RAPPORT Archeologisch bureauonderzoek en een verkennend veldonderzoek door middel van boringen Sniederslaan 53 te Bladel AM13054

Transcriptie

1 RAPPORT Archeologisch bureauonderzoek en een verkennend veldonderzoek door middel van boringen Sniederslaan 53 te Bladel AM13054 Opdrachtgever Van Steensel Consultants Leemkuilen NL Bladel Projectnummer Aeres Milieu projectnummer AM13054 Status rapport Concept Autorisatie Opsteller rapport: paraaf datum Drs. ing. N.J.W. van der Feest 19 maart 2013 Redactie: paraaf datum Drs. C. Cohen Stuart 19 maart 2013 Vrijgave: paraaf datum Ing. T.K.P.G. Thijssen 19 maart 2013 Contactgegevens Aeres Milieu B.V. Postbus KA ROERMOND (t) (f)

2

3 INHOUDSOPGAVE SAMENVATTING 3 ADMINISTRATIEVE GEGEVENS 5 1. INLEIDING 7 2. WERKWIJZE Inleiding Verkennend veldonderzoek d.m.v. boringen BUREAUONDERZOEK Landschappelijke situatie - geomorfologie Landschappelijke situatie - bodem Bewoningsgeschiedenis historisch overzicht Bewoningsgeschiedenis archeologische waarden Bewoningsgeschiedenis historisch materiaal VERWACHTINGSMODEL VELDWERKZAAMHEDEN Algemeen Fysisch geografische beschrijving van de bodemopbouw Archeologische indicatoren CONCLUSIE Algemeen Beantwoording van de onderzoeksvragen AANBEVELINGEN 23 LITERATUURLIJST 25 Bijlagen: 1 Topografische overzichtskaart 2 Situatietekening onderzoekslocatie met boorpunten 3 Overzicht IKAW met aanwezige onderzoeken, monumenten en waarnemingen 4 Overzicht gemeentelijke archeologische waarden- en verwachtingskaart 5 Overzicht geomorfologische kaart 6 Overzicht bodemkaart 7 Overzicht AHN 8 Boorkernbeschrijvingen 9 Situatietekening met contouren

4 Pagina 2 van 26

5 Archeologisch onderzoek Sniederslaan 53 te Bladel/ AM13054 SAMENVATTING Op 28 februari 2013 is door Aeres Milieu een archeologisch bureau- en verkennend booronderzoek uitgevoerd aan de Sniederslaan 53 te Bladel. Het doel van het booronderzoek is de in het bureauonderzoek opgestelde specifieke verwachting te toetsen. Aan de hand van deze gegevens kunnen vervolgens een waardestelling en adviezen over de aanwezige archeologische resten, of vervolgtraject worden opgesteld. Op basis van de bekende gegevens omtrent archeologische waarden in het gebied en geografische ligging moet worden geconcludeerd dat voor het plangebied een hoge archeologische verwachting geldt voor archeologische resten uit de hele prehistorie. Het plangebied is gelegen op de overgang van een hoger gelegen dekzandrug in de omgeving van water (de loop van de Grote Beerze). Dit zijn historisch gezien altijd voorkeurslocaties voor bewoning. Echter is het gebied gelegen in de oude dorpskern van Bladel waar vermoedelijk al vanaf de 10 e eeuw bebouwing aanwezig is. Dit zal tot gevolg hebben dat de resten uit eerdere perioden vergraven zullen zijn of minimaal verstoord. Daarnaast zijn, ondanks een relatief groot aantal onderzoeken, geen concrete aanwijzingen voor de aanwezigheid van vindplaatsen uit deze periode. Derhalve geldt, ondanks de landschappelijk gunstige omstandigheden een lage kans op het aantreffen van archeologische resten uit de prehistorie. Dit beeld kan worden doorgetrokken in de Romeinse tijd, ook hier zijn geen concrete aanwijzingen voor een vindplaats. Ook voor de Romeinse periode geldt een lage verwachting. Hoewel de aangetroffen oorkonde van Karel de eenvoudige een kopie is uit een periode waarin veel vervalsingen zijn gemaakt, wordt aangenomen dat in 922 bebouwing in Bladel aanwezig was. Dit is deels bevestigd door de onderzoeken van het IPP aan de overzijde van de Sniederslaan. Echter met het ontbreken van een onderzoeksrapport kan dit niet met zekerheid worden gesteld. Gezien de ligging van het plangebied dusdanig dicht bij de vermoedelijke vroegmiddeleeuwse sporen bestaat er een middelhoge kans op het aantreffen van dergelijke sporen binnen de grenzen van het plangebied. Met de ontwikkeling van Bladel gedurende de middeleeuwen is de aanwezigheid van sporen dicht bij de kerk zeer aannemelijk waardoor een hoge verwachting voor deze periode geldt. Met de komst van de nieuwe tijd wordt Bladel tijdelijk verlaten en deels afgebrand als gevolg van brandschattingen. Op de eerst beschikbare kaarten is geen bebouwing te zien tot de bouw van de huidige Sniederspassage. Het plangebied lijkt tot die periode een agrarische bestemming te hebben, derhalve geldt voor de nieuwe tijd een lage verwachting. Binnen het plangebied is sprake geweest van diepgaande verstoring, vermoedelijk ten gevolge van de aanleg van de bouwput van het aanwezige winkelcentrum. Als gevolg hiervan zijn alle archeologisch potentieel interessante lagen geroerd of vergraven. De verstoringen reiken tot in de C-horizont. Uitzondering hierop vormen boring 3 en 4. In deze boringen zijn respectievelijk restanten van een B-horizont en een mogelijk oud akkerdek aangetroffen. Dergelijke resten zijn aanleiding om dit deel van het plangebied te willen begrenzen en waarderen. Dit kan plaatsvinden door de aanleg van een proefsleuf ter plaatse. Echter gezien de beperkte omvang van het plangebied (920 m 2 ) waarbinnen het grootste deel diepgaand verstoord is, zal de toegevoegde inhoudelijke kennis dusdanig beperkt zijn dat het geen toevoeging vormt aan de beeldvorming van de geschiedenis van Bladel. Op basis van de gegevens verkregen uit het bureau- en verkennend booronderzoek kan worden geadviseerd dat verder archeologisch onderzoek niet noodzakelijk wordt geacht. Pagina 3 van 26

6 Pagina 4 van 26

7 Archeologisch onderzoek Sniederslaan 53 te Bladel/ AM13054 ADMINISTRATIEVE GEGEVENS Projectnummer : AM13054 OM-nummer : Soort onderzoek : Verkennend booronderzoek Adres onderzoekslocatie : Sniederslaan 53 Toponiem : Sniederspassage Gemeente : Bladel Provincie : Noord-Brabant Kadastrale registratie : sectie G, nrs (deels), 3650 (deels) en 4598 (deels) Coördinaten : centrum ; NW: ; NO: ; ZW: ; ZO: ; Oppervlakte : circa 920 m 2 Huidig locatie gebruik : parkeergelegenheid Aanleiding onderzoek : uitbreiding winkelcentrum Opdrachtgever : Van Steensel Consultants Bevoegde overheid : Gemeente Bladel Opslag documentatie en materiaal : Aeres Milieu Zuidhoven 9m te Roermond tot deponering bij het Provinciaal Depot voor Bodemvondsten (PDB) te s-hertogenbosch Datum uitvoering : 28 februari 2013 Pagina 5 van 26

