Van je familie moet je het hebben

Transcriptie

1 Een verkennend onderzoek naar de achtergronden en (on)mogelijkheden voor terugkeer van Guineese slachtoffers van mensenhandel Maart 2014 Sjaak Boot Photography

2

3 inhoudsopgave 1. Kinderhandel en mensenhandel stopt niet bij de landsgrenzen 4 2. Gebrek aan kennis is levensbedreigend 5 3. Een hardnekkig probleem met traumatische gevolgen 6 4. De regel en de praktijk Terugkeer en re-integratie Conclusies en aanbevelingen 13 Bijlage 1: Sociale kaart Guinee en geïntervieuwde personen 14 Bijlage 2: Ervaringen uit het veld 17 3

4 1.Kinderhandel en mensenhandel stopt niet bij de landsgrenzen In het opvangcentrum van het Centrum Kinderhandel en Mensenhandel (CKM) in Leeuwarden verblijven op dit moment zestien slachtoffers uit Guinee. Het gaat om elf meisjes en jonge vrouwen en vijf mannen. De meisjes zijn vaak gevlucht voor een gedwongen (kind)huwelijk en belanden in Nederland in de prostitutie. Jaarlijks komen rond de vijftig slachtoffers van kinderhandel en mensenhandel uit Guinee in Nederland terecht: omgerekend een slachtoffer per week. Het CKM is niet alleen een opvangcentrum, maar ook een kennisinstituut op het gebied van mensenhandel. Daarnaast strijdt de organisatie voor een betere rechtspositie van de slachtoffers. Het CKM bundelde in 2012 de krachten met internationale kinderhulporganisatie Terre des Hommes. Net als het CKM ondervindt Terre des Hommes de gevolgen van kinderhandel en mensenhandel, maar dan buiten Nederland. Schrijnende situaties van uitbuiting en mishandeling dwingt de organisatie al jaren tot actie. Samen binden het CKM en Terre des Hommes de strijd aan, omdat kinderhandel en mensenhandel niet stopt bij de landgrenzen. Het West-Afrikaanse Guinee heeft hierbij de hoogste prioriteit. Terre des Hommes is al jarenlang onophoudelijk actief in Guinee, wat heeft geresulteerd in buitengewoon goede werkrelaties met overheden (zowel nationaal als regionaal) en internationale en lokale organisaties. De activiteiten van Terre des Hommes richten zich op preventieactiviteiten, het bevrijden van kinderen uit uitbuitingssituaties en hen in een veilige omgeving laten ontwikkelen. In 2012 heeft Terre des Hommes alleen al in Guinee mensen bereikt met zijn activiteiten. 4

5 2. Gebrek aan kennis is levensbedreigend Het CKM en Terre des Hommes onderzoeken gezamenlijk waar een succesvolle terugkeer van slachtoffers van mensenhandel van afhangt. Dit onderzoek richt zich grotendeels op Hongarije en Guinee. Guinee is namelijk een land waarover nog niet zoveel bekend is, maar van waaruit het CKM de afgelopen jaren wel een grote instroom ziet. Hierbij gaat het vaak om relatief jonge, minderjarige meisjes, maar ook onder mannelijke slachtoffers ziet het CKM een stijging. Een ding hebben de Guineese slachtoffers gemeen: ze durven niet terug. In de afgelopen jaren is slechts één slachtoffer terug naar Guinee gegaan. Angst om terug te keren Opvallend genoeg heeft in Nederland nog nooit een rechtszaak plaatsgevonden rond slachtoffers uit Guinee. De zaken lijken dan ook niet op die uit andere (West-)Afrikaanse landen. Guineese slachtoffers hebben namelijk relatief kort in de prostitutie gewerkt waarbij zij minder klanten hebben ontvangen dan slachtoffers uit andere landen. Wat vooral opvalt, zijn de verhalen over hun vertrek vanuit Guinee. Verhalen over uithuwelijking en (her)besnijdenis. De angsten van de Guineese slachtoffers zijn vaak gerelateerd aan de gebeurtenissen van voordat zij naar Nederland verhandeld werden. Ongeloof en onbegrip Daar komt bij dat de politie de verhalen van de Guineese slachtoffers ongeloofwaardig vindt. Bijna alle aangiftes worden dan ook afgedaan via de verkorte intake. Hierdoor worden zaken snel geseponeerd. De politie vindt de verhalen over uithuwelijking, besnijdenis en prostitutie ongeloofwaardig omdat die grote overeenkomsten met elkaar vertonen. De politie in de regio Rijnmond heeft in het verleden wel een onderzoek opgestart naar aanleiding van aangiftes van Guineese slachtoffers, maar dit nooit doorgezet. Veel conclusies zijn gebaseerd op misinterpretaties en onbegrip. Mamadou, Mohamed, el Hadj, Thierno en Sédi Diallo kunnen een en dezelfde persoon zijn, maar dat vraagt kennis van taal en cultuur. Daarvoor moet er dan wel gebruik worden gemaakt van een taalkundige. Getraumatiseerd Het CKM ziet steeds meer getraumatiseerde en bange jonge vrouwen die niet terug willen. Om hen goed te kunnen begeleiden bleek onderzoek naar de achtergronden van de Guineese slachtoffers en naar hun terugkeer- en re-integratiemogelijkheden onmisbaar. Voor het CKM en Terre des Hommes is het noodzakelijk te begrijpen waar de slachtoffers vandaan komen, wat hun verhalen zijn en waarom ze zo bang zijn voor hun (schoon)familie. Kunnen zij echt niet terugkeren naar Guinee? 5

