communicatie wegwijzer

Transcriptie

1 communicatie wegwijzer Je hebt het zelf in de hand. AUDIOLOGIE & COMMUNICATIE

2

3 Handleiding Een kind met een auditieve beperking heeft in de baby-, peuter- en kleutertijd speciale aandacht nodig om een stevige basis te leggen voor de ontwikkeling van de interactie met anderen en het leren. Ouders van deze kinderen zijn als ervaringsdeskundigen gevraagd om samen met behandelaars van Adelante input te geven voor het ontwikkelen van deze communicatiewegwijzer. De behandelaars zijn op het gebied van communicatie betrokken bij uw kind vanuit de gezinsbegeleiding en/ of groepsbehandeling. Verder is ook gebruik gemaakt van de expertise van de therapeutische peutergroepen van de kinderrevalidatie van Adelante in Valkenburg a/d Geul. In een drietal focusgroepsbijeenkomsten hebben ouders en behandelaars aandachtspunten, mogelijkheden en kansen verkend en uitgewerkt voor de volgende drie pijlers. Pijler 1 Horen en luisteren Pijler 2 Interactie en communicatie Pijler 3 Traject van onderzoek en behandeling Mocht u vragen hebben over deze wegwijzer, neem dan contact op met de gezinsbegeleiding/ groepsbehandeling van de dichtstbijzijnde vestiging van audiologie & communicatie, zie

4 horen en luisteren Risico s en kansen voor jonge kinderen met een gehoorverlies De ontwikkeling van het horen Tijdens het eerste levensjaar ontwikkelen de hersenen zich heel snel. Hersencellen rijpen onder invloed van de omgeving. De hersencellen groeien pas uit als het kind in de (sociale) omgeving voldoende ervaringen opdoet. Bij een goedhorend kind begint de hoorontwikkeling tijdens de zwangerschap. Bij een kind met een gehoorverlies kan het horen zich pas optimaal ontwikkelen vanaf het moment dat het kind het hoortoestel of het cochleair implantaat gaat dragen. Starten met de hoorapparatuur Het is fijn als uw kind het hoortoestel kan dragen op de momenten dat hij/zij wakker is. Een jong kind slaapt nog veel en zal het hoortoestel per dag minder lang kunnen dragen. Ook in de periode dat uw kind in de box, wipstoel of maxicosi ligt, zal de draagtijd per dag beperkt zijn. Zodra uw kind het hoofdje in balans houdt en kan zitten, kan het hoortoestel langere tijd per dag gedragen worden. Wanneer uw kind last heeft van oorontsteking(en), is het soms niet mogelijk het hoortoestel te dragen. Op zoek naar het geluid en de betekenis ervan Weten waar geluid vandaan komt is lastig. Uw kind heeft meer tijd nodig om te beseffen welk geluid het hoort. Door het herhalen van geluid in eenzelfde situatie, gaat uw kind begrijpen wat het geluid betekent. Dit kan in huis en ook buiten. Bijvoorbeeld het piepen van de magnetron betekent: mijn flesje is klaar ; de deurbel gaat betekent: mama loopt naar de deur ; de stem van papa betekent: mijn papa komt eraan ; de fietsbel klinkt betekent: er komt een fiets aan ; de kip kakelt tok! betekent: ik hoor een kip. Gebaren - een taal die je kunt zien