8 Pagina 6 van 26

9 Archeologisch onderzoek Sniederslaan 53 te Bladel/ AM INLEIDING In opdracht van Van Steensel Consultants heeft Aeres Milieu een archeologisch bureau- en verkennend veldonderzoek, d.m.v. boringen uitgevoerd op de locatie: Adres onderzoekslocatie : Sniederslaan 53 te Bladel Gemeente : Bladel Oppervlakte : circa 920 m 2 Huidig perceelsgebruik : parkeergelegenheid Toekomstig perceelsgebruik : uitbreiding winkelcentrum Dit archeologisch onderzoek is uitgevoerd conform de richtlijnen van de KNA 3.2. Het karterend onderzoek bestaat uit een veldonderzoek d.m.v. boringen op het perceel. De werkzaamheden in het veld zijn uitgevoerd door een KNA-archeoloog. Aanleiding De aanleiding voor het laten uitvoeren van dit archeologisch bodemonderzoek is de voorgenomen uitbreiding van het bestaande winkelcentrum. Er is vooralsnog alleen een verbeelding van de voorgenomen plannen aanwezig. Er is derhalve uitgegaan van een minimale verstoringsdiepte van 1,5 meter mv. Figuur 1: schematische uitbreiding in lichtblauw van het plangebied (bron: LSWA architecten) Pagina 7 van 26

10 Doel Het doel van het verkennend booronderzoek is het toetsen van het in het bureauonderzoek opgestelde verwachtingsmodel en het in beeld brengen van de aard, omvang en conditie van eventueel aanwezige archeologische resten. Specifiek voor de locatie Sniederslaan 53 zijn de volgende onderzoeksvragen geformuleerd: Is er sprake van stratigrafische lagen die potentieel archeologische waarden kunnen bevatten? In hoeverre zijn deze lagen intact en hoe reflecteert dit de kwaliteit van de mogelijk aanwezige archeologische resten? Wat is de diepteligging van mogelijke archeologische resten en wat is de daadwerkelijke bedreiging van deze resten door de voorgenomen bodemingrepen? Plangebied Het plangebied is gelegen in het midden van het centrum van Bladel (bijlage 1). Het plangebied wordt ten noorden begrensd door de Sniederslaan, ten oosten door de Molenstraat en ten westen door de Victor de Bucklaan. De zuidzijde wordt gevormd door de naamloze toerit van de parkeerplaats (figuur 2). Figuur 2: plangebied Sniederslaan bij aanvang van de werkzaamheden in noordwestelijke richting gefotografeerd. Pagina 8 van 26

11 Archeologisch onderzoek Sniederslaan 53 te Bladel/ AM WERKWIJZE 2.1 Inleiding Bij het uitvoeren van het bureauonderzoek is gebruik gemaakt van verschillende bronnen. Deze bronnen geven inzicht in bekende, of te verwachten archeologische resten binnen het onderzoeksgebied. Daarnaast zijn deze bronnen van belang voor het opstellen van de landschapsgenese. Archeologische bronnen Indicatieve Kaart Archeologische Waarden (IKAW) Cultuurhistorische Waardenkaart (CHW) Archeologische Monumentenkaart (AMK) Archeologisch Informatiesysteem (ARCHIS II) De archeologische verwachtings- en beleidsadvieskaart van de Kempen- en A2 gemeenten Specifieke lokale informatie Bodem- en geomorfologische kaarten Bodemkaart (Alterra, uit Archis2) Geomorfologischekaart (Alterra, uit Archis2) Actuele Hoogtekaart van Nederland (AHN) Historische kaarten Historisch minutenplan ( ) Historische topografische en militaire kaarten (1830 tot 1978) Moderne topografische kaart (2005) De bovenstaande bronnen worden aangevuld door mogelijke informatie afkomstig van lokale archeologische verenigingen en werkgroepen. De overige aanvullende informatie is terug te vinden in de literatuurlijst. 2.2 Verkennend veldonderzoek d.m.v. boringen Om een regelmatige verdeling over het plangebied te kunnen garanderen is gebruik gemaakt van een grid met gelijkbenige driehoeken (voor zover het plangebied dit toelaat). Voor een verdeling van de boringen zie bijlage 2. Deze meetpunten worden met behulp van meetwiel en meetlint uitgezet. De boorpunten worden gerelateerd aan het AHN. De boringen zijn uitgevoerd met een edelman boor van 10 centimeter. De boringen worden tot minimaal 30 centimeter in de schone (C-horizont) ondergrond doorgeboord. De boorkernen worden conform ASB (Archeologische Standaard Boorbeschrijving 5.2) beschreven. Voor het plangebied aan de Sniederslaan is uitgegaan van 8 boringen om een duidelijk beeld te kunnen schetsen. Dit komt neer op circa 87 boringen per hectare. Tijdens het veldwerk wordt, voor zover mogelijk gekeken naar archeologische indicatoren aan het oppervlak. Pagina 9 van 26

