De wederopbouw van Europa

Transcriptie

1 De Verenigde Staten en het Marshallplan 1 Foto s: US Dept of State (voorgrond) en Mlefter/Wikimedia Commons (achtergrond)

2 vrijdag 16 oktober 2015 vrijdag 20 november 2015 vrijdag 18 december 2015 vrijdag 22 januari 2016 vrijdag 19 februari 2016 vrijdag 18 maart 2016 vrijdag 15 april 2016 vrijdag 20 mei 2016 Europa in 1945, wederopbouwplannen, vraagstukken West-Duitsland en Berlijn De Verenigde Staten en het Marshallplan Frankrijk en Engeland Benelux en Scandinavië Midden- en Oost-Europa Europese eenwording Rotterdam en de Europese wederopbouw 2

3 Titeldia Clint Gardner Een Amerikaanse soldaat in Europa 3

4 Clint helm Omaha Beach 6 juni 1944 Foto Clinton Gardner 4

5 Clint bio 1 Clinton Gardner geb. 26 december 1922, NYC 1937 Plainfield, Vt, Experiment in International Living (Duits, Russisch) 1940 Dartmouth College: filosofie (o.a. Rosenstock-Huessy) 1941 Camp William James 5

6 Rosenstock Eugen Rosenstock-Huessy De Grote Revoluties: Hoe kan dan de geschiedenis na een inferno als de Wereldoorlog, eruitzien als een uiteengevallen puzzel van allerlei stukjes nationale gebeurtenissen? 1912 Universitair docent rechtsgeschiedenis Eerste Wereldoorlog (Verdun) Een mensheid die niet onder de indruk zou zijn van zo n ervaring, die er niet in zou slagen om zijn geschiedenis na zo n aardbeving te herschrijven, zou helemaal geen geschiedenis verdienen. 6

7 Rosenstock Eugen Rosenstock-Huessy Vrijwilligerskampen voor boeren, arbeiders en studenten in Silezië Vice-voorzitter World Association for Adult Education 1933 Emigratie na machtsovername Hitler Bijzonder hoogleraar Harvard 1935 Hoogleraar Dartmouth College (NH) 1940 Oprichting Camp William James 7

8 Camp William James William James: The Moral Equivalent of War ( De morele pendant van de oorlog ) 8

9 Roosevelt New Deal F.D. Roosevelt President New Deal Maatregelen om de economie van de VS te herstellen Civilian Conservation Corps (CCC) Tewerkstelling van werkloze jongeren in vooral sociale projecten 9

10 Rosenstock CCC 1940 conferentie van pedagogische adviseurs van het Civilian Conservation Corps (CCC) Met algemene instemming zouden we de volgende definitie van een burger van de spreker overnemen: een staatsburger is een mens die winstgevende arbeid verricht. Tevergeefs protesteerde ik en zei dat een burger iemand was die een stad of beschaving kan stichten of zonodig opnieuw stichten. 10

11 Clint opbreken CWJ 7 december 1944 Na Pearl Harbour vandaag realiseren we ons dat het kamp binnenkort zal moeten opbreken. Clinton Gardner geb. 26 december 1922, NYC De echte oorlog neemt de plaats in van haar morele pendant! 11

12 Omaha Beach 6 juni 1944 De landing op Omaha Beach Foto: US NAIL Control Number: NLR-PHOCO-A

13 Clint krant 13

14 Clint brief 14

15 Clint Malmedy December 1941 In Malmédy tijdens het Ardennenoffensief 15

16 Buchenwald Concentratiekamp Buchenwald Aanvankelijk Jehova s Getuigen, Roma, Sinti, homoseksuelen Februari 1945: gevangen onder wie Joden en Russen. 9 april 1945: Opstand 11 april 1945: Bevrijding door Amerikanen Kaart: Wikimedia Commons 16

17 Buchenwald kaart 4 juli 1945 Overhandiging Buchenwald aan Russische troepen 17

18 Die Neue Zeitung Oplage Redactiechef DNZ Berlijn München 1 miljoen 18

19 Clint ontmoetingen Ontmoetingen met Willy Brandt C.D. von Trotha (Kreisauer Kreis) RosenstockHuessy Carl Dietrich von Trotha Vrijwilligerskampen Silezië 1933 naar VS Kreisauer Kreis Camp William James 19

20 Währungsreformtag 20 juni 1948 Währungsreformtag (invoering D-Mark) 23 juni Invoering Oost-Duitse Mark 24 juni Invoering D-Mark in West-Berlijn 20

21 Berlijnse blokkaade 1948 Berlijnse blokkade juni 1948-mei n.a.v. D-Mark Luchtbrug ( ): vluchten Door ongelukken 78 bemanningsleden omgekomen April 1949: vluchten op één dag ( ton vracht) 21