5 Wel of niet Er kan een fase komen dat uw kind het hoortoestel of het cochleair implantaat (CI) regelmatig uittrekt. Het komt zelden voor dat u en uw kind deze periode niet doormaken. Als ouder kunt u op verschillende manieren reageren. Bijvoorbeeld door uw kind af te leiden, door het dragen te combineren met leuke (spel)momenten, door even te wachten met het hoortoestel weer indoen of door gebruik te maken van een haarbandje. Bespreek met uw gezinsbegeleider welke mogelijkheden er zijn om het dragen van de hoorapparatuur voor uw kind in stappen op te bouwen. Samen met u kan gezocht worden wat hierin voor uw kind het beste werkt. Uitgangspunt is het voorkomen van strijd over wel/niet indoen of inhouden van de hoorapparatuur. Horen, zien en voelen werken samen Door het gehoorverlies komt auditieve informatie minder of niet binnen. Er treedt onvoldoende koppeling op tussen hetgeen uw kind ziet, voelt en (beperkt) hoort. Plotseling opduikende personen, voorwerpen of een verandering in situatie kunnen bij uw kind een schrikreactie veroorzaken. In een donkere situatie, bijvoorbeeld als uw kind s nachts wakker wordt, valt naast het horen ook het zien weg. papa, ik hoor en zie je niet, ik ben bang! Is er een geluid? Kinderen kunnen in spelsituaties minder gericht zijn op geluid. Bij slechthorende kinderen is dit een extra aandachtspunt. Bijvoorbeeld: uw kind speelt met autootjes en de deurbel gaat. Uw kind reageert niet op het (harde) geluid van de deurbel. Wat als er veel geluiden zijn? In een drukke situatie zoals een verjaardag is het voor uw kind lastiger om goed te horen en te begrijpen wat er gezegd wordt. Luisteren en verwerken van informatie kan voor slechthorende kinderen heel inspannend zijn. Hierdoor kunnen zij sneller vermoeid raken of zich minder goed concentreren.

6 Horen is niet hetzelfde als luisteren Horen heeft te maken met geluiden die het oor binnenkomen. Luisteren is aandacht voor de geluiden die we horen en het verwerken van de gehoorde geluiden. Geluiden kunnen omgevingsgeluiden en spraakgeluiden zijn. Luisteren is inspannend Luisteren vraagt van alle kinderen inspanning. Van slechthorende kinderen wordt extra inspanning gevraagd bij zowel het horen als het luisteren. Voor de communicatie met uw kind is een omgeving met weinig achtergrondruis heel wenselijk. In het dagelijks leven zijn er meerdere geluiden in de omgeving en u kunt uw kind daaraan laten wennen. U kunt als ouder kiezen om de TV uit te zetten als u praat, maar u kunt er ook voor kiezen om met uw kind te praten over een kinderprogramma op TV terwijl u er samen naar kijkt. Samen met de gezinsbegeleider volgt u de stappen in de hoorontwikkeling van uw kind. Samen plezier Enkele tips om samen met uw kind plezier te beleven aan horen en luisteren : Bewegen en dansen op muziek Spelletjes met geluidmakend speelgoed Geluiden nadoen die uw kind maakt Herhalen van spraakgeluiden/taaluitingen, bijvoorbeeld kiekeboe -spelletje

7 De ogen nemen een deel van het werk van de oren over Kinderen krijgen grip op hun omgeving door te horen, te zien, te voelen en de daarbij behorende emotie te beleven. Een slechthorend kind zal, om informatie over de omgeving te verkrijgen, in de regel meer een beroep gaan doen op het kijken en daarnaast het voelen. Het nadrukkelijk inzetten van mimiek en lichaamstaal maken de boodschap voor uw kind duidelijker. In dagelijkse routines, zoals naar bed gaan, helpt het laten zien van de pyjama uw kind om te begrijpen wat er gaat gebeuren. Gebaren als aanvulling op woorden Het toepassen van ondersteunende gebaren in de communicatie met uw kind kan essentieel zijn om elkaar te begrijpen. U praat met uw kind en gebruikt daarbij gebaren ter ondersteuning. Door de gebaren begrijpt uw kind vaak eerder wat u wilt zeggen. Het leren en oefenen van de gebaren gebeurt in de thuissituatie. De gebaren kunnen geleerd worden door mee te doen aan gebarencursussen. Later in de ontwikkeling kunt u uw kind ook voorbereiden op situaties door middel van foto s of pictogrammen. Bijvoorbeeld: u wilt met uw kind naar oma en opa gaan. Als u dan een foto van oma en opa laat zien, kan het voor uw kind duidelijker worden wat er gaat gebeuren. mama, ik hoor je niet, maar begrijp wel je gebaren

