Soorten betekenis. Hoe verkrijgt een kunstwerk betekenis? (deel 1) 1. Hoe interpreteren? 2. Opgelegde betekenis. 3. Subjectieve en onbewuste betekenis
|
|
- Heidi Aerts
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Hoe verkrijgt een kunstwerk betekenis? (deel 1) Soorten betekenis 1. Hoe interpreteren? Pictionary Eenduidigheid 2. Opgelegde betekenis Een paar vaktermen Iconografie Allegorie Metafoor Emblematiek 3. Subjectieve en onbewuste betekenis Interpretatie van expressie Psychologische theorieën 4. Betekenislagen Dubbelzinnigheid De mening van de kunstenaar Triggers en begriploos begrijpen Eén betekenis of verschillende Semiotiek 5. Samenvatting 6. Verder lezen - 1 -
2 1. Hoe interpreteren? Kunstwerken kun je interpreteren. Dat betekent dat er een omzetting plaatsvindt: een vertaling van de ene uitdrukkingsvorm in de andere. Als we spreken van een vertaling, veronderstellen we, dat er in ieder kunstwerk iets taligs zit, iets wat zich leent om vertaald te worden. En dat veronderstelt weer, dat er zoiets moet bestaan als een taal van de kunst. Of misschien zelfs, dat er sprake is van verschillende kunst-talen. Als dat zo is, hoe zouden die kunst-talen dan in elkaar zitten? Hoe werken ze? Hoe is het mogelijk is dat een beschouwer begrijpt wat er met een kunstwerk gezegd of bedoeld is? Pictionary Als je wel eens het spelletje Pictionary hebt gespeeld, dan weet je, dat het grootste deel van het vermaak eruit bestaat, dat de ene speler een plaatje tekent dat door de andere spelers volkomen verkeerd wordt begrepen. Hoe complexer de tekening, hoe groter de verwarring. Spelers die erin slagen hun onderwerpen te reduceren tot een simpel icoontje winnen het spel in het algemeen. Hoe simpeler, des te begrijpelijker; hoe complexer, des te moeilijker. Bij Pictionary gaat het erom een woord te raden via een tekening. Dat is het spelletje, het tijdverdrijf. Maar als je geen tijd te verdrijven hebt? Dan is het natuurlijk veel simpeler om gewoon woorden te gebruiken, als je iets te zeggen hebt. Alleen: woorden kennen hetzelfde probleem: ook woorden kunnen onduidelijk zijn. Hoe moeilijk is het niet om iets duidelijk en ondubbelzinnig uit te leggen? Eenduidigheid Als je iets heel specifieks te vertellen hebt, heb je een uitdrukkingsvorm nodig die zo simpel en ondubbelzinnig mogelijk is. Denk aan het formuleren van een wet: juristen moeten een regel zo eenduidig als het maar kan formuleren, om iedere verwarring te voorkomen. Exacte wetenschappers moeten in hun wetenschappelijke verklaringen geen enkele ruimte laten voor andere theorieën, anders heb je er niets aan. Wetgevers en wetenschappers en maken daarom doorlopend gebruik van afspraken en definities om verwarring te voorkomen. Wanneer er zo n definitie voorhanden is, kan die definitie worden gereduceerd tot een simpele symbolische weergave. Het symbool is, letterlijk, een samenballing van begrip, of een complex van begrippen, waarmee simpel en eenduidig een specifieke betekenis kan worden opgeroepen. Werkt het in de kunst net als in de wetenschap? Kun je door middel van symboliek in een schilderij een betekenis weergeven? Het antwoord op die vraag is geen simpel ja of nee. In de wereld van de kunst kom je zowel vergelijkbare manieren van informatieoverdracht tegen, waarin net als in de wetenschap door middel van symbolen complexe begrippen worden aangeduid, als totaal onvergelijkbare. In dit eerste hoofdstuk over de vraag hoe kunstwerken betekenis krijgen, bekijken we eerst een aantal factoren bekijken, die het interpreteren van een kunstwerk mogelijk maken, en daarna een aantal, die het interpreteren ingewikkeld en ongewis maken
3 2. Opgelegde betekenis Sommige kunst heeft een makkelijk op te sporen, welbewust opgelegde betekenis. Dat is bijvoorbeeld het geval met Middeleeuwse schilderijen. Die kunnen wij begrijpen, omdat ze zijn opgebouwd uit eenvoudig herkenbare symbolen. Als je een vrouw met een blauwe jurk ziet, en bij haar staat een vaas met witte lelies, dan weet je: dat is Maria, de moeder Gods. En als je goed bent ingewijd, weet je dat die witte lelies weer symbool staan voor haar maagdelijkheid, en de blauwe jurk voor haar hemelsheid. Een paar vaktermen Iconografie Omdat wij op de hoogte zijn van de Middeleeuwse conventies, kunnen wij de voorstellingen op Middeleeuwse schilderijen begrijpen en interpreteren. Kunsthistorici noemen dat geheel van conventies de Middeleeuwse iconografie. Het woord iconografie betekent oorspronkelijk beeldbeschrijving, en verwijst naar de kunsthistorische discipline die zich bezighoudt met het inventariseren en onderzoeken van beeldelementen in de kunst van bepaalde periodes, stromingen of genres. Het woord is geleidelijk aan synomiem geworden met het begrip beeldtaal. Allegorie Wanneer er, zoals in de Middeleeuwen, gebruik wordt gemaakt van vaste beeldmiddelen, met een vaste betekenis, dan kan men net als in de wetenschap complexe voorstellingen creëren, waarmee evenzo complexe betekenissen worden verbeeld. Wanneer elk beeldelement symbolische betekenis heeft, spreekt men van allegorieën. en het spreekt vanzelf dat heel veel Middeleeuwse kunstwerken zo n allegorisch karakter hebben, waarvan we de betekenis heel precies kunnen ontrafelen. Metafoor Een metafoor is een gangbare manier van betekenisoverdracht, waarbij gebruik wordt gemaakt van een gelijkenis. In een metafoor wordt een begrip verhelderd met behulp van een ander begrip. Denk aan uitdrukkingen als: De kameel is het schip van de woestijn. Metaforen komen veel voor in taal, maar ook in kunstwerken. Emblematiek In de 17 e eeuw maakten de Nederlandse schilders gebruik van zogenaamde emblemata-boeken. Dat waren voorbeeldboeken, waarin precies stond beschreven hoe je een betekenisvol schilderij kon maken. In het onderstaande voorbeeld zie je links een pagina uit een emblemata-boek, waarin bij een plaatje van een roker uitgelegd wordt dat roken een nieuwigheid is (we zitten in de 17 e eeuw!), die niks goeds betekent, zoals de meeste nieuwigheden niets goeds betekenen (!). In het rechterschilderij van Jan Steen zie je dezelfde roker zitten in een van Steens spreekwoordelijke huishoudens. Het roken symboliseert verloedering - 3 -