12 Pagina 10 van 26

13 Archeologisch onderzoek Sniederslaan 53 te Bladel/ AM BUREAUONDERZOEK 3.1 Landschappelijke situatie - geomorfologie De omgeving van Bladel ligt in een zone die geologisch gezien in sterk beïnvloed wordt door de in de ondergrond aanwezige breuklijnen. Het gebied ligt op het Kempisch Plateau. Dit plateau is een opheffingsgebied, dat ten zuidwesten van de Centrale Slenk gesitueerd is. Het plangebied ligt in het zogenaamde zuidelijk zandgebied. Dit is een relatief vlak gebied dat nooit door landijs bedekt is geweest. Het reliëf wordt voornamelijk bepaald door grote en kleine beekdalen en dekzandlaagten en -ruggen met plaatselijk jonge stuifzanden. In dit gebied ligt een laag dekzand op Pleistoceen rivierzand en-grind. Tijdens een groot deel van de laatste ijstijd (het Weichseliën), heerste in Nederland een poolklimaat. Door het ontbreken van begroeiing had de wind vrij spel en kon vanuit het Noordzeebekken en de brede riviervlaktes van de Maas en de Rijn het dekzand worden afgezet. Het dekzandreliëf dat hierbij in het landschap is ontstaan, wordt gekenmerkt door vlaktes, depressies en kopjes, afgewisseld met langgerekte ruggen. De oriëntatie van de ruggen is mede bepaald door de voornamelijk westzuidwestelijke wind in deze periode. De ruggen dwongen de diverse afwateringstelsels in de regio in specifieke banen en hadden een sterke invloed op de aard en ontwikkeling van de beekdalen. Het dekzand behoort tot het laagpakket van Wierden (Formatie van Boxtel) en is kalkloos, fijnkorrelig ( µm) en arm aan grind. Daarbij werden de oudere rivierafzettingen van de Maas afgedekt. Deze onderliggende rivierafzettingen bestaan hoofdzakelijk uit matig grof tot uiterst grof grindhoudend zand en grind en worden tot de Formatie van Sterksel gerekend. In het onderzoeksgebied liggen oude rivierafzettingen aan of dicht onder het maaiveld. Een groot deel van deze formatie is door een verwilderd riviersysteem afgezet in het laatste deel van het Vroeg-Pleistoceen (circa 1,1 miljoen jaar BP) tot en met het Midden-Pleistoceen (circa jaar BP) (Berendsen 1997; 2005). Op de uitsnede uit het Actueel Hoogtebestand Nederland (bijlage 7) is duidelijk te zien dat Bladel gelegen is op een uitloper van het hoger liggende plateaus omsloten door twee beekdalen. Ten westen door de Raamsloop en ten oosten de Grote Beerze (Van der Straaten/ Von Meijenfeldt 1977). Op de geomorfologische kaart van Nederland (bijlage 5) heeft het plangebied geen waarde vanwege de ligging binnen de bebouwde kom. Indien gekeken wordt naar de omliggende waarden is te zien dat Bladel grotendeels gelegen is op een zone met terrasafzettingswelvingen (legenda-eenheid 3L12). Binnen deze zone ligt een dekzandrug waar Bladel op is gesitueerd (legenda-eenheid 3K14). Op deze dekzandrug kan een oud bouwlanddek aanwezig zijn. In oostelijke richting is een glooiing van een beekdalzijde (legenda-eenheid 3H11) te zien, deze hoort bij het beekdal van de Grote Beerze. 3.2 Landschappelijke situatie - bodem Op de drogere delen van het landschap zijn veelal veldpodzolgronden ontstaan (legenda-eenheid Hn21). Zo ook in de omgeving van Bladel. Deze veldpodzolgronden worden gekenmerkt door een uitspoelingslaag (AEhorizont) en een donkerbruine tot roodbruine inspoelingslaag (B-horizont). De B-horizont gaat veelal via een overgangslaag (de BC-horizont) over in het niet door bodemvorming beïnvloede zand (de C-horizont). Deze gronden kunnen in de loop der tijd onder menselijke invloed omgevormd worden tot hoge zwarte enkeerdgronden. De hoge zwarte enkeerdgronden worden gekenmerkt door een donker, humusrijk oud bouwlanddek, ook wel plaggendek of esdek genoemd, van minimaal vijftig centimeter dik. Onder dit esdek zijn nog vaak resten van humuspodzolgronden aanwezig (Theunissen van Manen, 1985; De Boer 1969). Hoewel ook op de bodemkaart het plangebied geen waarde heeft vanwege de ligging binnen de bebouwde kom, komen dergelijke gronden vermoedelijk ook voor in het plangebied. In de nattere delen van het landschap komen gooreerdgronden (legenda-eenheid pzn23) voor en vormen meestal de overgang tussen de eerdgronden en podzolgronden. Dit type bodem komt ten noorden van Bladel ook voor. Pagina 11 van 26

14 3.3 Bewoningsgeschiedenis historisch overzicht Op basis van de gebruikte bronnen kan het volgende beeld van Bladel worden geschetst: De eerste vermelding van Bladel komt voor op een 13e eeuwse kopie van een 10e eeuwse oorkonde. In deze oorkonde wordt vermeld dat Karel III (de eenvoudige) Holland en de kerk t Egmonde schenkt aan graaf Dirk van Holland. De oorkonde wordt afgesloten met de tekst Actum pladella villa, feliciter, amen. Hiervan wordt aangenomen dat het verwijst naar de locatie waar de acte werd gepasseerd, Pladella villa. Mogelijk een groot huis in Bladel. Mogelijk lag dit huis ter plaatse van de huidige oude kerk van Bladel aan de Sniederslaan (bladel.nl; Maas, onbekend). Dat Bladel een lange geschiedenis heeft blijkt ook uit de aanwezigheid van een Einzelhof op de locatie Kriekenschoor (circa 1,5 kilometer ten oosten van het plangebied). Dit soort ontginningsboerderijen ontwikkelde zich voornamelijk op enige afstand van de oude bewoningskernen na De Einzelhof bij Kriekenschoor is op basis van archeologisch onderzoek te dateren tussen 1120 en Bladel en omgeving is ruime tijd onderhevig geweest aan een slepende grenskwestie. De ligging tussen de grondgebieden van de noordelijke en zuidelijke mogendheden zorgde naast vele oorlogshandelingen ook voor vele politieke discussies. Tussen 1294 en 1312 verschuift het recht zich binnen Bladel van de Meijerij van s Hertogenbosch naar het schoutambt van Antwerpen. De periode van de Tachtigjarige Oorlog is een diepte punt in de geschiedenis van Bladel. Tussen 1568 en 1648 wordt de regio geteisterd door rondtrekkende legerbenden. In 1583 werd vrijwel de hele veestapel van Bladel weggevoerd. Vermoedelijk had men rond 1588 Bladel reeds volledig verlaten om in 1590 als voorbeeld te worden gebrandschat (Berkvens/ et al 2010). De discussie over Bladel en in dit geval ook Reusel laait wederom op na de Vrede van Munster (1648) in Er wordt getracht om de dorpen tot de Zuidelijke Nederlanden te laten behoren, pogingen om dit te bewerkstelligen duren tot de 18 eeuw. Tot het Verdrag van Fontainebleau in 1785 wanneer de Joseph II zijn aanspraken laat varen (Sanders 1996; De Bont 1993). Vanaf de 19 e eeuw vindt er een verschuiving plaats in de producten afkomstig van Bladel. Met de toenemende populariteit van roken worden in Bladel en omgeving sigarenfabrieken opgericht. Dit zou tot de jaren 30 van de afgelopen eeuw naast de landbouw een belangrijke vorm van inkomsten zijn. Met het begin van de Tweede Wereldoorlog. In deze periode worden tussen de 1 en 50 woningen in het dorp vernietigd (Van Blankenstein 2006). In de omgeving van Schaijk worden 5 vliegtuigen neergehaald, het is niet duidelijk waar deze exact zijn neergekomen en of dit van invloed is geweest op het plangebied (Auwerda/Grimm 2008; Zwanenburg 1990). 3.4 Bewoningsgeschiedenis archeologische waarden Het plangebied heeft op de IKAW geen waarde voor de kans op het aantreffen van archeologische resten (zie bijlage 3). Dit is het gevolg van de ligging van het plangebied binnen de bebouwde kom. Het betekend niet dat er geen archeologische resten aanwezig kunnen zijn, maar dat er te weinig informatie beschikbaar is voor het opstellen van een dergelijke waarde. Indien de waarden uit de omgeving worden geëxtrapoleerd geldt voor het plangebied een middelhoge tot hoge kans op het aantreffen van archeologische resten. Op de erfgoedkaart van de Kempen- en A2 gemeenten, welke leidend is, ligt het plangebied in een categorie 2 zone, gebied van archeologische waarde. Hier geldt een onderzoeksplicht bij bodemingrepen groter dan 100 m 2 en dieper dan 30 centimeter. In de omgeving (1000 meter) van het plangebied zijn 14 waarnemingen gedaan (tabel 1), 19 onderzoeken uitgevoerd (tabel 2) en twee monumenten bekend. De monumenten betreffen de oude bewoningskern van Bladel, waar het plangebied onderdeel van uitmaakt en een onbepaalde nederzetting waar bewoningssporen uit de ijzertijd Romeinse tijd en vroege late middeleeuwen verwacht worden. Pagina 12 van 26

