1 Introductieles. De zon geeft ons licht en warmte. kringgesprek - thematafel. Doelen. Begrippen. Materialen. Duur. Inleiding (10 minuten)

Transcriptie

1 Zon, licht, warmte 1 en 2 1 Introductieles De zon geeft ons licht en warmte kringgesprek - thematafel Doelen Begrippen Materialen Duur De leerlingen worden enthousiast voor het thema en hun voorkennis wordt geactiveerd. de zonnebrandcrème, de zonnebrand, de verwarming, het licht, de warmte. Themaplaat Pop Texelse Tim met opgerolde broekspijpen, zonneklepje, zonnebrandcrème Materialen om een thematafel of themahoek mee in te richten, zoals: doek of tafelkleed boeken over het thema eventueel alvast spullen die met het thema te maken hebben. Gedurende het thema wordt de thematafel verder gevuld met voorwerpen, boeken en werkstukken van de leerlingen. 35 minuten Inleiding (10 minuten) Kringgesprekje met de Texelse-Tim-pop met opgerolde broekspijpen. Zomerversie. Hé hallo! Sommige kinderen kennen me nog van Droppie Water vorig jaar. Toen ging het over water en had ik mijn muts op. Nu heb ik mijn zonneklepje op en mijn korte broek aan. En ik heb een flesje zonnecrème bij me. Waar zal het nu over gaan denken jullie? Kijk ook maar eens op de plaat! Nu weet je waar we het over gaan hebben. Kern (15 minuten) Winterversie. Hé hallo! Sommige kinderen kennen me nog wel van Droppie Water vorig jaar. Toen ging het over water en had ik mijn muts op. Nu vond ik mijn zonneklepje weer terug en toen moest ik aan de zomer denken toen ik lekker in mijn zwembroek op het strand kon spelen. Waarom hoefde ik toen mijn winterjas niet aan? Waarom is het in de zomer warmer? Kijk ook maar eens op de plaat. Dan weet je waar het nu over gaat! Introduceer de themaplaat. Bespreek met de leerlingen wat erop te zien is. Maak duidelijk dat dit is waar jullie het de komende tijd over gaan hebben. Licht, zon en warmte. Laat de leerlingen vertellen over hun eigen ervaringen met de zon. Wanneer is de zon er? De zon schijnt overdag en zorgt voor licht en warmte. De zon geeft zoveel licht dat je er nooit recht in moet kijken. Dat is slecht 1. Introductieles: De zon geeft ons licht en warmte 1

2 voor je ogen. Als de zon achter de wolken is, zorgt hij nog steeds voor licht, maar het is dan niet meer zo warm. In de zomer is de zon dichtbij en is het lekker warm. Dan moet je jezelf tegen de zon beschermen met zonnebrandcrème. In de winter is de zon ver weg en moet je zelf in huis zorgen voor verwarming. Afronding (10 minuten) De leerlingen mogen de boeken van de thematafel bekijken. Misschien hebben ze zelf nog boeken thuis die er bij passen. 1. Introductieles: De zon geeft ons licht en warmte 2

3 Zon, licht, warmte 1 en 2 2 Zon en schaduw Klassengesprek - onderzoek - spel - voorlezen Doelen Begrippen Materialen Duur De leerlingen: doen al spelend en onderzoekend ervaringen op met de zon. herkennen de zon als een bron die zorgt voor licht en warmte. ervaren dat schaduw zich verplaatst en verandert als een lichtbron verplaatst. de schaduw, de paraplu, de parasol, warm, koud, koel, groeien, nat, droog, licht, donker, de dag, de nacht. Verhaal: Koning Lollie in de zon Opdracht schaduwen: stoepkrijt Opdracht nat en droog: papier, handdoek, plastic tas, waslijn met wasknijpers 55 minuten Inleiding (5 minuten) Met Texelse Tim terugblikken op de introductieles. Texelse Tim kent een liedje: Parapluutje, parasolletje Eentje voor de regen, Eentje voor de zon Pardon. Tim vraagt: Wat is een parasol? Hebben jullie er thuis ook één? Als de zon schijnt, zijn er toch plekjes waar het donkerder is. Weet je hoe we dit noemen? Ja, schaduw. Waarom gaan mensen in de schaduw zitten? De zon geeft warmte, maar soms is het te heet. En je kunt verbranden. Ik ken een hele grappige koning. Hij heet koning Lollie. Koning Lollie weet leuke spelletjes met schaduw. Juf wil het vast wel voorlezen. Voorlezen (10 minuten) Koning Lollie in de zon. Voor de tekst: zie onder de les, illustratie is los bijgeleverd of te vinden op Kern (15 minuten) Zoek in de klas naar schaduw. Verander de zonnewering van stand. Wat gebeurt er? Ga met de leerlingen naar buiten. Waar is het donkerder? Waar is schaduw? Is het daar koeler? Waar is je eigen schaduw? Probeer elkaars schaduw te tikken. Laat de leerlingen met stoepkrijt elkaars schaduw overtrekken en inkleuren op het schoolplein. Doe het een paar uur later nog eens. Terwijl ze op dezelfde plek staan zien ze wat er nu anders is? Hoe komt dat? 2. Zon en schaduw 3

