SLO-enquête naar de praktijk van het schoolexamen biologie, voorjaar 2013

Transcriptie

1 SLO-enquête naar de praktijk van het schoolexamen biologie, voorjaar 2013 Een enquête onder biologiedocenten op en, gehouden in het voorjaar van 2013 geeft een aardig beeld van de huidige praktijk van het schoolexamen. Onder andere is er gevraagd naar getoetste kennis en vaardigheden, gebruikte toetsvormen en samenwerking in de sectie en daarbuiten. Samenvatting De docenten die de enquête hebben ingevuld toetsen bijna allemaal in alle leerjaren van de bovenbouw met een flink aantal SE-toetsen (gemiddeld acht à negen). Dat zijn hoofdzakelijk schriftelijke toetsen, maar ook practicumtoetsen en praktische opdrachten worden door veel docenten gebruikt. Mondelinge schoolexamens en (poster)presentaties worden door minder docenten gebruikt. Vrijwel alle docenten toetsen ook CE-stof in het SE, de meesten bijna alles. Veel vaardigheden worden door ongeveer 50 procent van de docenten regelmatig in het SE getoetst met uitschieters naar boven (informatie- en onderzoekvaardigheden, vaardigheden m.b.t. wisselen van organisatieniveau) en naar beneden (ontwerpvaardigheden en vaardigheden rond studie en beroep). Een kwart () tot een derde () van de docenten toetst naast het examenprogramma ook schooleigen onderwerpen in het SE. De meeste docenten maken vaak of altijd hun SE-toetsen zelf. En dat gebeurt meestal in overleg met collega s uit de jaarlaag of de gehele bovenbouw. Oude centrale examens zijn de vaakst genoemde bron van toetsopgaven, maar ook andere bronnen worden regelmatig gebruikt. Praktische toetsen worden meestal zelf geconstrueerd. Bij het maken van schoolexamens wordt door veel docenten samengewerkt met collega s in de bovenbouw binnen de school. Contacten over het SE met collega s van andere scholen zijn schaars. Als docenten gevraagd wordt wat knelpunten zijn bij de schoolexamens, wordt het vinden van geschikte vragen voor de schriftelijke toetsen het vaakst genoemd. Daarbij wordt dan, met name door -docenten, opgemerkt dat alle oude examenvragen op internet te vinden zijn, ook door leerlingen. Als tweede en derde in de lijst van knelpunten staan het gebrek aan tijd en de grote hoeveelheid leerstof, die uiteraard erg aan elkaar gekoppeld zijn. Dat een uitgebreide, van toelichtingen voorziene toetsen- of opgavenbank met stip bovenaan staat als de docenten gevraagd wordt welke ondersteuning ze bij het maken of afnemen van toetsen voor het SE zouden wensen, is dan ook niet verwonderlijk. Verder zijn er wensen voor ondersteuning in de vorm van voorbeelden van praktische toetsen en scholing op het gebied van het maken van opgaven, toetsen en PTA s.

2 Deelnemers In totaal hebben er 110 docenten de vragenlijst ingevuld, van wie 30 zowel voor als voor. Omdat niet alle docenten alle vragen beantwoord hebben, wordt bij elke vraag het aantal respondenten (N) aangegeven. Respondenten aantal totaal (30 overlap) 110 Resultaten De resutaten zijn gegroepeerd in de volgende onderwerpen. de inrichting van het schoolexamen de gebruikte toetsvormen de inhoud van het schoolexamen het maken van schoolexamentoetsen samenwerking met collega s knelpunten en ondersteuning De inrichting van het schoolexamen Aantal SE-onderdelen Er is een grote spreiding in het aantal SE-onderdelen voor het vak biologie; op de ligt het gemiddelde bij acht, op het boven de negen. Aantal SE onderdelen N spreiding gemiddeld >10 8, >10 9, Aantal SE-onderdelen (% van antwoorden) Meer dan 10

