Slavernijverleden 2013

Transcriptie

1 Herdenkingsjaar Slavernijverleden 2013 Terugkijken op ons gezamenlijk verleden is bouwen aan onze toekomst

2 Op 20 april 2011 is op initiatief van de gemeente Amsterdam en met inbreng van NiNsee, Stichting Herdenking Inhoudsopgave Slavernijverleden 2013 opgericht. De Stichting is een partner van de gemeente Amsterdam en is opgericht om haar eigen plannen met betrekking tot de herdenking in Amsterdam vorm te geven. In het jaar 2013 is samen met veel uiteenlopende instellingen en groeperingen een programma met culturele, educatieve en wetenschappelijke activiteiten georganiseerd. Overal waar in deze publicatie het woord Stichting staat, wordt bedoeld de Stichting Herdenking Slavernijverleden Het bestuur van Stichting Herdenking Slavernijverleden 2013 bestaat uit: mevrouw Joan Ferrier (voorzitter) Edward Asscher (penningmeester en secretaris) John Leerdam Franc Weerwind mevrouw Joyce Overdijk-Francis Roelof Koops Harry van Waveren mevrouw Marian Markelo. In het Comité van Aanbeveling hebben personen zitting uit diverse geledingen van de maatschappij: van bedrijfsleven, wetenschap, media, cultuur tot sport. Leden van het Comité van Aanbeveling zijn: Roger van Boxtel, Ernst Hirsch Ballin, Frank Dragtenstein, mevrouw Giovanca Ostiana, mevrouw Jetty Mathurin, Jörgen Raymann, Jandino Asporaat, Humberto Tan, mevrouw Izaline Calister, mevrouw Lilian Gonçalves - Ho Kang You, Stephen Small, mevrouw Ivette Forster, Gilbert Wawoe, Stanley Menzo, Raymi Sambo, A.R Artist en mevrouw Gerdi Verbeet. Voorwoord 2 Inleiding 4 Activiteiten van de stichting 6 Thema Wetenschap & Moderne Slavernij 14 Thema Cultuur, Media & Podiumkunsten 22 Thema Spiritualiteit 34 Nationale Herdenking 1 juli 46 Thema Musea & Archieven 50 Thema Economie & Handel 64 Thema Educatie 72 Nawoord 88 Bijlage 1 Projecten Stichting Herdenking Slavernijverleden Bijlage 2 Overzicht educatieve websites 94 Verder lezen? 95 Colofon 96 1

3 oorwoord In 2013 was het 150 jaar geleden dat Nederland de slavernij afschafte. Een beschamende episode in de Nederlandse en mondiale geschiedenis. Op 1 juli werd dat herdacht en gevierd in het Oosterpark in Amsterdam in het bijzijn van het Koninklijk paar, Willem Alexander en Maxima. Ook in de andere delen van het Koninkrijk was er aandacht voor de herdenking. Op Sint Maarten werd 1 juli tot Emancipation Day uitgeroepen en op Curaçao werd op het Brionplein en met verschillende tentoonstellingen aandacht geschonken aan de bijzondere dag. Op Aruba vonden exposities plaats en werd een theaterversie van Hoe duur was de Suiker? opgevoerd. Zelf mocht ik in Rotterdam een slavernijmonument onthullen. Wat mij daarbij trof was dat het Scheepvaart en Transport College Rotterdam de zorg voor dit monument op zich heeft genomen. Door de blijvende betrokkenheid van jongeren en het onderwijs wordt het een levend monument. 1 Juli was het hoogtepunt van een heel jaar, waarin op vele manieren is nagedacht en gesproken over wat het slavernijverleden betekent voor onze huidige samenleving. De beelden daarvan zijn te vinden in dit Visueel jaarverslag van de Stichting Herdenking Slavernijverleden Twee films brachten het verleden dichtbij: Tula en Hoe duur was de Suiker? Belangrijk was ook de première van de eerste opera in het Papiaments : Katibu di Shon naar het boek van Carel de Haseth: Slaaf en Meester in de Stadsschouwburg Amsterdam. Bijzonder daarbij was dat de Curaçaose mezzosopraan Tania Kross tijdens de voorbereidingen om het verhaal van Slaaf en Meester om te zetten in een opera, ontdekte dat haar geschiedenis en de geschiedenis van Carel de Haseth elkaar kruisten. De voorouders van Tania Kross waren slaven op de plantage waarvan de voorouders van Carel de Haseth de eigenaren waren. De invloed van die tijd gaat verder dan anekdotes. Onze samenleving wordt nog steeds geraakt door racisme en discriminatie,en andere vormen van slavernij en mensenhandel steken de kop steeds weer op. Daarom is het bewustzijn van het onaanvaardbare daarvan zo belangrijk. Daartegenover staan de banden tussen alle delen van het Koninkrijk en de gedeelde economische belangen die bijdragen aan de verwerking van het verleden. Deze publicatie geeft een mooi overzicht van alle goede, mooie en nuttige initiatieven van de Stichting Herdenking Slavernijverleden 2013, die dank en waardering verdient voor haar werk. De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Ronald Plasterk dr. R.H.A. Plasterk 3