6 3. Een hardnekkig probleem met traumatische gevolgen Guinee ligt ingeklemd tussen Guinee-Bissau en Sierra Leone. Het West-Afrikaanse land is circa zeven keer groter dan Nederland 1 met Conakry als hoofdstad. De bevolking van Guinee bestaat uit ongeveer 10 miljoen inwoners die allemaal behoren tot verschillende etnische groepen 2. 85% van de bevolking is islamitisch, 10% is christen en 5% hangt een inheemse godsdienst aan, het zogenaamde animisme. De christenen wonen in grote steden zoals Conakry, in het zuiden van het land en in de oostelijke delen van Guinée Forestière, waar ook de inheemse godsdiensten voorkomen 3. Onstabiele politiek De officiële taal van Guinee is Frans, maar veel burgers spreken het slechts gebrekkig of helemaal niet. In de grensgebieden met Liberia en Sierra Leone spreken sommigen ook Engels. De meesten spreken alleen de taal van de etnische groep waarbij ze horen, net als de voertaal van de regio waarin zij wonen 4. Naar aanleiding van de verkiezingen in Guinee in november 2010 zijn er verschillende processen in gang gezet ter verbetering van de economische situatie en de democratie in het land. Deze hebben echter tot op heden nergens toe geleid. Vertragingen bij de organisatie van parlementaire verkiezingen, groeiende etnische spanningen, heersende corruptie en onvoldoende vooruitgang bij de versterking van de juridische sector zijn daar debet aan. De spanningen tussen de oppositie en het zittende regime zorgen voor een onstabiele politieke situatie 5. Economische situatie Guinee behoort tot de vijf armste landen ter wereld. Decennialang probeert Guinee de gevolgen van een centraal geleide economie achter zich te laten. Een uitzondering hierop vormt de mijnbouw die zich in particuliere handen constant ontwikkelt en nog steeds de grootste bron van inkomsten is. Naast de mijnbouw is ook landbouw heel belangrijk 6. De afgelopen twee decennia gaat het echter bergafwaarts met de economie. Inkomens dalen, brandstofprijzen stijgen, drinkwater en elektriciteit worden schaarser en zelfs de overheid is niet langer in staat om de normale overheidstaken uit te voeren. Door de sterke stijging van de inflatie zijn de prijzen van rijst ook toegenomen Directie Consulaire Zaken en Migratiebeleid, Algemeen Ambtsbericht Guinee, maart 2013, Den Haag: Ministerie van Buitenlandse Zaken 2013, p.7 3 Directie Consulaire Zaken en Migratiebeleid, Algemeen Ambtsbericht Guinee, maart 2013, Den Haag: Ministerie van Buitenlandse Zaken 2013, p.8 4 Directie Consulaire Zaken en Migratiebeleid, Algemeen Ambtsbericht Guinee, maart 2013, Den Haag: Ministerie van Buitenlandse Zaken 2013, p Directie Consulaire Zaken en Migratiebeleid, Algemeen Ambtsbericht Guinee, maart 2013, Den Haag: Ministerie van Buitenlandse Zaken 2013, p