15 Archeologisch onderzoek Sniederslaan 53 te Bladel/ AM13054 De vondsten geven een beeld weer van voornamelijk resten afkomstig uit de middeleeuwen. Een enkele vondst uit de prehistorie en Romeinse tijd. Deze laatste twee vondsten kunnen gezien worden als toevalsvondsten en kunnen mogelijk verplaatst zijn bij het aanleggen van het plaggendek in de omgeving van de oude kern van Bladel. De vele vondsten uit de vroege en late middeleeuwen komen echter in samenhang met diverse sporen voor. Een enkeling zelfs binnen het plangebied (waarnemingnr ). Deze waarneming is echter foutief geplaatst, het betreft een opgraving van het Instituut voor Prae- en Protohistorie uit De waarneming hoort bij de opgravingen van het Pastoor Daniëlpad aan de overzijde van de Sniederslaan. Deze opgraving heeft veel informatie opgeleverd echter is het, voor zover bekend, nooit tot een rapportage van de gegevens gekomen. Bij het inzien van de stukken behorend tot het onderzoek wordt duidelijk dat er sprake is van een bewoning in de middeleeuwen. Deze bewoning zal zich ongetwijfeld in de richting van het plangebied hebben uitgestrekt. Het is niet duidelijk of er ook waarnemingen en/of onderzoek is uitgevoerd bij de aanleg van het winkelcentrum Sniederspassage. Het winkelcentrum is in de jaren 90 gebouwd waarbij deels gebruik is gemaakt van de bestaande gevel van de voormalige jongensschool. Ten westen van het plangebied is aangrenzend aan het plangebied een onderzoek uitgevoerd door Archeopro waaruit blijkt dat het gebied tussen de Sportparkstraat en de Victor de Bucklaan sterk is verstoord. In het kader van dit bureauonderzoek is contact opgenomen met de Heemkundekring Bladel dit heeft vooralsnog geen aanvullende informatie opgeleverd. Waarnemingen Nummer Afstand tot het Periode Omschrijving complex plangebied (m) (N) Vroege middeleeuwen B late Grondsporen middeleeuwen A (NNO) Vroege middeleeuwen C nieuwe tijd Glas, kraal; Grondsporen; Keramiek, onbekend; Huisplattegrond; Waterput; Greppel/sloot; Spieker; Palissade; IJzer, slak; Weg, (on)verhard; Tufsteen, brok; Kuil; Cultuurlaag; (N) Middeleeuwen Grondsporen Middeleeuwen Grondsporen (NO) Vroeg neolithicum B - bronstijd Steen, bijl (Z) Middeleeuwen Waterput (W) Romeinse tijd Keramiek, gedraaid; Metaal, munt (N) Vroege middeleeuwen C late Keramiek, gedraaid, handgevormd, Badorf middeleeuwen (NO) Bronstijd vroege middeleeuwen; Keramiek, handgevormd, steengoed, Nieuwe tijd hutteleem (W) Neolithicum nieuwe tijd Keramiek, steengoed, handgevormd; Houtskool (W) Nieuwe tijd B Paalkuil; Keramiek, gedraaid (N) Vroege middeleeuwen D nieuwe tijd Keramiek, gedraaid, muur(restant); Steen, bouwmateriaal; Greppel/sloot; Huisplattegrond; Kuil; Weg, (on)verhard; Paalkuil; Waterput (W) Vroege bronstijd late ijzertijd; Late Keramiek, gedraaid, handgevormd middeleeuwen B (W) Late middeleeuwen B nieuwe tijd C Kuil; plattegrond; Keramiek, gedraaid, bouwmateriaal; Waterput; Glas, onbekend Tabel 1: Waarnemingen uit Archis2 Onderzoeken Nummer Afstand tot het Periode Omschrijving plangebied (m) (O) Nieuwe tijd Jacobs & Burnier 2005, booronderzoek, esdek met nieuwe tijd vondsten, vervolg door middel van begeleiding Pagina 13 van 26

16 Onderzoeken Nummer Afstand tot het Periode Omschrijving plangebied (m) (W) Onduidelijk Bilan 2006, booronderzoek, intacte bodem onder het esdek, delen waar de bodem intact is vervolg door middel van proefsleuven (W) Geen relevante indicatoren RAAP 2008, booronderzoek, geen resten aangetroffen, geen vervolgonderzoek (N) Late middeleeuwen nieuwe tijd ACVU 2006, opgraving, nederzettingsresten vanaf de 12 e eeuw. Geen verwachtte sporen uit de vroege middeleeuwen (W) Geen relevante indicatoren RAAP 2007, booronderzoek, geen vindplaats aangetroffen, verstoorde bodem onder het esdek, geen vervolg (W) Onduidelijk Becker en Van de Graaf 2008, booronderzoek, vervolg door middel van proefsleuven, onduidelijke aanleiding (W) Geen relevante indicatoren Bilan 2008, proefsleuven, verstoorde en te natte bodem aangetroffen, geen resten, geen vervolg (Z) Geen relevante indicatoren BAAC 2008, booronderzoek, deels verstoort, intacte delen vervolg door middel van karterend booronderzoek (NO) Geen relevante indicatoren ARC 2009, booronderzoek, afgetopte bodem onder het esdek, diepere sporen mogelijk aanwezig, vervolg door middel van proefsleuven (ZO) Geen relevante indicatoren Archeopro 2009, booronderzoek, verstoorde bodem en geen indicatoren, geen vervolg (W) Onduidelijk ADC 2009, begeleiding, vrijgave, onduidelijke aanleiding (W) Geen relevante indicatoren Archeopro 2010, booronderzoek, verstoorde bodem, geen indicatoren, ten westen van de sportparkstraat een begraven A-horizont, alleen dit deel vervolg door middel van begeleiding (NW) Onduidelijk Synthegra 2010, booronderzoek, vervolg door middel van proefsleuven, onduidelijke aanleiding (Z) Geen relevante resten BAAC 2010, booronderzoek, verstoorde bodem, geen vervolg (O) N.v.t. SRE 2011, bureauonderzoek, geen vervolg bij ingrepen kleiner dan 500 m2 en ondieper dan 30 cm (W) Geen relevante indicatoren Archeopro 2011, booronderzoek, diepgaand verstoort, geen vervolg (ZW) Geen relevante indicatoren RAAP 2011, booronderzoek, verstoorde bodem, geen vervolg (W) N.v.t. SRE 2011, bureauonderzoek, op basis van het gespecifieerde verwachtingsmodel vervolg door middel van proefsleuven (W) Onduidelijk ADC 2011, proefsleuven, geen selectieadvies gegeven Tabel 2: Onderzoeken uit Archis2 Waarnemingen Nummer Afstand tot het Periode Omschrijving complex plangebied (m) (Z) IJzertijd Romeinse tijd; Vroege late Nederzetting, onbepaald middeleeuwen Late middeleeuwen A nieuwe tijd Oude dorpskern van Bladel, bewoning voor Tabel 3: Monumenten uit Archis2 Pagina 14 van 26