8 Interactie en communicatie Risico s en kansen voor jonge kinderen met een gehoorverlies Emotie en interactie als sleutel voor ontwikkeling Zoals beschreven bij horen en luisteren groeien hersencellen pas uit als het kind in de (sociale) omgeving voldoende ervaringen opdoet. In de ouder-kind interactie zijn heel veel kansen om ervaringen op te doen en verder te ontwikkelen. Voor jonge kinderen met een gehoorverlies zal in het begin meer initiatief nodig zijn van de ouder om de interactie gaande te houden. Hoe meer u de communicatie op uw kind kunt afstemmen, des te beter. Ouder en kind Als ouder bent u het meeste met uw kind bezig. Hierdoor kan uw kind in het contact met u het meeste leren. Plezier en betrokkenheid (emotie) kan gezien worden als sleutel bij het leren en bij interactie met anderen. U kunt de aandacht van uw kind vangen als het iets leuk vindt. Uw kind kan ook gaan wijzen en/of de aandacht met u delen als het zelf iets heeft ontdekt wat het leuk vindt. Vaak gaat dit samen met het woordje kijk. In de omgang met u als ouders (interactie) heeft uw kind de meeste kansen om te leren communiceren. Interactie tijdens routines en spel is de ingang bij het communiceren en vervolgens bij het leren van taal. Ouder: Je hebt het zelf in de hand.

9 Routines zijn dagelijkse terugkerende activiteiten zoals verzorging, eten, stofzuigen en opruimen. Als uw kind het bijvoorbeeld leuk vindt om mee te helpen met opruimen kunt u dat voor de communicatie benutten. De gezinsbegeleider en/of logopedist kan u uitleggen welke stappen uw kind in de communicatie maakt of gaat maken. Samen volgt u deze stappen die voorafgaan aan het leren praten. Spel en interactie gaan hand in hand Spel kan gezien worden als taal van het kind en speelgoed als de eerste woorden. Het is daarom een geschikt middel om de communicatie op gang te brengen en uit te bouwen. Als uw kind een spel/speelgoed leuk vindt, blijft het vaak langer bezig met de activiteit en krijgt u als ouder in de interactie meer kansen om te communiceren en taal toe te voegen. Uw kind krijgt op deze manier meer kansen om de wereld om zich heen te ontdekken. Als u uw kind uitdaagt tot een spelinitiatief, zal het kind gevoelens en ideeën ontwikkelen. Vervolgens kan uw kind leren ideeën met elkaar te verbinden. Een belangrijke stap hierbij is het uitlokken van doen alsof spel. Uw kind kan in het spel samen met u leren oplossingen te bedenken, wat weer gunstig is voor de taalontwikkeling. Het herhalen van taal helpt om het gehoorde te bevestigen en om woorden en zinnen te leren. Uw kind zal de taal beter opnemen als u het aanspreekt met zijn/haar naam. De eigen naam herkent het sneller waardoor ook sneller reactie komt. Minder en meer telkens weer Het gebruiken van minder woorden, minder snel en met meer nadruk praten, én door meer te laten zien, zal ertoe bijdragen dat de taal sneller bij uw kind binnenkomt. Zo kunt u bij opdrachtjes bijvoorbeeld speelgoed of alledaagse voorwerpen laten zien. Wanneer u uitleg geeft met gebaren, spreekt u automatisch langzamer. Hierdoor kan uw kind makkelijker begrijpen wat u vertelt. Gebaren helpen uw kind opdrachten en situaties sneller te begrijpen en om zich te kunnen uiten. Bij dit laatste kunt u ook denken aan gebaren voor gevoelens en beleving zoals blij, leuk, boos en bang.