7 Werkgelegenheid en opleiding Er is bar weinig werk en de positie van vrouwen op de arbeidsmarkt is nog slechter dan die van mannen. Vanwege de armoede gaan niet alle kinderen naar school. Ouders zonder inkomen kunnen immers niet meebetalen aan het salaris van de leraar of aan het schoolmateriaal. En als ouders wel geld hebben kiezen zij ervoor om hun zoons naar school te sturen. Dochters zullen uiteindelijk trouwen en vertrekken naar de familie van de man, zo is de gedachte 8. Naar schatting is 80% van de Guineese bevolking analfabeet. Rol van de familie In Guinee betekent de familie veel meer dan in Nederland. Een leven alleen is bijna onmogelijk. De familie zorgt voor je; van je eerste levensbehoeften tot aan je baan. De familie biedt bescherming en veiligheid. Zolang vrouwen en mannen geen kinderen hebben vallen zij onder de verantwoordelijkheid van de familie. Zodra er kinderen zijn moeten zij voor zichzelf zien te zorgen. Daarnaast wordt er van je verwacht dat je bijdraagt aan het inkomen van de familie. Vrouwen die hun man verlaten voegen zich uiteindelijk weer bij hun oorspronkelijke gezin. Binnen het gezin bepalen de oudere mannen wat er gebeurt. Als een ouder overlijdt, neemt een andere man in de familie de verantwoordelijkheid over en als er onenigheid is binnen de familie wordt er iemand geroepen om te bemiddelen. Dat kan een man uit de familie zijn maar ook een persoon uit de naaste omgeving. Besnijdenis en huwelijk 96% van de meisjes wordt besneden. Dit gebeurde oorspronkelijk meestal door de schaamlippen te verwijderen. Er is inmiddels veel campagne hiertegen gevoerd en steeds meer meisjes worden nu in het ziekenhuis besneden waar zij slechts een sneetje in hun clitoris krijgen. Een wet die meisjesbesnijdenis verbiedt is al opgesteld, maar de implementatie ervan laat nog op zich wachten. Vijf op de zes meisjes worden vóór hun achttiende uitgehuwelijkt. Zij trouwen een oudere man of een man die al vrouw(en) heeft. Het komt voor dat een oudere man niet tevreden is met de manier waarop zijn aanstaande vrouw besneden is en dat hij eist dat zijn aanstaande bruid alsnog correct besneden wordt (waarbij de schaamlippen geheel verwijderd worden). Kinderen van gescheiden ouders van zeven jaar of ouder worden geacht bij hun vader of de familie van hun vader te wonen. Hierdoor is de kans groot dat terugkerende vrouwen hun kind(eren) zullen kwijtraken. 8 Directie Consulaire Zaken en Migratiebeleid, Algemeen Ambtsbericht Guinee, maart 2013, Den Haag: Ministerie van Buitenlandse Zaken 2013, p

8 Prostitutie Prostitutie is een groot probleem in Guinee en tevens een taboe. Het fenomeen wordt niet erkend en is flink gestigmatiseerd. Seksueel overdraagbare ziektes verspreiden zich snel. Guinee is zowel bronland, transitland en land van bestemming als het gaat om prostitutie en mensenhandel. Prostitutie vindt vaak plaats rond hotels en motels en ondanks dat er een taboe op rust bestaat er wel begrip voor vrouwen die geen andere mogelijkheden meer zien. De familie weet er doorgaans vanaf, maar zolang het niet besproken wordt bestaat het niet. Ook veel minderjarigen werken in de prostitutie. Minderjarige meiden gaan overdag naar school en verkopen s avonds hun lichaam. Met name de Fouta (Fulani/Peulh) vrouwen en meisjes zijn erg in trek vanwege hun uiterlijke kenmerken. De achtergronden van de jonge Guineese prostituees lijken op die van de meisjes die verhandeld worden naar andere landen. Ook meisjes uit China en Nigeria werken overigens in de Guineese prostitutie. De Nigerianen werken vaak maar korte tijd in Guinee en vertrekken dan weer of worden verder verhandeld. Daarnaast bestaat er ook veel homoprostitutie, maar dit is nog relatief onzichtbaar aangezien hierop een nog groter taboe rust. Mensenhandel en kinderhandel in de praktijk Het ontsnappen aan een kindhuwelijk is de meest gehoorde reden van vertrek. In Guinee wordt mensenhandel, met name door mannen, benoemd als een meisjesprobleem : want ze lopen weg uit een gedwongen huwelijk. De meisjes vluchten vaak niet alleen voor het huwelijk, maar ook voor herbesnijdenis aan de vooravond van hun huwelijk. Als ze weglopen komen ze vaak in de hoofdstad terecht en belanden soms daar al in de prostitutie. Hier komen ze in contact met mensenhandelaren. Mensenhandelaren lokken slachtoffers in de val met behulp van teruggekeerde Guineese vrouwen met veel geld en materiële rijkdom. Deze lokvrouwen moeten andere vrouwen verzekeren dat zij die rijkdom ook kunnen krijgen, mits zij mee op reis gaan. Andere slachtoffers worden vaak door hun ouders meegegeven in de hoop op een beter leven. De vrouwen en meisjes ervaren het weggeven als een opoffering voor hun families. Terugkeren is uitgesloten: de families denken immers dat de vrouwen een beter bestaan kunnen opbouwen. In plaats daarvan belanden de vrouwen in een hel, maar zonder de steun van de familie en de gemeenschap kan een vrouw niet terugkeren. Vrouwen en meisjes worden ook wel aan vertrouwelingen meegegeven of toevertrouwd aan een zus die zelf geen kinderen kan krijgen. De slachtoffers komen zo in een uitbuitingssituatie terecht zonder dat zij begrijpen waarom. Zij besluiten daarop vaak hun ouders en familie te verlaten. Zonder middelen en onderdak belanden zij op straat, waar het voor handelaren vervolgens een fluitje van een cent is om de slachtoffers met valse beloften mee te lokken. Niet zelden worden ze van straat geplukt en ontvoerd. Soms gebeurt het dat slachtoffers die zich verzetten tegen bijvoorbeeld prostitutiewerkzaamheden via de zogenaamde zwarte magie alsnog gedwongen worden om dergelijke werkzaamheden te verrichten. 8