4 nleiding Vorig jaar werd op 1 juli in het Amsterdamse Oosterpark in aanwezigheid van het koningspaar herdacht dat het 150 jaar geleden is dat de slavernij formeel werd afgeschaft in de toenmalige Nederlandse koloniën Suriname en de Nederlandse Antillen. Met deze publicatie willen we terugblikken op het herdenkingsjaar, maar dan wel met de blik naar de toekomst gericht. In de aanloop naar de herdenking is er in en rondom Amsterdam een aanstekelijke hoeveelheid zichtbare, voelbare en bijna tastbare energie vrij gekomen die zonder de betrokkenheid van vele partijen en met name ook de (financiële) steun van de gemeente Amsterdam niet mogelijk was geweest. Die energie en financiële ondersteuning heeft zich vertaald in een groot aantal producties. Dat alles was echter niet mogelijk geweest als niet alle leden van het bestuur van de Stichting zich zo hadden ingezet. Dat was niet alleen hartverwarmend om te zien, maar eigenlijk ook echt nodig om zo n herdenkingsjaar op touw te zetten. Het ging niet alleen om 1 juli, maar om het héle jaar Van 1 januari tot 31 december. Behalve de vele projecten van veel verschillende initiatiefnemers, hield de Stichting zelf het thema op de agenda door elke maand óf zelf een spraakmakend project te organiseren óf aansluiting te zoeken bij evenementen die al op de agenda stonden (zie volgende 4 pagina s). genoemd. Het was hartverwarmend om te zien wat er allemaal mogelijk is als iedereen de schouders eronder zet. Natuurlijk, 150 jaar afschaffing slavernij is ook een aanleiding. Temeer waar ook de rol van Nederland zelf voorwerp van zelfonderzoek was. Maar het elan reikte verder dan een herdenking alleen. Er werd met lesprogramma s en debatten uitvoerig stilgestaan bij hedendaagse vormen van slavernij, zoals gedwongen prostitutie en kinderarbeid. En breder bij vooroordelen, racisme en discriminatie. De herdenking kreeg daarmee een eigen dynamiek die heel veel mensen in Nederland en in het bijzonder in Amsterdam goed heeft gedaan. Het brengt ons dichter bij elkaar. We staan pas aan het begin van een langdurig proces van bewustwording en zelfonderzoek. Een proces dat zich ook de komende generaties verder zal voltrekken. Het zwaartepunt van de aandacht zou daarbij bij kinderen en jongeren moeten liggen. Aandacht voor deze thematiek op school en tijdens de opvoeding is enorm belangrijk. Het is niet makkelijk. Niet voor de oorspronkelijke Nederlanders om hun rol in de geschiedenis onder ogen te zien en evenmin voor de nazaten van de slaven die in de loop der jaren hier een plek hebben gevonden. In dat opzicht worden we door ons gedeelde verleden gelijk behandeld. Maar het is een gezamenlijke verantwoordelijkheid om het slavernijverleden te verwerken. Joan Ferrier Als we niet met elkaar zo op één lijn hadden gezeten, krijg je dit niet voor elkaar. Daar ben ik heel dankbaar voor. Ook wil ik het NiNsee hartelijk danken voor de samenwerking en voorbereiding van de herdenking op 1 juli. In totaal werden er meer dan 120 projecten gerealiseerd. Van de opera Katibu di Shon tot films als Hoe duur was de suiker? Van educatieve lesprogramma s als Untold, the story tot de 4-delige tv-serie De Slavernij Voorbij? Van de muzikale voorstelling Geen Liefde Zonder Vrijheid tot de theatervoorstelling Obia. En dan heb ik 114 projecten niet We blijven de verhalen vertellen van Tula, van het slavenschip Leusden, van Elieser, van de Rebelse Vrouwen en van Louis Mercier, de slaaf, en Wilmoe van Uytrecht, de planter. Dit doen we om samen te herinneren en samen waakzaam te blijven dat racisme, discriminatie en economische uitbuiting geen kans krijgen. Daar gaan we mee door in 2014, 2015, 2016 en net zo lang totdat we dit verleden samen hebben verwerkt. Dat is de enige manier om gezamenlijk te bouwen aan een toekomst die gebaseerd is op vrijheid en respect voor de rechten van ieder mens. 5

5 Start Herdenkingsjaar: 19 januari, Amsterdam Activiteiten van de Stichting Debatreeks: 15 februari, 16 mei, 26 november De Balie Open Monumentendagen: 14 juli, 14 en 15 september Tula Herdenking 17 augustus Stadsschouburg 1 juli 1 juni start Keti Kotimaand: kranslegging ambtswoning Lesmateriaal Juni Boekenweekgeschenk: boekenbal 15 maart

6 Activiteiten van de stichting De ketenen verbroken: 16 en 18 augustus Tentoonstelling, Zwart & Wit: 1 november juli 2014 Jongerenevenement 2 december Onderwijsbijeenkomst 13 november Jongerenevenement 2 december Grachtenfestival 17 augustus 9

7 Amsterdam houdt juli levend Edward Asscher is in het dagelijkse leven presidentdirecteur van diamantbedrijf Royal Asscher in Amsterdam. In de Stichting was hij zowel secretaris als penningmeester. En daar had hij het drukker mee dan hij van te voren had gedacht: het opstellen van de begroting, samen met collega s evalueren van de ingediende plannen en daarna de financiele afhandeling. Dat kwam vooral omdat er meer plannen werden ingediend dan het bestuur had verwacht. Er werd in totaal voor 2,5 miljoen euro aan plannen aangevraagd en uiteindelijk voor 1 miljoen gehonoreerd. Asscher: Dat is een hele goede besteding geweest. Het heeft enorm veel effect gehad, qua publiciteit maar ook qua bewustwording bij de bevolking. En ook als tegemoetkoming aan diegenen bij wie dit al vele jaren leeft. Surinamers en Antillianen hebben echt gevoeld dat ze geen vergeten groep zijn. Hij heeft ontzettend veel geleerd. Asscher: Ik heb goed kennis kunnen maken met de Surinaams-Antilliaanse gemeenschap en met de gevoelens die daar leven. Ik was daarvoor al vele jaren bezig met met mensenrechten en dit was eigenlijk een soort verlengstuk daarvan. Met name de tentoonstelling in het Scheepvaartmuseum heeft hem getroffen. Daar zag hij de misère op die schepen levensecht voor zich. Van de viering zelf vond hij het prachtig dat de net ingehuldigde koning en koningin er bij waren. Asscher: Dat onderstreepte nog eens dat Nederland zich bewust is van dit het verleden. Als penningmeester heeft hij gezien hoe belangrijk het is dat er finaniering was voor alle projecten. Asscher: Je kunt de beste bedoelingen hebben, maar om vorm te geven aan al die emoties zul je ook financiering moeten hebben. Dat was afgelopen jaar door Amsterdam goed geregeld. En dit jaar ook nog. Maar hoe hou je dat op de agenda zonder geld? Asscher: Als penningmeester betreur ik het dat de vorige regering de subsidie heeft ingetrokken van het NiNsee. En met name betreur ik het dat ze die hebben ingetrokken per 1 januari 2013; het begin van het jaar dat we gingen vieren. Het was een stuk eleganter geweest als ze dat aan het eind hadden gedaan. En ja, hoe nu verder? Het is duidelijk dat er uit Den Haag geen geld komt. Wél uit Amsterdam: de gemeente houdt 1 juli levend. Edward Asscher 10 11

8 In 1482 werd het fort São Jorge da Mina, ook wel fort Elmina genoemd, in het huidige Ghana door de Portugezen gebouwd. Hier werden gevangenen gekocht, afkomstig uit verschillende gebieden langs de kust. Na 1550 kwam, door de opkomst van de suikerindustrie, de handel in mensen naar Brazilië op gang. Het fort werd in 1637 door Nederlanders veroverd op de Portugezen. Zo kreeg Nederland een sterke positie in de slavenhandel. 13