10 In de opbouw van de communicatie kunt u gebruik maken van verschillende strategieën Kind georiënteerd Op ooghoogte kijken, wachten en luisteren, volgen waardoor uw kind het initiatief kan nemen Interactie bevorderend Beurt aanpassen aan beurt kind Aangepaste vragen Taalstimulerend Begrijpen en gebruiken Voordoen Het leren van deze strategieën die hierboven kort zijn aangestipt, helpt u op een speelse en indirecte manier de interactie en communicatie met uw kind te bevorderen. Dit kan geleerd worden door mee te doen aan twee ouderadviesbijeenkomsten en/of de Hanencursus praten doe je met zijn tweeën en ook door thuis te oefenen met een logopedist. Kinderen leren wanneer u rechtstreeks iets tegen hen zegt, en wanneer ze toevallig opvangen wat ouders of andere kinderen tegen elkaar zeggen en wanneer de televisie aanstaat. Kinderen met een gehoorverlies zullen deze informatie minder snel meekrijgen. Dit is van invloed op hun begrip (van situaties) en het gebruik van taal. Wanneer u gebaren inzet in de communicatie met alle gezinsleden wordt uw kind optimaal betrokken bij het gezin en zijn er tegelijkertijd meer (toevallige) leermomenten in de communicatie. Gewone opvoeding U wilt uw kind met een gehoorverlies zo gewoon mogelijk opvoeden. In de opvoeding is vertrouwen de basis: in uzelf als ouder, in relatie met uw kind en in uw kind. U wilt uw kind de ruimte geven om te ontdekken en om ervaringen op te doen binnen en buitenshuis. Structuur en regelmaat, realistische verwachtingen, duidelijke afspraken en grenzen geven daarbij houvast.

11 Wel kan het nodig zijn extra tijd te nemen voor uw kind om goed te kunnen inspelen op het horen en luisteren, en op de interactie en communicatie. Ook kan het zoeken zijn naar wat u moet doen als uw kind de hoorapparatuur niet in wil of uitdoet, terwijl dat niet de bedoeling is. Enkele suggesties staan al beschreven bij horen en luisteren. Bovendien is het soms niet duidelijk of uw kind u wel of niet gehoord heeft. Heeft hij mij niet gehoord of wil hij mij niet horen? Kind en groep, een uitdagende leeromgeving! Op de peuterspeelzaal of het kinderdagverblijf maakt uw kind samen met andere kinderen kennis met dagelijks terugkerende activiteiten zoals een vast kringmoment, tafelactiviteit, buitenspel, muziek, dans en bewegen. Deze activiteiten die we routines noemen, geven kinderen houvast en begrip waardoor ze gemakkelijker iets nieuws kunnen leren. Dit biedt bijvoorbeeld kansen om te leren wachten op de beurt en/of de aandacht te delen met andere kinderen. In een groep wordt uw kind ook uitgedaagd door andere speelmogelijkheden en nieuwe spelsituaties. Uw kind leert spelen door te kijken naar het spel van anderen, door spel na te doen en met anderen mee te doen. Uw kind speelt in de groep bijvoorbeeld situaties of dieren na. In deze spelsituaties heeft het kind de gelegenheid om spontaan te ontdekken en te oefenen. Uw kind leert speelgoed met andere kinderen te delen en om te gaan met gevoelens van zichzelf en anderen. Tijdens spelen met speelgoeddieren of poppen, of verkleden kan uw kind oefenen met het spelen van een rol waarbij het gevoelens kan ervaren en uitdrukken. Door het samen zijn met andere kinderen zijn er tijdens routines en spel extra kansen om ervaring op te doen in de communicatie. Groepsbehandeling binnen Adelante In een kleinschalige communicatiegroep zijn voor uw kind naast bovengenoemde mogelijkheden nog meer kansen. Door de kleine groep (minder kinderen dan op een peuterspeelzaal/ kinderdagverblijf) zijn er meer contactmomenten mogelijk met de pedagogisch medewerkers. Hierdoor voelt uw kind zich vaak sneller op zijn gemak en staat dan meer open voor leren en communiceren. Ook durft uw kind zich in een kleine groep eerder te uiten. Omdat de medewerkers en andere kinderen ook gebaren gebruiken is de kans groot dat uw kind nieuwe gebaren bijleert.