9 Verder vertrekken er ook vrouwen en meisjes uit vrije wil richting Europa om hun welvaartsniveau te behouden dan wel uit te breiden. Het zogenaamde Afrikaanse concept kan een andere reden voor vertrek zijn: kinderen voelen zich verplicht om voor de ouders te zorgen of hun de mogelijkheid te bieden om op een hadj (bedevaart naar Mekka) te gaan. Een andere droom die de slachtoffers van mensenhandel hebben is om te trouwen met een buitenlander. Vrouwen en meiden zijn op zoek naar rijkdom en geluk, maar eenmaal aangekomen op de plaats van bestemming blijkt een charmante echtgenoot toch niet zo ideaal. In Fouta raken zelfs vrouwen en meisjes in uitbuitingsituaties doordat zij proberen om buiten hun eigen volk of groep te trouwen. In zulke gevallen moeten zij hun families verlaten en worden zij afhankelijk van hun echtgenoot. Na de geboorte van kinderen stranden dergelijke huwelijken vaak en om te kunnen overleven gaan de vrouwen aan het werk in de prostitutie. Als zij geluk hebben vinden zij een nieuwe man die ook de kinderen accepteert. In andere gevallen belanden de vrouwen op straat en zijn ze wederom een makkelijke prooi voor handelaren. Een andere weg naar het buitenland is via een studie. Ouders sturen hun kinderen, met alle goede bedoelingen, naar het Westen om te studeren. Zij betalen vervolgens voor de reis en alle andere benodigdheden, eventueel met behulp van familie in het westen. Eenmaal aangekomen in het land van bestemming is er echter geen geld meer om de kinderen financieel te blijven ondersteunen. De kinderen moeten op zoek naar een baan. In sommige gevallen kan het zelfs zo zijn dat derden, uit het niets, geld eisen. Om te kunnen leven of om de zogenaamde schuld af te lossen belanden ook zij uiteindelijk in de prostitutie. Internet is een van de meest recente manieren om slachtoffers te ronselen. Via Nederlandse social media en datingsites wordt contact gelegd en een relatie opgebouwd. Als het meisje uiteindelijk, vaak tegen de zin van de familie, naar haar grote liefde vertrekt belandt ze in de prostitutie. Terugkeer naar de familie is vanwege de schande vaak heel complex. Over het algemeen geldt dat Guineese vrouwen en meisjes niet alleen naar het buitenland vertrekken. Zij verkeren vaak in het gezelschap van een of ander vertrouwenspersoon. Om de slachtoffers het land uit te krijgen regelen de handelaren de benodigde papieren. Naast vrouwelijke slachtoffers bestaan er ook mannelijke slachtoffers. Het gaat dan vaak om gelukszoekers die in de problemen zijn gekomen. 9

