000Hz T nom T T 2 500Hz 1000HZ 54

55 Dimensioneringsprincipes Berekening van de nominale nagalmtijd (T nom ) Toepassingsvoorbeeld 03 Atrium van een prestigieus woongebouw met lengte 10 m, breedte 10 m en hoogte 10 m. Vloer bekleed met tegels, muren bepleisterd, plafond beglaasd. 125 Hz 250 Hz 500 Hz 1 khz 2 khz 4 khz A 500 A 1000 Tegels, 100 m² Pleister, 400 m² Glas, 100 m² A A T 500Hz 1000Hz nom 20m² T 24 m² T T 500Hz T 2 500Hz 1000Hz 1000Hz 0,16V 8s A500 Hz 0,16V 6.7 s A 7.3s 1000Hz NBN S :2008 (atria) T nom = 7.3 s > 1.5 s (V=1000m³) De NBN-eis is niet gerespecteerd 55

56 Dimensioneringsprincipes Berekening van de nominale nagalmtijd (T nom ) Toepassingsvoorbeeld 03 Atrium van een prestigieus woongebouw met lengte 10 m, breedte 10 m en hoogte 10 m. Vloer bekleed met tegels, muren bepleisterd, plafond beglaasd. Het plafond wordt voorzien van een poreus absorberende afwerking met glasvlies. 125 Hz 250 Hz 500 Hz 1 khz 2 khz 4 khz A 500 A 1000 Tegels, 100 m² Pleister, 400 m² Absorb. plaf., 100 m² A A T 500Hz 1000Hz nom 117m² T 122 m² T T 500Hz T Hz 500Hz 1000Hz 0,16V 0.37m² A500 Hz 0,16V 0.31m² A 0.34 s 1000Hz NBN S :2008 (atria) T nom = 0.34 s < 1.5 s (V=1000m³) De NBN-eis is gerespecteerd 56

57 Dimensioneringsprincipes Berekening van de nominale nagalmtijd (T nom ) NBN S (2008) - woongebouwen In geval van toegangsruimten onder de vorm van een atrium, dient de nominale nagalmtijd lager te zijn dan de grootste van beide waarden : T nom < 1.5 (s) T nom < log(v/50) (s) Deze eis blijkt moeilijk na te leven voor grote volumes zonder een volledig (plafond)vlak te voorzien van sterk absorberend materiaal. In het algemeen is het behandelen van één enkele wand voldoende. Men selecteert materialen met hoge absorptiecoëfficiënten, vooral rond 500 Hz en 1000 Hz zoals bijvoorbeeld absorberende plafonds (spanplafonds, (micro)geperforeerd, bedekt met glasvlies, etc ) 57

58 Om af te sluiten 58

59 Om te onthouden van de presentatie Hoge geluidniveaus en overmatige galm (= lawaai) in grote, kale ruimten kunnen vermeden worden door voldoende geluidabsorberende afwerkingsmaterialen over een voldoende grote oppervlakte. De nagalmtijd kan ingeschat worden aan de hand van de formule van Sabine, op basis van de absorptiecoëfficiënten van de afwerkingsmaterialen en de geometrische kenmerken van de ruimte. Kennis van spectrale absorptiekarakteristieken is noodzakelijk voor de inschatting van de nagalmtijd bij een bepaalde frequentie (bvb. 500 Hz en 1000 Hz voor de nominale nagalmtijd). De NBN-eisen met betrekking tot de (nominale) nagalmtijd worden gecontroleerd door meting in de afgewerkte, onbemeubelde ruimte. 59

60 Referenties & extra informatie: Gids Duurzame Gebouwen Welcom Dossier Het akoestisch comfort verzekeren Voorziening Aakoestiek van een massieve enkele wand Voorziening Akoestiek van een lichte gipskartonwand Voorziening Akoestiek van een massieve dragende vloerplaat Voorziening Contactgeluidisolerende materialen en systemen Overzicht van de voorzieningen Dossier De bijdrage van het gebouw aan de geluidshinder in de wijk beperken 60

61 Referenties & extra informatie: GIDS DUURZAME GEBOUWEN, Fiche: G_WEL01 Het akoestisch comfort verzekeren NBN S : Akoestische criteria voor woongebouwen, NBN, 2008 NBN S : Akoestische criteria voor schoolgebouwen, NBN, 2012 NBN EN ISO 345 : Acoustics - Measurement of sound absorption in a reverberation room, NBN, 2003 NBN EN : Acoustics - Sound absorbers for use in buildings - Rating of sound absorption, NBN 1997 NBN EN : Building acoustics - Estimation of acoustic performance of building from the performance of elements - Part 6: Sound absorption in enclosed spaces, NBN, 2004 Bouwakoestiek, Hogere Cursus Akoestiek, KVIV, G. Vermeir, 2003 Zaalakoestiek, Hogere Cursus Akoestiek, KVIV, D. De Vries, 2003 Noise and vibration control, L.L. Beranek, (presentaties, rekenmodules, databanken, ) 61

62 Contact Debby WUYTS, ir. arch. Hoofd Laboratorium Akoestiek, WTCB Coördinaten : : debby.wuyts@bbri.be 62

63 63