17 Archeologisch onderzoek Sniederslaan 53 te Bladel/ AM Bewoningsgeschiedenis historisch materiaal Zoals in figuur 3 te zien is, is op de locatie Sniederslaan 53 geen bebouwing aanwezig tot een ontwikkeling na Hoewel de omgeving van het plangebied in toenemende mate verandert, blijft het plangebied zelf vrijwel ongewijzigd. De huidige Sniederslaan wordt tussen 1811 en 1850 verlegd en de kerk krijgt na 1850 min of meer zijn huidige vorm. In de periode worden de percelen waarop het plangebied is gelegen kadastraal beschreven als bouwland. Figuur 3: Historisch kaartmateriaal uit respectievelijk , , 1901 en 1953, met in het rode kader het plangebied. Pagina 15 van 26

18 Op de historische landschapskaart (figuur 4, links) ligt het plangebied in 1840 op een ongeperceleerd akkerland (donker bruin), dat mogelijk al voor 1500 was ingericht. Dit wijkt af van de kadastrale kaarten van waar sprake lijkt te zijn van een stroken verkaveling zoals op de historische landschapskaart ten noorden wel wordt weergegeven (licht bruin). De horizontale arcering geeft aan waar er sprake is van perceelsrandbegroeiing in 1840 (De Bont 1993). Op de relictenkaart (figuur 4, rechts) ligt ter plaatse van het plangebied geen relict. De Victor de Bucklaan en de Molenstraat staan aangegeven met een donker rode lijn, dit duidt op een weg ontstaan voor 1840, mogelijk reeds voor Dit geldt ook voor de Sniederslaan, echter is duidelijk geworden op het kaartmateriaal van figuur 3 dat de Sniederslaan niet op de oorspronkelijke locatie van de weg ligt. Hier zou de licht rode lijn die ten westen ligt doorgetrokken moeten worden. Tenslotte wordt de kerk tegenover het plangebied aangeduid als nummer 95. Bij deze aanduiding wordt vermeld dat het relict is gelegen op een droog gebied waar bewoning mogelijk was en vermoedelijk een moderpodzol aanwezig is onder de bebouwing (De Bont 1993). Figuur 4: Uitsneden uit de historische landschapskaart (links) en de relictenkaart (rechts) (bron: De Bont 1993) Pagina 16 van 26

19 Archeologisch onderzoek Sniederslaan 53 te Bladel/ AM VERWACHTINGSMODEL Het plangebied gelegen in het centrum van Bladel, vermoedelijk op een hoge dekzandrug. Op basis van de bekende gegevens omtrent archeologische waarden in het gebied en geografische ligging moet worden geconcludeerd dat voor het plangebied een hoge archeologische verwachting geldt voor archeologische resten uit de hele prehistorie. Het plangebied is gelegen op de overgang van een hoger gelegen dekzandrug in de omgeving van water (de loop van de Grote Beerze). Dit zijn historisch gezien altijd voorkeurslocaties voor bewoning. Echter is het gebied gelegen in de oude dorpskern van Bladel waar vermoedelijk al vanaf de 10 e eeuw bebouwing aanwezig is. Dit zal tot gevolg hebben dat de resten uit eerdere perioden vergraven zullen zijn of minimaal verstoord. Daarnaast zijn, ondanks een relatief groot aantal onderzoeken, geen concrete aanwijzingen voor de aanwezigheid van vindplaatsen uit deze periode. Derhalve geldt, ondanks de landschappelijk gunstige omstandigheden, een lage kans op het aantreffen van archeologische resten uit de prehistorie. Dit beeld kan worden doorgetrokken in de Romeinse tijd, ook hier zijn geen concrete aanwijzingen voor een vindplaats. Ook voor de Romeinse periode geldt een lage verwachting. Hoewel de aangetroffen oorkonde van Karel de eenvoudige een kopie is uit een periode waarin veel vervalsingen zijn gemaakt, wordt aangenomen dat in 922 bebouwing in Bladel aanwezig was. Dit is deels bevestigd door de onderzoeken van het IPP aan de overzijde van de Sniederslaan. Echter met het ontbreken van een onderzoeksrapport kan dit niet met zekerheid worden gesteld. Gezien de ligging van het plangebied dusdanig dicht bij de vermoedelijke vroegmiddeleeuwse sporen bestaat er een middelhoge kans op het aantreffen van dergelijke sporen binnen de grenzen van het plangebied. Met de ontwikkeling van Bladel gedurende de middeleeuwen is de aanwezigheid van sporen dicht bij de kerk zeer aannemelijk waardoor een hoge verwachting voor deze periode geldt. Met de komst van de nieuwe tijd wordt Bladel tijdelijk verlaten en deels afgebrand als gevolg van brandschattingen. Op de eerst beschikbare kaarten is geen bebouwing te zien tot de bouw van de huidige Sniederspassage. Het plangebied lijkt tot die periode een agrarische bestemming te hebben, derhalve geldt voor de nieuwe tijd een lage verwachting. Nederzettingsresten uit het neolithicum tot en met de nieuwe tijd kunnen voorkomen als concentraties van vondstmateriaal (aardewerk, bouwsteen, natuursteen) of als vullingen van afvalkuilen, paalkuilen, waterputten, e.d.. De aanwezigheid van eventuele sporen van begravingen in de vorm van crematie- en inhumatiegraven kan in geval van voormalige bewoning niet worden uitgesloten. De resten uit de late middeleeuwen en nieuwe tijd kunnen ook perceleringsgreppels en erfscheidingen omvatten. Gezien de beperkte bebouwing van de percelen moet rekening gehouden worden met verstoringen die zich beperken tot huidige bebouwing en het gebruik als agrarisch perceel. Pagina 17 van 26