4 Tip Als het licht uit kan of de verwarming lager omdat de zon schijnt, bespreek dat dan met de kinderen. Onderzoek Nat en droog (kleine groep met enige begeleiding) Laat kinderen een aantal dingen nat maken: papier, handdoek, plastic tasje. Of laat ze de poppenkleertjes wassen. Laat ze dit ophangen in de zon aan een waslijntje. Wat droogt het snelst? Maak ook een waslijntje in de schaduw. Maakt het uit? Afronding (10 minuten) De les kan kort nabesproken worden maar eigenlijk staat ook alles in het volgende versje: De zon geeft je licht maakt je warm maakt je droog het water verdampt en kringelt omhoog Geef de kinderen die dat willen een likje crème op de neus. Laat ze met de lege fles en wat oude zonnebrillen en zonnehoeden in de poppenhoek spelen. Of met de poppenwagen naar buiten. Met parasol! Extra Tip Laat in de zandbak een zonnebadstrand maken. Met poppetjes en handdoekjes en ijsparasolletjes. Creatief Tekenen of schilderen op een langwerpig stuk papier. Onderaan het papier tekenen de kinderen koning Lollie in zijn zwembroek. Hij ligt op het strand. De rest van het papier gebruiken ze voor het maken van een mooie grote zon. Met al zijn stralen en warmte. Dit gaat heel goed met zacht vetkrijt in verschillende warme tinten of met nat-op-nat techniek. Laat ze een mooie parasol tekenen tussen de koning en de zon. Laat ze de koning insmeren tegen de zon met een beetje plaksel of met een wit kleurtje. Of gebruik een lege zonnebrandfles en laat er zogenaamd iets van op de koning smeren. Maak een zonneklep/pet of zonnehoed Spelletje Maak handschaduwen op de muur met behulp van een oude diaprojector. Doe een schaduwspel achter een laken met een lichtbron. Raad wat het voorwerp achter het laken is. Raad wie er achter het laken staat. Liedje / versje Zon, zon, zon ik wou dat ik je pakken kon. Want je buikje geel en rond, maakt de mensen zo gezond. Zon, zon, ik wou dat ik je pakken kon. De liedjes van Koning Lollie zijn te vinden op 2. Zon en schaduw 4

5 Verhaal Koning Lollie in de zon Het is prachtig weer. We gaan naar het strand, zegt de koning. En daar is de lakei met een mand vol lekkers, een schep, een bal, een handdoek, een zwembroek voor de koning en een bikini voor de koningin. In de koets zonder dak rijden ze naar het strand. De koningin doet snel haar bikini aan en springt in de zee. Brrrr, wat koud, gilt ze hard. Ze rent er tien keer in en uit. En dan is het lekker. Ze golft op en neer. De koning zit in het zand met zijn schep. Hij maakt een groot zandkasteel. De koning houdt veel van kastelen. Deze krijgt vijf torens en water eromheen. In zijn mond heeft de koning een lolly. Door het harde graven, valt de lolly uit zijn mond. Zomaar in het zand. Die stopt hij niet meer in zijn mond. Dat smaakt eng. Vlug pakt hij een nieuwe. De koningin komt weer uit het water. Ze ziet een kasteel met vijf torens. Maar ook ziet ze vijf lollies met zand eraan. Spoel ze maar af, zegt de koningin. Daar is het water. De koning loopt naar de zee en doet de lollies in het water, Dan steekt hij ze alle vijf in zijn mond. Bah, dat smaakt vies! Heel zout. De koning zit naast zijn kasteel. Hij is moe van het graven. De zon schijnt op zijn hoofd. De koning verveelt zich en hij heeft het warm. Hij weet niet wat hij moet doen. Stop hier! Laat (eventueel) de prent aan de leerlingen zien. Wat moet de koning doen? spelletjes met de zon spelen? kleren uit en zwemmen? spelen met de golven? 2. Zon en schaduw 5

6 Wat kiezen de leerlingen? Praat hierover in de klas en lees één of meer opties voor: 1. Ik verveel me zo, zegt de koning. Ik wil een spelletje doen. We kunnen een spelletje met de zon doen, zegt de koningin. We doen wie de langste schaduw kan maken. De koningin gaat op haar tenen staan. De koning doet zijn armen in de lucht. Dan is hij langer. De koningin pakt de schep. Zij wint. Maar dan springt de koning op zijn kasteel. Zomaar op de vijfde toren. Nu is hij nog groter dan de koningin. En ook de schaduw is lang en dun. Allebei moeten ze lachen om de dunne schaduw. De koning valt om van het lachen. Bovenop de koningin. Nu moeten ze nog harder lachen. De schaduw is nu heel erg dik. Ze spelen tot de zon gaat slapen. Dan rijden ze in de koets zonder dak naar huis. Niemand wil er nog koken. Bij een leuke dag hoort patat, zegt de koning. En dus eten ze heel veel patat. Lange en korte, dikke en dunne. 2. Je moet gaan zwemmen, zegt de koningin. De koning doet zijn zwembroek aan. Zijn kroon houdt hij op. Anders zie je niet dat hij een koning is. Hij stopt zijn teen in het water. Brrrr, veel te koud, roept hij. Je moet erin rennen, roept de koningin. En daar komt ze al aan. Ze rent de koning zomaar voorbij het water in. Dan gaat de koning ook. Hij neemt een lange aanloop. Plons. Koning Lollie ligt in de zee. De koningin spettert de koning nat. En ze spelen met de bal. Na het zwemmen liggen ze op het zand. Het zand is warm. Maar de koning heeft het koud. Dat komt van zijn natte buik. 2. Zon en schadsuw 6

