Geschiedenisles over het jaar 1989, einde van de Koude Oorlog

Transcriptie

1 Geschiedenisles over het jaar 1989, einde van de Koude Oorlog Deze les gaat over 1989 en over de decennia voorafgaand aan dit revolutionaire jaar. De les is gemaakt naar aanleiding van de expositie Einde van een tijdperk/end of an Era, te zien in het Persmuseum in Amsterdam van 9 november februari De expositie bestaat uit bijzondere voorpagina's van kranten uit 1989 uit heel Europa, aangevuld met politieke tekeningen van Opland, Fritz Behrendt en Frits Müller. In 1989 is de val van het communisme in heel Europa een feit. Het meest bekende moment is de val van de Berlijnse Muur op 9 november Echter, in verschillende Oost-Europese landen zijn er andere belangrijke gebeurtenissen die de val van het communisme inluidden. Bijvoorbeeld het doorknippen van het IJzeren Gordijn tussen Oostenrijk en Hongarije en de executie van het Roemeense dictatorechtpaar Ceauşescu. In deze les leer je, met behulp van collectiestukken uit de expositie in het Persmuseum, hoe de verschillende landen met deze revolutionaire omwentelingen omgingen. Naast de historische kennis die je opdoet leer je ook politieke tekeningen te analyseren en te duiden. Voor het beantwoorden van de vragen gebruik je de webexpositie Op deze webexpositie is veel informatie te vinden maar soms moet je verder zoeken op internet of in je lesboeken. Veel succes! Persmuseum, 2009 Naam:...

2 Lees de tekst ter voorbereiding op de vragen. De onderstreepte onderwerpen komen terug in de vragen. Wat vooraf ging In 1939 wordt de kiem gelegd voor wat na 1945 bekend zou staan als de Koude Oorlog. Het Molotov-Ribbentrop Pact wordt berucht als benaming van het niet-aanvalsverdrag tussen nazi-duitsland en de Sovjet-Unie. De opdeling van Europa is een feit. Na de Tweede Wereld Oorlog, tijdens de Conferentie van Potsdam (juli 1945), wordt definitief besloten dat het bestuur van Duitsland in handen van de zogenoemde Geallieerde Controleraad komt. Duitsland en Oostenrijk worden opgedeeld in vier bezettingszones: een Amerikaanse, een Britse, een Franse en een Sovjet-Russische. De sfeer tussen de vroegere bondgenoten verslechtert snel en in 1947 valt voor het eerst de term Koude Oorlog. Een jaar eerder heeft Churchill in zijn beroemd geworden Fultonspeech op 5 maart 1946 het al over een IJzeren Gordijn dat in Europa wordt neergelaten tussen het communistische Oostblok en het kapitalistische westen. Een andere factor van belang bij de verslechterende betrekkingen is het Marshallplan, een omvangrijk materieel hulpplan dat op initiatief van de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken George C. Marshall drie jaar na de Tweede Wereldoorlog in werking wordt gesteld. Het plan, gericht op de economische wederopbouw van Europa, is een belangrijk bestanddeel bij het vormen van een buffer tegen het steeds sterker wordende communisme. Met de oprichting van de Deutsche Demokratische Republik (DDR) wordt de opdeling van Duitsland in 1949 definitief. Eerste president van de republiek wordt Wilhelm Pieck, maar de feitelijke macht ligt in handen van Walter Ulbricht, in 1971 opgevolgd door Erich Honecker. Het is onder leiding van Honecker dat in 1961 de Berlijnse Muur wordt gebouwd. 2

3 Het jaar kan het best worden gekarakteriseerd als het jaar van de totale omwentelingen in Oost-Europa. Als zich vanaf april dat jaar de opstand op het Plein van de Hemelse Vrede in Peking voltrekt en later in juni uitmondt in een bloedbad, is misschien wel de belangrijkste inspiratiebron gevormd voor de geslaagde revoluties die Oost-Europa in de maanden daarna zullen overrompelen en de definitieve val van het communisme inluiden. Aan de wieg van al deze veranderingen staat in de eerste plaats het volk, dat tegen alle regels in de straat op gaat. Maar ook de Glasnost (openheid) en Perestroika (hervorming) van Sovjet-leider Michail Gorbatsjov zijn onlosmakelijk verbonden met de omwentelingen van De gebeurtenissen in 1989 volgen elkaar in hoog tempo op: van het doorknippen van het IJzeren Gordijn tussen Oostenrijk en Hongarije in mei en de in juni door Solidarność gewonnen verkiezingen in Polen, tot de daadwerkelijke Val van de Muur in Berlijn op 9 november, de executie op 25 december van het Roemeense dictatorechtpaar Nicolae en Elena Ceauşescu en de Fluwelen Revolutie in Tsjecho-Slowakije waar op 29 december schrijver en dissident Václav Havel tot president wordt gekozen. 3

4 Vraag 1 - Gorbatsjov a. Leg uit welke rol Sovjet-leider Michail Gorbatsjov heeft gespeeld bij de val van het communisme. b. Wat symboliseren de zwarte wolken op deze tekening? 4

5 c. Leg deze tekening uit. Benoem hierbij alles wat je ziet. 5

6 Vraag 2 - Doorknippen van het IJzeren Gordijn tussen Hongarije en Oostenrijk a. Wanneer vond deze gebeurtenis plaats? b. Wat waren de directe gevolgen? c. Wat heeft de zogenaamde Pan-Europese Picknick hiermee te maken? 6