4 3. Subjectieve en onbewuste betekenis Interpretatie van expressie Het gebruik van symbolen is een heel handige manier om betekenis over te dragen. Voorwaarde is echter wel, dat de ontvanger van de symbolische boodschap ingewijd is in de betekenis van de symbolen. Maar, zo kan je tegenwerpen, is het echt noodzakelijk om ingewijd te zijn in de betekenis van symbolen om de betekenis van een kunstwerk op te pikken? Het is toch heel gebruikelijk, om kunst op een intuïtieve of gevoelsmatige manier te interpreteren? Zijn wij niet juist gewend om kunstwerken te interpreteren aan de hand van de wijze waarop het kunstwerk spreekt tot ons gevoel? Inderdaad is het een uiterst gangbare en algemeen aanvaarde praktijk om de expressiviteit van kunstwerken op ons in te laten werken, en zo een gevoelsmatig betekenisniveau te ontsluiten. Het probleem met expressiviteit als vertaalsleutel is echter, dat gevoel een subjectieve kwestie is. Een aangezien subjectief betekent: persoonlijk, niet algemeen hoe kun je dan toch weten of die subjectieve interpretatie ook nog enige algemene geldigheid zou kunnen hebben? Of moet je concluderen dat interpretatie van kunst, zeker als er geen sprake lijkt te zijn van duidelijk opgelegde symboliek, uiteindelijk altijd een persoonlijke kwestie is, waaraan geen rechten ontleend kunnen worden? Over die vraag lopen de meningen sterk uiteen. Psychologische theorieën Sommige denkers betwisten dat een subjectieve interpretatie ook alleen maar subjectief is. Met name in de psychologische wetenschap is veel onderzoek gedaan naar en gespeculeerd over meer algemene gevoelsmatige werkingen van kunstwerken. Sigmund Freud, bijvoorbeeld, dacht dat de emotionele werkzaamheid van alle symbolen kon worden herleid tot seksuele driften. In zijn optiek kun je een Middeleeuws Mariaschilderij opvatten als een uitdrukking van de opwinding die een jong, maagdelijk meisje bij mannen opwekt, en de verering van de Maagd zou je dan kunnen opvatten als een veredelde, gesublimeerde vorm van ordinaire versierpogingen. Freuds interpretatie van kunst als een soort verknipte vorm van seksuele toespelingen heeft een hele reeks ontluisterende analyses van beroemde kunstwerken tot gevolg gehad, die even fascinerend als omstreden zijn. Het debat duurt voort tot op de dag van vandaag. Een andere welbekende theorie over onbewuste, onder de oppervlakte verborgen betekenissen in kunstwerken is ontwikkeld door Carl Jung. Die kwam op de gedachte, dat de menselijke psyche een gebied van onbewuste kennis omvat, dat ons als mensen aanstuurt en ons in staat stelt om woordloos te communiceren. In uitingen van alle culturen in alle tijden herkende Jung motieven die zich telkens herhalen. Hij interpreteerde deze als de archetypische uitingen van het collectief onbewuste. Het archetype is volgens Jung de onbewuste, diep in de mens verankerde drift die deze uitingen veroorzaakt. Zo heeft ons Middeleeuwse Maria-schilderij heeft volgens Jung geen andere betekenis dan een oud-egyptisch Isis-beeld, of een polynesisch beeld van een moedergodin. Hoewel de theorieën van Freud en Jung enorme invloed hebben uitgeoefend op de beschouwing en interpretatie van kunstwerken, zijn hun denkbeelden ook buitengewoon omstreden, vanwege het hoog speculatieve gehalte ervan. Maar, nog steeds is er een omvangrijke groep kunstexegeten, die probeert via gevoel en intuïtie vastomlijnde, onbewuste betekenissen van kunstwerken bewust te maken
5 4. Betekenislagen Dubbelzinnigheid Opgelegde symboliek werkt alleen wanneer een symbool wordt gehanteerd binnen een kader van afspraken, definities en conventies. Bovendien moet het symbool helder en eenvoudig zijn, wil het geen verwarring scheppen. In het verleden was daarom het kunstonderwijs voor een niet onaanzienlijk deel erop gericht om kunstenaars te leren hoe zij symbolen moesten gebruiken zodat een specifieke betekenis van hun werk afleesbaar werd. Dubbelzinnigheid in kunstwerken stond niet hoog in aanzien. Dat is tegenwoordig wel anders. In de hedendaagse kunstwereld is het streven naar eenduidigheid in de beeldtaal zo niet verdwenen, dan toch in elk geval veel minder duidelijk aanwezig. Veel kunstenaars maken tegenwoordig juist graag gebruik van het feit dat een kunstwerk op verschillende manieren kan worden opgevat. Neem Andy Warhols bekende serie zeefdrukken van de Elektrische Stoel. Centraal staat een foto van een executieapparaat dat bij iedereen akelige associaties oproept. Maar Warhol maakt daar een mooi, decoratief plaatje van, dat hij repeteert alsof het om een behangetje gaat. Die dubbelzinnigheid kun interpreteren. Je kunt je afvragen: wat zou daarmee bedoeld zijn? En dan kun je bijvoorbeeld bedenken, dat de elektrische stoel een soort symbool is voor Amerika, en dat Amerika vaak wordt gezien als een soort ideale staat, waar iedere burger The American Dream kan beleven. De elektrische stoel is als het ware de andere kant van de medaille van de Amerikaanse droom. En de decoratieve neutraliteit waarmee die elektrische stoel wordt afgebeeld door Andy Warhol, zou je kunnen interpreteren als een verbeelding van de onverschilligheid waarmee Amerikanen over de doodstraf nadedenken. Maar hoe kun je nou zeker weten of die interpretatie klopt? De mening van de kunstenaar Als je niet zeker bent van de betekenis van een kunstwerk, omdat de symbolen dubbelzinnig zijn of omdat het om een gevoelsmatige interpretatie gaat, kun je natuurlijk bij de maker zelf te rade gaan. En dat gebeurt dan ook veelvuldig. In interviews in kranten, op de radio en in televisieprogramma s worden kunstenaars eindeloos doorgezaagd over hun opvattingen en bedoelingen. En als de kunstenaar dood is, proberen kunsthistorici documenten te achterhalen, waarin de kunstenaar zich uitlaat over de betekenis van zijn kunstwerken. Dat eindeloze gevraag naar de bedoelingen van een kunstenaar heeft natuurlijk ook iets vreemds. Als wat de kunstenaar in een interview over zijn werk zegt