20 Pagina 18 van 26

21 Archeologisch onderzoek Sniederslaan 53 te Bladel/ AM VELDWERKZAAMHEDEN 5.1 Algemeen Het doel van het booronderzoek is het toetsen van de archeologische verwachting in het plangebied. Hiertoe zijn in het plangebied 8 verkennende boringen gezet tot een diepte van maximaal 200 cm mv (zie bijlage 8). De boringen zijn voor zover mogelijk evenredig verspreid over het plangebied gezet. Alle boringen zijn gezet met een 10 cm diameter Edelmanboor. Van iedere boring is vervolgens de lithologie beschreven. De hoogteligging ten opzichte van NAP van de boorpunten is afgeleid van het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN). De boringen zijn beschreven volgens de Archeologische Standaard Boorbeschrijvingsmethode (ASB; SIKB 2008). Het veldonderzoek is op 28 februari uitgevoerd door drs. ing. N.J.W. van der Feest (KNA archeoloog). 5.2 Fysisch geografische beschrijving van de bodemopbouw De ondergrond in het plangebied bestaat uit een zeer fijn sterk lemig zand dat in sommige boringen overgaat in zandig leem. Met uitzondering van boringen 3 en 4 is hierop een geroerd pakket gelegen dat humeuzer van aard is. Dit pakket kan in sommige gevallen worden onderverdeeld in verschillende lagen, maar wordt in alle gevallen afgedekt door een laag zand en bestrating (met uitzondering van boring 4). Deze pakketten bevatten brokken zand, baksteen, glas en puin. De afwijkende boringen, 3 en 4 hebben beide een laag tussen de geroerde bovengrond en de ondergrond. Dit pakket bestaat in boring drie uit twee lagen, te weten een compact pakket donkerbruin zand gelegen op een pakket neutraal bruin zand met brokken erin. In boring 4 is dit één pakket van beigebruin wortelhoudend zand. Opvallend is dat deze scheidende lagen in beide boringen ongeveer even dik zijn en een vergelijkbare diepteligging hebben ( centimeter mv). Boringen 1 en 6 zijn gestaakt op moderne verhardingslagen en kunnen niet bijdragen aan de beeldvorming van de bodemopbouw. Figuur 5: Boorkern van boring 3 met de meest intacte bodemopbouw. Pagina 19 van 26

22 Met uitzondering van boringen 3 en 4 is er in alle overige boringen sprake van een sterk geroerd karakter. Indicatief voor deze verstoring is de aanwezigheid van moderne baksteenresten, puin en brokken zand. Er kan in de profielen nog wel worden opgemaakt dat dit waarschijnlijk in het verleden het esdek was. De verstoring reikt tot in de C-horizont en heeft een diepte van ongeveer 120 tot 140 centimeter mv. Boring 3 bevat een restant van een intacte es en gaat op een diepte van 130 centimeter mv over in een menglaag met brokken B- horizont. Dit was vermoedelijk een depressie in het landschap waardoor de bodem deels gespaard is voor de diepgaande verstoringen in de overige boringen. In boring 4 is dit beeld niet zo duidelijk te schetsen, maar de aanwezige laag op deze diepte heeft een vuile beigebruine kleur. Het pakket is in het veld geïnterpreteerd als een oude akkerlaag waarin de B-, C- en de onderzijde van de es sterker zijn vermengd dan in boring 3. Deze boringen liggen verder van de huidige bebouwing af dan de overige boringen. Vermoedelijk is de diepgaande verstoring in deze boringen te koppelen aan de ontgraving van de bouwput ten behoeve van de bebouwing. 5.3 Archeologische indicatoren Hoewel het actief zoeken naar archeologische indicatoren niet tot de strekking van dit onderzoek hoort, kan worden vermeld dat er in de boorkernen geen indicatoren zijn aangetroffen. Pagina 20 van 26

23 Archeologisch onderzoek Sniederslaan 53 te Bladel/ AM CONCLUSIE 6.1 Algemeen Met uitzondering van boring 3 en 4 is in het plangebied is geen sprake meer van een oorspronkelijke bodemopbouw. Vermoedelijk hangt dit samen met de bouw van het aanwezige winkelcentrum. In boring 3 en 4 is tussen 80 en 140 centimeter een restant aangetroffen van het esdek en de originele bodemopbouw. Hierin kunnen zich nog archeologische resten bevinden. Deze boringen bevinden zich verder van de bebouwing af dan de overige boringen. 6.2 Beantwoording van de onderzoeksvragen Is er sprake van stratigrafische lagen die potentieel archeologische waarden kunnen bevatten? Ja, in boringen 3 en 4 is er sprake van een mogelijk archeologisch interessant niveau. In hoeverre zijn deze lagen intact en hoe reflecteert dit de kwaliteit van de mogelijk aanwezige archeologische resten? In boringen 3 en 4 bestaat de mogelijkheid dat er nog kwalitatief goede resten aangetroffen kunnen worden. Dit geldt echter niet voor de overige boringen. Bij de overige boringen is sprake van een diepgaande verstoring. Wat is de diepteligging van mogelijke archeologische resten en wat is de daadwerkelijke bedreiging van deze resten door de voorgenomen bodemingrepen? De resten kunnen vanaf 80 centimeter mv aanwezig zijn. Vermoedelijk zal bij de uitbreiding van het bestaande winkelcentrum dieper worden verstoord waardoor de mogelijk aanwezige resten bedreigd worden. Pagina 21 van 26

24 Pagina 22 van 26

25 Archeologisch onderzoek Sniederslaan 53 te Bladel/ AM AANBEVELINGEN Binnen het plangebied is sprake geweest van diepgaande verstoring, vermoedelijk ten gevolge van de aanleg van de bouwput van het aanwezige winkelcentrum. Als gevolg hiervan zijn alle archeologisch potentieel interessante lagen geroerd of vergraven. De verstoringen reiken tot in de C-horizont. Uitzondering hierop vormen boring 3 en 4. In deze boringen zijn respectievelijk restanten van een B-horizont en een mogelijk oud akkerdek aangetroffen. Dergelijke resten zijn aanleiding om dit deel van het plangebied te willen begrenzen en waarderen. Dit kan plaatsvinden door de aanleg van een proefsleuf ter plaatse. Echter gezien de beperkte omvang van het plangebied (920 m 2 ) waarbinnen het grootste deel diepgaand verstoord is, zal de toegevoegde inhoudelijke kennis dusdanig beperkt zijn dat het geen toevoeging vormt aan de beeldvorming van de geschiedenis van Bladel. Op basis van de gegevens verkregen uit het bureau- en verkennend booronderzoek kan worden geadviseerd dat verder archeologisch onderzoek niet noodzakelijk wordt geacht. Betrouwbaarheid Het uitgevoerde onderzoek is verricht conform de gestelde eisen en gebruikelijke methoden. Het onderzoek is gericht op het inzichtelijk krijgen van de toestand van het aanwezige bodemarchief. Hiermee kan de beschadiging dan wel vernietiging als gevolg van de voorgenomen verstoring van een mogelijk aanwezig bodemarchief tot een minimum worden beperkt. Echter kan door de aard van het onderzoek, steekproefsgewijs, niet worden uitgesloten dat er (diepere) archeologische resten aan- of afwezig zullen zijn. Als gevolg hiervan is bij het aantreffen van archeologische resten het, conform de monumentenwet van 1988, artikel 53, verplicht dat deze resten bij het Rijk worden gemeld. Pagina 23 van 26