7 Even blijven liggen, zegt de koningin. De zon maakt ons lekker warm. De zon schijnt heel hard. De koning wordt droog. En dan lekker warm. Steeds warmer. Ik heb het zo heet, zucht de koning. Dan moet je gaan zwemmen, zegt de koningin. Wie het eerst in het water is, roept de koning. 3. De koning staat op en loopt naar de rand van de zee. Met zijn voeten maakt hij kuiltjes in het zand. Steeds als er een golf komt, rent hij snel terug. Dat is een leuk spel. Dan komt er opeens een hele grote golf. De broek en de mantel van de koning worden helemaal nat. Vlug gaat hij terug naar de koningin. Daar doet de koning zijn broek en mantel uit. En zijn zwembroek aan. De koning stopt drie lollies in zijn mond. Dat is om bij te komen van de schrik. Als de lollies op zijn, voelt de koning aan zijn broek. Die is al helemaal droog. Dat komt van de zon. Maar de koning heeft geen zin meer om zijn broek en mantel aan te doen. De hele dag blijft hij in zijn zwembroek op het strand. 2. Zon en schaduw 7

8 Zon, licht, warmte 1 en 2 3 Planten willen ook graag licht Experiment met planten, licht en warmte Doelen De leerlingen worden zich bewust hoe sterk de behoefte aan licht is bij een plant en hoe een plant zich een weg kan banen naar dat licht toe. weten dat de zon voor licht en warmte en groei zorgt. weten dat planten licht en warmte nodig hebben om te groeien. ervaren hoe een plant zich ontwikkelt uit zaad. Begrippen het zonlicht, nodig hebben, de gezondheid, de nachtdieren. Materialen Droge bruine bonen (of ander bonen die kunnen kiemen) Kartonnen dozen met deksel en karton of stevig papier om er vakken in te maken Plakband en schaar Potjes met vochtige watten Duur 45 minuten (exclusief groeitijd) Inleiding (10 minuten) Terugblik met de Texelse-Tim-pop. De vorige keer ging het over de zon, die licht en warmte geeft. Wij hebben de zon nodig om te leven. Waarom moeten we vaak buiten spelen? Planten hebben de zon ook nodig om te kunnen leven. Voor het licht en ook voor de warmte. Weten de leerlingen waarom er planten op de vensterbank staan? En niet op de wc. Of in de kast. Waarom hebben we eigenlijk ramen? En onder de grond? Kern (30 minuten) Laat de leerlingen per groepje een bonendoolhof maken van een doos met verschillende vakken. Bespreek waar gaten in de tussenschotten moeten komen, en waar één of twee gaten naar buiten. Knutsel alles stevig in elkaar. Je hoeft niet alle dozen op dezelfde manier te maken. Experimenteer. Maak zelf één doos zonder gaten naar buiten waar dus geen licht in komt. Doe drie bonen in de potjes met vochtige watten. Zet het potje in een hoekje onderin de doos. Sluit de doos goed af met de deksel. Er mag alleen licht komen door het gat dat gemaakt is. Als de dozen klaar zijn, moeten ze op verschillende plekken in de klas neergezet worden. Op koude en warme plekken. En op lichte en donkere plekken. Laat de leerlingen schatten uit welke doos het eerst een bonenplant komt. En waar zou het wel eens mis kunnen gaan. Schrijf dit op. 3. Planten willen ook graag licht 8

9 Zorg dat de watten steeds vochtig blijven en kijk met de leerlingen elke dag wat er gebeurt. Dat kan zowel in de doos zijn om het groeiproces te volgen, als alleen van de buitenkant. Klopt de voorspelling? Afronding (5 minuten) Volg de groei van de bonen net zo lang tot de bonenplanten de weg hebben gevonden naar de uitgang van het bonendoolhof. Wat hebben ze ontdekt? Nabespreken met Texelse Tim. De conclusie is dat planten licht en warmte nodig hebben om te groeien. Hoe zit dat met dieren? Kennen de leerlingen dieren die ook zon nodig hebben (zeehonden blijven ook niet steeds onder water. Zonlicht houdt ze gezond). Kennen de leerlingen dieren die juist geen zon nodig hebben en in het donker leven? In de nacht of onder de grond? Gooi de plantjes niet weg, maar pot ze op. Laat de leerlingen de plantjes verzorgen. Hoeveel blaadjes komen eraan? Extra Excursie Maak een lentewandeling. Natuur Verzamel verschillende soorten pitten en zaden of laat de leerlingen dat doen. En doe er een sorteerspel mee of kijk welke pitten bij welke plant of vrucht horen. Bijvoorbeeld appelpitten, sinaasappel/mandarijnenpitten, pompoenpitten, zonnebloempitten, eikels, kastanjes. Leg de pitjes op natte watten om te ontkiemen. 3. Planten willen ook graag licht 9