doorslaggevend is voor de interpretatie, waarom zou hij dan de moeite moeten nemen om zich in kunstwerken uit te drukken? Triggers en begriploos begrijpen Sommige kunstenaars gebruiken hun kunstwerken als een trigger. Ze proberen de aandacht te trekken met iets intrigerends, en maken vervolgens van die aandacht gebruik om via een ander medium hun zegje te doen. Andere kunstenaars hebben daar juist weer een enorme hekel aan. Die drukken zich uit via een artistiek medium, omdat ze het gevoel hebben dat ze dat ook alleen maar via dat ene medium kunnen doen. Zulke kunstenaars gedragen zich in interviews nukkig en boos. Ze gaan er vanuit, dat niet ieder begrijpen verstandelijk is. Dat niet ieder begrip kan worden vertaald in woorden. Dat er ook zoiets bestaat als een begriploos verstaan. Aanhangers van het begriploze verstaan wekken op hun beurt weer vaak de ergernis van degenen die juist veel en graag over kunst praten. Die verwijten, de begriploze begrijpers dat ze veel te vrijblijvend en dweperig met kunst omgaan
6 Eén betekenis of verschillende? Nog een heel andere kwestie is, of de kunstenaar het alleenrecht heeft op de uitleg van zijn kunstwerk. Een kunstenaar kan van alles bedoelen met zijn kunstwerken, maar zijn kunstwerken hoeven niet noodzakelijk zo begrepen te worden. Neem de Zonnebloemen van Vincent van Gogh. Die werden geschilderd als een leuke versiering voor het huisje dat hij samen met Paul Gauguin in de Franse Provence had gehuurd. Een fleurig kadootje voor zijn vriend dus, en geen koopwaar. Wat zou Van Gogh er van hebben gevonden dat zijn Zonnebloemen een eeuw later voor 52 miljoen dollar werden verkocht aan een Japanse verzamelaar? Wat hij er ook van gevonden zou hebben, de Zonnebloemen hebben door die transactie tegenwoordig een heel andere betekenis gekregen dan die Van Gogh er zelf aan gaf. Ze staan nu vooral symbool voor de financiële excessen in de kunsthandel en voor de onbegrepen genialiteit van een kunstenaar. kadootje financieel exces onbegrepen genialiteit Een kunstwerk kan al naar gelang de context waarin het beschouwd wordt, van betekenis verschillen. In een kunstwerk kunnen op die manier vele, zo niet talloze betekenislagen aanwezig zijn, en het is niet uitgesloten dat die betekenissen met elkaar conflicteren. Semiotiek Samenvattend: Je kunt verschil kunt maken tussen opgelegde interpretaties en gevoelsmatige interpretaties. Daarnaast kunnen in een kunstwerk vele verschillende betekenislagen aanwezig zijn; het hangt er maar vanaf vanuit welke hoek je een kunstwerk beschouwt wat het betekent. Er valt te twisten over de vraag wie er eigenlijk het laatste woord heeft over de betekenis van een kunstwerk de maker of de interpreet? In de loop van de 20 ste eeuw heeft zich vanuit het besef, dat er zulke verschillen bestaan, een speciale tak van kunstinterpretatie ontwikkeld, die zich baseert op de half filosofische, half wetenschappelijke werkwijze van de semiotiek. De semiotiek heeft als uitgangspunt, dat alle menselijke uitingen kunnen worden opgevat als het uitwisselen van tekens, precies zoals dat gebeurt in een gesproken of geschreven taal. Semiotiek is de systematische bestudering van tekens en de wijze waarop wij tekens interpreteren. Semiotici gaan ervan uit dat een kunstwerk een teken is, of een complex van tekens. Die tekens vertonen altijd een structuur, en door middel van die - 6 -
7 structuur is het niet alleen mogelijk om betekenis over te dragen, maar ook om betekenissen te verheimelijken of mensen te indoctrineren. In het tweede deel van dit hoofdstuk over kunst en betekenis zullen we uitgebreid ingaan op de wijze waarop semiotici kunst als tekensysteem interpreteren. 5. Samenvatting Als kunst geïnterpreteerd kan worden, veronderstelt dit dat kunst iets van een taal heeft. Hoe die taal in elkaar zit, is vervolgens de vraag. Het blijkt dat er talrijke manieren bestaan om de betekenis van een kunstwerk te achterhalen. Allereerst zijn er wat je kunt noemen eenduidige symbolen : elementen waarvan de opgelegde betekenis kan worden begrepen op basis van conventies, definities en afspraken. Het is ook mogelijk om kunstwerken gevoelsmatig te interpreteren. Probleem daarbij is, dat je nooit zeker weet of jouw interpretatie juist is. Psychologen zoals Freud en Jung hebben geprobeerd de gevoelsmatige receptie van een kunstwerk te herleiden naar algemene, diep menselijke factoren, zoals seksuele driften (Freud) en het collectief onbewuste (Jung). Het kan echter ook zo zijn dat betekenissen niet zo eenduidig zijn. Sommige kunstwerken hebben juist een uitgesproken dubbelzinnig karakter. Wanneer het publiek het niet meer weet, neemt het vaak zijn toevlucht tot uitspraken van kunstenaars. Echter: heeft de kunstenaars wel het alleenrecht op de interpretatie van zijn werk? En: heeft het wel zin om kunstenaars hun eigen werk te laten uitleggen? Extra complicatie is dat betekenissen in de loop van de geschiedenis kunnen veranderen, of dat er nieuwe betekenissen kunnen worden gehecht aan een kunstwerk. Bovendien kan een kunstwerk vanuit verschillende hoeken worden belicht, en zo telkens een andere betekenis aannemen. Niet uitgesloten is dat die betekenissen elkaar tegenspreken. Semiotiek is een 20 ste eeuwse methode om te proberen opgelegde en verborgen betekenissen te ontrafelen, volgens ideeën ontwikkeld in de linguïstiek. 6. Verder lezen Over iconografie: James Hall, Hall's Iconografisch handboek; Onderwerpen, symbolen en motieven in de beeldende kunst, Leiden (Primavera Pers) 2000 Buitengewoon handig iconografisch woordenboek, waarin zeer veel motieven uit de (westerse) kunstgeschiedenis worden toegelicht. E.M. Moormann, Van Achilleus tot Zeus, Nijmegen (SUN), 200?. Overzichtelijk naslagwerk over thema s uit de klassieke mythologie in literatuur, muziek, beeldende kunst en theater. De SUN-uitgeverij publiceert een hele reeks van dit soort zeer informatieve boeken over verschillende iconografische aandachtsgebieden. A. van den Braembussche, Denken over Kunst, hfst. 10. Bruikbare links:
Authenticiteit toont zich Een filosofische benadering.