12 Door het bieden van een duidelijke structuur en uitleg met gebaren, speelgoed, foto s en pictogrammen heeft uw kind meer houvast bij wat er gaat gebeuren of wat er van hem/haar verwacht wordt. Uw kind ziet in de groep ook andere kinderen die hoorapparatuur dragen. Er wordt goed gekeken naar wat uw kind nodig heeft om te kunnen leren. De ontwikkeling van uw kind wordt intensief gevolgd onder regie van een orthopedagoog/psycholoog. Uw kind krijgt individuele aandacht en methodische begeleiding bij het leren luisteren (o.a. met behulp van muziek) en het communiceren met anderen tijdens spel, beweging en routines. In een kleine groep zijn er meer mogelijkheden om uw kind te helpen en te begeleiden om stap voor stap zelfstandiger en meer weerbaar te worden. Zo kan uw kind leren duidelijk te maken wat het wel/niet wil en hoe om hulp te vragen als iets niet lukt. Ook wordt er door de pedagogisch medewerker of andere behandelaars in verschillende situaties extra uitleg en steun gegeven, bijvoorbeeld als iets afgepakt wordt of als kinderen elkaar niet begrijpen. Zo leert uw kind in interactie met andere kinderen stap voor stap om te gaan met emoties en dit in woord of gebaar uiten. Ouders en gebaren Ouders zien in de groep dat de communicatie vaak door gebaren ondersteund wordt. Dit kan de motivatie om zelf actief te gebaren vergroten. Ook biedt de groep gelegenheid voor ouders om in contact te komen met andere ouders van kinderen met een gehoorverlies, bijvoorbeeld op momenten dat zij hun kind naar de groep brengen of ophalen. Ouders kunnen dan eventueel ervaringen uitwisselen. Ouders van kinderen, die pas een hoorapparatuur dragen, zien bij andere kinderen, die al langer hoorapparatuur dragen, welk positief effect dit kan hebben op de spraaktaalontwikkeling.

13 Traject onderzoek en behandeling Risico s en kansen voor jonge kinderen met een gehoorverlies audiologisch centrum audicien Wat hoort mijn kind wel en niet? Op zoek naar het juiste hoorhulpmiddel Gehoorverlies bij een jong kind verdere gehooronderzoeken, hoorapparatuur aanmeten Samen communiceren in het gezin en met anderen tussen ouder en kind, kind en groepssituaties groepsbehandeling gezinsbegeleiding

14 Op het moment dat er gehoorverlies gesignaleerd wordt bij een baby of jong kind, vinden er in korte tijd veel gehooronderzoeken plaats. Wanneer deze onderzoeken het gehoorverlies bevestigen, krijgt het kind meestal een hoortoestel. Middels gehooronderzoeken wordt het gehoor regelmatig gecontroleerd. Deze periode is voor de meeste ouders zwaar en intensief. Ouders omschrijven dit als een donkere wolk. De uitslag dat mijn kindje slecht hoort moet eerst landen, ik moet leren accepteren dat mijn kind een hoorapparatuur draagt. Als ouder wil je grip houden Het risico bestaat dat het tempo van de onderzoeken en huisbezoeken voor ouders te hoog is. Het kan te snel gaan of te veel zijn. na de BERA test als in een intercity. Op het moment dat uw kind een hoortoestel krijgt, start vaak ook het traject van de gezinsbegeleiding. Dit is meestal een traject van 3 tot 5 jaar. Als ouders en kind krijgt u met de verschillende disciplines van het gezinsbegeleidingsteam te maken zoals de gezinsbegeleider, gebarentaaldocent, logopedist, audioloog, psycholoog of orthopedagoog en maatschappelijk werk. Is uw kind rond de twee jaar, dan kan het eventueel deelnemen aan de groepsbehandeling die aansluit bij het traject van de gezinsbegeleiding. Behalve met de pedagogisch medewerkers, logopedist en orthopedagoog/psycholoog komt u dan in de groep wellicht ook in contact met een spelbegeleider en fysiotherapeut. Als uw kind te weinig hoort met het hoortoestel, kan het advies zijn om uw kind aan te melden bij een CI-team (CI = cochleair implantaat). Dan start een nieuw traject van onderzoek. Mogelijk volgt er na dat traject een operatie. Ouders en kind krijgen met twee of meer teams van onderzoekers/behandelaren te maken. Er is een team voor het audiologische traject, de gezinsbegeleiding, het CI-traject en de groepsbehandeling. Daarnaast komen ouders en kind in aanraking met de audicien, kno-arts en eventueel andere medische specialisten of behandelaren.