10 Zon, licht, warmte 1 en 2 4 Hoe maken wij licht? Voorlezen - klassengesprek - creatief - thematafel Doelen Begrippen Materialen Duur De leerlingen: beseffen dat licht van de zon kan komen, maar ook van een lamp. leren op een speelse manier dat als de stroom aan staat er iets kan bewegen of dat er licht is. weten dat je iets moet doen om stroom te maken de spaarlamp, de batterij, de tl-buis, het stopcontact, stroom, licht, de lamp, de ledlamp, de lichtknop, aan en uit, veilig en gevaarlijk, het apparaat. Verhaal: Koning Lollie is bang Zaklamp Verschillende elektrische lampen: bijv. een schemerlamp met een gloeilamp erin, een spaarlamp, een lampje op batterijen, een ledlamp etc. Materialen voor op de ontdektafel/thematafel, bijvoorbeeld: zaklamp met batterijen, batterij, draadjes met krokodillenbekjes, lampje, stukje pvc-buis om de draadjes doorheen te laten lopen, fiets met fietslamp (?), eventueel doorzichtig gekleurd papier Knijpkat (om op een eenvoudige manier te laten zien dat ze zelf stroom op kunnen wekken en als alternatief voor batterijen) Een stroomkring: een batterij, twee draadjes met krokodillenbek, een fietslampje. Een aantal elektrische apparaten met hun niet elektrische variant: garde - elektrische mixer; schroevendraaier - boorschroefmachine; tandeborstel - elektrische tandenborstel etc. 70 minuten Inleiding (25 minuten) Inleiding met Texelse Tim. (TT heeft een klein zaklampje om zijn nek hangen.) Ik lijk wel op een bruine boon! Ik hou ook van het licht. Ik ben soms zelfs een beetje bang in het donker. Als de zon er niet is en ook geen lamp, heb ik een zaklamp. Zeg juf, lees het verhaal van Koning Lollie is bang eens voor. Die wil mijn zaklamp vast wel lenen. Hahaha! Verhaal Koning Lollie is bang De tekst van het verhaal staat onder deze les. De illustratie is los bijgeleverd of te vinden op Maak dan een koppeling met het verhaal. Hoe maak je licht als er niet voldoende zonlicht is? Vroeger met vuur, hoe gaat dat nu? Praat met de leerlingen over stroom. Wat is stroom en waar komt het 4. Hoe maken wij licht? 10

11 Tip Let er samen met de leerlingen goed op dat de lampen en apparaten uit gaan als iedereen het lokaal verlaat. Het is zonde van de stroom. Als we er niet zijn, hebben we er niets aan. vandaan? Kan één van de leerlingen uitleggen wat stroom is? Soms hebben leerlingen hiervoor heel eigen en voor hen logische omschrijvingen. Het is niet nodig dat iedereen dit precies begrijpt. Bekijk samen de stopcontacten, lichtknoppen en soorten lampen in de klas. De lampen werken op stroom. Als de lamp aan is, geeft hij licht. Kijk met de leerlingen hoe de lampen aan en uit gaan. Waar zitten de lichtknoppen? Welke knop is voor welke lamp? Bekijk de verschillen tussen lampen: gloeilampen, tl-lampen, ledlampen, spaarlampen en fietslampjes (met een batterij). Iedere lamp gaat op een andere manier aan en geeft zijn eigen licht. Stroom is iets dat beweegt. Uit stopcontacten komt veel stroom. Dat stroomt door de stekker en het snoer naar de lamp. Voor stroom moet je ook betalen net als voor het gas waar het vuur voor de verwarming op brandt. Nooit zelf voor stekker spelen. Leg het gevaar uit. Kern (30 minuten) Tekenen en plakken Laat de leerlingen tekeningen maken van apparaten en/of fantasie apparaten die op stroom werken. Broodsmeer machine. Sokken-aantrekmachine, een haarwasmachine of.. Er moet een snoertje aan zitten met een stekker en een stopcontact in de muur. De snoertjes spreken nog meer tot de verbeelding als het katoenen draadjes zijn die ze vast mogen lijmen tussen apparaat en stopcontact. Afronding (15 minuten) Nabespreken met TT over lampen en stroom. Introductie ontdektafel. Geef de leerlingen een opdracht bij de ontdektafel. Bijvoorbeeld: Hoe krijg je de lamp aan het branden? (knijpkat - knijpen, zaklamp - batterijen erin doen, stroomkring - aansluiten van het laatste draadje). Vertel de leerlingen bij deze activiteit nogmaals dat we hier alleen batterijen gebruiken, omdat het stopcontact te gevaarlijk is. Laat de leerlingen voorwerpen met dezelfde functie bij elkaar leggen, bijv. garde - elektrische mixer, etc. Als de stroom op is, welke spullen blijven het dan gewoon doen? Extra Fietsverlichting bekijken Veel kinderen weten niet dat zij zelf stroom kunnen maken. Bijvoorbeeld op een fiets. Bekijk samen met de kinderen een fiets met dynamo en lamp. Hoe werkt de verlichting? Neem een kinderfiets of kies één van de fietsen uit het speelhok op school en monteer een dynamo hierop. Plaats de lamp niet met het licht naar voren, maar zó dat het licht in de richting van het kind schijnt. Zo zien kinderen dat de lamp gaat branden, als zij beginnen te fietsen. 4. Hoe maken wij licht? 11