26 Pagina 24 van 26

27 Archeologisch onderzoek Sniederslaan 53 te Bladel/ AM13054 LITERATUURLIJST Auwerda, F./ P. Grimm, 2008: Verliesregister , Alle militaire vliegtuigverliezen in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog, Den Haag. Bakker, de, H., 1966: De subgroepen van het systeem van bodemclassificatie voor Nederland, in Boor en spade: verspreide bijdragen tot de kennis van de bodem van Nederland, Wageningen. Blankenstein, van, E., 2006: Defensie- en oorlogsschade in kaart gebracht ( ), Zeist. Berendsen, H.J.A., 1997: Landschappelijk Nederland. Fysische geografie van Nederland, Assen. Berendsen, H.J.A. 2004: De vorming van het land. Inleiding in de geologie en Geomorfologie, Assen. Berendsen, H.J.A., 2005: Landschappelijk Nederland, Assen. Berkvens, R./ et al., 2010: Kempisch erfgoed in beeld Een regionale erfgoedkaart voor de Kempen- en A2 Gemeenten Bergeijk, Bladel, Eersel, Oirschot, Reusel-De Mierden, Waalre, Valkenswaard, Cranendonck en Heeze-Leende, Eindhoven. Bruijn, de, J.H., 1981: Vennen in Noord-Brabant, Eindhoven. Cate, ten, J. A. M./ A. F. van Holst/ H. Kleijer/ J. Stolp, 1995: Handleiding bodemgeografisch onderzoek, richtlijnen en voorschriften. Deel A: Bodem, Wageningen, DLO-Staring Centrum. Technisch Document 19A. Es, Van W.A./H. Sarfatij/ P.J. Woltering (red.), 1988: Archeologie in Nederland, De rijkdom van het bodemarchief. Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek. Amersfoort. Maas, A.C., onbekend: Karel de Eenvoudige, geschiedenis van Bladel en Netersel, onbekend. Mulder, de, E.J.F./ M.C. Geluk/ I. Ritsema/ W.E. Westerhoff/ T.E. Wong, 2003: De ondergrond van Nederland. Utrecht. Oirschot, van, A, 1981: Middeleeuwse kastelen van Noord-Brabant: hun bewoners en bewogen geschiedenis, Haaren. Sanders, J.G.M./ W.A. van Ham/ J. Vriens, 1996: Noord-Brabant tijdens de Republiek der Verenigde Nederlanden, , een institutionele handleiding, Hilversum. Sanders, J.G.M./ J.A.M.Y. Bos-Rops/ A.P. van Vliet, 2002: Noord-Brabant in de Bataafs-Franse Tijd, , een institutionele handleiding, Hilversum. SIKB, 2006: Leidraad inventariserend veldonderzoek, Deel: karterend booronderzoek, Gouda. Straaten, van der, J./ P.C. von Meijenfeldt, 1977: Beken in Brabant, hoe houden wij dit bezit, 2 de druk, Tilburg. Zonneveld, J.I.S., 1981: Vormen in het landschap, hoofdlijnen van de geomorfologie, Utrecht. Pagina 25 van 26

28 Zwanenburg, G.J., 1990: En nooit was het stil Kroniek van een luchtoorlog, deel 2: Luchtaanvallen op doelen in en om Nederland, Almere. Digitale bronnen: Archis atlas.sre.nl/archeologie/ Archeologische kaarten en databestanden: Archeologische Monumenten Kaart (AMK), Rijksdienst voor Cultureel erfgoed (RCE), Amersfoort, Archeologisch Informatie Systeem II (Archis2), Rijksdienst voor Cultureel erfgoed (RCE), Amersfoort, Geomorfologische kaart en bodemkaart van Nederland, schaal 1: Stichting voor Bodemkartering (Stiboka), Wageningen, Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden, 2e generatie, IKAW, Rijksdienst voor Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB), Amersfoort, Pagina 26 van 26

29 Archeologisch onderzoek Sniederslaan te Bladel / AM13054 BIJLAGE 1 Topografische overzichtskaart

30 Omgevingskaart Klantreferentie: AM13054-NF 0 m 125 m 625 m Deze kaart is noordgericht. Schaal 1: Hier bevindt zich Kadastraal object BLADEL G 3650 Molenstraat, BLADEL De auteursrechten en databankenrechten zijn voorbehouden aan de Topografische Dienst Kadaster.

31 Uittreksel Kadastrale Kaart Uw referentie: AM13054-NF A 57 59G 57A 59H 1C 59E 59F 53B 59C 59D D 1 59B 59A 1A 1E 1B 1F 53 51C 53A G m 5 m 25 m Deze kaart is noordgericht Perceelnummer Huisnummer Vastgestelde kadastrale grens Voorlopige kadastrale grens Administratieve kadastrale grens Bebouwing Overige topografie Voor een eensluidend uittreksel, Apeldoorn, 13 maart 2013 De bewaarder van het kadaster en de openbare registers Schaal 1:500 Kadastrale gemeente Sectie Perceel BLADEL G 3650 Aan dit uittreksel kunnen geen betrouwbare maten worden ontleend. De Dienst voor het kadaster en de openbare registers behoudt zich de intellectuele eigendomsrechten voor, waaronder het auteursrecht en het databankenrecht.

32 2 Uittreksel Kadastrale Kaart 5309 Sniederslaan Uw referentie: AM13023-NF A 59B C 53A 51B 2 51A 4 45 Victor de Bucklaan A m 5 m 25 m Deze kaart is noordgericht Perceelnummer Huisnummer Vastgestelde kadastrale grens Voorlopige kadastrale grens Administratieve kadastrale grens Bebouwing Overige topografie Voor een eensluidend uittreksel, Apeldoorn, 13 maart 2013 De bewaarder van het kadaster en de openbare registers Schaal 1:500 Kadastrale gemeente Sectie Perceel BLADEL G 4598 Aan dit uittreksel kunnen geen betrouwbare maten worden ontleend. De Dienst voor het kadaster en de openbare registers behoudt zich de intellectuele eigendomsrechten voor, waaronder het auteursrecht en het databankenrecht.