Authenticiteit toont zich Een filosofische benadering. dr. Rob van Gerwen Departement Wijsbegeerte Universiteit Utrecht Authentieke Educatie Lectoraat Kunst en cultuureducatie, Amsterdam 21 november 2011
Nadere informatieLatijn en Grieks in de 21ste eeuw
Latijn en Grieks in de 21ste eeuw Kiezen voor Latijn en/of Grieks? Als leerling in het laatste jaar van de basisschool sta jij voor een belangrijke keuze. Welke studierichting moet je gaan volgen in het
Nadere informatieJA BUKA! Trešnja Municipal Theatre (Kroatië)
lesbrief JA BUKA! Trešnja Municipal Theatre (Kroatië) bovenbouw (groep 5 t/m 8) www.stiltefestival.com E info@destilte.nl afdeling educatie Nieuwe Huizen 41 4811 TL Breda +31 (0)76-515 49 84 afdeling techniek
Nadere informatieWie ben jij? Ik ben... Introductie. HAVO/VWO bovenbouw
HAVO/VWO bovenbouw Introductie Wie jij bent is niet in één zin te beantwoorden. Of je man of vrouw bent. Uit welk land je komt. Wanneer je geboren bent. Welke dingen (muziek, kleding, sport etc.) je leuk
Nadere informatieART HISTORY DE TWINTIGSTE EEUW. H4 algemeen deel Hoofdstuk 4 Expressionisme - Kunst en gevoel.
ART HISTORY DE TWINTIGSTE EEUW H4 algemeen deel Hoofdstuk 4 Expressionisme - Kunst en gevoel. Sigmund Freud (1856-1939) De ideeën van de psychoanalyticus Sigmund Freud hadden veel invloed op de kunstenaars
Nadere informatieDoel van Bijbelstudie
Bijbelstudie Hebreeën 4:12 Want het woord Gods is levend en krachtig en scherper dan enig tweesnijdend zwaard en het dringt door, zó diep, dat het vaneen scheidt ziel en geest, gewrichten en merg, en het
Nadere informatieHandleiding. Pagina 1 van 9
Begeleiding De website is opgebouwd uit stappen. De stappen op de website volgen elkaar logisch op en alle opdrachten staan duidelijk op de website beschreven. De informatie op de website is voor iedere
Nadere informatieAutonoom als vak De zelf
Aangezien ik de indruk heb gekregen dat er een opkomst is van een nieuw vakgebied dat nog niet zodanig als vak bestempelt wordt, wil ik proberen dit vak te expliceren, om het vervolgens te kunnen betitelen
Nadere informatieWAARNEMEN SCHETS DE LIJN PERSPECTIEF EN RUIMTELIJKHEID COMPOSITIE KLEUR MUZIEK EN ABSTRACTIE
WAARNEMEN SCHETS DE LIJN PERSPECTIEF EN RUIMTELIJKHEID COMPOSITIE KLEUR MUZIEK EN ABSTRACTIE Concept: Annelinde de Jong Tekst: Annelinde de Jong en Kevin Aerts Annelinde de Jong, 2012 1 WAARNEMEN Check,
Nadere informatienaar aanleiding van de godin Venus geschilderd door Titiaan Deze Venus van Titiaan is jarenlang een bron geweest voor andere kunstenaars.
Erotiek in de kunst naar aanleiding van de godin Venus geschilderd door Titiaan Venus is een Romeinse godin, zij is de godin van de liefde en de vruchtbaarheid. 1 Daarnaast symboliseert zij ook de seksuele
Nadere informatiehttp://www.kidzlab.nl/index2.php?option=com_content&task=vi...
Veelvlakken De perfecte vorm Plato was een grote denker in de tijd van de Oude Grieken. Hij was een van de eerste die de regelmatige veelvlakken heel bijzonder vond. Hij hield ervan omdat ze zulke mooie,
Nadere informatieWerkblad Auteursrecht van beeldend kunstenaars
Werkblad Auteursrecht van beeldend kunstenaars Auteursrecht en beeldende kunst Heb je wel eens gehad dat je in een museum liep en dacht hé dat had ik zelf ook wel kunnen maken? Denk bijvoorbeeld aan een
Nadere informatieNu nog beter... Toegepaste kunst Kunst BV
Nu nog beter... Toegepaste kunst Kunst BV H4 ~ periode B Toegepaste vormgeving Autonome kunst Inleiding INLEIDING In de eerste periode ben je vooral bezig geweest met het onderzoeken van vormen, materialen
Nadere informatieAMETHIST Developing People
AMETHIST Developing People COMMUNICEREN MET KINDEREN AMETHIST Developing People Argonweg 7 11 3812 RB Amersfoort 033 7370182 www.amethistdevelopingpeople.nl Waarom? Wie kent het niet? Het gevoel van machteloosheid
Nadere informatieMijn fascinatie voor de fotografie Huub Bierens
Mijn fascinatie voor de fotografie Huub Bierens Mijn fascinatie Deze kan niet los gezien worden van mijn fascinatie voor kunst, met name moderne kunst. Ik wil echter hier niet de expert uithangen, want
Nadere informatieVoor jongeren in het praktijkonderwijs. Nederlandse soldaten naar Mali
PrO -weekkrant Week 45 november 2013 Voor jongeren in het praktijkonderwijs 4-1 0 november 2013 Eenvoudig Communiceren Nederlandse soldaten naar Mali Foto: ANP In Mali helpen buitenlandse soldaten de inwoners.
Nadere informatieWaarom we een derde van ons leven missen 17. 2 Nieuwe wegen naar het innerlijke leven. Hoe de wetenschap dromen grijpbaar maakt 24
Inhoud inleiding Nieuw inzicht in onze dromen 11 i wat dromen zijn 1 Terugkeer naar een vergeten land Waarom we een derde van ons leven missen 17 2 Nieuwe wegen naar het innerlijke leven Hoe de wetenschap
Nadere informatiepagina 2 van 5 Laten we maar weer eens een willekeurige groep voorwerpen nemen. Er bestaan bijvoorbeeld -- om maar iets te noemen -- allerlei verschil
pagina 1 van 5 Home > Bronteksten > Plato, Over kunst Vert. Gerard Koolschijn. Plato, Constitutie (Politeia), Amsterdam: 1995. 245-249. (Socrates) Nu we [...] de verschillende elementen van de menselijke
Nadere informatieART HISTORY DE TWINTIGSTE EEUW. H4 algemeen deel Hoofdstuk 4 Expressionisme - Kunst en gevoel.
ART HISTORY DE TWINTIGSTE EEUW H4 algemeen deel Hoofdstuk 4 Expressionisme - Kunst en gevoel. EXPRESSIONISME 20ste eeuw De kunstenaar drukt zijn eigen persoonlijke gevoelens uit. EXPRESSIONISME 20ste eeuw
Nadere informatieCreativiteit, kun je dat afdwingen?
Creativiteit, kun je dat afdwingen? Over procesgerichte didactiek, de didactiek van creativiteit, eigenaarschap en betrokkenheid www.kunstedu.nl procesgerichte didactiek proces van de kunstenaar zelf ondergaan
Nadere informatieNaam: Beschrijving: Deelnemers: min 5 max 15 Lokaal: Duur: 2 uur Leeftijd:
Schilderen naar de Aboriginals De Aboriginals leven verspreid op een groot stuk land omdat ze leven van datgene dat in de natuur leeft. Om met elkaar in contact te blijven maakten ze kaarten met de ligging
Nadere informatieAls één blok samen. Laat 's morgens bij het binnenkomen de clip van de Phillibustas zien: http://www.youtube.com/watch?