3 In welke leerjaren Slechts tien procent () of 22 procent () van de docenten neemt alleen SE-toetsen af in het examenjaar. In welke leerjaren worden SE-toetsen afgenomen? (% van antwoorden) N in klas 4 in klas 5 in klas Rapportcijfers Rapportcijfers van de voorexamenklassen worden op ongeveer de helft van de scholen als SEcijfer meegerekend. Meestal voor niet meer dan 30 procent, maar soms wel tot meer dan 50 procent van het SE-cijfer. Tellen de eindrapportcijfers van de voorexamenklassen ook mee voor het SE? N rapportcijfer van klas 4 [en 5] alleen rapportcijfer van klas Als u de rapportcijfers meetelt, hoe zwaar tellen die dan mee voor het SE-cijfer? N 0-10% 11-20% 21-30% 31-40% 41-50% 51-60% Informatie aan de kandidaten De meeste docenten geven hun leerlingen oefentoetsen of voorbeelden opdrachten. Ook inzicht in de wijze van beoordelen en de scoretoekenning wordt door de meeste docenten gegeven. Vraag N nooit soms vaak altijd Geeft u uw leerlingen voorafgaand aan een schoolexamentoets/ vaardighedenopdracht oefentoetsen of voorbeelden van opgaven die het niveau van de toets weerspiegelen? (ja) 91 (ja) Hebben uw leerlingen vooraf inzicht in de wijze waarop de toets / hun prestatie beoordeeld zal worden? Hebben uw leerlingen tijdens het

4 maken van een schoolexamen inzicht in de scoretoekenning van de vragen? Herkansingsmogelijkheden De herkansingsregelingen zijn zeer divers, maar de regel één herkansing voor één vak per toetsperiode springt er sterk bovenuit. Alles herkansen is op slechts weinig scholen toegestaan. Praktisch werk komt vrijwel nooit (5-10%) voor herkansing in aanmerking. In vrijwel alle gevallen telt het hoogste cijfer, heel soms het cijfer van de herkansing. Hoeveel herkansingen krijgt een leerling bij u op school? elk SE-onderdeel mag herkanst worden 2 1 schriftelijke toetsen mogen herkanst worden, andere toetsen niet 2 3 één herkansing voor elk vak per toetsperiode 2 2 één herkansing voor één vak per toetsperiode twee herkansingen voor alle vakken samen per twee toetsperioden - 1 één herkansing voor elk vak per schooljaar 1 3 één herkansing voor één vak per schooljaar 1 3 Eén herkansing voor elk vak voor de hele tweede fase - 1 Eén herkansing voor alle vakken voor de hele tweede fase - - een herkansing voor een vak per toetsperiode plus een "wildcard" aan het einde voorexamenklassen: één herkansing per periode (totaal vier) examenklas: twee herkansingen in de examenklas periode 1, twee in periode 2 twee per periode twee herkansingen per jaar over alle vakken 1 twee maal twee herkansingen voor alle schriftelijke toetsen twee maal per jaar voor een vak drie herkansingen in 6-2 drie herkansingen per jaar, maximaal één per vak - 1 drie herkansingen voor alle vakken per schooljaar 1 3 vier herkansingen over alle vakken - 1 vier schriftelijke toetsen per jaar, maximaal twee per toetsperiode, alleen als cijfer lager is dan 5,5; niet in laatste toetsweek zes in totaal bij en zeven in totaal bij over hele SE-periode voor alle vakken tezamen een herkansing per periode, dus vier herkansingen per jaar, behalve 4V die heeft twee herkansingen aan het eind van het jaar; daarbij mag maar één herkansing per vak dus niet twee keer biologie ingewikkelde regeling; afhankelijk van bodemcijfers en aantal toetsen per SE periode, maximaal twee per periode

5 twee herkansingen voor alle vakken voor de hele tweede fase (geen praktische opdrachten, proeven of het pws) + een herexamen voor één van de volgende vakken: ANW, maatschappijleer, levensbeschouwing, KCV, wiskunde D van de drie toetsperiodes mogen de leerlingen in eerste en tweede periode twee vakken herkansen, praktische opdrachten kunnen niet herkanst worden - 1

6 De gebruikte toetsvormen De antwoorden op de vraag naar de gebruikte toetsvormen kunnen verschillend gelezen worden. Als 70 procent van de -docenten zegt altijd van schriftelijke toetsen gebruik te maken, kan dat betekenen dat die docenten alleen maar schriftelijke toetsen gebruiken of dat ze altijd in het scala van toetsvormen ook schriftelijke toetsen gebruiken. Hoewel de vraag bedoeld was in de laatste betekenis, kan het zijn dat sommige respondenten hem in de eerste betekenis beantwoord hebben. Want het is wel te verwachten dat alle docenten in hun SE gebruik maken van schriftelijke toetsen, naast andere toetsvormen. Praktische opdrachten worden ook veel gebruikt, maar practicumtoeten, posters en mondelinge toetsen komen aanzienlijk minder vaak voor. Welke toetsvormen gebruikt u voor het schoolexamen en hoe vaak? Schriftelijke toets N nooit weinig regelmatig altijd Mondelinge toets (ook presentaties e.d.) Practicumtoets (1-2 lesuren, in de klas) Praktische opdracht (>2 lesuren, ook buiten de les) Posters (maken en/of verdedigen) Dezelfde resultaten staan hieronder in een grafiek weergegeven.