9 Het ging en gaat om mensenrechten hema etenschap Moderne lavernij Bestuurslid Joyce Overdijk-Francis was ambassadeur van het thema Wetenschap en Moderne Slavernij. Dit jaar kon volgens Joyce Overdijk-Francis met name tot stand kunnen komen dankzij het College en de Raad van Amsterdam die daar de middelen voor hebben vrijgemaakt. Francis: Je kunt zo n grootse herdenking en viering niet afhankelijk maken van een paar organisaties in Amsterdam. Dat vond ik heel positief. En de Stichting toonde heel veel energie naar buiten. Want uiteindelijk moeten de mensen het maken, ook al heb je geld. Een belangrijk motief voor het thema Wetenschap & Moderne Slavernij was dat we onze geschiedenis moeten kennen. Je moet de feiten kennen. Wetenschap had betrekking op de Trans-Atlantische slavernij. Moderne slavernij had betrekking op allerlei vormen van uitbuiting op bouwplaatsen, in de visserij, prostitutie, horeca, in textielfabrieken en voedselverwerkingsbedrijven, inclusief de mensenhandel die daarmee gepaard gaat. Francis: Dat is een behoorlijk lastige combinatie. Het zijn namelijk onvergelijkbare grootheden. Je vraagt je wel af waarom mensen elkaar in een positie van onderdrukking en uitbuiting willen stoppen. De Stichting wilde echter niet dat er discussie zou ontstaan over de manier waarop zij de Trans-Atlantische slavernij afzette tegen vormen van moderne slavernij. Francis: We konden wel in het licht van de moderne slavernij het Nederlandse slavernijverleden een plek geven in de samenleving. Bij zowel de Trans-Atlantische slavernij als de Moderne slavernij ging en gaat het om mensen aan wie geen menselijke waardigheid werd toegekend en dus ging en gaat het om de mensenrechten. Er zijn drie projecten georganiseerd. In Zuidoost heeft Hi5/IZI-solutions samen met FairWork een expositie over moderne vormen van slavernij georganiseerd aan de hand van beeld en tekst. Daarnaast stelde FairWork een gratis toegankelijke buitenexpositie samen over slavernij vroeger en nu. Op negen grote platen werden aan de ene kant beelden en tekst getoond van het Trans-Atlantische slavernijverleden en aan de andere kant een beeld met tekst over een moderne vorm van slavernij. Francis: Dat was nog lastig genoeg. Doel was om mensen op een laagdrempelige manier bewust te maken van het bestaan en de vormen van slavernij, toen en nu. Dat is goed gelukt. Mensen namen er echt de tijd voor. Ook toeristen. Op 19 juni 2013 is de expositie geopend bij de Stopera in Amsterdam en verhuisde op 19 juli naar het Museumplein in Amsterdam. Een derde project dat samen met het College voor de Mensenrechten werd georganiseerd was een symposium op 26 november 2013 over mensenrechten in relatie tot het thema. Francis pleit er voor om het momentum vast te houden en de thematiek inhoudelijk verder te ontwikkelen: Dat we bedrijven en overheid erbij betrokken houden. Want dit gaat verder dan maatschappelijk verantwoord ondernemen. In dat opzicht is het mooi dat volgend jaar de tentoonstelling is te zien in Middelburg als daar nationaal wordt herdacht dat 200 jaar geleden de slavenhandel werd afgeschaft. 15

10 Expositie Slavernij vroeger en nu Fairwork Thema Wetenschap & Moderne Slavernij e Balie De Balie organiseerde drie debatten gerelateerd aan verleden, heden en toekomst. In de verschillende debatten kwamen de juridische, maatschappelijke en psychologische gevolgen van het Nederlandse slavernijverleden aan bod. De thema s die in deze debattenreeks centraal stonden waren: officiële excuses en herstelbetalingen, de gevolgen van het slavernijverleden op hedendaagse familiestructuren en discriminatie, racisme anno 2013 en de rolmodellen van nu. 17

11 Uiterst betrokken zalen Mirthe Frese is programmamaker bij De Balie. Ze heeft afgelopen jaar samen met de Stichting drie debat-programma s gemaakt en georganiseerd, verspreid over het jaar. Vooral John Leerdam heeft zich daar namens de Stichting mee bemoeid. Omdat de debatten over het jaar waren verspreid, was het een heel jaar lang een thema in de Balie. De zaal was elke keer volledig uitverkocht. Uiterst betrokken zalen, aldus Frese. Vooral in het tweede en derde programma was zwart heel erg oververtegenwoordigd. Frese: De interesse voor die onderwerpen komt kennelijk meer uit de zwarte dan uit de witte gemeenschap. Ook zaten er opvallend veel jonge mensen bij, die zich overduidelijk met het debat wilden bemoeien. Frese: Ze zaten vaak op hun ipad of notitieboekjes mee te schrijven. Ik denk dat er een nieuwe generatie aan het opstaan is, die veel duidelijker en luider zijn stem zal laten horen dan de generatie daarvoor. Dat vond ik wel indrukwekkend. Duidelijk is in elk geval dat met deze herdenking 150 jaar, echt een begin is gemaakt voor een nieuw gesprek in de samenleving. Frese: Het speelt ont-zet-tend! Helaas vooralsnog alleen in de gemeenschap zelf en nog niet in de hele samenleving. In het eerste debat wilde de organisatie op een bepaalde manier naar het verleden kijken, namelijk gelinkt aan een nationaal excuus. Alles opgehangen aan het feit dat Willem-Alexander koning zou worden en dat dat dus een mooi moment zou zijn waarop Nederland bij monde van de nieuwe koning excuses zou aanbieden aan de nazaten van de slaven in het koninkrijk. Frese: Natuurlijk kwamen daar ook de juridische aspecten over herstelbetalingen bij aan de orde. Maar meer in de zin van: hoe ga je nu om met dat verleden en wat is daarover nu het historisch besef? Het tweede programma was meer gericht op de psychosociale gevolgen van het slavernijverleden. Het programma heette: Van slavernij tot tienermoeder. Er werd dus de suggestie gewekt dat er een verband was tussen het slavernijverleden en en het feit dat onder Surinaams/Antilliaanse vrouwen het percentage tienermoeders duidelijk hoger is dan in de rest van Nederland. Het ging bijvoorbeeld ook over één-ouder-gezinnen en over het feit dat mannen minder vaak thuis voor hun kinderen zorgen. Frese: Dat was heel interessant. Gloria Wekker, hoogleraar gender en etniciteit, had daar ook een interessant verhaal over: hoe de manvrouw-verhoudingen voor, tijdens en na de slavernij waren. En of daar een verband tussen was. De organisatie wilde eindigen met een blik vooruit. Frese: In ons laatste programma vroegen we ons af in hoeverre het bewustzijn van het slavernijverleden nou eigenlijk was doorgedrongen bij de autochtone Nederlander. Vlak daarvoor ontstond die Zwarte Pieten discussie, die natuurlijk wel duidelijk maakte hoe heftig de tegenstrijdigheden soms waren en hoe weinig kennis er eigenlijk was. In het algemeen was de conclusie dat er veel te weinig in het onderwijs wordt gedaan aan het Nederlandse slavernijverleden. Dat kwam continu naar boven. Frese: Op een gegeven moment zei iemand in de zaal: Nou, dat heb ik wél gehad op school, maar dat werd een beetje weggeboed. Ik vermoed dat de algemene kennis over het onderwerp vrij klein is en dat iedereen er dan misschien vanuit gaat dat dat aan het onderwijs ligt. Maar dat is meer een wild guess. De aanwezigen vonden in elk geval dat er veel meer aandacht moest komen voor dit verleden. Hoe kunnen we een vervolg geven aan deze maatschappelijke discussie? Frese: Er werden een paar onderwerpen aangehaald die heel belangrijk zijn om te blijven bespreken, zoals de enorme ongelijkheid in jeugdwerkeloosheid. Ik denk dat we daar als De Balie nog wel iets mee zullen gaan doen. Net als met het rapport van Amnesty over etnische profilering. Duidelijk is wel dat er nog veel debatten nodig zijn. Symposium college rechten van de mens de Balie Thema Wetenschap & Moderne Slavernij 18 Wetenschap & Moderne Slavernij