12 Verhaal Koning Lollie is bang Koning Lollie woont in een groot paleis. Het heeft wel honderd ramen. Voor ieder raam zit een luik en een gordijn. Dat is lekker warm in de winter. Vandaag heeft de koning geen zin om op te staan. Ik blijf de hele dag in mijn bed, zegt hij tegen de koningin. Moet je dan niet regeren?, vraagt de koningin. Nee, vandaag wil ik lekker spelen met mijn LEGO en plaatjes kijken in het boek. En dat mag, want hij is de koning. De koning laat de luiken en de gordijnen lekker dicht en doet de lamp aan. Het is een mooie lamp met gouden hangers eraan. Maar dan opeens gaat de lamp uit. Net als de koning bij zijn speelgoedkast staat. Het is hartstikke donker. De koning is alleen op zijn kamer. Zijn mond gaat open van de schrik. Zijn hart gaat van rikketikketik. En dan worden zijn benen slap. De koning wil wel roepen, maar het lukt niet goed. Er komt maar een beetje geluid uit zijn mond. Dan voelt hij zijn knuffel op de kast. Hij duwt de beer tegen zijn buik en begint heel hard te roepen. HEEEEEEEEEEELP! Daar gaat de deur open en komt er iemand binnen. Wat is er aan de hand?, vraagt de koningin. Het is donker in de kamer, zegt de koning. De koningin drukt op het knopje van het licht. Maar er gebeurt niets. De lamp is stuk, op en kapot, zegt de koningin. Er moet snel iets gebeuren, zegt de koning, anders plas ik in mijn broek. Stop hier! Laat (eventueel) de prent aan de leerlingen zien. Wat moet de koning doen? - Een nieuwe lamp indraaien? - In het donker spelen? - Het gordijn open doen? Wat kiezen de leerlingen? Praat hierover in de klas en lees één of meer opties voor. 4. Hoe maken wij licht? 12

13 1. 2. De koningin denkt na. We moeten de lakei erbij halen. En daar is de lakei al. Is daar iemand in het donker?, roept de lakei. Ja, wij zijn het, zegt de koning, kun je snel een nieuwe lamp halen? Daar is de lakei al met een nieuwe lamp. Piep, draai, piep, draai. En dan is er weer licht. De koning en de koningin moeten lachen. Dat was schrikken. Zullen we elkaar een verhaaltje voorlezen?, zegt de koning. En dat doen ze. De koningin denkt na. Spelen in het donker is eigenlijk best leuk. Zullen we pakkertje in het donker doen? Jij moet proberen om mij in mijn neus te knijpen, zegt de koningin. Dat vindt de koning wel leuk. Hij begint meteen te rennen. Eerst botst hij tegen de speelgoedkast. Dan valt hij op bed. Plof! Maar wat hoort hij daar? Mmmfffpff. Het komt onder zijn dekens vandaan. Als hij de dekens optilt, ziet hij het gezicht van de koningin. Snel knijpt hij in haar neus. Nu ben jij! roept de koning. 3. De koningin denkt na. Alleen hier is het donker. zegt ze. Buiten schijnt de zon. De koningin loopt naar het raam. Au! Ze stoot met haar teen tegen het bed. De koningin doet het gordijn opzij. Ze maakt het raam open. En als ze de luiken opzij duwt, wordt het weer licht in de kamer. De zon schijnt de hele dag, zegt de koningin. Dan hoef je helemaal geen lamp aan. En het is nog lekker warm ook. Opeens heeft de koning geen zin meer om binnen te spelen. Ik wil buiten tikkertje spelen met de minister en de lakeien, zegt hij. En dat mag, want hij is de koning. 4. Hoe maken wij licht? 13

14 Zon, licht, warmte 1 en 2 5 Lekker warm hier! Speurtocht - verhaal - creatief: tekenen en plakken Doelen De leerlingen: ervaren dat voorwerpen opgewarmd kunnen worden doordat er warm water doorheen stroomt. zien en voelen dat er van de verwarming buizen lopen naar de verwarmingsketel. Daar wordt met vuur het water opgewarmd dat door de buizen stroomt. weten dat de verwarming te regelen is met een aan-en-uit knop en met een thermostaat. Begrippen warm en koud, de verwarming, bewegen, afkoelen. Zon, licht, warmte 1 en 2 5 Kopieerblad Materialen Verhaal: Koning Lollie heeft het warm Teken en plakspullen, splitpennen Kopieerblad radiatoren en thermostaat Duur 70 minuten 5. Lekker warm hier! 16 Inleiding (20 minuten) Terugblik op vorige lessen/voorkennis: de zon geeft licht, maar ook warmte. Intro op warmte en verhaal koning Lollie. Hallo, weten jullie mijn naam nog? Ja! Tim, Texelse Tim. Ik speel graag buiten. Maar vandaag niet. Nu blijf ik binnen want ik ben een beetje ziek. Ik heb het ook heel warm. Voel mijn voorhoofd eens? Heb ik koorts? Oh, nu krijg ik het weer koud. Ik zet nu mijn warme muts op en kruip in bed. Luister maar naar de verhalen van koning Lollie! Ik geloof dat de koning ook een beetje ziek is. Verhaal Koning Lollie heeft het warm. De tekst van het verhaal staat onder deze les. De illustratie is los bijgeleverd of te vinden op Kern (20 minuten) Maak met de klas een speurtocht naar warmte in het schoolgebouw. Waar komt de warmte van de verwarming toch vandaan? Begin bij de radiator. Hoeveel radiatoren hebben jullie in de klas? Is hij aan of uit? Kan hij op verschillende standen? Wat voel je en wat hoor je als je de knop omdraait (radiator wordt warm, je hoort misschien water stromen?). Is er een thermostaat? Wat is dat? En dan op pad om de buizen te volgen. Het liefst door de hele school (voor zover zichtbaar). De speurtocht eindigt in het verwarmingshok/stookhok met de ketel. Voor één keer mogen de 5. Lekker warm hier! 14