7 Gebruik van toetsvormen (N=44) Gebruik van toetsvormen (N=71) Schriftelijke toets Mondelinge toets (ook presentaties e.d.) Practicumtoets (1-2 lesuren, in de klas) altijd regelmatig weinig nooit Praktische opdracht (>2 lesuren, ook buiten de les) Posters (maken en/of verdedigen) Praktisch werk of presentaties tellen meestal voor niet meer dan 20% mee voor het SE-cijfer, soms echter tot 30 of wel 40%. Als u deze toetsvorm gebruikt, hoe zwaar telt die dan mee voor het SE-cijfer? Mondelinge toets N 0-10% 11-20% 21-30% 31-40% (ook presentaties e.d.) Practicumtoets (1-2 lesuren, in de klas) Praktische opdracht (>2 lesuren, ook buiten de les) Posters (maken en/of verdedigen)

8 De inhoud van het schoolexamen CE-eindtermen in het schoolexamen Vrijwel alle docenten geven aan ook CE-eindtermen in het SE te toetsen, van wie de meesten zelfs alle CE-eindtermen. CE-eindtermen in schoolexamen N niet deels alle Als er gevraagd wordt om per subdomein (= eindterm) aan te geven hoe vaak die in het SE getoetst wordt, verschillen de antwoorden niet voor de CE- en de SE-eindtermen. Van elke eindterm (dus ook de SE-eindtermen!) geeft ongeveer 80 procent van de docenten aan dat ze die altijd in het SE toetsen (klik hier voor de details). Vaardigheden Domein A, vaardigheden, moet in zijn geheel in het SE getoetst worden. Dat gebeurt in de praktijk niet door iedereen. Bij de meeste vaardigheden geeft ongeveer de helft van de docenten aan ze vaak of altijd te toetsen. Vaardigheden die daarbovenuit steken (vrijwel) geen enkele docent zegt ze nooit te toetsen zijn informatievaardigheden, reken-/wiskundige vaardigheden (op het ), onderzoeksvaardigheden en vaardigheden om relaties te leggen tussen organisatieniveaus. Vaardigheden die weinig aan bod komen zijn ontwerpvaardigheden en vaardigheden rond studie en beroep. De ANW-vaardigheden die alleen in het -programma staan (domein A2, zie specificaties) worden ook door ongeveer de helft van de docenten vaak of altijd getoetst in het SE. (Zie onderstaande grafieken.)

9 Getoetste vaardigheden in (N=49) taalvaardigheden ( A1.1, A1) reken-/wiskundige vaardigheden ( A1.2, A2) informatievaardigheden ( A1.3, A3) praktische (technisch-instrumentele) vaardigheden ( A1.4, A4) ontwerpvaardigheden ( A1.5, A5) onderzoeksvaardigheden ( A1.6, A6) altijd vaak soms nooit vaardigheden m.b.t. maatschappij, studie en beroep ( A1.7, A7) vaardigheden m.b.t. het leggen van relaties tussen biologische verschijnselen op verschillende organisatieniveaus ( A1.8, A8) vaardigheden m.b.t. het ontstaan van natuurwetenschappelijke kennis ( A2.1) vaardigheden m.b.t. het toepassen van natuurwetenschappelijke en technische kennis ( A2.2) vaardigheden m.b.t. de maatschappelijke invloed van natuurwetenschap en techniek ( A2.3)

10 Getoetste vaardigheden in (N=72) taalvaardigheden ( A1.1, A1) reken-/wiskundige vaardigheden ( A1.2, A2) informatievaardigheden ( A1.3, A3) praktische (technisch-instrumentele) vaardigheden ( A1.4, A4) ontwerpvaardigheden ( A1.5, A5) altijd vaak soms nooit onderzoeksvaardigheden ( A1.6, A6) vaardigheden m.b.t. maatschappij, studie en beroep ( A1.7, A7) vaardigheden m.b.t. het leggen van relaties tussen biologische verschijnselen op verschillende organisatieniveaus ( A1.8, A8) Schooleigen onderwerpen Als het bevoegd gezag dat wil (wat vaak betekent: als de docent het wil en het bevoegd gezag ermee instemt) mogen ook vakonderdelen in het schoolexamen onderwezen en getoetst worden die buiten het officiële examenprogramma vallen. Een kwart () tot een derde () van de docenten doet dit. Een kwart () tot een vijfde () daarvan laten hun leerlingen daarin ook individuele keuzes maken. Meestal tellen de schooleigen onderwerpen voor maximaal 20 procent mee, maar er werd ook een uitschieter tot 60 procent gemeld! Schooleigen onderwerpen in het schoolexamen N nee ja leerling zelf telt 0-10% mee telt 11-20% mee telt 21-30% mee telt % mee Voor een overzicht van de genoemde schooleigen onderwerpen in de enquête, klik hier.