12 Slavenschepen voor Sint Eustatius. De West- Indische-Compagnie (WIC) investeerde naast goudhandel ook in de slavenvaart. Hierin hadden de bewindhebbers een zeer groot deel van het bedrijfskapitaal geïnvesteerd en het was de omvangrijkste scheepvaartactiviteit van de WIC. In de periode heeft de compagnie 383 schepen uitgereed. Van alle slavenreizen die zijn gemaakt, werden er 235 met eigen vaartuigen, 134 met gehuurde schepen en 14 met in beslag genomen smokkelschepen uitgevoerd. Atlas van Stolk Rotterdam 21

13 Internationale dimensies voor Amsterdam van belang hema ultuur, edia & odium unsten John Leerdam was acht jaar lang woordvoerder Kunst & Cultuur in de Tweede Kamer, media-woordvoerder (deels) en woordvoerder koninkrijksrelaties. Als bestuurslid was John Leerdam ambassadeur voor de thema s Cultuur, Media en Podiumkunsten. Daarnaast was hij ambassadeur van de debatten over Slavernij toen en nu in de Balie. Verspreid over het hele jaar vonden er heel wat manifestaties en uitvoeringen plaats en het gaat nog door. Ik heb een jaar achter de rug, dat wil je niet weten. Ik heb steeds gezocht naar de verbinding binnen het hele koninkrijk en daarbuiten. Ik keek naar Amsterdam, naar de landelijke uitstraling en naar de internationale dimensie van de slavernij. Want ik wilde de link leggen met wat er buiten gebeurt. Vandaar ook dat we met de ondersteuning van de film Tula: The revolt en Hoe duur was de suiker? heel nadrukkelijk de internationale dimensies hebben opgezocht. Die laatste film is gebaseerd op de gelijknamige en eveneens succesvolle theatervoorstelling, die weer is gebaseerd op het boek van Cynthia Mc Leod. Katibu di Shon, de eerste opera in het Papiaments, gaat nu naar Curaçao en Aruba. De internationale dimensies zijn voor de stad Amsterdam van belang, voor Nederland, voor het Koninkrijk maar ook voor de internationale uitstraling. Als wij klaar zijn met de Stichting gaan de films nog naar allerlei internationale festivals. Dit is een wereldwijd verhaal. Mensen die van Afrika naar Noord- en Zuid-Amerika zijn getransporteerd en van daaruit in Europa terecht zijn gekomen. Indiërs en Indonesiërs die als contractarbeiders naar Suriname zijn gelokt en daar onder exact dezelfde erbarmelijke omstandigheden te werk werden gesteld. Er is meer dat zich verbindt met Nederland en Amsterdam en ons slavernijverleden dan wij denken. Het is in zekere zin één grote diaspora waarin al die mensen zich bewegen. De herdenking is vooral een witte kant. De zwarte kant vind je terug in de generaties van de afstammelingen van de slaven ná de afschaffing. Dan is het van belang dat we ook in Nederland weten dat dit onderdeel uitmaakt van onze geschiedenis. Het is van belang dat we met elkaar dat bewustwordingstraject ingaan. Dat slavernij is afgeschaft, maar eigenlijk is vervangen door veel subtielere vormen van uitbuiting. Tot op de dag van vandaag. Wereldwijd. En als Nederland het voortouw kan nemen om in gezamenlijkheid de discussies aan te gaan over racisme, uitbuiting en mensenhandel dan lopen we vooruit op heel veel grote landen waar diezelfde thema s nu spelen. Het gaat om culturele diversiteit in steden waar meer dan de helft een bi-culturele achtergrond heeft. Dit verhaal is nog lang niet klaar

14 Curaçao cultuuragenda 2013 Thema Cultuur, Media & Podiumkunsten De Curaçao cultuurgids + agenda 2013, met foto s van Sinaya Wolfert. De korte interviews, verhalen en foto s hebben bijna allemaal een link met het slavernijverleden. Omdat je er het hele jaar doorheen bladerde, bleef de thematiek op de agenda

15 Waarom zou ik niet trots zijn? Izaline Calister was op allerlei manieren bij de herdenking betrokken en was ook op heel veel gelegenheden aanwezig. Bij de aftrap in het Tropenmuseum, op het Grachtenfestival en op de Parade met de muziektheatervoorstelling Geen liefde zonder vrijheid. Ook buiten de herdenking om is Calister erg actief met de emancipatie van zwarte jongeren en vrouwen. Ze zegt heel blij te zijn geweest met alle aandacht voor de afschaffing en heeft afgelopen jaar vooral op cultureel gebied gezien als een heel rijk jaar. Calister: Als kunstenaar ben ik vooral gericht op kunst en in dat opzicht heb ik afgelopen jaar hele mooie, bijzondere dingen gezien. Hoogtepunt was dat ze een jarenlange droom heeft kunnen waarmaken door het verhaal te kunnen vertellen van Geen liefde zonder vrijheid. Calister: Daar liep ik al zo lang mee rond. Eigenlijk was het een droom dat dat kon in dat belangrijke jaar. De voorstelling zette het licht vol op het Curaçaose slavernijverleden. Calister: Ik zag het als een mooie manier om mensen te vertellen hoe het er een beetje aan toeging. Begrip kweken voor het hele gebeuren zonder dat je met een opgeheven vingertje mensen gaat vertellen wie goed/ fout was, maar meer mensen laten delen in een verhaal dat eigenlijk een gezamenlijk verhaal is. Het is natuurlijk een geromantiseerd verhaal, maar dat is naast een historisch verhaal ook een hele goeie manier om mensen te raken. In Geen liefde zonder vrijheid, speelde Calister samen met Jörgen Raymann de slaven Buchi Fil en Mosa Nena, een tragische legende rond de sterke slaaf en de mooiste vrouw van de plantage. De voorstelling is geproduceerd door het Volksoperahuis. Calister: Het verhaal leert ons dat je in bijna alle situaties niet te maken hebt met mensen die hetzij volledig goed-, hetzij volledig kwaadwillend zijn. Omstandigheden maken dat mensen beslissingen nemen die heel 26 Cultuur, Media & Podiumkunsten verkeerd kunnen uitpakken voor de één of voor de ander. Ik zie de geschiedenis niet zo zwart en wit zoals het soms allemaal wordt gepresenteerd. Mensen namen zo goed en zo kwaad als het ging beslissingen en deden dingen in de hoop dat het goed zou uitpakken. En soms deed het dat wel en soms deed het dat niet. Het is een verhaal; over hoe mensen in die tijd leefden en probeerden te overleven. Er is volgens Calister verschil tussen het slavernijverleden van Suriname en Curaçao: Suriname is zo n groot land waardoor er daar een levendige vluchtmogelijkheid was. Slaven konden verdwijnen in het grote oerwoud. Curaçao is gewoon een eiland. De slaven daar konden gewoon nergens heen. Ik weet het niet, maar misschien hadden slaven daardoor minder hoop. In de behandeling zal niet veel verschil zijn geweest. Je had slaveneigenaren die goed waren voor de slaven en je had er die dat niet waren. Ik heb wel het idee dat de afschaffing veel meer leeft onder de Surinaamse bevolking dan onder de Curaçaose bevolking. Het is daar ook niet echt geïnstitutionaliseerd door de regering. Keti-Koti kent iedereen in Suriname en alle Surinamers in Nederland. En ik denk dat er heel veel Antillianen zijn die niet weten dat 17 augustus Tula-dag is. Er wordt de laatste jaren wel steeds meer aan gedaan, ook vanuit de regering, vanuit de Cas di Cultura. Maar het is nog niet iets geworden van iedereen. Izaline Calister is heel trots op haar verleden, op haar afkomst: Ik kan er niks aan doen dat de geschiedenis die loop heeft gehad. Er zijn ook hele mooie dingen uit voortgekomen. Ik ben heel trots op de muziek die wij maken. En dat komt ook door de Afrikaanse invloeden, maar ook door de Europese en Latijns-Amerikaanse invloeden. Ik vind onze taal prachtig, mede ook vanwege de Afrikaanse invloed. Dus ik zou niet weten waarom ik daar niet trots op zou zijn. De slavernij was een zwarte bladzijde in ons aller geschiedenis, maar wij kunnen er niks aan doen. Het was nu eenmaal zo. Wat er daarna mee is gebeurd, dat is voor mij nu belangrijker. Izaline Calister is een Curaçaos- Nederlands zangeres, componiste en liedjesschrijfster. Ze heeft veel persoonlijk engagement bij de hele thematiek en vraagt daarbij in het bijzonder aandacht voor het Curaçaose slavernijverleden. Thema Cultuur, Media & Podiumkunsten Izaline Calster, Geen Liefde zonder vrijheid: Geen Liefde zonder vrijheid vertelt een verhaal over onmogelijke liefde, de universele drang naar vrijheid en het zoeken van je eigen weg. De voorstelling is gebaseerd op een beroemd gedicht van de Curaçaose schrijver Pierre Lauffer ( ). Artistiek gezien was het verhaal een prachtige vermenging van muziek, theater, klassieke muziek en traditionele percussie-instrumenten van Curaçao. 27

