Update VIV Justitiële Jeugd

Transcriptie

1 Hoe organiseren we in de toekomst passende zorg en beveiliging op maat voor justitiële jongeren? Het programma Verkenning Invulling Vrijheidsbeneming (VIV JJ) onderzocht verschillende bouwstenen die voor, tijdens en na detentie moeten voorkomen dat jongeren verder afglijden en een criminele carrière opbouwen. Met de laatste Update brengen we je op de hoogte van het eindrapport VIV JJ en de mogelijke vervolgstappen. Hoe? De Verkenning Invulling Vrijheidsbeneming levert drie bouwstenen. Screening integraal plan Kleinschalige, lokale voorziening(en) Lokale en/of regionale voorzieningen waar jongeren zo dicht mogelijk bij het eigen leefsysteem verblijven tijdens de periode van vrijheidsbeneming. Van bouwstenen naar opbrengsten en vervolgstappen Op 11 juli 2018 zond minister Dekker het eindrapport van de ambtelijke verkenning naar een andere invulling van vrijheidsbeneming voor justitiële jeugdigen (VIV JJ) aan de Tweede Kamer. Tussen 2016 en 2018 hebben vele partners proeftuinen, onderzoeken en experimenten uitgevoerd. Deze leverden een duidelijk beeld op: verandering is wenselijk om te zorgen dat elke justitiële jongere op de juiste plek de zorg en beveiliging krijgt die hij en de maatschappij nodig hebben. Van onesize-fits-all naar maatwerk voor iedere jongere. Screening en diagnostiek Screening is een belangrijk instrument in het traject van een justitiële jongere. Zowel voor het strafproces als voor de vraag wat de juiste plek is: heeft de jongere specialistische zorg nodig? En welke mate van beveiliging past bij deze jongere? In de proeftuinen Screening en diagnostiek in Breda, Groningen en Rotterdam is onderzocht hoe je screening en diagnostiek het beste kunt vormgeven. Screening Uit de proeftuinen komt naar voren dat maatwerk per jongere nodig is. Het gebruik van een screeningslijst helpt om de voors en tegens van laagbeveiligd plaatsen inzichtelijk te maken. screening, gericht op het opstellen van een integraal plan van aanpak voor de toekomst van de jongere. Landelijke, specialistische voorziening(en) Inhoudsopgave Landelijke, specialistische voorziening(en) voor jongeren beveiliging en specialistische zorg. 1 Van bouwstenen naar opbrengsten en vervolgstappen 5 Eindrapport monitor Proeftuinen VIV JJ 7 Kort nieuws 7 Colofon 1

2 Zo kan voor de ene jongere met verslavingsproblematiek een regionale lagerbeveiligde voorziening de juiste plaats zijn, terwijl een andere jongere met dezelfde problematiek meer de structuur en de gespecialiseerde zorg nodig heeft die de landelijk specialistische voorziening kan bieden. Hoog risico op onttrekking, onderzoeksbelang, nabijheid van het slachtoffer en potentieel maatschappelijke onrust zijn contra-indicaties voor een plaatsing in de dichtstbijzijnde lagerbeveiligde voorziening. Hoe kan screening voor plaatsing in de praktijk werken? De Raad voor de Kinderbescherming (RvdK) (18-) of de Reclassering (18+) brengt een vroeghulpadvies uit en adviseert over de beveiligingsnoodzaak en de zorgbehoefte van de jeugdige. Besluit de rechter-commissaris niet te schorsen, dan geeft de RvdK of de Reclassering een advies voor plaatsing. In dat advies motiveren zij met behulp van de indicatiecriteria of plaatsen in een lagerbeveiligde regionale voorziening mogelijk is. Het Openbaar Ministerie (OM) neemt de verschillende mogelijkheden voor vrijheidsbeneming mee in de afweging om voorlopige hechtenis of een vrijheidsbenemende straf te vorderen. De rechter-commissaris (rc) beslist of een jongere in voorlopige hechtenis wordt geplaatst of dat hij wordt geschorst. Ook geeft de rc een advies over de plaats van vrijheidsbeneming: regionaal lagerbeveiligd, LSV of ergens anders. De Divisie Individuele Zaken (DIZ, DJI) plaatst net als nu de jongere. Uitgangspunt is dat zij het advies van de rc volgen. Diagnostiek Diagnostiek is een doorlopend proces om de zorgbehoefte, beveiligingsnoodzaak en perspectief van de jongere vast te leggen in het integrale zorgplan. Dit geldt zowel voor de lagerbeveiligde als de hoogbeveiligde plaatsen. Zo komt er meer inzicht in de problematiek van de jongere, het beveiligingsniveau en de behandeling die nodig is. Het plan wordt steeds geëvalueerd en bijgestuurd. Uit de proeftuinen blijkt dat een actieve rol van ouders en de jongere zelf waardevol is voor het plan. Bestaande (zorg)plannen door laten lopen en samen optrekken met andere (zorg)organisaties en het netwerk van de jongeren zijn ook belangrijk voor een goede diagnostiek. Kleinschalige voorzieningen Niet alle jongeren hebben het hoge beveiligingsniveau van een JJI nodig. De proeftuinen Kleinschalige Voorzieningen (KV) in Amsterdam, Groningen en Nijmegen hebben laten zien dat veel jongeren de kans pakken hun leven weer op de rails te krijgen. Uit de monitor van de Academische Werkplaats Risicojeugd (AWRJ) blijkt dat de instroom bij de kleinschalige voorzieningen fluctueerde en sterk verschilde per regio. Fotograaf : Fokke Eenhoorn Positieve elementen Een individuele benadering staat centraal in een Kleinschalige Voorziening. Zo ligt de verantwoordelijkheid voor de invulling van het (zorg)traject zoveel mogelijk bij de jongere (en zijn netwerk) zelf. Ook de mate van beveiliging is maatwerk. Positieve elementen in het leven van de jongere zoals school of werk, al bestaande hulptrajecten of ondersteuning lopen door in de Kleinschalige Voorziening. Dat geeft perspectief en helpt om het recidiverisico te verlagen. 2