15 Tip Voor de meerkunners is het misschien leuk om zelfs de gasmeter te bekijken die telt hoeveel gas er voor de verwarming gebruikt wordt. Als de verwarming uit is, stopt dan de meter? leerlingen een kijkje nemen en zien hoe hier het water wordt opgewarmd. Waar is het vlammetje? Wat gebeurt er als de verwarming aangezet wordt? Hoe zorg je dat de verwarming niet te heet wordt? Dus dat de verwarmingsketel aan en uit gaat? Er is een klein apparaatje dat het regelt. Dat apparaat noem je een thermostaat. De thermostaat meet steeds hoe warm het in de klas is. Als het te koud is dan zorgt de thermostaat dat de verwarmingsketel aanslaat en het water opgewarmd wordt. En als het te warm is, dan zorgt de thermostaat dat verwarmingsketel uit gaat. Je hoeft dan niet steeds zelf op te letten. Handig, hè. Maar wie is de baas over de thermostaat? Dat zijn wij. Wij bepalen hoe warm het in de klas moet zijn. Als we er niet zijn, kunnen we de verwarming lager zetten. Want verwarmen kost geld. Afronding (30 minuten) Tip Leg de jassen, handschoenen, handdoeken of iets dergelijks eens een tijdje op de verwarming. Daarna zijn ze lekker warm. Laat de leerlingen een huis met zes kamers tekenen. Geef ze het kopieerblad radiatoren en thermostaat erbij. Laat ze de radiatoren uitknippen en in de kamers plakken. Laat ze de radiatoren en de verwarmingsketel op zolder met elkaar verbinden met getekende buizen. Laat ze de zon, de sneeuwbui en de twee rondjes van de thermostaat uitknippen. Maak de twee rondjes aan elkaar met een splitpen. Getallen onder, het rondje met een hoekje eruit erbovenop. Maak met een touwtje de thermostaat vast aan het huis. De leerlingen kunnen het bij het huis laten sneeuwen en de zon laten schijnen en dan de thermostaat draaien, warmer als het sneeuwt, kouder als de zon schijnt. Extra Liedjes De stoker en de machinist. Er was er eens een mannetje dat was niet wijs. 5. Lekker warm hier! 15

16 Zon, licht, warmte 1 en 2 5 Kopieerblad 5. Lekker warm hier! 16

17 Verhaal Koning Lollie heeft het warm Koning Lollie zit op zijn troon. In zijn mond heeft hij drie lollies. De koning zucht. En hij zucht nog eens. Zijn hoofd is rood met druppeltjes. Ben je ziek?, vraagt de koningin. Ik weet het niet, zegt de koning. Ik heb het zo heet. Dan heb je vast koorts, zegt de koningin. We moeten de dokter roepen. Daar is de dokter al. Met een grote tas vol spullen. Om zijn nek heeft hij een ketting. Doet u de trui maar eens omhoog, zegt de dokter. Dan kan ik goed luisteren. De dokter duwt de koude ketting op de blote buik van de koning. Brrrr, lekker koud, zegt de koning. Zucht u maar eens drie keer, zegt de dokter. Zucht, zucht, zucht. Nee, aan uw zuchten ligt het niet, zegt de dokter. Misschien krijgt u het warm van al die lollies eten. En de dokter trekt alle drie de lollies uit de mond van de koning. Het zijn drie stokjes. Ze waren net op, zegt de koning. Waren het rode lollies?, vraagt de dokter. Nee, twee gele en een groene, zegt de koning. Mmm, dan kan dat het niet zijn, zegt de dokter. De dokter kijkt naar de stokjes. Hij denkt rimpels in zijn hoofd. Dan heeft hij een idee. Hij zoekt in zijn grote tas en haalt dan een ander stokje tevoorschijn. Misschien heeft u wel koorts, zegt de dokter. We zullen eens kijken. Doet u de broek maar naar beneden. Maar de koning wil de koortsmeter niet in zijn billen. Dat vindt hij eng. En de koning is de baas. Dan moet de koortsmeter maar onder zijn arm. Met zoveel kleren aan, kan ik er niet bij, zegt de dokter. Dan moet de koortsmeter maar in zijn mond. Dat wil de koning wel. Net een lolly, zegt de koningin. Nee, zegt de dokter, geen koorts. Ik weet nu niets meer. Wat heeft u een rood hoofd, dokter, zegt de koningin. 5. Lekker warm hier! 17

18 Tsja, ik heb het er warm van gekregen. De dokter kijkt naar het rode hoofd van de koning. De koning kijkt naar het rode hoofd van de koningin. De koningin kijkt naar het rode hoofd van de dokter. Dan kijken ze alle drie naar de verwarming. Eerst begint de dokter te lachen. Dan de koningin. En dan de koning. Wat dom! De verwarming is heel erg heet. Daar moet iets aan gedaan worden. Echt een klusje voor de minister. Daar is de minister al. Tsja, u kunt kiezen koning. U kunt uw kleren uit doen, of u kunt het raam openzetten, of u kunt de knop van de verwarming omdraaien. Stop hier! Laat (eventueel) de prent aan de leerlingen zien. Wat moet de koning doen? - De verwarming lager? - Zijn kleren uittrekken? - Het raam open zetten? Wat kiezen de leerlingen? Praat hierover in de klas en lees één of meer opties voor. 1. De koning denkt na. Draai de knop maar om, minister. Ik kan mijzelf wel warm houden. Als de dokter weg is, heeft de koning al geen rood hoofd meer. En ook de druppeltjes zijn weg. Het lag gelukkig niet aan de lollies, zegt de koning. En hij stopt er nog twee in zijn mond. Twee rode lollies. 2. De koning denkt na. Ja, leuk, alle kleren uit, roept hij. Daar staat de koning in zijn onderbroek. Nu heb ik het niet meer heet, zegt hij. Mooi, zegt de dokter, dan ga ik maar. Niet zo mooi, zegt de minister. Hoe moet dat nu als er bezoek komt? Een koning in zijn onderbroek op de troon? Je hebt gelijk, zegt de koning. Ik zal mijn mantel aandoen en mijn kroon weer opzetten. Dan maar een beetje warm. Wel jammer, hoor. 5. Lekker warm hier! 18