10 4. De regel en de praktijk Naast een grondwet beschikt Guinee over tal van wet- en regelgeving en heeft het land verschillende internationale verdagen getekend, zoals de verdragen voor de rechten van het kind, de rechten van de vrouw en verdragen tegen kinduithuwelijking en meisjesbesnijdenis 9. In eerste instantie lijkt het er dan ook op dat Guinee zijn zaken op orde heeft, maar niets is minder waar. In Guinee is het bijna onmogelijk om je te beroepen op het rechtssysteem. Lokale religieuze leiders en dorpsoudsten staan in de praktijk boven de wet en zelfs het ministerie van Religieuze Zaken lukt het niet om moskeeën zo ver te krijgen dat zij nationale wet- en regelgeving naleven. De politieke leiders van Guinee zijn niet in staat om aangenomen en ondertekende wetten daadwerkelijk uit te voeren. Zodoende bereikt de wet slechts 30% van de totale bevolking. Vrouwen kunnen alleen in uitzonderlijke gevallen een beroep doen op de in wetten en verdragen verankerde rechten van de vrouw. Ook is er een Guineese wet die mensenhandel verbiedt, maar in de praktijk is het een alledaags gegeven. Het is een publiek geheim dat een groot maffianetwerk zich bezighoudt met mensenhandel, maar niemand lijkt werkelijk geïnteresseerd hiertegen iets te doen, wellicht omdat dit netwerk gebruik maakt van huwelijkszwendel, een fenomeen dat zeer moeilijk te traceren is. Uithuwelijking is in het algemeen verboden, maar het is tevens onderdeel van een eeuwenoude cultuur. In de regel weet de politie dat uithuwelijking verboden is, maar functionarissen weten in de praktijk niet wat zij ertegen moeten beginnen. Het Guineese Wetboek van Strafrecht bevat daarnaast uiteenlopende artikelen die prostitutie van minderjarigen 10 verbieden en ook besnijdenis is bij wet verboden, maar deze wetten worden zelden gehandhaafd. 9 Ministere de la solidarite nationale, de la promotion feminine et de l enfance, Loi portant code de l enfant, Républigue de Guinée In het Guineese Wetboek van Strafrecht wordt een persoon als meerderjarig beschouwd zodra hij de leeftijd van achttien jaren heeft bereikt. 10

11 5. Terugkeer en re-integratie Hoe krijgen we slachtoffers van mensenhandel zover dat ze terugkeren naar een situatie van extreme armoede en traumatische herinneringen? Een succesvolle terugkeer en re-integratie is afhankelijk van het perspectief en mogelijkheden die het slachtoffer heeft, maar wordt ook bepaald door diens wil om terug te keren en de vastberadenheid om te slagen. Voorbereiding en bemiddeling: terug naar familie Om slachtoffers een perspectief te kunnen bieden in het land van herkomst is een goede voorbereiding voorafgaand aan de terugkeer van groot belang. Een prominente rol hierin speelt de familie: in Guinee is een leven alleen bijna onmogelijk. Met de familie moet bemiddeld worden en duidelijke afspraken worden gemaakt. Families van de slachtoffers mogen niets weten van wat zich in Nederland heeft afgespeeld, zodat slachtoffers niet te maken krijgen met stigma s en het aanzien van de familie ongeschonden blijft. Door dergelijke zaken te verzwijgen kunnen slachtoffers veel gemakkelijker een nieuw leven met de familie beginnen. Als slachtoffers kunnen terugkeren naar hun familie is het van belang dat zij van toegevoegde waarde zijn voor hen. Met of zonder geld terugkeren Meisjes die zijn ontsnapt aan een kindhuwelijk keren terug in een situatie waarvoor ze zijn gevlucht. Bemiddeling tussen het slachtoffer en het meisje is dan van groot belang en hieruit moet blijken of het nog mogelijk is voor het meisje om terug te keren. Meisjes die bij terugkeer kunnen bijdragen aan het familie inkomen worden eerder geaccepteerd. Ook vrouwen die met geld terugkeren worden gemakkelijker in de familie opgenomen. Minderjarigen kunnen via de culturele weg terugkeren met uitzondering van jongens en meisjes wier families veel geld hebben meebetaald aan de reis. Zij hebben de dromen van de familie niet waargemaakt en dat brengt gezichtsverlies voor beide partijen met zich mee. Zij kunnen dit alleen compenseren door niet met lege handen thuis te komen. Het wordt nog ingewikkelder als het slachtoffer een kind heeft. Een kind dat uit een huwelijk afkomstig is, behoort de man toe. Kinderen die geboren zijn in Europa dan wel verwekt vanuit prostitutie blijven bij de vrouw. Het is dan wel de vraag of de familie het kind adopteert. Anders loopt het kind het risico om in een kindertehuis terecht te komen, maar uiteraard willen de slachtoffers dat niet. Soms is een pleeg familie de enige laatste mogelijkheid om de jonge moeder te laten terugkeren. In dergelijke situaties is bemiddeling vanuit Nederland uitermate belangrijk. 11