3 Brede doelgroep De doelgroep voor een Kleinschalige Voorziening is breed. Gebleken is dat samen plaatsen van verschillende leeftijdsgroepen en problematieken mogelijk is als je een individuele benadering hanteert. Door te werken met kleine groepen is er minder kans op onderlinge negatieve beïnvloeding. De aandacht van de jongere ligt daardoor meer op de eigen ontwikkeling en op het traject na detentie. Landelijk Specialistische Voorziening Een landelijk specialistische voorziening (LSV) is bedoeld voor jongeren die een hoog niveau van beveiliging en zorg nodig hebben. Dat kan te maken hebben met het delict, onderzoeksbelang, complexe problematiek en/of een hogere beveiligingsnoodzaak. Onder leiding van DJI bracht een werkgroep van professionals een advies uit over een mogelijke inrichting van zo n LSV. Maatwerk Ook in een LSV wil je jongeren maatwerk kunnen bieden. Dat kan door jongeren eerst op een basisafdeling te plaatsen voor screening en diagnostiek. Daarna kunnen zij naar een reguliere afdeling of een specialistische afdeling. De specialistische afdelingen variëren in zorg- en beveiligingsintensiteit. Dit is bijvoorbeeld een forensische observatieafdeling of een afdeling voor meisjes. De mate van zelfredzaamheid, de behoefte aan zorg en de veiligheid zijn bepalend voor de afdeling waar de jongere geplaatst wordt. Het onderscheid tussen kort- en langverblijf, zoals we dat nu in de JJI kennen, komt daarmee te vervallen. Ook nemen jongeren in een LSV zoveel mogelijk zelf regie over hun plan en werken ze toe naar uitstroom. Een breed aanbod van onderwijs, arbeid en (gedrags)interventies helpt hen daarbij. Overstap naar buiten Voor jongeren die lang in de LSV hebben verbleven, is de overstap naar buiten niet altijd gemakkelijk. Om de overgang van binnen naar buiten geleidelijker te laten verlopen, kunnen jongeren op een resocialisatie-afdeling binnen de LSV verblijven. Vanuit deze afdeling oefenen zij met vrijheden terwijl zij intensieve ondersteuning uit de LSV als back-up hebben. 3