16 Thema Cultuur, Media & Podiumkunsten Het project De Slavernij Voorbij bestaat uit een 4-delige tv serie, een lespakket en peer-educators die op hun scholen lessen geven. Het project is groter geworden en jongeren waren meer betrokken dan vooraf verwacht. De door de NTR uitgezonden tv-serie spreekt een brede landelijke doelgroep aan. In totaal hebben kijkers een aflevering gezien. Er werd na elke aflevering veel op Twitter en Facebook over geschreven. 29

17 angeboden: Stadsschouwburg Thema Cultuur, Media & Podiumkunsten Stadsschouwburg 1 juli Melle Daamen is directeur van de Stadsschouwburg in Amsterdam. Hij bracht de herdenking uit Zuidoost en Oost naar de centrale stad, op het Leidseplein. Daarmee maakte hij de herinnering en viering Amsterdam-breed. Hij bleef maar herhalen: de deuren van de Stadsschouwburg staan open voor de Surinaamse en Antilliaanse gemeenschap. Al jaren voor het herdenkingsjaar had Daamen actief aangeboden om de schouwburg een centrale rol te laten spelen bij de herdenking van het slavernijverleden op 1 juli Uiteindelijk is de Stadsschouwburg ook het begin en het einde geweest van die dag met het ontbijt s ochtends en de opera s avonds. Daamen: Het is belangrijk om aandacht te geven aan deze episode in onze geschiedenis. Ik wil de schouwburg als maatschappelijke plek neerzetten. Een plek voor alle Amsterdammers. En met de inzet van de Stadsschouwburg geef je ook meer cachet aan de herdenking. Het Keti-Koti ontbijt aan picknicktafels op het Leidseplein was zijn idee. Zo n 35 bekende Nederlanders serveerden een ontbijt aan de deelnemers aan de optocht. Job Cohen maakte roerei, Hans Dagelet bakte wentelteefjes en Karin Bloemen pannenkoeken. Dat werd een doorslaand succes met flink wat media-aandacht. Daamen: Het kostte nog wel moeite om 35 bekende Nederlanders op die dag en op dat tijdstip bij elkaar te krijgen. Maar op de ochtend zelf vond iedereen het leuk. Zowel de Keti-Koti deelnemers als de BN ers die het ontbijt maakten. De boterhammen met pindakaas van Rijkman Groenink vonden gretig aftrek, net als het fruitontbijt van Joop Daalmeijer die samen met Freek en Hella de Jonge een stand runden. Daamen: Ik heb er niet al te veel de nadruk op gelegd, omdat het anders misschien te zwaar zou worden, maar het was natuurlijk niet voor niks dat het allemaal bekende witte Nederlanders waren die het ontbijt maakten voor de Keti-Koti deelnemers die in overwegende mate zwart zijn. Hugo Fernandes, een zwarte BN er, had zich per ongeluk ook aangemeld om een ontbijtje te maken. Die heb ik opgebeld en verteld dat het toch niet de bedoeling was dat hij mee deed. Dat begreep hij. Om elf uur was het tijd voor de Bigi Spikri, die sinds 2002 vanaf de Stopera vertrekt, maar afgelopen jaar dus vanaf het Leidseplein vertrok. Een bonte stoet van inmiddels zo n duizend mensen ging kletsend, zingend, flanerend en dansend onder begeleiding van brassbands op pad naar het Oosterpark, voor de nationale herdenking. s Avonds was de schouwburg opnieuw het episch centrum van de herdenking toen daar de wereldpremière plaatsvond van de opera Katibu di Shon - Slaaf en Meester, door de Nationale Reisopera met een hoofdrol voor mezzosopraan Tania Kross. Deze eerste opera in het Papiaments was een indrukwekkende afsluiting van de nationale herdenking. Hoe gaat Daamen de aandacht voor het slavernijverleden vasthouden? Daamen: Ik denk dat wij het hierbij laten. Hoe leuk en hoe goed het ook was. We zijn van harte bereid om elk jaar de tocht vanuit de Stadsschouwburg te laten beginnen. Maar het is niet logisch dat wij als Stadsschouwburg jaarlijks een Keti-Koti ontbijt zouden organiseren. 150 jaar was een goede aanleiding om het wel te doen. Maar natuurlijk stellen we ook komende jaren de schouwburg zelf graag ter beschikking. Bigi Spikri 1 juli Hoe duur was de suiker? Keti Koti Ontbijt 1 juli Recife 30 Cultuur, Media & Podiumkunsten Keti Koti Ontbijt 1 juli 31