15 Wanneer uw kind een bijkomende problematiek heeft, zijn er vaak nog andere instanties bij betrokken. Op momenten dat er onvoldoende afstemming is tussen de verschillende teams, artsen en behandelaars, kunt u als ouder de draad kwijt raken. Dit risico wordt groter als er meerdere instanties bij uw kind betrokken zijn. Vanuit Adelante zullen we een bijdrage leveren om die afstemming te zoeken. Kinderen met gehoorverlies worden regelmatig onderzocht voor hun gehoor, communicatieve ontwikkeling en algemene ontwikkeling. Tijdens een onderzoek kan uw kind zich anders gedragen dan het zich thuis bij u als ouder gedraagt. De onderzoeker kan hierdoor een ander beeld van uw kind krijgen dan u als ouder hebt. Het is belangrijk dat de onderzoeker vraagt naar de ervaringen van u met uw kind en dat er samen gezocht wordt hoe hier op af te stemmen. Ouders willen dat iedereen een goed beeld van het kind heeft Handig om als ouder te weten Het krijgen van praktische hulp kan u als ouder houvast geven. Bijvoorbeeld als u leert hoe u het hoortoestel kunt bedienen, als u tips over speelgoed voor uw kind krijgt en als u leert hoe u met uw kind kunt gebaren. Als u blijft genieten van uw kind, hebt u als ouder meestal meer kracht om het toch lange traject van onderzoeken en behandeling vol te houden. Als ouder kunt u veel bijdragen aan de hoor- en taalontwikkeling van uw kind bijvoorbeeld door regelmatig tijd in te plannen om met uw kind te spelen. Andere ouders zijn graag bereid om hun ervaringen met u te delen. Je hebt het zelf in de hand

16 Belangrijk om als professional te weten Wat u als professional zegt, komt pas over bij ouders als deze vertrouwen in u hebben en zich door u gehoord voelen. Het is voor ouders belangrijk dat u als professional duidelijk uitlegt wat er aan de hand is met hun kind, welke mogelijkheden er zijn en wat ouders zelf praktisch voor hun kind kunnen doen. Het is belangrijk om met ouders goed naar het kind en de omgeving te kijken. Heb bij onderzoek en advies aandacht voor het functioneren van het kind thuis. Dit kan door ouders vragenlijsten in te laten vullen. Volg systematisch de stapjes in ontwikkeling van kinderen in verschillende situaties. Zo bouwt u samen aan één kind - één plan, of liever nog één gezin - één plan. Belangrijke taak van de gezinsbegeleiding/groepsbehandeling Sta geregeld samen met de ouders stil bij de volgende vragen en zoek indien nodig hoe het nog beter kan. Hoe heeft u als ouder het doorlopen traject ervaren? Voelt u zich als ouder voldoende gehoord door de professionals? Heeft u als ouder genoeg grip op wat er gebeurt in het traject van onderzoek en behandeling? Vindt u dat er goed wordt samengewerkt en informatie wordt gedeeld door de betrokken professionals? Heeft u als ouder het gevoel dat voldoende naar het totaalplaatje van uw kind wordt gekeken? Samen met ouders naar het proces kijken