Lesvoorbereiding Als één blok samen Diversiteit 3 e graad Beluister het lied Iedereen is anders van de Phillibustas: http://www.youtube.com/watch?v=13md0gd6sec Voorzie een speelgoedauto, huis, of ander
Nadere informatieKijkwijzer VMBO (Foto s details: Piet Vos tenzij anders vermeld)
(Foto s details: Piet Vos tenzij anders vermeld) Deze kijkwijzer is in de vorm van een speurtocht: Vorm groepjes van drie en ga verschillende wegen uit op het beeldenpark. Zoek de beelden waarvan de details
Nadere informatieFuncties en Invalshoeken Kunst
Inleiding Kunst Algemeen Functies en Invalshoeken Kunst Overal om ons heen zien we kunst: of het nou in de gangen van school is, in het museum, of in een kerk het hangt er vol mee. In heel uiteenlopende
Nadere informatieResearchverslag: rituelen Joanna Siccama GAR1-B 11-10-2014 leraar: Harald Warmelink
Researchverslag: rituelen Joanna Siccama GAR1-B 11-10-2014 leraar: Harald Warmelink Inleiding Om onderzoek te doen naar rituelen is het in eerste plaats belangrijk om te definiëren wat een ritueel is.
Nadere informatieDurf je de confrontatie met jezelf aan?
Durf je de confrontatie met jezelf aan? Niets is toeval het valt je toe yogalerares Voor mijn dochters: Katy Perry Firework 1 Je bent Vuurwerk! Laat alle Kracht, Licht en Liefde eruit komen! Wanneer je
Nadere informatieART HISTORY de twintigste eeuw. H4-cp3 H4 Expressionisme
ART HISTORY de twintigste eeuw H4-cp3 H4 Expressionisme Sigmund Freud (1856-1939) blz.34 De ideeën van de psychoanalyticus Sigmund Freud hadden veel invloed op de kunstenaars uit het begin van de twintigste
Nadere informatieEgo, Schaduw, Zelf volgens Jung Bram Moerland
Ego, Schaduw, Zelf volgens Jung Bram Moerland Carl Jung was degeen die het begrip 'schaduw' in de psychologie introduceerde. Hij gaf daaraan een bijzondere betekenis: het verborgen ware zelf. Dat ware
Nadere informatieBeleidsplan cultuureducatie OBS de Driepas
Beleidsplan cultuureducatie OBS de Driepas 1. Algemene doelstelling cultuureducatie 2. Doelen en visie van de school 3. Visie cultuureducatie 4. Beschrijving van de bestaande situatie 5. Beschrijving van
Nadere informatieIntroductie. Kunst 1.1
D 6 4 9656 9 Introductie In dit hoofdstuk word jij flink aan het denken gezet. Heb jij je wel eens afgevraagd wat kunst precies is? Wanneer is iets een kunstwerk en wanneer niet? In dit hoofdstuk ga je
Nadere informatieBuurman in de Winter Plan D / Andreas Denk (Nederland)
lesbrief Buurman in de Winter Plan D / Andreas Denk (Nederland) bovenbouw (groep 5 t/m 8) www.stiltefestival.com E info@destilte.nl F facebook.com/ stiltefestival afdeling educatie Nieuwe Huizen 41 4811
Nadere informatieLesbrief. Vliegende Koe (4+) De Stilte Nederland
Lesbrief Vliegende Koe (4+) De Stilte Nederland Spelen is leuk en ernstig tegelijk. Als je er helemaal in opgaat, kan alles. Twee meisjes en een jongen gaan op de vleugels van de verbeelding de strijd
Nadere informatieMijn Mokum is een project voor NT2 cursisten. Het is gemaakt door het Amsterdam Museum.
2 INTRODUCTIE is een project voor NT2 cursisten. Het is gemaakt door het. In het wordt de geschiedenis verteld aan de hand van schilderijen en voorwerpen. Je gaat met de groep naar het museum. In dit werkboekje
Nadere informatieHet circus komt 3+ Clair de Lune Théâtre (België)
lesbrief Het circus komt 3+ Clair de Lune Théâtre (België) onderbouw (groep 1 t/m 4) bezoekadres Markendaalseweg 75a Het doek gaat op. Er komt een schaduwcircus aan en alles is ineens mogelijk! Schaduwen
Nadere informatieVandaag is rood. Pinksteren 2014. Rood is al lang het rood niet meer Het rood van rode rozen De kleur van liefde van weleer Lijkt door de haat gekozen
Vandaag is rood. Pinksteren 2014 Rood is al lang het rood niet meer Het rood van rode rozen De kleur van liefde van weleer Lijkt door de haat gekozen Dat mooie rood was ooit voor mij Een kleur van passie
Nadere informatieTeksten bewerkt uit het gezinsboek Ons Dagelijks Brood veertigdagentijd van pastoor M. Hagen door EBP voor www.kinderenbiddenvoorkinderen.
Bidden Teksten bewerkt uit het gezinsboek Ons Dagelijks Brood veertigdagentijd van pastoor M. Hagen door EBP voor www.kinderenbiddenvoorkinderen.nl en kinderactiviteiten www.lambertuskerk-rotterdam.nl
Nadere informatieThema Op het werk. Lesbrief 16. Herhaling thema.
http://www.edusom.nl Thema Op het werk Lesbrief 16. Herhaling thema. Wat leert u in deze les? De woorden van les 12, 13, 14 en 15. Veel succes! Deze les is ontwikkeld in opdracht van: Gemeente Den Haag
Nadere informatieART HISTORY DE TWINTIGSTE EEUW. V4 algemeen deel Hoofdstuk 4 Expressionisme - Kunst en gevoel.
ART HISTORY DE TWINTIGSTE EEUW V4 algemeen deel Hoofdstuk 4 Expressionisme - Kunst en gevoel. Sigmund Freud (1856-1939) De ideeën van de psychoanalyticus Sigmund Freud hadden veel invloed op de kunstenaars
Nadere informatieEen interpretatie van communicatie Rumi Knoppel
Deel 1 Een interpretatie van communicatie Rumi Knoppel Voorwoord Om te beginnen met het uiteenzetten van een interpretatie van communicatie en de daarbij behorende analyse ben ik gehouden om aan te geven
Nadere informatieALS ARTIEST ZIT ER NIEMAND OP JE TE WACHTEN
ALS ARTIEST ZIT ER NIEMAND OP JE TE WACHTEN Penselen, hoofdtelefoon en felle kleuren. In volle concentratie zit Brecht Vandenbroucke achter de tekentafel. De jonge illustrator en graphic novelist debuteerde
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2011 - I
Opgave 3 Vreemder dan alles wat vreemd is 12 maximumscore 3 de twee manieren waarop je vanuit zingevingsvragen religies kunt analyseren: als waarden en als ervaring 2 een uitleg van de analyse van religie
Nadere informatieDe hier getoonde tekeningen zijn allemaal afkomstig uit schetsboeken van Rustin. Ze zijn gemaakt in de periode 2001 2008.