18 Suikermolens in Brazilië ten tijde van de Nederlandse bezetting. Aan de slaven werden nauwkeurige eisen gesteld. Voor leverbare slaven werden gehouden: degene die niet blind, lam nog gebroken sijn, ende ook dewelke geen besmettelijke siekte hebben. Verder werd bepaald welke leeftijd de slaven mochten hebben en wat hun marktwaarde was. Volwaardige slaven waren vijftien tot zesendertig jaar oud, slaven ouder dan zesendertig kwamen niet in aanmerking voor transport, slaven van zes tot vijftien jaar telden als drie voor de prijs van twee en van twee tot zes jaar twee voor de prijs van één. 33

19 Masker gaf nieuw gezicht aan vooroudergeloof hema piritualiteit Marian Markelo Marian Markelo is leraar verpleegkunde en praktiserend Winti-priesteres. Ze is actief op het sociaal-maatschappelijk veld in Den Haag, Amsterdam en Rotterdam. Namens de Stichting was ze ambassadeur voor het thema Spiritualiteit en ambassadeur Educatie (zie pagina 73). Je kunt het verleden niet herdenken zonder daar de Spiritualiteit bij te betrekken. Vergeet niet dat de tot slaaf gemaakten hun eigen Afrikaanse traditionele religiositeit niet konden beleven. De mensen die slaven kochten we mogen dat echt wel criminelen noemen verboden hun slaven om hun eigen religie te beleven. Daarmee waren die niet alleen hun vrijheid, maar ook nog eens hun religie kwijt. Ze werden gedwongen om ondergronds te gaan met hun geloof. Bovengronds moesten ze het christendom accepteren, maar daarin werden ze niet als gelijkwaardig behandeld. Vandaar dat de Stichting vond dat spiritualiteit er gewoon bij hoort. Als Winti-priesteres is Marian Markelo ingewijd in de Afrikaans-Surinaamse religieuze traditie, de Winti. Zij voert rituelen uit op momenten van ondermeer geboorte, huwelijk en overlijden. Maar ook ik-versterkende rituelen waarbij mensen zichzelf in het zonnetje plaatsen. Markelo: Rituelen op de breukvlakken van het leven. De energie rondom de herdenking heeft ze als positief en krachtig ervaren. Vooral vanwege het feit dat het eindelijk, na zovele jaren, de eerste keer was dat wit Nederland ook ruimer aanwezig is geweest bij de herdenking en andere activiteiten. Markelo: Ik zit er al jaren bij en dit heeft het voor mij echt bijzonder gemaakt. Dit is het minst begrepen onderdeel van onze nationale geschiedenis. Mensen moeten zich ervan bewustzijn dat het niet alleen maar de geschiedenis betreft van het Afrikaanse deel van de Nederlandse samenleving, maar om een geschiedenis van de totale samenleving. Het hoogtepunt voor Markelo was de presentatie van een voorouder-masker dat ze met medewerking van het Afrikamuseum door kunstenaar Boris van Berkum heeft laten maken. Door de onderdrukking en door het protestante voorschrift uit het Oude Testament dat er geen beelden aanbeden mogen worden, is eigenlijk de verering van voorouders aan de hand van maskers uit de ex-afrikaanse gemeenschappen verdwenen. Met dit masker gaf Markelo die gemeenschap dat voorouder-geloof op een symbolische manier terug. Het masker werd bij het plengoffer in aanwezigheid van de koning en koningin en alle notabelen gepresenteerd aan de samenleving. Markelo: De mensen waren heel erg onder de indruk. Iedereen heeft gevoeld dat het een bijzondere lading kreeg

20 Thema Spiritualiteit Zo spelen we Obia is een danstheatervoorstelling van Untold waarbij de Afro- Surinaamse winti-cultus door middel van dans en muziek op een theatrale manier wordt neergezet. Daarbij worden er vooral accenten gelegd op rites die hun oorsprong vinden in West-Afrika. Het publiek was verrast dat de cast alleen maar uit jongeren bestaat. De voorstelling genoot grote belangstelling van media, overheid en het bedrijfsleven. Enkele bedrijven zijn bereid om de voorstelling in 2014 naar Suriname te brengen. Obia Rebelse vrouwen 37 37

21 Ik heb er 51 jaar met weemoed naar uitgekeken Perez Jong Loy is de motor achter In 1863 werd de slavernij weliswaar afgeschaft, maar kwamen de eigenaren met de Nederlandse regering overeen dat ze nog tien jaar op min of meer dezelfde voet konden doorgaan. Anders zou, zo werd gesteld, de economie instorten. De nieuwe burgers werden onder staatstoezicht geplaatst, maar zouden pas in 1873 hun volledige burgerrechten verkrijgen. Wat Perez betreft hadden we 150 jaar slavernijverleden dus pas in 2023 moeten herdenken. Dat is één van de aspecten die bij Jong Loy diep zitten. Een ander aspect is dat hij er 51 jaar op heeft moeten wachten voordat op 1 juli 2013 vanaf het Marine-terrein in Amsterdam de 21 saluutschoten klonken die op dezelfde dag in Suriname sinds heel lang jaarlijks het einde van de slavernij markeren. Jong Loy: Dat was zeker een emotioneel moment. Als kind maakte dat in Suriname elk jaar grote indruk op mij. En nu klonken die schoten voor het eerst ook in Amsterdam. Maar het was ook een moment van gemengde gevoelens. Sinds mijn komst naar Nederland in 1962 heb ik er met weemoed naar uitgekeken. Het afgelopen jaar was voor Jong Loy een jaar met veel hoogtepunten, maar ook wel een paar dieptepunten: Ik stuitte her en der op volstrekt onbegrip: We gaan een carnavalsvereniging toch ook niet subsidiëren. Er is dus nog veel werk aan de winkel. Ik begrijp niet goed dat mensen mijn vrijheidsbesef niet willen vieren, terwijl het toch om een bevrijding van enkele honderden jaren gezamenlijke geschiedenis gaat. De reden dat hij zich zo inzet voor 1873 heeft er mee te maken dat de bevrijde slaven hoe wrang er volgens hem ná 1863 slechter aan toe waren dan vóór Jong Loy: Ze werden verplicht om nog tien jaar door te werken en waren nóg onvrijer en er feitelijk nóg slechter aan toe omdat nu de plantage-eigenaren de slaven lieten betalen voor huisvesting, medische behandeling en voedsel. Zo hielden de slavenhouders een claim op hun mensen. Dat zou ik ook graag herdacht willen zien worden. Rondom het grafmonument van Elieser op de Joodse begraafplaats in Ouderkerk a/d Amstel, organiseert Jong Loy al jaren een lesprogramma voor o.a. een school in Amstelveen. Elieser was een door Portugezen ontvoerde en tot slaaf gemaakte man die van ca tot 1629 in Amsterdam heeft geleefd. Elieser is de enige die op die begraafplaats in Ouderkerk a/d Amstel een naam heeft. Er liggen nog negen andere anonieme mensen die tot slaaf zijn gemaakt. De dag van Elieser wordt sinds de vereniging Opo Kondreman van Jong Loy in 2001 voldoende aandacht voor deze slachtoffers van 16e eeuwse mensenhandel wist te krijgen, altijd op de woensdag vóór 1 juli gehouden. Jong Loy: Voor Elieser, maar eigenlijk voor alle slaven die in Amsterdam hebben geleefd, willen we nu een monument oprichten waarvoor het Amsterdamse Fonds voor de Kunst en het Mondriaan Fonds het leeuwendeel van de financiering voor hun rekening hebben genomen. Fantastisch! Ook The Blue Boat Company wil ik noemen. Die steunt ons vanaf de 1e Elieserdag in 2010 met een meer dan genereuze tegemoetkoming in de kosten van de boten waarmee we naar Ouderkerk a/d Amstel gaan op die dag. En dat gebeurt niet zomaar, tenslotte brachten ze ook de tot slaaf gemaakten met boten naar Ouderkerk a/d Amstel. Big hug ook voor de mensen bij het PMB, het bestuur van stichting Slavernij Herdenking 2013, de burgemeester van Ouderkerk a/d Amstel, de medewerkers van het Stadsarchief, voor het Amsterdam Museum en voor de stadsdeelvoorzitters en de wethouders diversiteit van de stadsdelen Zuidoost en Oud Zuid. Schitterend! Zij allen hebben op mij in de voorbereiding en de viering een onuitwisbare indruk gemaakt door hun grote betrokkenheid bij dit herdenkingsjaar. Geweldig! Een warm bad! Saluutschoten 1 juli 2013 Thema Spiritualiteit 38 Thema Spiritualiteit 39