22 Titeldia Marshallplan Het Marshallplan 22

23 Isolationisme 23

24 Marshall bio 1917 Frankrijk (WO I) Functies bij opleidingen en planning 1939 Chef Generale Staf Ontwerp centrale strategie geallieerde oorlogsvoering 1947 Minister van buitenlandse zaken Marshall Plan George Marshall Voorzitter Amerikaans Rode Kruis 1953 Nobelprijs voor de Vrede (c) Time Magazine, Jan. 5,

25 Marshall speech The Marshall Plan Speech Harvard University, 5 juni 1947 De hele Europese economie is in het ongerede geraakt door jaren van oorlog. De wederopbouw gaat veel langer duren dan voorzien. Vicieuze cirkel: Tekort aan grondstoffen en brandstoffen Machines zijn vervallen en versleten Boeren hebben geen behoefte aan geld waar ze niets mee kunnen doen Voedselgebrek dwingt Europese regeringen tot dure importen Daardoor is er geen geld voor wederopbouw 25

26 Marshall speech 2 The Marshall Plan Speech Harvard University, 5 juni 1947 De waarheid is dat de behoefte van Europa aan import van voedsel en essentiële goederen, vooral uit Amerika, in de komende drie of vier jaar veel groter is dan haar huidige vermogen om te betalen. Europa moet substantiële extra hulp krijgen, anders dreigt een zeer ernstige economische, sociale en politieke ontsporing. 26

27 Marshall speech 3 The Marshall Plan Speech Harvard University, 5 juni 1947 Het is logisch dat de Verenigde Staten moeten doen wat in hun vermogen ligt, om de terugkeer van een gezonde economie in de wereld te bevorderen. Zonder een gezonde economie is er geen politieke stabiliteit en geen duurzame vrede. 27

28 Europa Europa tussen 1945 en 1948 Miljoenen nog in vluchtelingenkampen Infrastructuur grotendeels vernield Handelsvloten deels vernietigd Handelsstromen verdwenen Juli 1945 juli 1946 VS exporteren 16,5 miljoen ton levensmiddelen (vooral graan) naar Europa en Japan Winter extreem koud 28

29 1947 protest in Duitsland 31 maart 1947: Duitsers demonstreren tegen het gebrek aan levensmiddelen Bundesarchiv, Bild 183-B / CC-BY-SA 3.0 / Wikimedia Commons 29

30 Morgenthau vs Balabkins Morgenthau Plan (1944) Ontmanteling Duitse industrie Alleen agrarische industrie in het oosten Opdeling Duitsland in drie staten Henry Morgenthau, Jr minister van financiën Zolang de Duitse industrie onbenut blijft, komt er geen economisch herstel in Europa Nicholas Balabkins 1926 Econoom 30

31 Directives Verandering van inzicht Joint Chiefs of Staff Directive 1067 Augustus 1944, Morgenthau Plan) Neem geen stappen met het oog op het economisch herstel van Dutisland of initiatieven om de Duitse economie te ondersteunen of te versterken. Joint Chiefs of Staff Directive 1779 Juli 1947, George Marshall Een ordelijk en welvarend Europa heeft de economische bijdrage nodig van een stabiel en productief Duitsland. 31

32 Truman-doctrine Truman-doctrine Rede voor het Congres, 12 maart 1947 Aanleidingen: Sovjet-politiek Midden- en Oost-Europa Dreiging communistische staatsgreep in Griekenland Harry S. Truman president VS Ik geloof dat de VS steun moet verlenen aan vrije volken die zich verzetten tegen pogingen om hen te onderwerpen door gewapende minderheden of door druk van buitenaf. Onze hulp moet eerst economisch en financieel zijn, om zo economische stabiliteit en een evenwichtige politieke ontwikkeling te bevorderen. 32

33 Molotov over Marshallplan Juli 1947 Driestaten-conferentie in Parijs S.U.-minister Molotov van buitenlandse zaken: Het plan is om een organisatie op te zetten boven de nationale regeringen van de Europese landen die de ontwikkeling van hun industrie gaat bepalen. Amerikaanse hulp is afhankelijk van gehoorzaamheid aan die organisatie. Frankrijk, Engeland en de groep landen die hen volgen zullen zich afzonderen van de andere Europese staten en Europa zo verdelen in twee groepen van staten. Vyacheslav Molotov minister BZ:

34 1948 Polen Tsjechoslowakije Communistische demonstratie in Praag, 18 september Polen Foto: Tsjechisch Nationaal Archief / Wikimedia Commons Extra hulpprogramma Sovjet-Unie na weigering deelname Marshall Plan Tsjechoslowakije Mazaryk naar Moskou ontboden 20 februari: communistische staatsgreep 34