12 Herstel van vertrouwen Veel slachtoffers hebben alle vertrouwen in hun familie verloren, vaak vanwege de trauma s die het slachtoffer binnen de familie heeft ervaren. Tijdelijk verblijf in een opvangvoorziening kan het vertrouwen herstellen. Sommige terugkeerders krijgen helemaal geen hulp als zij in Guinee aankomen. Hierdoor raakt hun geld op (ingenomen door familie) en raken ze in de problemen. Guineese slachtoffers beschikken bovendien vaak niet over (geldige) papieren, wat het lastig maakt om hun nationaliteit aan te tonen. Het Ministerie van Kinderzaken assisteert slachtoffers zonder identiteitsbewijs niet. Een veilige opvang De meeste terugkeerders zijn bang en hebben een veilige opvangvoorziening nodig, maar op dit moment zijn die er nauwelijks. De reeds aanwezige opvangvoorzieningen zijn tijdelijk van aard en andere opvangcentra hebben geen ervaring in de opvang van slachtoffers van mensenhandel of hebben geen vrouwen in dienst. De Guineese overheid heeft al jaren plannen voor de opening van een blijf-van-mijn-lijfhuis, maar de financiële middelen ontbreken. Meer ondersteuning Op dit moment is er nog onvoldoende ondersteuning voor de slachtoffers van mensenhandel. Terugkeerders kunnen bij sommige instellingen gebruikmaken van bestaande terugkeerregelingen en herintegratieprojecten, maar deze zijn niet specifiek gericht op slachtoffers van mensenhandel waardoor deze groep niet de hulp krijgt die zij nodig heeft. Slachtoffers met een asielachtergrond kunnen in aanmerking komen voor een financiële bijdrage of steun in natura. Het ontbreekt nu nog teveel aan professionele, betrouwbare organisaties die de terugkeer coördineren en de slachtoffers op individueel niveau begeleiden. Hetzelfde geldt voor behandelplekken waar slachtoffers, na hun terugkeer, hun traumabehandeling kunnen voortzetten. 12

13 6.Conclusies en aanbevelingen Een succesvolle terugkeer van Guineese slachtoffers van mensenhandel is op dit moment niet of nauwelijks mogelijk. Uit dit gezamenlijke verkennende onderzoek van het CKM en Terre des Hommes in Guinee blijkt dat er geen enkele vorm van opvang is bij terugkeer van meisjes. In een samenleving waar de familie als het enige vangnet geldt, is het zonder hulp van buitenaf onmogelijk om terug te keren. De familie accepteert het meisje wel, maar bepaalt ook wat er met haar gebeurt. Meisjes die terugkeren met een in Europa geboren kind - vaak voortgekomen uit een gedwongen relatie met de pooier of een klant - raken mogelijk onder dwang van de familie hun kind kwijt aan een kindertehuis. Terugkeer naar een land als Guinee is alleen mogelijk als deze goed wordt voorbereid in Nederland. Binnen een terugkeerprogramma moet in Nederland al begonnen worden met de bemiddeling tussen het slachtoffer en familie. Het CKM en Terre des Hommes hebben in Guinee een aantal lokale NGO s geïdentificeerd die personen bij terugkeer kunnen begeleiden. Zij kunnen bemiddelen in het contact met de familie van het slachtoffer dat de eerste tijd moet kunnen verblijven in een opvanghuis. Minderjarige jongens kunnen het beste via een organisatie als Sabou Guinee terugkeren. Minderjarige meisjes ook, mits er meer aandacht voor scholing en specialisatie komt. Medewerkers moeten worden getraind in de opvang van meisjes. De organisatie zou hiervoor ook vrouwen in dienst moeten nemen. Minderjarige meisjes met kind(eren) uit een huwelijk zouden uiteindelijk ook via Sabou Guinee kunnen terugkeren, maar pas als de organisatie hiertoe in staat is. Plaatsing van de kinderen in een kindertehuis is absoluut ongewenst, evenals het afstaan aan de familie van de ex-man. Meerderjarige jongens zouden kunnen terugkeren met behulp van microkredieten, mits zij hun achtergronden verzwijgen. Ook voor hen is het gebrek aan geschikte opvang het grootste probleem. Meerderjarige vrouwen zouden terug kunnen keren met behulp van organisaties als Aguias, mits de terugkeer zorgvuldig voorbereid is en de organisaties betrouwbaar genoeg zijn. De groep meerderjarige vrouwen met kind(eren) uit een huwelijk loopt het gevaar dat het kind wordt afgenomen. Meerderjarige vrouwen met kind(eren) uit Europa en/of uit de prostitutie hebben eveneens te maken met een risicovolle terugkeer. Hoewel opvang en pleegfamilies eventueel een oplossing zouden kunnen bieden voor deze groep, lijkt een succesvolle terugkeer en re-integratie voor deze vrouwen op dit moment haast onmogelijk. 13