22 Prodo Waka heeft diverse presentaties uitgevoerd, waaronder kledingrituelen, die tijdens de slavernij plaatsvonden. De groep heeft dit uitgebeeld aan de hand van muziek, verhalen en korte workshops. Er kwamen onverwachte aanvragen voor optredens in verzorgingshuizen in diverse stadsdelen. Keti Koti Tafel Thema Spiritualiteit Opening Keti Koti maand 1 juni Prodo Waka Samen Stilstaan, Leven & Vieren Stichting Amsterdams Centrum 30 juni- 1 juli Kenneth Renfrum 41 41

23 Er is een netwerk ontstaan van inheemse organisaties hier Slavernij begon met de tewerkstelling van Surinaamse inheemse indianen. Dat wordt vaak vergeten. En een vergeten bladzijde in een vergeten hoofdstuk van deze geschiedenis is extra triest. Terwijl er toch zo n nazaten van deze bevolkingsgroepen in Nederland wonen. Zij waren de eerste slachtoffers van kolonisatie en de eerste slaven in hun eigen huis. Alleen spelen zij geen rol wanneer er wordt stilgestaan bij zaken die verband houden met de kolonisatie van Suriname, zoals de herdenking afgelopen jaar. Hiervoor moet meer aandacht komen aldus Reinier Artist. In 2013 zijn diverse sociaal culturele manifestaties van muziek, zang en dans op touw gezet, waarbij deze bevolking zich presenteerde aan tja, aan wie eigenlijk? Allereerst aan de inheemse bevolking hier in Nederland, maar ook andere partners die belangstelling hadden voor ons, zegt Reinier Artist. In mindere mate ging het om kennisoverdracht in de vorm van inleidingen en lezingen. De inheemsen klagen dat ze in Nederland maar heel moeilijk functioneren en het sociaal maatschappelijk bestel van dit land nog niet zo goed doorhebben. Artist is daarom blij met de aandacht die is geschonken aan de inheemse cultuur door met name de lokale radiostations, vooral in de grote steden. Daarvoor waren de contacten met de Stichting Herdenking een grote stimulans. Artist: Mede door die contacten is op dit moment een soort netwerk ontstaan van alle inheemse organisaties in Nederland, SINN of het Surinaams-Inheemse Netwerk Nederland. Dat vind ik toch wel een positief aspect en een positieve bijdrage van vorig jaar. Door hun onzichtbaarheid in de publieke opinie is er weinig bekend over het bestaan, het welzijn en dus het lot van Surinaamse inheemsen in Nederland. De stichting Weyu beoogt op zijn minst om de taal en cultuur van de oorspronkelijke bewoners van Suriname levend te houden en om deze bevolkingsgroep bij Keti-Koti een gezicht te geven. Reinier Artist is adviseur van de stichting en hij wijdt zich tevens aan een boek waarin hij de kolonisatie van Suriname vanuit Indiaans perspectief belicht. Hij is blij dat een stichting als Weyu de inheemse cultuur preserveert en Indiaanse jongeren iets bewuster maakt van wie ze zijn en waar ze vandaan komen. Met zijn boek wil hij daaraan bijdragen. Het gebrek aan aandacht voor de inheemse cultuur van Suriname heeft volgens hem wel een verklaring: De inheemse Indianen zijn door het koloniale bestuur nooit serieus genomen. En de Surinaamse regering heeft die lijn simpelweg doorgetrokken. Eerlijkheidshalve moet hij ook opmerken dat ook de inheemsen zich niet helemaal betrokken voelden bij dit gebeuren. Artist: De slavernij werd door de inheemsen gaandeweg als iets Afrikaans gezien. En dat was een voor hen een totaal andere cultuur. Wij hadden geen enkel gevoel van culturele binding. En dat gevoel was wederkerig. Maar de laatste jaren is er volgens hem enige verbetering opgetreden. Artist: Ik heb heel wat Marron-vrienden, intellectuelen, waar ik goed mee kan opschieten. We gaan respectvol met elkaar om. Dat probeer ik op mijn manier over te brengen op onze inheemse gemeenschap. Elieser 26 juni 2013 Thema Spiritualiteit 42 Thema Spiritualiteit 43 43

24 Op de stedenbouwkundige en architectonische aspecten van de grachtengordel valt weinig af te dingen. Uniek in de wereld, alom geroemd. De grachtenpanden werden gebouwd door burgers die hun fortuin in de koopvaardij, handel en het bankwezen hadden gemaakt. Maar dat dat fortuin vaak werd verworven door middel van mensonterende slavenhandel, is minder bekend. In zijn boek geeft Leo Balai een overzicht van regenten en andere belanghebbenden bij de slavenhandel. 45