Voor Rustin is schilderen de hoofdzaak van zijn kunstenaarspraktijk, maar tekenen heeft hij daarnaast ook altijd gedaan. Hij deed dat op de momenten dat hij niet kon schilderen, zoals s avonds als het
Nadere informatieSchrijfschema voor Beeldende Kunst, Nederlands en CKV
Schrijfschema voor Beeldende Kunst, Nederlands en CKV Maak voor het schrijven van je recensie over de culturele of kunstzinnige uiting op de CKV-dag gebruik van dit schrijfschema. Geef je mening over de
Nadere informatieMuseum De Buitenplaats Kijken is een kunst
Museum De Buitenplaats Kijken is een kunst Groep 5 Thema- overzicht Thema- overzicht Kijken is een kunst Groep 5 Museum De Buitenplaats Kern van het thema Mensen laten graag iets van zichzelf aan anderen
Nadere informatieTake Home Examen. Het stijlbegrip volgens Nelson Goodman. i Postvak 54 6 juni 2008 Blok BA CW 1 E Vraag II
Take Home Examen Het stijlbegrip volgens Nelson Goodman i444049 Postvak 54 6 juni 2008 Blok BA CW 1 E Vraag II De Amerikaanse filosoof Nelson Goodman heeft een boek geschreven, genaamd Ways of Worldmaking.
Nadere informatieShadow Games T42 (Zwitserland)
l e s b ri ef Shadow Games T42 (Zwitserland) +31 (0)76-515 49 84 t +31(0)76-513 81 25 stiltefestival techniek@destilte.nl 4811 TL Breda 4811 KB Breda F facebook.com/ +31(0)6-11 62 32 91 Nieuwe Huizen 41
Nadere informatieVan mij. Een gezicht is geen muur. Jan Bransen, Universiteit Utrecht
[Gepubliceerd in Erik Heijerman & Paul Wouters (red.) Praktische Filosofie. Utrecht: TELEAC/NOT, 1997, pp. 117-119.] Van mij Een gezicht is geen muur Jan Bransen, Universiteit Utrecht Wij hechten veel
Nadere informatieDe brieven van Van Gogh
De brieven van Van Gogh Tijdens een rondwandeling door het dorp, vertelt ieder gids wel iets over de vele brieven die Vincent schreef in zijn leven. Hoe belangrijk waren de brieven voor Vincent, aan wie
Nadere informatie2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S
2 Ik en autisme In het vorige hoofdstuk is verteld over sterke kanten die mensen met autisme vaak hebben. In dit hoofdstuk vertellen we over autisme in het algemeen. We beginnen met een stelling. In de
Nadere informatieDenken als een jurist. Jan Struiksma
Denken als een jurist Jan Struiksma VU-alumni 2013 Welke jurist? Advocaat Notaris Bedrijfsjurist Rechter Docent Onderzoeker Student Privaatrecht Strafrecht Staatsrecht Bestuursrecht Denken en rechtsvinding
Nadere informatieFourteen stations - Het verbeelden van pijn Ignace Schretlen
Fourteen stations - Het verbeelden van pijn Ignace Schretlen Nog geen drie weken na de start van het studiejaar moeten studenten die in Nijmegen aan de Radboud Universiteit met rechten zijn begonnen al
Nadere informatieBijbellezing: Johannes 2 vers 1-12. Bruiloftsfeest
Bijbellezing: Johannes 2 vers 1-12 Bruiloftsfeest Sara en Johannes hebben een kaart gekregen In een hele mooie enveloppe Met de post kregen ze die kaart Weet je wat op die kaart stond? Nou? Wij gaan trouwen!
Nadere informatieUMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord Pijnrevalidatie voor kinderen en jongeren
UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord Pijnrevalidatie voor kinderen en jongeren Informatie voor kinderen, jongeren en ouders Wat staat er in deze folder? Inleiding voor ouders 1 Informatie
Nadere informatieBijlage interview meisje
Bijlage interview meisje Wat moet er aan de leerlingen gezegd worden voor het interview begint: Ik ben een student van de Universiteit van Gent. Ik wil met jou praten over schrijven en taken waarbij je
Nadere informatieDe DOELSTELLING van de kunstbv-opdrachten & De BEOORDELING:
beeldende vorming De DOELSTELLING van de -opdrachten & De BEOORDELING: Doelstellingen van de opdrachten. Leren: Thematisch + procesmatig te werken Bestuderen van het thema: met een open houding Verzamelen
Nadere informatieCommunicatie op de werkvloer
Communicatie op de werkvloer Voor een goede communicatie op de werkvloer is het noodzakelijk dat we letterlijk dezelfde taal spreken. Een goede kennis van het vakjargon is dan ook erg belangrijk. Net zo
Nadere informatieLuisteren: muziek (B2 nr. 1)
OPDRACHTEN LUISTEREN: MUZIEK www.nt2taalmenu.nl nt2taalmenu is een website voor mensen die Nederlands willen leren én voor docenten NT2. Iedereen die Nederlands wil leren, kan gratis online oefenen. U
Nadere informatieLIEFDE. En als je door de bogen kijkt, zie je op de achtergrond ook iets gebeuren. Wat wordt er op de achtergrond gedaan?
LIEFDE Soms lijkt het wel of het hele leven om de liefde draait. Het begint al als je kind bent met de liefde voor je moeder en vader. En iedereen herinnert zich zijn eerste verliefdheid nog wel; op de
Nadere informatieVerantwoord Bijbelgebruik
Deze beknopte samenvatting heeft tot doel een indruk te geven van de cursus Verantwoord Bijbelgebruik. Het boek Verantwoord Bijbelgebruik van John Boekhout is prima geschikt om als basis in de cursus gebruikt
Nadere informatieFeedback. Wat is feedback?
Feedback Wat is feedback? Letterlijk vertaald is feedback terugvoeding. Het is het proces waarin informatie teruggevoerd wordt in een informatieverwerkend systeem, in dit geval de mens. Als het om mensen
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2009 - I
Beoordelingsmodel Opgave 1 Religieuze ervaring 1 maximumscore 5 een bruikbare definitie van religie 1 drie problemen die zich kunnen voordoen bij het definiëren van religie 3 meerdere religieuze tradities;
Nadere informatieOnmogelijke figuren. Geschreven door Judith Floor en Vivike Lapoutre. Herzien door Dieuwke van Wijk en Amarins van de Voorde
Onmogelijke figuren Geschreven door Judith Floor en Vivike Lapoutre Herzien door Dieuwke van Wijk en Amarins van de Voorde Vierkant voor Wiskunde Zomerkamp A 2010 Voorwoord Je hebt vast wel eens een stripboek
Nadere informatieHelp, ik moet een werkstuk maken!