14 Bijlage 1. Sociale kaart Guinee en geinterviewde personen Ministeries Ministere d etat des Affaires Sociales de la Promotion Féminine et de l Enfance, Conakry Dit is het Guineese Ministerie van Sociale Zaken dat toeziet op de bevordering van de rechten van vrouwen en kinderen. Mme Diaby Mariama Sylla, Directrice Nationale de la Promotion Féminine et du Genre DNEPPE DNEPPE is het Guineese ministerie voor Kinderzaken. Opsporingsinstanties Conakry: Opogrem Labé: o Commandant Diop, rijkspolitie Labé o Commandant Réné, Recherche Labé o Politie Labé o Officier van justitie Labé NGO s Aguias Aguias biedt, in samenwerking met lokale gemeenschappen, medische zorg, begeleiding en veilige opvangvoorzieningen aan. Daarnaast verzorgt Aguias onderwijs en beroepsopleidingen aan kinderen die het slachtoffer zijn geweest van kinderhandel, huiselijk geweld, kindermishandeling, seksueel geweld en genitale verminking. Aissatou Barry, Directrice Saoura Enseignante, contactpersoon Kindia (microkrediet) Mamadou Mouctar Barry, contactpersoon Labé 14

15 Fraternité Medical de Guinée (FMG), Conakry FMG is een non-profit organisatie die zich ten doel stelt om medische en sociale hulp te bieden aan kwetsbare bevolkingsgroepen. Zij zijn politiek onafhankelijk en hebben een neutrale religieuze achtergrond. Zij werken met iedereen, ongeacht geslacht, ras en etniciteit 11. Pa. Dr. Mamadou Pathé Diallo, hématologue, Professeur et Chef de Chaire de Pédiatrie Sabou Guinee Sabou Guinee is een soort kinderbescherming/jeugdzorgachtige instelling die zich bezighoudt met de bescherming van de rechten van het kind. Daarnaast beschikt Sabou Guinee over een aantal opvangvoorzieningen ter bescherming en rehabilitatie van kwetsbare kinderen 12. Sabou Guinee General, Mr. Diallo Sabou Guinee Labé, Mr. Diallo Sabou Guinee Mamou, Mr. Diallo Saidou Sabou Guinee Pita, Mr. Abdoul Karim Bah UNICEF, Conakry UNICEF is een organisatie die zich ten doel stelt ervoor te zorgen dat elk land in de wereld de rechten van kinderen respecteert en naleeft. Zodoende strijdt UNICEF tegen armoede, ziekte, geweld en discriminatie 13. Aïcha Nanette Conte, Child Protection Specialist 3AE, Conakry 3AE is een maatschappelijke organisatie die terugkeerders ondersteunt met deskundigheid en betrokkenheid bij het opbouwen van een nieuw bestaan. Zij zijn gespecialiseerd in het opstarten en ontwikkelen van het klein- en middelgrootbedrijf en het verstrekken van microkredieten. Verder geven zij begeleiding aan terugkeerders bij het volledige traject van het ontwikkelen van een businessplan, trainingsbehoeften tot en met de aankoop van materiaal en de uiteindelijke start van de onderneming 14. El Ehadj Abdourahmane Bah, CEO Albert Camara

16 Overige partijen Advocaat Mr. Amadou Diallo, Avocat au Barreau de Guinée Beyond Borders Beyond Borders is een onafhankelijke organisatie die zich ten doel stelt om AMA s en ex-ama s zonder verblijfsvergunning een beter toekomstperspectief te bieden. Dit doen zij zowel in Nederland als in landen van herkomst. Beyond Borders ondersteunt, informeert en stimuleert jongeren en betrokken instanties zodat jongeren een zicht kunnen krijgen op een menswaardig bestaan, overal ter wereld 15. Liesbeth Devos, Prefecture Labé Embassy of the United States of America, Conakry, République de Guinée, Conakry Caleb J. Goddard, Political Officer/Conseiller Politique (Schrijver TIP rapportage voor Guinee) IOM Guinee, Conakry De Internationale Organisatie voor Migratie (IOM) bevordert, in samenwerking met haar partners, de migratie, de internationale samenwerking op het gebied van migratie, het uitvoeren van initiatieven en projecten op het gebeid van migratie en het geven van humanitaire hulp aan migranten die in nood zijn, waaronder vluchtelingen en personen die op de vlucht zijn binnen de eigen landsgrenzen. Hierbij werkt IOM nauw samen met overheden, intergouvernementele en niet-gouvernementele partners 16. Abdoulaye Diallo, Chef de Département Projet Innocent Kokou Abresse, Senior Assistant Projet, Traite, AVR, Point Focal Genre Marie Louise Haba, Assistant Projet, AVR-R