11 Het maken van schoolexamentoetsen Wie ze maakt ze en hoe vaak De meeste docenten maken vaak of altijd hun SE-toetsen zelf. En dat gebeurt meestal in overleg met collega s uit de jaarlaag of de gehele bovenbouw. Vraag N nooit soms vaak altijd Ontwikkelt u zelf SE-toetsen voor de eigen klassen? Werkt u binnen een jaarlaag samen aan het ontwikkelen van SE-toetsen? Werkt u in de bovenbouw samen aan het ontwikkelen van toetsen? Ongeveer de helft van de docenten maakt elk jaar nieuwe toetsen en/of ververst toetsopgaven. Hoe de toetsen worden gemaakt, waar de vragen vandaan komen Docenten gebruiken soms een toetsmatrijs (zie pagina toetsmatrijzen) voor het samenstellen van een SE-toets, maar bijna de helft van de docenten gebruikt die nooit. Meestal gaat het in overleg en ongeveer 40 procent laat het door de methode bepalen. Hoe bepaalt u de inhoud van de toetsen (wat wordt wel gevraagd, wat niet)? met een toetsmatrijs in overleg op gevoel wordt door de methode bepaald N nooit soms altijd Als bron voor toetsopgaven worden oude examens het vaakst genoemd. De NVON-vragenbank wordt nog niet veel gebruikt. Verder worden er een aantal andere bronnen genoemd, o.a. de biologieolympiades. Hoe worden de schriftelijke toetsen samengesteld? door zelf of samen met de vaksectie toetsopgaven te maken 16 23

12 door gebruik te maken van het aanbod van toetsopgaven die bij de methode geleverd worden door gebruik te maken van toetsopgaven uit de NVON-vragenbank door gebruik te maken van toetsopgaven uit oude centrale examens door gebruik te maken van eerdere opgaven die zijn afgenomen op school anders, nl centrale commissie, olympiades, bioactueel centrale commissie, olympiades, Campbell, Scientific American, Bionieuws, Belgische sites Practicumtoetsen en/of praktische opdrachten worden vaak zelf gemaakt of uit diverse bronnen gehaald. Ook worden vaker dan bij schriftelijke toetsen gebruik gemaakt van eerder gemaakte opdrachten. Hoe worden de practicumtoetsen en/of praktische opdrachten samengesteld? door zelf of samen met de vaksectie toetsen/ opdrachten te maken door gebruik te maken van het aanbod van toetsen/ opdrachten die bij de methode geleverd worden door gebruik te maken van toetsen/ opdrachten uit andere bronnen door gebruik te maken toetsen/ opdrachten die eerder zijn afgenomen op school anders, nl i.s.m. toa i.s.m. toa, van reizend DNA-lab, vrije keuze leerling Revisie Bijna alle docenten maken bij de revisie van vragen in meer of mindere mate gebruik van de ervaringen van hun leerlingen. Gebruikt u de ervaring van de leerlingen bij de revisie van de schoolexamens? N nooit soms vaak altijd

13 Correctievoorschriften De meeste schoolexamens worden nagekeken met een vast correctievoorschrift, dat meestal (: 78-98%, : 88-98%) van te voren wordt gemaakt en regelmatig (soms: 73-74%, vaak: 17-20%) worden bijgesteld. De helft van de docenten maakt correctievoorschriften vaak of altijd in overleg met collega s ( 52%, 54%). Worden de schoolexamens met een vast ja ja correctievoorschrift beoordeeld? N N schriftelijke toetsen onderdelen oude examens mondelinge toetsen / presentaties door leerlingen practicumtoetsen praktische opdrachten posters Samenwerking met collega s In de paragraaf over het maken van de schoolexamens is al gemeld dat op dat terrein veel samenwerking tussen collega s plaatsvindt. Dat is binnen de school. Vraag N nooit soms vaak altijd Werkt u binnen een jaarlaag samen aan het ontwikkelen van SE-toetsen? Werkt u in de bovenbouw samen aan het ontwikkelen van toetsen? Contacten met collega s van andere scholen op het gebied van schoolexamens komen veel minder vaak voor. Vergelijkt u wel eens schoolexamens van u met die van collega's van andere scholen? N nooit soms altijd Knelpunten en ondersteuning Als docenten gevraagd wordt wat knelpunten zijn bij de schoolexamens, wordt het vinden van geschikte vragen voor de schriftelijke toetsen het vaakst genoemd. Daarbij wordt dan, met name door -docenten opgemerkt dat alle oude examenvragen op internet te vinden zijn, ook door leerlingen. Dit noopt docenten ertoe om vragen uit hun eerdere SE-toetsen te verwijderen en op