7 Vraag 3 - Solidarność In Polen word de vakbondsbeweging Solidarność opgericht. Deze vakbondsbeweging speelt een grote rol in de omwentelingen van 1989 in dat land. Tip: lees hiervoor ook het artikel over de Ronde Tafelgesprekken op onder informatie. a. Wanneer werd Solidarność opgericht, en hoe kwam deze vakbondsbeweging tot stand? b. Wat is de letterlijke vertaling van Solidarność? c. Wie was de leider van deze vakbondsbeweging? d. Wat hebben de Ronde Tafelgesprekken te maken met de vakbondsbeweging? 7

8 e. Leg onderstaande tekening uit. Beschrijf ook alle symbolen die je ziet. 8

9 Vraag 4 - Val van de Muur a. Leg deze tekening uit. 9

10 b. Onderstaande afbeeldingen hebben allemaal met de Muur en de val van het communisme te maken. Wat is de juiste chronologische volgorde? Kijk naar het beeld, niet naar de publicatiedatum. Schrijf bij de afbeeldingen wat er te zien is. 10

11 Vraag 5 - Ceauşescu Bekijk het filmpje over Ceauşescu bij films op Let op: deze opname bevat schokkende beelden. a. Wie was Ceauşescu? b. Na de executie van het echtpaar Ceauşescu roepen de leiders van de staatsgreep het einde van het communistisch bewind uit en kondigen vrije verkiezingen aan. Wat ging hier aan vooraf? c. Leg deze tekening uit. 11

12 Vraag 6 - Fluwelen revolutie Lees het artikel op Revolutie. (Op de Engelse versie van Wikipedia is nog meer informatie te vinden, gebruik de zoekterm Velvet Revolution of volg de link en klik daar onder het kopje in andere talen op English.) a. Wat was de directe aanleiding voor de Fluwelen Revolutie? b. Noem één van de belangrijkste personen die bij de Fluwelen Revolutie betrokken was en beschrijf wat hij deed. 12

13 Bekijk onderstaande tekening en beantwoord de vragen. c. Wie zijn Stalin, Breznjev en Jakes? d. Wat wordt bedoeld met de Praagse Lente en wat heeft die te maken met de Fluwelen Revolutie? 13

14 Bijschriften bij de afbeeldingen Het copyright van de afbeeldingen berust bij de betreffende auteurs, tekenaars of erven. Zonder schriftelijke toestemming is het niet toegestaan deze te gebruiken. Pagina 2 Ondertekening van het Ribbentrop-Molotov pact, 23 augustus 1939 / Afbeelding IISG JM Je Maintiendrai, vrijdag 26 oktober 1945 / Afbeelding Persmuseum Oprichting van de DDR. Op de foto staat Wilhelm Pieck, eerste president van de DDR, 11 oktober 1949 / Afbeelding IISG Time, 29 december 1980 / Afbeelding Persmuseum Berlin. Een speciale uitgave van Ullstein Verlag Berlin, 1961 / Afbeelding IISG Pagina 3 Frits Müller, 8 juni 1989 / Erven Müller; collectie Persmuseum Opland, Zeg Gorby, die Brezjnjef-doctrine was toch niet zo n kwaad idee!, 22 december 1989 / Erven Opland; collectie Persmuseum Opland. De solidariteit van de lange latten, 6 mei 1988 / Erven Opland; collectie Persmuseum Der Spiegel. BRD. Het volk zegeviert. Open grenzen. Vrije verkiezingen. 13 november 1989 / afbeelding IISG Opland. De vloedgolf, 9 november 1989 / Erven Opland; collectie Persmuseum Frits Müller, Duitsland, 7 december 1989 / Erven Müller; collectie Persmuseum Pagina 4 Frits Müller, Gorby, 20 mei 1989 / Erven Müller; collectie Persmuseum Opland. De vloedgolf, 9 november 1989 / Erven Opland; collectie Persmuseum Pagina 5 Doorknippen van het IJzeren Gordijn. Symbolisch doorknippen van het IJzeren gordijn door Alois Mock, minister van buitenlandse zaken van Oostenrijk (links), en Giula Horn, minister van buitenlandse zaken van Hongarije, 1989 / Afbeelding Persmuseum Pagina 7 Opland. Europese geschiedenis, de hergeboorte van de Poolse cavalerie, 7 juni 1989 / Erven Opland; collectie Persmuseum Fritz Behrendt, 1989 / Persmuseum Pagina 8 Fritz Behrendt, 1989 / Persmuseum Libération. Frankrijk, november 1989 / Afbeelding IISG Berliner Zeitung. DDR. De Muur is weg!, 10 november 1989 / Afbeelding Persmuseum Frits Müller, Duitsland, 7 december 1989 / Erven Müller; collectie Persmuseum Berlin. Een speciale uitgave van Ullstein Verlag Berlin, 1961 / Afbeelding IISG Nöklapja. Hongarije. Met de hand staat erop geschreven: Vandaag nog!, 1989 / Afbeelding EUNIC Netherlands, Ambassade Honagrije Frits Müller, Wil de laatste Oostduitser het licht uitdoen? 2 september 1989/ Erven Müller Opland. Het Oostduitse wonder: of het geheime wapen van Egon Krenz, 11 november 1989 / Erven Opland; collectie Persmuseum Pagina 9 Opland. Glasnost, 29 mei 1987 / Erven Opland; collectie Persmuseum Pagina 10 Opland, Jakes-stein :...of: een boos Tsjechisch sprookje met een goed einde. 25 november 1989 / Erven Opland; collectie Persmuseum 14