17 Bijlage 2. ervaringen uit het veld Geboortebewijs Een aantal van de cliënten die bij Fier Fryslân verblijven, beschikken niet over een geldig reisdocument. Ze missen ook een geboortebewijs waarmee een reisdocument kan worden aangevraagd. Daarom hebben wij voorafgaande aan onze reis naar Guinee de belangrijkste gegevens van cliënten verzameld zodat wij mogelijk iets voor hen konden betekenen. Een cliënt afkomstig uit Labé stemde in om te proberen een geboortebewijs te bemachtigen onder de voorwaarde dat haar familie niet te horen zou krijgen waar zij verblijft. Voor het geboortebewijs spraken we met de gemeente, politie, het Openbaar Ministerie en verschillende NGO s. Deze partijen hadden ook onderling verschillende keren overleg. Alle instanties en personen waren erg betrokken en wilden het meisje uit hun stad, dat in de opvang verblijft, helpen. Zo bood de gemeente aan de kosten, verbonden aan een aanvraag, te vergoeden. Uiteindelijk kon het openbaar ministerie ons goed informeren over de relevante wet- en regelgeving en heeft ons in contact gebracht met een advocaat die toevallig in Labé was. Het bleek te gaan om een soort van pro deo advocaat die door het land reist en mensen bijstaat in rechtszaken. Na een lang gesprek zag de advocaat uiteindelijk mogelijkheden en vertelde ons welke gegevens hij nodig had voor het regelen van een geboortebewijs. Het kwam neer op het volgende: Naam, geboortedatum en geboorteplaats van de aanvrager; Naam, geboortedatum en geboorteplaats van beide ouders (zover bekend); Namen van andere familieleden; Oude adresgegevens; De naam van de school waar de aanvrager naar toe is gegaan; Indien de familie niet kan getuigen of de aanvrager zelf niet in persoon aanwezig kan zijn, de naam van twee getuigen die minimaal 10 jaar ouder zijn dan de aanvrager. De getuigen moeten vervolgens in aanwezigheid van de rechter verklaren dat de aanvrager bestaat. De aanvrager krijgt vervolgens een zogenoemd jugement supplétif, waarmee zijn bestaan wordt bekrachtigd. Het betreft hier dus geen geboorteakte maar een vervangend bewijsstuk. De volgende dag is de advocaat aan de slag gegaan met de aanvraag van het geboortebewijs. Na het vinden van de twee getuigen is de advocaat vervolgens met alle relevante gegevens naar de rechtbank gestapt en heeft de cliënt een judgement supplétif gekregen. 17

18 Onvindbare adressen Tijdens het onderzoek bleek een van de grootste hindernissen het vinden van het juiste adres. Zo kregen we het adres van een organisatie dat we graag wilden bezoeken. Het was downtown waar we verschillende malen de weg vroegen. We werden alle kanten opgestuurd. Onze chauffeur had geen idee, uiteindelijk kregen we na een half uur rondrijden en een paar telefoontjes heen en weer met contactpersonen, de juiste locatie in het zicht. En dit gebeurde ook wanneer we bijvoorbeeld het Ministerie van Sociale Zaken trachtten te bereiken. Vóór vertrek hadden wij het adres meegekregen met een telefonische uitleg van het Ministerie. Maar we reden talloze rondjes door de wijk, stelden vragen op straat, belden wederom met het Ministerie en kregen verschillende routes te horen. Na zeker een half uur zoeken, kwamen we aan bij het Ministerie. Zelfs een teruggekeerde Alleenstaande Minderjarige Asielzoeker (AMA) konden we niet zonder zijn hulp bereiken. Hij gaf het adres door aan onze Terre des Hommes collega die goed thuis is in de stad. We reden de weg verschillende keren op en neer, maar misten de locatie steeds opnieuw. Uiteindelijk zijn we gestopt en kwam de contactpersoon ons ophalen. Zelfs een kleine winkel langs de hoofdweg is dus geen vanzelfsprekend adres. Om dit soort zoektochten te voorkomen worden de meeste mensen tijdens een bezoek door iemand opgehaald en vervolgens onder begeleiding naar het juiste adres gebracht. Er wordt in praktijk nauwelijks gebruik gemaakt van adressen en het systeem zit onlogisch in elkaar. De meeste burgers zijn gewoonweg niet bekend met adressen. Buiten de centra van steden worden adressen niet gebruikt. Anonimiteit bestaat niet In Guinee is je volk, je naam, je familie belangrijk. Het bepaalt in grote mate wie jij bent. Als mensen elkaar ontmoeten gaat dat met uitgebreide begroetingen gepaard. Mensen noemen elkaars naam vaker dan wij gewend zijn. Zo trokken we in Conakry veel op met Terre des Hommes medewerker Hawa Ba. Zodra zij personen belde voor een afspraak of mensen voor het eerst ontmoette en deze bleken ook Ba te heten, volgde steevast de uitroep: Ah, wij zijn familie, u bent mijn broer/zus/oom/tante. Daarnaast bekijken mensen voortdurend of ze elkaars familie kennen: wie is je vader, wie is je moeder, van welke familie ben jij? Anoniem zijn en wonen is hierdoor niet eenvoudig. 18

19