35 Marshallplan verdeling 1947 European Recovery Program (ERP) Marshallplan (vooral schenkingen) (Miljoenen dollars) Verenigd Koninkrijk Frankrijk West-Duitsland Italië Nederland België en Luxemburg Oostenrijk Denemarken Griekenland Noorwegen Zweden Zwitserland Turkije Ierland Portugal IJsland Totaal Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) 35

36 Marshallplan Nederland Besteding van de Marshallhulp in Nederland Projecten droogleggen Walcheren herstel Rotterdamse havens moderne breedbandwalserij Hoogovens Sectoren voedingsmiddelen textiel luchtvaart Goederen en materialen hulpgoederen en levensmiddelen Victoryschepen voor de handelsvloot Haven van Rotterdam Foto Ruud Houweling 36

37 Marshallhulp na 1952 Marshallhulp na 1952 vooral militair Mutual Defence Assistance Act (MDAA, 1952) Toezichthouder: Mutual Security Agency (MSA) M46-tank Foto: Wikimedia Commons / MWAK MDAP (Mutual Defence Assistance Program) Amerikaanse legermateriaal marineschepen gevechtsvliegtuigen 37

38 Titeldia oogmerk Marshallplan Wat beoogde het Marshallplan? 38

39 Machtsmethode SU Sovjet-Unie Aan de macht brengen en houden van lokale communisten: Gewapende ingrepen: DDR 1953 Hongarije 1956 Tsjechslowakije 1968 De opstand in de DDR in 1953 Foto: CIA Historical Collections 39

40 Machtsmethode VS Amerika Aan de macht brengen en houden van lokale westers denkenden (Trumandoctrine) Griekenland Turkije Frankrijk Italië Via politieke druk: Nederland 1948 en

41 Krige over Marshallplan Het Marshall Plan was in de kern een economische en politieke inspanning om (West-)Europa om te vormen naar het beeld van de Verenigde Staten. Voor de implementatie was de actieve medewerking nodig van transnationale elites, die samen een manier uitwerkten waarop onder Amerikaanse leiding een maatschappelijke orde kon worden gebouwd die de communistische dreiging op het continent kon weerstaan. John Krige, American Hegemony and the Postwar Reconstruction of Science in Europa, MIT Press, Cambridge (MA), USA, 2008, p. 16. John Krige G.I.T., Atlanta 41

42 Marshallplan traditionalisme Hoe zien de historici het Marshallplan? Traditionalisme Amerika wilde zich zo min mogelijk bemoeien met Europa De Duitse economie moest weer worden opgebouwd Door een programma voor heel Europa werd de hulp aan Duitsland acceptabel 42

43 Marshallplan revisionisme Hoe zien de historici het Marshallplan? Revisionisme Het Marshallplan was een verlengstuk van de Truman-doctrine: anticommunistisch Het was zo ontworpen, dat de S.U. het nooit zou accepteren De V.S. had behoefte aan nieuwe afzetmarkten Er was geen economische catastrofe zoals Marshall die beschreef Economisch herstel van Europa was al aan de gang dankzij politieke hervormingen Amerika probeerde de Europese economie om te buigen naar Amerikaans model 43

44 Marshallplan post-revisionisme Hoe zien de historici het Marshallplan? Post-revisionisme De V.S. werden door West-Europa uitgenodigd om op economisch en politiek gebied een leidende rol te spelen Doordat de V.S. niet waren getroffen door de oorlog, waren ze de machtigste en sterkste economie ter wereld. Dit speelde de antiisolationisten in de kaart. Grootmachten expanderen altijd 44

45 Marshallplan nieuw traditionalisme Hoe zien de historici het Marshallplan? Nieuw traditionalisme Het plan was vooral economisch en niet politiek Het was geen spel, maar een poging om de bedoelingen van Stalin met Europa te testen Het plan heeft Europa wel degelijk vooruit geholpen Op korte termijn was het Marshallplan ideologisch belangrijk, op lange termijn vooral economisch 45

46 Clint Wiesel Clint Gardner en Elie Wiesel in november 2002 met de kaart van Buchenwald. Nieuw boek: Buchenwald, the untold story,

47 Prettig kerstfeest en een voorspoedig 2016! vrijdag 16 oktober 2015 Europa in 1945, wederopbouwplannen, vraagstukken vrijdag 20 november 2015 West-Duitsland en Berlijn vrijdag 18 december 2015 De Verenigde Staten en het Marshallplan vrijdag 22 januari 2016 Frankrijk en Engeland vrijdag 19 februari 2016 Benelux en Scandinavië vrijdag 18 maart 2016 Midden- en Oost-Europa vrijdag 15 april 2016 Europese eenwording vrijdag 20 mei 2016 Rotterdam en de Europese wederopbouw 47