33 Archeologisch onderzoek Sniederslaan te Bladel / AM13054 BIJLAGE 2 Situatietekening onderzoekslocatie met boorpunten

34

35 Archeologisch onderzoek Sniederslaan te Bladel / AM13054 BIJLAGE 3 Overzicht IKAW, aanwezige onderzoeken, monumenten en waarnemingen

36 Overzicht IKAW met aanwezige monumenten, onderzoeken en waarnemingen / Legenda ONDERZOEKSMELDINGEN WAARNEMINGEN TOP10 ((c)tdn) GRID_1KM MONUMENTEN archeologische waarde hoge archeologische waarde zeer hoge archeologische waarde zeer hoge arch waarde, beschermd IKAW zeer lage trefkans lage trefkans middelhoge trefkans hoge trefkans lage trefkans (water) middelhoge trefkans (water) hoge trefkans (water) water niet gekarteerd m N Archis /

37 Archeologisch onderzoek Sniederslaan te Bladel / AM13054 BIJLAGE 4 Overzicht gemeentelijke archeologische waarden- en verwachtingenkaart

38

39 Archeologisch onderzoek Sniederslaan te Bladel / AM13054 BIJLAGE 5 Overzicht geomorfologische kaart

40 Overzich geomorfologische kaart / Legenda TOP10 ((c)tdn) 2M20a 3L12 3H11 GRID_1KM GEOMORFOLOGIE ((c)alterra) Wanden 2M20a Hoge heuvels en ruggen Terpen Hoge duinen Plateaus Terrassen Plateau-achtige vormen Waaiervormige glooiingen Niet-waaiervormige glooiingen 3L12 Lage ruggen en heuvels Welvingen Vlakten Laagten Ondiepe dalen Matig diepe dalen Diepe dalen 3N5 Water Bebouwing Overig (Dijken etc) 3K14 B 4N8 4K m N Archis2 3K /

41 Archeologisch onderzoek Sniederslaan te Bladel / AM13054 BIJLAGE 6 Overzicht bodemkaart

42

43 Archeologisch onderzoek Sniederslaan te Bladel / AM13054 BIJLAGE 7 Overzicht AHN

44

45 Archeologisch onderzoek Sniederslaan te Bladel / AM13054 BIJLAGE 8 Boorkernbeschrijvingen

46 getekend volgens NEN 5104 Boring: ,23 m +NAP Boring: ,21 m +NAP Klinker Zand, matig fijn, matig siltig, lichtgrijs, Edelmanboor, ophooglaag Edelmanboor, volledig repac, gestaakt klinker Zand, matig fijn, zwak siltig, brokken zand, beigegrijs, Edelmanboor, ophooglaag Zand, zeer fijn, matig siltig, sporen grind, brokken zand, neutraalbeige, Edelmanboor, geroerd Zand, matig fijn, matig siltig, matig grindhoudend, lichtgrijs, Edelmanboor, C-horizont Boring: ,35 m +NAP Klinker Zand, matig fijn, matig siltig, brokken zand, neutraalgrijs, Edelmanboor, ophooglaag Zand, zeer fijn, matig siltig, zwak humeus, brokken zand, bruinbeige, Edelmanboor, geroerd Zand, zeer fijn, matig siltig, sterk humeus, donkerbruin, Edelmanboor Zand, zeer fijn, matig siltig, matig humeus, neutraalbruin, Edelmanboor Zand, zeer fijn, matig siltig, matig humeus, brokken zand, neutraalbruin, Edelmanboor, geroerd, brokken B-horizont Zand, zeer fijn, sterk siltig, matig grindhoudend, lichtgrijs, Edelmanboor, C-horizont Boring: ,42 m +NAP Zand, matig fijn, matig siltig, sterk humeus, sporen wortels, donkerbruin, Edelmanboor Edelmanboor, volledig repac Zand, matig fijn, matig siltig, sporen baksteen, brokken zand, beigegeel, Edelmanboor, ophooglaag Zand, zeer fijn, matig siltig, sterk humeus, sporen wortels, sporen baksteen, donkerbruin, Edelmanboor Zand, zeer fijn, matig siltig, matig humeus, zwak wortelhoudend, beigebruin, Edelmanboor, mogelijke oude akkerlaag Leem, uiterst zandig, sporen wortels, geelbeige, Edelmanboor, C-horizont Boring: ,29 m +NAP Boring: ,33 m +NAP Klinker Klinker Zand, matig fijn, zwak siltig, sporen baksteen, beigegrijs, Edelmanboor, ophooglaag Zand, zeer fijn, matig siltig, sterk humeus, zwak puinhoudend, sporen hout, donkerbruin, Edelmanboor Zand, zeer fijn, matig siltig, sterk humeus, sporen baksteen, donkerbruin, Edelmanboor Zand, zeer fijn, uiterst siltig, sporen grind, gebiedseigen, groengrijs, Edelmanboor, C-horizont Zand, matig fijn, zwak siltig, geelbeige, Edelmanboor, ophooglaag gestuit op beton Projectnaam: Sniederslaan Projectcode: AM13054-ARCH Opdrachtgever: Van Steensel Consultants

47 getekend volgens NEN 5104 Boring: ,73 m +NAP Boring: ,73 m +NAP Klinker Zand, matig fijn, matig siltig, brokken zand, beigegrijs, Edelmanboor, ophooglaag matig siltig, matig humeus, brokken zand, zwak glashoudend, zwak baksteenhoudend, sporen puin, bruingrijs, Edelmanboor, geroerd Zand, zeer fijn, matig siltig, sterk humeus, sporen baksteen, donkerbruin, Edelmanboor Zand, matig fijn, zwak siltig, sporen roest, beigegeel, Edelmanboor, C-horizont Klinker Zand, matig fijn, matig siltig, beigegrijs, Edelmanboor, ophooglaag Zand, zeer fijn, matig siltig, sterk humeus, sporen baksteen, zwak wortelhoudend, bruinbeige, Edelmanboor, geroerd Zand, zeer fijn, zwak siltig, brokken zand, neutraalbeige, Edelmanboor, geroerd Zand, zeer fijn, zwak siltig, sporen roest, lichtgeel, Edelmanboor Projectnaam: Sniederslaan Projectcode: AM13054-ARCH Opdrachtgever: Van Steensel Consultants

48 Legenda (conform NEN 5104) grind klei geur Grind, siltig Klei, zwak siltig geen geur zwakke geur Grind, zwak zandig Klei, matig siltig matige geur sterke geur Grind, matig zandig Klei, sterk siltig uiterste geur Grind, sterk zandig Klei, uiterst siltig olie geen olie-water reactie Grind, uiterst zandig Klei, zwak zandig zwakke olie-water reactie matige olie-water reactie sterke olie-water reactie Klei, matig zandig uiterste olie-water reactie zand Zand, kleiïg Klei, sterk zandig p.i.d.-waarde >0 >1 Zand, zwak siltig Zand, matig siltig leem Leem, zwak zandig >10 >100 >1000 >10000 Zand, sterk siltig Leem, sterk zandig monsters Zand, uiterst siltig geroerd monster overige toevoegingen ongeroerd monster zwak humeus veen Veen, mineraalarm matig humeus overig bijzonder bestanddeel Veen, zwak kleiïg sterk humeus Gemiddeld hoogste grondwaterstand grondwaterstand Veen, sterk kleiïg zwak grindig Gemiddeld laagste grondwaterstand slib Veen, zwak zandig matig grindig water Veen, sterk zandig sterk grindig