Help, ik moet een werkstuk maken! Je gaat de komende tijd bezig met het maken van een werkstuk. Maar hoe zit een werkstuk nou eigenlijk in elkaar? Hoe moet je beginnen? En hoe kies je nou een onderwerp?
Nadere informatie2. Bekijk de foto weer. Je ziet 2 tekeningen in de achtergrond. Welke van de twee is anders. Leg uit waarom.
Evelien Jorna EXAMEN BEELDENDE VAKKEN 2015, THEMA ANDERS OEFENVRAGEN BIJ MAGAZINE 1. AFB. 1 Picasso in zijn atelier. Foto. De fotograaf heeft hier bewust gezorgd voor RITME/HERHALING in de compositie/ordening.
Nadere informatieWie ben jij? Ik ben... Introductie VMBO
VMBO onderbouw Introductie Wie jij bent is niet in één zin te beantwoorden. Of je man of vrouw bent. Uit welk land je komt. Wanneer je geboren bent. Welke dingen (muziek, kleding, sport etc.) je leuk vindt.
Nadere informatieBoeren op een Kruispunt vzw. Het helpend gesprek
Boeren op een Kruispunt vzw Helpt je discreet op weg gratis 0800 99 138 Het helpend gesprek Geef LSD: Luisteren, Samenvatten en Doorvragen Wat mensen eerst en vooral willen, is iemand waaraan ze hun verhaal
Nadere informatiefilosofie vwo 2016-II
Opgave 2 Theoriegeladenheid van de waarneming 5 maximumscore 3 Een goed antwoord bevat een uitleg met de afbeelding van het eend-konijn van: Kuhns Aristoteles-ervaring: plotselinge perspectiefverandering
Nadere informatieSpreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info. Racisme
Racisme Ik heb een onderwerp gekozen dat jullie misschien een beetje vreemd zullen vinden, namelijk het thema 'racisme'. Als je dat woord opzoekt dan staat er: Racisme: racisme is het discrimineren van
Nadere informatieZondag 30 oktober 2011, Kogerkerk Zevende zondag van de herfst, kleur groen Spreuken 9 & Matteüs 25, 1-13
Zondag 30 oktober 2011, Kogerkerk Zevende zondag van de herfst, kleur groen Spreuken 9 & Matteüs 25, 1-13 Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Oost, west, thuis best. Als er 1 schaap over
Nadere informatieShadow Games T42 (Zwitserland)
l e s b ri ef Shadow Games T42 (Zwitserland) +31 (0)76-515 49 84 t +31(0)76-513 81 25 stiltefestival techniek@destilte.nl 4811 TL Breda 4811 KB Breda F facebook.com/ +31(0)6-11 62 32 91 Nieuwe Huizen 41
Nadere informatie1 Sam. 13 preek NGKO 12 juli 2015
1 Sam. 13 preek NGKO 12 juli 2015 Persoonlijk aangesproken! (Geloven in Generaties 1) Tekst: 1 Samuël 13 Mijn geloof in mijn kerk Deze week vroeg ik me af wanneer ik eigenlijk zélf tot geloof gekomen ben?
Nadere informatieIk ben Sim-kaart. Mobiel bellen groep 5-6. De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag. Aangeboden door
De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag Hoi! Blijf even aan de lijn. Ik zit namelijk op de andere. Wacht even. Hoi, ik kom zo even terug, want ik moet even iets zeggen over
Nadere informatieInhoud. Woord vooraf 11. 1. Inleiding Kennismaking met de psychologie 13. 2. Biologie en gedrag De hardware van het psychisch functioneren 51
Inhoud Woord vooraf 11 1. Inleiding Kennismaking met de psychologie 13 1.1 Een definitie van de psychologie 14 1.2 Wetenschappelijke psychologie en intuïtieve mensenkennis 16 1.2.1 Verschillen in het verzamelen
Nadere informatie1 Sam. 13 preek NGKE 4 sept. 2016
1 1 Sam. 13 preek NGKE 4 sept. 2016 2 Persoonlijk aangesproken! (Geloven in Generaties 1) Mijn geloof in mijn kerk Deze week vroeg ik me af wanneer ik eigenlijk zélf tot geloof gekomen ben? En ik weet
Nadere informatiehttp://toelatingsexamen.110mb.com
Arts-patiëntgesprek Dit onderdeel bestaat uit meerkeuzevragen met 4 antwoordmogelijkheden, waarvan je er meestal al meteen 2 kan elimineren omdat ze te extreem zijn. Je moet eigenlijk op je gevoel afgaan
Nadere informatieWIE IS HET? Wie is het? KIJKEN SAMENWERKEN NADENKEN WETEN. Expertisecentrum Kunsttheorie Primair Onderwijs www.expertisecentrum-kunsttheorie-po.
WIE IS HET? Expertisecentrum Kunsttheorie Primair Onderwijs Wie is het? Een opdracht voor groep 4 of 5 gericht op goed leren kijken Leerlingen werken in duo s samen en proberen door goed te kijken en gerichte
Nadere informatieWat je moet doen: Zoek een afbeelding van een landschap op de websites van musea.
Opdrachtenkaart 1 Een verhaal schrijven bij een schilderij Papier en schrijfgerief. Je zoekt op de website van landschappen een schilderij. Hierna schrijf je een verhaal bij je keuze. Plaats je verhaal
Nadere informatieCommunicatie. ontvanger. zender. boodschap. kanaal. feedback
FEEDBACK GEVEN EN ONTVANGEN Communicatie coderen decoderen zender boodschap kanaal ontvanger feedback - interpretatiekader Communicatie LSD Techniek - Luisteren - Samenvatten - Doorvragen LSD Techniek
Nadere informatieReader/begrippenlijst periode 4 toetsweek :
Roncalli mavo Tekenen/Kunstgeschiedenis. Klas 3 Reader/begrippenlijst periode 4 toetsweek : Hoe moet je leren??? De begrippen zijn bij deze toets gekoppeld aan de kunststromingen van de kunstpromotie.
Nadere informatieKunstfilosofisch Kwartet
Kunstfilosofisch Kwartet dr. Rob van Gerwen Departement Wijsbegeerte Universiteit Utrecht Chassé Breda, februari-maart 2016 Inhoudsopgave Website http://www.phil.uu.nl/~rob/ 1 Kunst 1 1.1 Vooraf.................................................