19 3. De koning denkt na. Zet het raam maar open, roept hij. Ik houd wel van wat wind. De minister doet het raam open. De koning heeft het niet meer warm. Zo, nu kan ik tenminste weer regeren. Moet ik niet iets lezen, minister? De minister geeft een grote stapel papier aan de koning. Hij kan er zelf niet overheen kijken. Maar dan blaast de wind alle papieren door de kamer. Zo kan ik niet lezen, zegt de koning. Kom maar terug als de wind weg is. Als het donker is wil de koning naar bed. Daar is de minister met de hele grote stapel papier. Nu is er geen wind meer. Maar de koning heeft niet zo n zin in lezen. Als de minister weg is, vouwt hij vliegtuigjes van de papieren. Eén voor één gooit hij ze uit het raam. 5. Lekker warm hier! 19

20 Zon, licht, warmte 1 en 2 6 Warmtedraaiertjes Creatief: knippen en plakken Doelen Begrippen Materialen Duur De leerlingen: kunnen warmte zien en voelen. weten dat warmte iets kan laten bewegen. verwarmen, draaien, betalen, het waxinelichtje Waxinelichtje met een molentje erboven dat gaat draaien als het kaarsje aan is Ronde blaadjes stevig papier Scharen Touwtjes om de warmtedraaier mee op te hangen Iets om mee te versieren 45 minuten Inleiding (5 minuten) Met Texelse Tim: Ik was ziek hè? Weten jullie dat nog? Nu ben ik al weer een beetje beter. Ik ben alleen nog wat rillerig. Zal ik de verwarming hoog zetten? Maar verwarming moet je betalen. Ik kan straks beter een extra dikke trui aan doen. Een jas aan in huis hoeft niet..(pas dit aan aan het seizoen. Als het zomer is, doe ik geen wollen trui aan en ook nog de verwarming hoog, maar ga ik lekker in de zon gaan zitten). Vuur en zon kunnen iets verwarmen. Maar warmte kan een beetje toveren. Het kan iets laten bewegen. Net als de wind! Kijk maar. Steek het kaarsje onder het molentje aan, het gaat draaien. Laat leerlingen heel voorzichtig de warmte voelen boven de vlam. Bespreek hoe het komt dat het molentje gaat draaien (door de warmte van het kaarsje wordt de lucht warm en gaat de lucht bewegen. Daardoor gaat het molentje draaien). Probeer het ook met een zaklampje, dan draait het molentje niet. Het draait door de warmte en niet door het licht. Texelse Tim: Ik heb zin om te gaan knutselen. Knippen! Maar laten we het kaarsje uitdoen, want anders gaat het op zonder dat we er plezier van hebben. Kern (30 minuten) De leerlingen gaan zelf ronddraaiende figuren maken. Niet voor boven een kaarsje, maar voor boven de verwarming. Geef de leerlingen een rond blaadje stevig papier (nog mooier is goudpapier) en laat ze in een spiraal naar binnen knippen. Laat ze het versieren met mooie figuurtjes en lijnen. Of laat het ronde blaadje van te voren decoratief inkleuren. 6. Warmtedraaiertjes 20

21 Afronding (10 minuten) Tip Laat de kinderen eens hun haren drogen met een föhn. Ook stroom kan lucht warm maken. Bevestig een touwtje aan het midden en hang de slinger boven de verwarming. Hoe warmer de verwarming, hoe harder hij zal draaien door de opstijgende lucht. Benoem nog eens dat deze figuurtjes bewegen door de warme lucht. Extra Misschien is er een ouder of grootouder, die nog een stoommachinetje thuis heeft. Stook hem op en laat zien dat warmte ook via stoom beweging kan veroorzaken. Of laat een pannetje met water koken zodat de deksel kleppert. Zing het liedje: het keteltje staat op het kolenfornuis. 6. Warmtedraaiertjes 21

22 Zon, licht, warmte 1 en 2 7 Hoe blijven dieren warm? Excursie Ecomare - onderzoek Doelen Begrippen Materialen Duur De leerlingen weten dat: kleren je warm houden. dieren een speklaag en/of een vacht of veren hebben om zich warm te houden. de vacht, de speklaag, isolatie, de veren Prentenboek KNNV over zeehonden zeg kleine zeehond, wat zwem jij goed (over de vacht van een zeehond) Boek Kikker in de kou 110 minuten (incl. bezoek aan Ecomare) Inleiding (5 minuten) Met de Texelse-Tim-pop. Texelse Tim heeft geen kleren aan, heeft het koud en vraagt of de leerlingen het ook koud hebben. Gesprekje over kleren, verwarming en isolatie. Hoe doen dieren dat in de winter? Hebben ze net als de hond van de buurvrouw een jasje aan? Neem plaatjes van bekende dieren uit de omgeving van de kinderen mee en bekijk hoe die zich warm houden. Zoogdieren hebben een dikke vacht en vogels een pak veren. Weten de kinderen hoe een zeehond zich warm kan houden? En hoe hij beweegt? Als een zeehond stil ligt op het strand, heeft hij het niet koud. Ook niet in de winter. Hoe komt dat? (Vacht en speklaag). Vergelijking met een dikke trui of jas. Leerlingen moeten een jas aan om naar buiten te gaan, want ze gaan naar Ecomare. Kern (90 minuten) Texelse activiteit Bezoek (gratis) Ecomare. Laat de leerlingen o.l.v. een ouder in Ecomare rondkijken. Onderzoek met de leerlingen, bij elk dier dat er te zien is, hoe deze zich warm houdt, hoe hij geïsoleerd is. De vacht van een zeehond is zo dicht en hun speklaag zo dik dat ze het niet koud krijgen. Er ligt ook een vos die de kinderen kunnen aaien. Vogels hebben een verenpak. Vergeet de wolharige neushoorn niet, die leefde in een ijstijd. Er zijn ook dieren die geen last lijken te hebben van de kou: vissen, insecten. 7. Hoe blijven dieren warm? 22