4 Wat eraan voorafging De dalende jeugdcriminaliteit en de scheiding van strafrechtelijke en civielrechtelijke plaatsen leidde tot sluitingen van JJI s. Daardoor is het steeds moeilijker om te voldoen aan het uitgangspunt van regionale plaatsing. Ook veranderde de doelgroep in de JJI s. Zo steeg de gemiddelde leeftijd: van 11,3% boven de 18 jaar in 2012 naar 37,7% 18-plussers in En de jongeren hebben vaker complexere problematiek, zoals psychische problemen, verslaving of verstandelijke beperkingen. Door al die ontwikkelingen vonden zowel de Tweede Kamer als professionals een verandering van het stelsel nodig. Ideeën voor een nieuw stelsel werden gebundeld in drie bouwstenen: goede screening en diagnostiek voor een integraal plan kleinschalige regionale voorzieningen landelijk specialistische voorziening Tussen 2016 en 2018 werden deze bouwstenen verder uitgewerkt in proeftuinen, onderzoeken en experimenten. Daarbij was steeds het uitgangspunt dat de goede elementen uit het leven van de jongere zoveel mogelijk moeten doorgaan tijdens de periode van vrijheidsbeneming. Wetten en regels Binnen de huidige wet- en regelgeving kan een begin worden gemaakt om de ideeën van VIV JJ uit te voeren. Om die nieuwe ideeën goed te kunnen uitvoeren is een specifieke regeling nodig. In die regeling moet de verantwoordelijkheid van de minister van Justitie en Veiligheid voor vrijheidsbenemende jeugdsancties worden beschreven. Ook moet de plaatsingsrol van DJI worden uitgewerkt. Tot slot moet er een overkoepelende rechtspositieregeling voor jeugdigen in vrijheidsbeneming of vrijheidsbeperking komen. Een specifieke wettelijke basis om buiten de LSV bedden in te kopen of te subsidiëren hoort daar ook bij. Hoe nu verder? Het eindrapport betekent een einde aan de fase van verkenning. De ideeën- ondersteund door wetenschappelijk onderzoek- zijn versterkt dat vrijheidsbeneming op maat nodig is om het recidiverisico te verminderen. De volgende uitgangspunten zijn daarbij belangrijk: Samenleving: vergelding en beperken risico op recidive Jeugdige: niet over de jeugdige, maar mét de jeugdige en zijn netwerk Maatwerk en continuïteit: bij toeleiding, behandeling, dagbesteding en beveiliging Professionals: integreren jeugdhulp- en jeugdstrafnetwerk Mogelijke vervolgstappen Na het zomerreces stuurt de minister de kabinetsreactie op het eindrapport naar de Kamer en volgt er een breed jeugddebat. De KV Amsterdam wordt gecontinueerd in Voor een eventueel vervolg zijn de volgende aandachtspunten geformuleerd. Screening, plaatsing en diagnostiek de rolverdeling van de verschillende betrokken organisaties; beschermende factoren implementeren in de gebruikte risicotaxaties; aansluiting op vervolgzorg. Lagerbeveiligde plaatsen inzet van de (jeugd)reclassering; samenwerking met de gemeente om jeugdhulp en onderwijs- c.q. arbeidsarrangementen in te zetten LSV resocialisatie- en basisafdeling verder uitwerken; inzet van technologie. Lees het volledige eindrapport VIV JJ. 4

5 Eindrapport monitor Proeftuinen VIV JJ Een beschrijvend onderzoek van de Academische Werkplaats Risicojeugd We moeten niet te huiverig zijn. Vaker denken waarom niet? Advocatuur De Academische Werkplaats Risicojeugd (AWRJ) heeft de proeftuinen Screening en Diagnostiek en Kleinschalige Voorzieningen gemonitord. Vanaf de start van de proeftuinen tot eind 2017 verzamelde het onderzoeksteam kwantitatieve en kwalitatieve gegevens. Die gegevens zijn de basis van het eindrapport. Programmaleider Eva Mulder vertelt over de totstandkoming. Een van de belangrijkste aspecten van deze monitor is dat we het onderzoek samen met de praktijk hebben vormgegeven. Met elkaar hebben we nagedacht over hoe we het verloop van de proeftuinen het beste in kaart kunnen brengen en wat of wie hebben we daar voor nodig hebben? Dat viel niet altijd mee. De systemen bij de meeste organisaties zijn ingericht om de praktijk op dat moment te ondersteunen en niet om langdurig onderzoek te doen. Het was bijvoorbeeld lastig om informatie te verzamelen over jongeren zes maanden nadat ze de KV hadden verlaten. Het was vaak een speurtocht om de begeleider van die jongere te vinden. Dat vind ik ook een signaal voor de keten: hoe hou je de informatie inzichtelijk voor elkaar? Veelgehoord is dat organisaties meer willen weten over het voortraject van jongeren. Vanzelfsprekend moeten we medewerkers niet teveel belasten met registratietaken en je moet veilig omgaan met persoonsgegevens. Maar het is in het belang van de jongere zelf dat zijn traject transparant is in de hele keten. Als je wilt weglopen, kan je weglopen. Maar ja, wat heb je er aan? Jongere In de afgelopen twee jaar hebben we een enorme hoeveelheid informatie weten te verzamelen bij de zes proeftuinen. Van cijfers over instroom, verblijf en uitstroom tot dossieronderzoek en interviews met jongeren, ouders en ketenpartners (redactie: de quotes bij dit artikel komen uit deze interviews). Normaal gesproken doe je er wel vier jaar over om zoveel kwantitatieve en kwalitatieve gegevens bij elkaar te krijgen. De combinatie van de informatie is de kracht van dit onderzoek. De verhalen van direct betrokkenen geven beeld bij de cijfers. Bovendien wordt dat beeld vanuit verschillende invalshoeken van de keten geschetst. Dat maakt de monitor tot een breed verhaal. De eerste cijfers over de proeftuinen en de ervaringen zijn positief. De werkwijze in de proeftuinen sluit ook aan bij wetenschappelijke onderzoeken naar wat werkt om recidive te voorkomen bij justitiële jongeren. Dat pleit ervoor om interventies en vrijheidsbeneming op maat in te zetten, risicofactoren te verminderen en beschermende factoren te stimuleren. Voor echt effectonderzoek was de tijd te kort. Maar het is tekenend dat ouders én jongeren positief waren over de proeftuinen. Meestal hebben deze jongeren een enorme weerstand tegen hulpverlening. Ouders zitten vaak al aan hun taks door langdurige hulptrajecten. In de proeftuin wilden de meeste jongeren en ouders zich echt inzetten en ze zagen verandering. Ik ben ervan overtuigd dat deze nieuwe manieren van werken een belangrijke toevoeging is aan het aanbod voor jongeren die met justitie in aanraking komen. Doordat jongeren meer regie krijgen over hun traject, voelen ze meer verantwoordelijkheid en gaan ze zich anders opstellen. Gemeente Lees het complete eindrapport Monitor Proeftuinen VIV JJ. 5