Nadere informatieTaal in het Rekenonderwijs
Verslag van het onderzoek Taal in het rekenonderwijs Aanleiding Bij zowel MBO-leerlingen als volwassenen waar wij mee werken, hebben we gemerkt dat veel rekenproblemen verband houden met het gebrek aan
Nadere informatieThije Adams KUNST. Wordt een mens daar beter van? vangennep amsterdam
Thije Adams KUNST Wordt een mens daar beter van? vangennep amsterdam Inhoud Vooraf 5 I. Inleiding 7 II. Wat doen wij met kunst? 9 III. Wat doet kunst met ons? 42 IV. Plato en Rousseau 59 V. Onzekerheid
Nadere informatieSamenvatting. Clay Shirky Iedereen Hoofdstuk 4 Eerst publiceren, dan filteren. Esther Wieringa - 0817367 Kelly van de Sande 0817383 CMD2B
Samenvatting Clay Shirky Iedereen Hoofdstuk 4 Eerst publiceren, dan filteren Esther Wieringa - 0817367 Kelly van de Sande 0817383 CMD2B Deze samenvatting gaat over hoofdstuk 4; eerst publiceren dan filteren,
Nadere informatieLesvoorbeeld: Een interactieve les
Lesvoorbeeld: Een interatieve les Marjan Knipping-Bosh Hoofdstuk 7 Het is de bedoeling de student in één les kennis te laten maken met vershillende symboolvelden én manieren om deze te onderzoeken en ontdekken.
Nadere informatieKunstgeschiedenis Weten is Zien. Ron Augustus Basiscursus Westerse kunstgeschiedenis 2009
Kunstgeschiedenis Weten is Zien Ron Augustus Basiscursus Westerse kunstgeschiedenis 2009 1 Les 1: Prehistorie Alle begin is moeilijk 30.000 VOOR CHRISTUS - 1.000 VOOR CHRISTUS Lascaux - Frankrijk - Grotschilderingen
Nadere informatieVisual Storytelling Analyse van een Infographic. Het Frisia-Nederland conflict
Visual Storytelling Analyse van een Infographic Het Frisia-Nederland conflict Student: Yannick van Hierden Id-code : 1609791 E-mail : Yannickvanhierden@student.hu.nl Docent: Gerard Smit Minor: Editorial
Nadere informatieMongens en Jeisjes De Stilte (Nederland)
l e s b ri ef Mongens en Jeisjes De Stilte (Nederland) 4811 TL Breda F facebook.com/ stiltefestival 4811 KB Breda t +31(0)76-513 81 25 +31 (0)76-515 49 84 techniek@destilte.nl Nieuwe Huizen 41 E info@destilte.nl
Nadere informatieEen brede kijk op onderwijskwaliteit Samenvatting
Een brede kijk op onderwijskwaliteit E e n o n d e r z o e k n a a r p e r c e p t i e s o p o n d e r w i j s k w a l i t e i t b i n n e n S t i c h t i n g U N 1 E K Samenvatting Hester Hill-Veen, Erasmus
Nadere informatieVoel jij wat ik bedoel? www.psysense.be 17/5/2008
Voel jij wat ik bedoel? www.psysense.be 17/5/2008 Gevoel en emoties / definitie Emoties: in biologische zin: affectieve reacties. Prikkeling van dit systeem geeft aanleiding tot allerlei lichamelijke reacties.
Nadere informatieTentoonstelling Beeldende Kunst Middeleeuwen
Tentoonstelling Beeldende Kunst Middeleeuwen De Middeleeuwen kennen verschillende stijlen en uitingsvormen van religieuze thema s Om de leerlingen hier een goed inzicht in te geven en zelf mee aan te slag
Nadere informatieDOEL, DENKEN, DADEN EN DE ESSENTIAL 5 De verklaring voor menselijk gedrag en het antwoord op levensvragen ARJEN MEIJER
DOEL, DENKEN, DADEN EN DE ESSENTIAL 5 De verklaring voor menselijk gedrag en het antwoord op levensvragen ARJEN MEIJER 1 STARTPUNT: 3D Essential 5 Ande dere e theorieë eën 3D Doel, Denken, Daden Lichaam,
Nadere informatieKijkwijzer HAVO / VWO. Joep Nicolas. 11 juni 2014 t/m 11 januari 2015. Pierre Cuypersstraat 1, 6041 XG Roermond, 0475 359102, www.cuypershuis.
Kijkwijzer HAVO / VWO Joep Nicolas 11 juni 2014 t/m 11 januari 2015 Pierre Cuypersstraat 1, 6041 XG Roermond, 0475 359102, www.cuypershuis.nl Welkom in het Cuypershuis Het museumgebouw is een uniek complex
Nadere informatie= = = = = = =jáåçéêüéçéå. =téäòáàå. Het TOPOI- model
éêçîáååáéi á ã Ä ì ê Ö O Ç É a áê É Åí áé téäòáàå jáåçéêüéçéå Het TOPOI- model In de omgang met mensen, tijdens een gesprek stoten we gemakkelijk verschillen en misverstanden. Wie zich voorbereidt op storingen,
Nadere informatieEINSTEIN. Weet je wat, ik neem mijn neef mee naar het laboratorium. Daar werken mijn assistenten met stikstof. Dat vindt hij vast mooi.
EINSTEIN ballon weer opblaast. Maar mijn assistenten vertellen dat het komt doordat de stikstof heel erg koud is en dat de lucht in de ballon dan kleiner wordt. Later warmt de lucht weer op en wordt weer
Nadere informatieMediawijsheid. Werkblad Auteursrecht bij foto s. Foto s en auteursrecht
Werkblad Auteursrecht bij foto s Foto s en auteursrecht Klik, klik Weer twee foto s gemaakt! Wist je dat je het auteursrecht hebt op foto s die je zelf, met jouw eigen creativiteit hebt gemaakt? Dat kunnen
Nadere informatieNieuwe romantiek? 3.1
Nieuwe romantiek? 3.1 Leven we vandaag in een romantische tijd? Wat betekent dit dan? Je krijgt 2 teksten over dit thema. ORIËNTEREN Bij elke tekst krijg je enkele vragen. Die los je op per twee. Dit betekent:
Nadere informatieMOTIVEREN & STIMULEREN
INLEIDING INLEIDING Dit boekje hoort bij de vervolgtraining 'motiveren en stimuleren'. In dit boekje gaat het voornamelijk over kunnen, willen en doen. Probeer de stof die we hier beschrijven vooral als
Nadere informatiede tijd opdrachten stad & esch & vwo + stad & esch & vwo +
de tijd opdrachten stad & esch & vwo + stad & esch & vwo + Kies drie onderwerpen uit de lijst hieronder. Geef aan: eerste, tweede en derde keuze. 1 Stel je voor: je bent aangespoeld op een onbewoond eiland
Nadere informatieVertel: Dit is de eerste les van een serie van vier lessen. In die lessen gaan we het hebben over media en mediawijsheid. Aan het eind van deze serie
Vertel: Dit is de eerste les van een serie van vier lessen. In die lessen gaan we het hebben over media en mediawijsheid. Aan het eind van deze serie lessen weet je meer over: wat zijn media en hoe werkt
Nadere informatie3 redenen om video voor interne communicatie te gebruiken
De tijd dat je dagen bezig was om een video te publiceren is voorbij. Vandaag de dag kan iedereen met een videocamera of zelfs smartphone binnen no-time een video schieten en delen binnen zijn netwerk.
Nadere informatie