14 zoek te gaan naar nieuwe. De vragen van de methoden worden door sommige docenten expliciet als te simpel of te saai ter zijde geschoven, maar het zelf bedenken is moeilijk en tijdrovend. Ook wordt gesignaleerd dat de nieuwe examens, door de meer samenhangende manier van toetsen bij de concept-contextbenadering, minder geschikte vragen voor SE-toetsen bevatten. Ze vragen naar combinatie van delen van de stof die niet in één SE bevraagd worden. Overigens wordt dit door een docent ook over bestaande examenvragen opgemerkt. Dat er over sommige CE-vragen soms stevige discussies gevoerd zijn, staat helaas niet bij de vragen op internet vermeld en wordt daardoor vaak over het hoofd gezien, signaleert een docent. Het maken van praktische opdrachten wordt door veel minder docenten als knelpunt genoemd. Als tweede en derde in de lijst van knelpunten staan het gebrek aan tijd en de grote hoeveelheid leerstof, die uiteraard erg aan elkaar gekoppeld zijn. Tijd om alle stof te behandelen en te toetsen, ook omdat de CE-stof meegenomen wordt. Maar ook tijdgebrek voor het maken, corrigeren en organiseren van de schoolexamens, wat weer samenhangt met bovenstaand punt. 20 () tot 30 () procent antwoord geen als hun wordt gevraagd of zij knelpunten bij schoolexamens ervaren. Deze docenten ervaren hun praktijk blijkbaar als adequaat en goed te doen. Genoemde knelpunten bij het opstellen en afnemen van schoolexamens voor biologie het maken of vinden van vragen voor schriftelijke schoolexamens 5 19 tijdgebrek 4 7 de grote hoeveelheid leerstof 5 3 niveaubewaking 2 3 het maken van praktische opdrachten 2 2 de materialen en de beschikbare ruimte bij praktische toetsen verdeling praktisch werk en theorie voor rapport/overgang en weging schoolexamen onbekendheid van leerlingen met de manier van toetsen de uiteenlopende herkansingsregelingen en inhaalregelingen op de verschillende scholen, dus ongelijkheid. examenbundel mag niet meer (te duur) 1 leerlingen hebben niet allemaal een N-profiel 1 er staat teveel in BINAS 1

15 geen knelpunten en/of beperkingen 9 11 Gewenste ondersteuning Als de docenten gevraagd wordt welke ondersteuning ze bij het maken of afnemen van toetsen voor het SE zouden wensen, staat een toetsen- of opgavenbank met stip bovenaan. Daar wordt dan nog vaak bij vermeld dat er ook veel aanvullende informatie bij zou moeten, zoals antwoordmodellen, gemiddeld behaalde score en andere toelichting. Ook zouden de CE-opgaven er in bewerkbare vorm in moeten zitten. Sommigen zouden ook mogelijkheden voor digitale toetsing op prijs stellen. De opgavenbank van de NVON wordt enkele malen genoemd; daar zou men efficiënt mee willen leren omgaan. Voorbeelden van praktische toetsen of opdrachten worden veel minder vaak genoemd. Wel wordt er ook expliciet om scholing gevraagd voor het maken van toetopgaven, het werken met een toetsmatrijs en het opstellen van een PTA. Het gebrek aan tijd, zoals gesignaleerd in de tabel hierboven, zou een respondent graag opgelost zien door een eigen secretaris/secretaresse. Het aantal keren dat er geen ondersteuning gewenst wordt, komt vrijwel overeen met het aantal keren dat er geen knelpunt wordt genoemd. Gewenste ondersteuning bij het samenstellen van toetsen voor het SE verzameling (toetsenbank) met geschikte opgaven voor schriftelijke toetsen (leren omgaan met) de NVON-opgavenbank voorbeelden van practicumtoetsen en PO s 2 3 scholing / instructie met betrekking tot het maken van toetsvragen, toetssamenstelling (toetsmatrijzen), andere toetsvormen en/of PTA s tijd om mondeling examen af te nemen met tweede examinator erbij voorbeelden bij nieuwe programma, wat gaat er veranderen uitwisseling van toetsen een fulltime secretaris/secretaresse geen