23 Afronding (15 minuten) Weetje Hommels zijn dieren die goed tegen de kou kunnen. Met hun warme bontjas houden ze de warmte goed vast. Door hun vliegspieren te bewegen houden ze zich warm. Lees als afsluiting voor uit: Zeg kleine zeehond, wat zwem jij goed. Of Kikker in de kou. Zing met de leerlingen het liedje: schaapje, schaapje heb je witte wol. Extra Spelen met warm water. Een potje warm water blijft langer warm als je het inpakt. Gebruik bijvoorbeeld een sjaal, aluminiumfolie, stro en papier. Speel dat het potje een ei is met een kuikentje erin! 7. Hoe blijven dieren warm? 23

24 Zon, licht, warmte 1 en 2 8 Afsluitende les Spel Doelen Begrippen De leerlingen weten dat: beweging je warm maakt. warmte dingen kan laten bewegen. kleren je warm houden. zeehonden een speklaag en een vacht hebben om zich warm te houden. planten licht nodig hebben om te groeien. batterijen leeg kunnen raken. dingen door batterijen kunnen bewegen. de batterij, de thermostaatknop, de vacht, de speklaag Materialen drie grote cijfers 0, 1 en 2 papieren zon Duur 80 minuten Inleiding (5 minuten) Met de Texelse-Tim-pop. We zijn nu in onze dunne gymkleren in het speellokaal. Het is hier niet erg warm. Maar als we nu gaan bewegen dan krijgen we het lekker warm. We gaan alles waar we het de afgelopen lessen over gehad hebben nog eens naspelen. De zon die licht geeft en warmte. De verwarming, de planten die licht nodig hebben en hoe dieren zichzelf warm houden. Kern (30 minuten) 1. Vertel de kinderen dat de drie cijfers de thermostaatknop van de verwarming voorstellen. De leerlingen zijn zo n warmtedraaier. Eerst is het nog koud en liggen ze op de grond. Dan gaat de verwarming op stand 1. Steek de 1 omhoog. De kinderen dwarrelen rustig in de ruimte. Stand 2: steek de 2 omhoog. Het wordt warmer en ze wervelen heftig rond. Stand 0. Het koelt af. Langzaam vallen de papieren figuurtjes weer op de grond. Het wordt nog sprekender als er twee soorten muziekjes zijn: voor stand 0 een rustig muziekje, voor stand 1 iets sneller en voor stand 2 een heel snel muziekje. Kunnen de kinderen op den duur ook reageren op alleen maar de stand van de knop? Zeg: de verwarming staat op 0. Of de verwarming staat op 1 etc. Hebben de kinderen het al warm van al het bewegen? Dan kan de verwarming lager en kijk de zon schijnt ook nog. 2. Houd de zon omhoog. De leerlingen zijn nu bonen. Ze liggen opgekruld op de grond. Langzaam ontkiemen ze en groeien naar de zon. Als de zon draait/loopt draaien de bonenstaakjes mee, zonder van hun plaats te komen. 8. Afsluiitende les 24

25 3. Nu zijn de leerlingen speelgoedbeesten op batterijen. Die alleen bewegen als de batterij vol is. Als de batterij leeg is, staan de leerlingen stil. Speel een variatie op Annemaria Koekoek. Degene die zich omdraait zegt in plaats van Annemaria Koekoek, bijvoorbeeld De batterij is vol, de batterij is leeg en draait zich dan om. De speelgoedleerlingen die dan nog bewegen moeten terug naar het begin. Variatie: Als de (zak)lamp aan is, bewegen de leerlingen. Is de zaklamp uit, dan staan ze stil. Afronding (15 minuten) Extra De kinderen weten hoe een zeehond zich warm houdt. En hoe hij beweegt? De leerlingen gaan als een zeehond op de grond liggen. Hoe bewegen zeehonden in het water? Hoe op het droge? Leerlingen bobberen als zeehonden door het speellokaal. Nu gaan de zeehonden helemaal stil liggen. Als een zeehond stil ligt op het strand, heeft hij het niet koud. Ook niet in de winter. Hoe komt dat? (Vacht en speklaag). Om die speklaag te krijgen, moeten zeehonden veel vette vis eten. Werp de zeehonden zogenaamd visjes toe (of dropvisjes). Boetseer een zeehond, vogel of een vis met klei en teken de vacht, veren of schubben erop met een satéprikker. Laat alle leerlingen hun jas in de klas hangen en speel jassenwinkeltje. Zorg zelf voor wat variatie: zomerjassen, hele dikke jassen enzovoort. Kan ook uitgebreid worden met zonnebril, zonnehoeden, shawls, handschoenen enz. 8. Afsluiitende les 25