17 Het stroomdiagram geeft u een overzicht van de verschillende onderzoeken, vormen van behandeling en professionals, waarmee u en uw kind in aanraking komen. Samen met u als ouders streven wij ernaar om voor uw kind en uw gezin een zo passend mogelijk aanbod te realiseren. Horen en Hoorhulpmiddel audioloog, kno-arts, audicien Gehoorprobleem neonatale screening Thuiszorg Thuiszorg Gehoor (BERA)) Onderzoek ziekenhuis/adelante Aanmeten/controle/ bijstellen ziekenhuis/adelante Hoorapparaat Hoortoestel ziekenhuis/adelante Cochleair Implantaat CI-team CI-team Onderzoeken Operatie Afregelingen Verdiepend Onderzoek ziekenhuis/adelante Horen, Luisteren, Interactie en Communicatie gezinsbegeleider, pedagogisch medewerker, docent gebaren, logopedist, audioloog, psycholoog/ orthopedagoog, maatschappelijk werk Behandeling aan huis aan huis Gebarencursus Adelante Adelante Onderzoek en advies Thuis/Adelante Communicatie groep Adelante Hoortraining Ouder begeleiding Interactie Ouder - -kind Bijkomende problematiek medisch specialisten, behandelaars van ziekenhuizen en/of andere instanties Onderzoek/ opname in in ziekenhuis Behandeling thuis/elders Speciale zorg thuis thuis Speciale groep buitenadelante buitenadelante

18 Wist u dat Uit onderzoek is gebleken dat hersenen van (hele) jonge kinderen nog plastisch zijn? Uit onderzoek blijkt dat ouders tijdens verzorgingsmomenten met hun kind spontaan eenvoudige woorden gebruiken, maar bij spel eerder moeilijke woorden gebruiken? Uit onderzoek is gebleken dat muziek een belangrijke rol kan spelen in de hoor- en taalontwikkeling van jonge kinderen? Er allerlei DVD s, apps en boekjes met gebaren zijn? Het Nederlands ondersteund met gebaren niet hetzelfde is als de Nederlandse gebarentaal? De gezinsbegeleider handige links en sites naar ouderorganisaties, gebaren, CI kent? U twee afspraken achter elkaar kunt laten inplannen als u meer tijd nodig heeft bij een afspraak? U een extra gesprek met de audioloog kunt hebben over de gegevens van het gehooronderzoek en/of technische mogelijkheden. Hierbij kan de gezinsbegeleider en/of een andere behandelaar op vraag van u aansluiten.

19 Websites/boeken/bronvermelding (gehoor, taal en spraak) De Smit M. e.a. Tingeling : help je baby beter horen De Vriendt V. Kiekeboe : oortjes open, oogjes toe, oogjes open!, Zo hoort uw kind : uitgebreide informatie voor ouders over horen en gehoorverlies Dirks E., de Vries M. en Uilenburg N. NSDSK (2013) Zo hoor ik -een kijkje in het leven van jonge kinderen met gehoorverlies, Pepper J. en Weitzman E. (2013) Praten doe je met z n tweeën, een praktische handleiding voor ouders van kinderen met een vertraagde taalverwerving Philippens M. ( 2012) Pedagogische wegwijzer ik kan het zelluf Kinderrevalidatie Adelante

20 Adelante oktober 2017 ADELANTE Adelante audiologie & communicatie maakt deel uit van de zorggroep Adelante. Adelante audiologie & communicatie biedt onderzoek, advies en behandeling aan kinderen en volwassenen die problemen ondervinden met hun gehoor, taal- of spraakontwikkeling. De zorg van Adelante richt zich daarnaast ook op onderzoek, behandeling en advies op het gebied van complexe en algemeen specialistische revalidatiegeneeskunde, kinderrevalidatie, speciaal onderwijs en wonen en arbeidsreïntegratie. In het kenniscentrum van Adelante wordt continu onderzoek verricht naar zorgvernieuwing en verbetering van behandelmethoden. De ruim professionals van Adelante zijn werkzaam in Limburg en Noord-Brabant. Daarnaast is Adelante actief in de poliklinieken van ziekenhuizen en in de ambulante begeleiding.