25 1 juli

26 1 juli

27 Er wordt makkelijker over gepraat usea & rchieven Harry van Waveren Harry van Waveren was namens de Stichting ambassadeur voor de musea. Hij is gedeputeerde van Cultuur geweest in de provincie Zeeland. In die hoedanigheid heeft hij veel met musea te maken gehad in het bijzonder het Zeeuws Museum in Middelburg. Van Waveren wil er voor waken dat de herdenking in de toekomst een Amsterdams onderonsje wordt. Het is een nationaal onderwerp. Zeeland is in het verleden na Amsterdam het meest actief betrokken geweest bij de slavenhandel. Dit jaar wordt in die provincie aandacht besteed aan 200 jaar afschaffing slavenhandel. Drie grote musea die daarvoor in aanmerking komen, het Tropenmuseum, het Scheepvaartmuseum en het Amsterdam Museum, hebben aan de herdenking mee gedaan met aansprekende exposities. Hiernaast zijn een aantal kleinere musea actief geweest. Dat vindt Van Waveren een mooi resultaat. Uitgangspunt voor dat hele herdenkingsjaar was en is dat mensen meer kennis krijgen over datgene wat er gebeurd is, zodat een breder besef ontstaat over de invloed en betekenis die dit verleden nu nog steeds heeft. Van Waveren: Dan zoek je naar aanstekelijke manieren waarop dat aan mensen verteld kan worden. Zodanig dat het ook blijft hangen. En daar kunnen musea een grote rol in spelen. Mijn idee is dat musea bij uitstek een goed vertrekpunt hebben om mensen het een en ander te vertellen en bij te brengen over hoe het zat en wat dat voor nu betekent. Het slavenverleden was een onderdeel van de tentoonstelling in het Amsterdam Museum over de Gouden Eeuw en daardoor iets minder opvallend. De exposities in het Scheepvaartmuseum en in het Tropenmuseum lopen nog, waarbij die in het Tropenmuseum nog maar net geopend is. Dus is het volgens Van Waveren te vroeg om uitspraken over de bezoekersaantallen te doen. Van Waveren: Wat ik wel constateer is dat er over het algemeen hele goede reacties zijn gekomen op de exposities. Dat het verhaal goed verteld en verbeeld wordt op heel verschillende wijzen. Dus in die zin ben ik daar dik tevreden over. Een van doelstellingen van alle activiteiten waaronder de exposities - die in het kader van 150 jaar herdenking op touw werden gezet, was dat in Nederland het gesprek over de impact van het slavernijverleden een stapje hoger werd gebracht. Dat mensen niet meteen in een kramp schieten en dat er niet direct in tegenstellingen gedacht wordt, maar dat mensen er wat makkelijker en vrijer over kunnen praten en meer de verbindingen gaan zien in plaats van alleen de tegenstellingen. Van Waveren: Ik vind dat we erin geslaagd zijn om veel en inhoudelijk sterke aandacht te genereren voor het onderwerp. En dat er ook meer en makkelijker over gepraat wordt dan, zeg, anderhalf jaar geleden. Maar ik geloof niet dat we zover zijn gekomen dat het automatisme in het innemen van posities is afgenomen. Dan zal het gesprek toch nog wel wat doorgetrokken moeten worden. Dat proberen we nu in Zeeland te doen, maar dat zal ook in Amsterdam en op veel meer plekken moeten gebeuren. Dit jaar heeft daar een prachtige impuls aan gegeven, dus het zou jammer zijn als dat zou wegzakken. Maar het zal nooit meer zover wegzakken als het ooit weggestopt is geweest

28 Er is meer dan de Gouden eeuw met Rembrandt en Frans Hals usea & rchieven Roelof Koops Roelof Koops was in zijn ambtelijke leven directeur van het Zeeuws Archief. Als bestuurslid van de Stichting was Koops ambassadeur voor de archieven van het thema Musea & Archieven. Samen met Harry van Waveren coördineerde hij de samenwerking tussen Amsterdam en Zeeland voor wat betreft de herdenkingen in 2013 en 2014 over het Nederlandse slavernijverleden. De Stichting is samen met de gemeente Amsterdam mede door het NiNsee (Nationaal Instituut Nederlands Slavernijverleden en Erfenis) in het leven geroepen. Vanuit NiNsee heeft de wethouder Diversiteit van Amsterdam twee bestuursleden benoemd voor de Stichting, waarvan ik er één was. Daarnaast was hij ook betrokken vanuit het Zeeuwse, omdat er een afspraak is gemaakt tussen de gemeente Amsterdam en de Provincie Zeeland voor de afstemming tussen het herdenkingsjaar in Amsterdam in 2013 afschaffing slavernij - en dat in Middelburg waar in 2014 de nationale herdenking van 200 jaar afschaffing van de slavenhandel plaatsvindt. Meer inhoudelijk heeft het stadsarchief Amsterdam een website opgezet over Amsterdam en de slavernij met tientallen verhalen over de Amsterdamse betrokkenheid bij slavenhandel en slavernij. Die site is tot nu toe door bezoekers bekeken. Naast de website was van 30 mei tot en met 31 augustus 2013 in het stadsarchief een presentatie te zien van een aantal indringende archiefstukken op groot formaat, die gezamenlijk een haarscherp en voor de meeste bezoekers een onthutsend beeld gaven van de organisatie van slavenhandel en slavernij vanuit de stad Amsterdam. Samen met Bureau Monumenten en Archeologie organiseerde het Stadsarchief op de tweede etage een kleine expositie met archeologische vondsten over de Amsterdamse suikerindustrie, die draaide op de productie van rietsuiker van de slavenplantages in het Caribisch gebied. De presentatie in het Stadsarchief is bekeken door de bezoekers. Daarnaast heeft het stadsarchief verscheidene publieksbijeenkomsten georganiseerd en meegewerkt aan een aantal culturele programma s, waardoor in totaal meer dan mensen met het Amsterdamse slavernijverleden in aanraking zijn gekomen. Koops: De Stichting heeft ook samen met het Amsterdam Museum, met Open Monumentendagen en het Stadsarchief de Amsterdamse slavernijwandeling georganiseerd langs sporen van het Amsterdamse slavernijverleden onder leiding van Noraly Beyer in het kader van 400 jaar grachten in Amsterdam. Deze wandelingen begonnen in het Amsterdam Museum, waarbij letterlijk en figuurlijk werd stilgestaan bij panden met een slavernijverleden. Wat we aan feedback op de wandelingen hoorden was dat het hier om een redelijk onbekend stuk van ons gezamenlijk verleden gaat en dat het veel mensen de ogen heeft geopend. Er is meer dan de Gouden eeuw met Rembrandt en Frans Hals. We hebben ook een slavernijverleden waar je nog steeds de sporen van in het straatbeeld kunt terugvinden

29 De Zwarte Bladzijde van de Gouden Eeuw: Een deel van de tentoonstelling De Gouden Eeuw in het Amsterdam Museum is gewijd aan de slavernij. Daarnaast organiseerde het museum allerlei activiteiten, zoals voorleesmiddag tijdens Boekenweek, Keti Koti maaltijd op 5 mei, wandelingen door de Gouden Bocht en het aan de hand van foto s en verhalen documenteren van de kleding die mensen droegen op 1 juli. Ook voor het museum was het belangrijk om om te gaan met dit vaak nog pijnlijke erfgoed. Amsterdam Museum 55

30 Thema Musea & Archieven Tropenmuseum Wie is wit en wie is zwart? Wie bepaalt dat eigenlijk? En wat heeft het slavernijverleden daar dan mee te maken? 150 jaar na de afschaffing van de slavernij confronteert het Tropenmuseum zijn bezoekers met deze en andere vragen in de tentoonstelling Zwart & Wit