6 Jongeren bevinden zich in een heel andere leeromgeving, waarbij ze in de echte wereld kunnen oefenen in plaats van dat ze alleen op het droge kunnen zwemmen. KV Iemand heeft in het verleden ernstige dingen gedaan, maar heeft behandeling ondergaan en is nu toe aan de resocialisatiefase. Een preventief gehechte jongere die net een delict heeft gepleegd en zijn leven weer op orde moet krijgen, zit eigenlijk in dezelfde fase. RvdK Het is heel fijn dat ik hier gewoon kan werken; dan kan je echt aan jezelf werken. Jongere Sommige jongeren wil je echt niet in een JJI hebben, maar schorsen is dan ook niet altijd ideaal. Nu hebben we de KV die daar tussenin zit. Dit biedt echt een uitkomst. OM Je moet snel kunnen schakelen: precies weten wat beschikbaar is aan zorgaanbod en geen ingewikkelde aanmeldprocedures bij de zorgaanbieder. Reclassering Op bezoek gaan in de JJI vond ik echt verschrikkelijk. Het leek wel alsof ik zelf in beperking was gezet. Het was voor ons echt een opluchting dat hij naar de KV ging en er voor ons ook meer vrijheid was om hem te ondersteunen. Systeem Als het gaat om verdere uitrol van KV s, moet niet alles te veel gestandaardiseerd worden met verplichte kopjes en ingewikkelde systemen. KV 6

7 Kort nieuws Colofon VIV JJ op World Congres on Justice for children De dalende jeugdcriminaliteit en de complexere problematiek van justitiële jongeren is geen unieke situatie voor Nederland. Andere Europese landen staan voor dezelfde uitdagingen. Op het World Congres on Justice for children in Parijs gaven medewerkers van het ministerie JenV en DJI een uitleg over VIV JJ. De deelnemers waren geïnteresseerd in de ideeën voor kleinschalige voorzieningen en een betere screening en diagnostiek. Voor ons was vooral de bijdrage van Engeland interessant. Zij gaan steeds meer werken met secure schools. Een concept dat overeenkomsten heeft met het Research&Development-project School2Care. Eindrapport School2Care Het eindrapport van het Reseach&Development-project School2Care is verschenen. Daaruit blijkt dat het gecombineerde zorg- en onderwijsaanbod een meerwaarde kan zijn voor jongeren in nachtdetentie of als bijzondere voorwaarde bij schorsing van preventieve hechtenis of voorwaardelijke jeugddetentie. De intensieve begeleiding van 8 tot uur, de rol van de coach en het aanbod bieden structuur en continuïteit in de zorg. Belangrijke succesfactoren zijn de betrokkenheid van ouders of verzorgers en de combinatie van School2Care met nachtdetentie. Het eindrapport vind je op de VIV JJ-website. Over de aanpak van School2Care in Rotterdam lees je meer in Update 5. Colofon Dit is een uitgave van de Verkenning Invulling Vrijheidsbeneming (VIV) van het ministerie van Justitie en Veiligheid. Redactie: Mieke van Meer Redactiecommissie: Niels Koorn, Jiske Lems, Susanne Schippers, Janine Bonenberg en Rafke Severens Vormgeving: Xerox/OBT, Den Haag Je ontvangt deze Update omdat je betrokken bent bij VIV JJ. Stuur de nieuwsbrief gerust door naar lokale partners. Wil je reageren op de nieuwsbrief? Of wil je je aanmelden voor de nieuwsbrief? Stuur een berichtje naar redactievivjj@minvenj.nl 7