Radio Filharmonisch Orkest Groot Omroepkoor

Transcriptie

1 serie: utrecht centraal tros klassiek avro klassiek premières muzikale meesterwerken brahms & utrecht tros vocaal 17 mei 2013, uur inleiding Kees Wisse uur Radio Filharmonisch Orkest Groot Omroepkoor Vasily Petrenko dirigent Gijs Leenaars koordirigent Pjotr Iljitsj Tsjaikovski Doornroosje, opus 66 ( ) balletsuite (samenstelling: Vasily Petrenko) Introduction (la Fée des lilas) nr.25 Pas de quatre: Entrée - Variation I (Cendrillon et Fortuné) - Variation II (l Oiseau bleu et la princesse Florine) - Coda Valse Sergej Tanejev Johannes van Damascus ( ) Cantate opus 1, voor koor en orkest op tekst van Alexej Tolstoj, ter nagedachtenis aan Nikolaj Rubinstein Adagio ma non troppo Andante sostenuto Moderato attacca subito Fuga: Allegro Moderato Adagio PAUZE Sergej Prokofjev Romeo en Julia ( ) balletsuite (samenstelling: Vasily Petrenko) De Montecchi en Capuleti - De jonge Julia - Pater Lorenzo - Dans - Romeo en Julia voor hun afscheid - Dans van de Antilliaanse meisjes - Romeo aan Julia s graf - Scène - Maskerade - Tybalts dood de concertseries van

2 2 De Vrijdag van Vredenburg Goed nieuws voor de liefhebbers van klassieke muziek in Utrecht en omgeving: de nieuwe seizoensbrochure van De Vrijdag van Vredenburg is uit. Bestel een exemplaar via U kunt abonnementen bestellen via Zondag webcast De muziek van Prokofjev en Tanejev klinkt zondagochtend opnieuw in Het Zondagochtend Concert. Een webcast van dit concert kunt u vanaf uur live volgen op de website van Radio 4. Live-uitzending De AVRO zendt dit concert vanuit Vredenburg Leidsche Rijn live uit op Radio 4. Denkt u eraan dat uw mobiele telefoon uitstaat en dat uw horloge geen geluid kan maken? Dan kan iedereen in de zaal en bij de radio volop genieten van het concert. Naborrel en muziek Na afl oop van het concert wordt u een oud Amsterdams kaasje aangeboden, samen met Jazz muziek door het Old Amsterdam Jazz Duo. Jong Talent Om 19 uur speelt in het Paviljoen Lucie Horsch, de dertienjarige blokfl uitiste die zeer recent de prestigieuze prijs De Avond van de Jonge Musicus won. Zij trakteert op een programma met muziek van Jacob van Eyck, Hotteterre en Telemann. Bij Hotteterre wordt zij begeleid door haar vader, cellist Gregor Horsch. Word vrienden met De Vrijdag van Vredenburg op Facebook! Op deze pagina houden we u graag op de hoogte over de concerten, achtergronden van musici en ook zijn er regelmatig kaarten te winnen! Ga nu naar /facebook.com/vrijdagvanvredenburg/ en laat ons meteen weten wat u vond van het concert van vanavond!

3 vrijdag 17 mei 2013, uur 3 Terugblikken Het ballet en de opera vierden hoogtij, in negentiende-eeuws Rusland. Het was zo moeilijk een mooie (luxe) plaats in het theater te bemachtigen, dat rechtszaken werden aangespannen tegen abonnementhouders die een kaartje doorgaven aan een vriend of een relatie. Een hoogtepunt (of dieptepunt) in de balletomanie van het midden van de eeuw was het moment waarop een schare bewonderaars tijdens een speciaal daartoe aangericht banket een van Marie Taglioni s balletschoentjes kon verorberen. Stond een balletdanseres het publiek echter niet aan, dan werd ook dat onomwonden duidelijk gemaakt, zoals de Petersburgse ballerina Jelena Andrejanova overkwam, toen ze vanuit de zaal een dode kat voor de voeten geslingerd kreeg. Vanaf het midden van de jaren 70 veranderde het publiek evenwel van samenstelling. De zeer behoudende kenners, veelal aristocraten, werden meer en meer vervangen door de nouveau riches, zakenlieden die hun status verdiend hadden met de ontwikkeling van industrie en spoorwegen. Dit publiek was niet opgegroeid met de oude Marie Taglioni balletnormen, en vooral gecharmeerd van massale balletgroepen, grootse theatermachinerieën en exotische taferelen. Het bracht de oude garde tot wanhoop: ze kijken naar het allermooiste adagio als een koe die kijkt naar een voorbijrijdende trein, meende een criticus.

4 4 Doornroosje De oude en gevierde Marius Petipa ( ), Fransman, maar decennia lang de belangrijkste balletmeester in St. Petersburg, zag hoe die verandering zich voltrok en paste zich aan. De oude dramatische balletten maakten plaats voor voorstellingen met een steeds sprookjesachtiger inhoud. Een van de eerste voorbeelden van die tendens was Doornroosje (naar de zeventiendeeeuwer Perrault), waarvoor Tsjaikovski in , in ruim een half jaar tijd, de muziek schreef, terwijl hij ondertussen nog reizen naar Duitsland en Italië ondernam. Een sprookjesballet van ruim tweeënhalf uur, dat plaats bood aan prachtige, historische kostuums dát viel in de smaak. En met een relatief eenvoudige strijd tussen goed (de schone slaapster ) en kwaad (de niet voor haar geboortefeest uitgenodigde fee Carabosse). In de Introductie is al duidelijk hoe de verhoudingen zijn: in de eerste maten schreeuwt en schettert de gemene Carabosse, en vlindert en fladdert de Seringenfee, die Doornroosje zal behoeden voor een wisse dood. In scène 25 we zijn dan al in de derde akte beland, en honderd jaar verder in het verhaal is prinses Aurora inmiddels wakker gekust. De voorbereidselen voor de bruiloft met de gelukkige prins zijn in volle gang. Met zijn rijke orkestratie en dramatische structuur zette Tsjaikovski s Doornroosje de standaard, een norm die nog eens werd bevestigd in het ultieme kerstballet, de Notenkraker. Maar er waren ook componisten die een andere weg bewandelden. Zijn leerling Tanejev, bijvoorbeeld. Tanejev de eigenzinnige Hij werd hogelijk bewonderd en voor gek verklaard, was volstrekt eigengereid maar tegelijkertijd pijnlijk onzeker over zijn kunnen, blikte terug op de muziek uit vroeger tijden en was daarmee ongekend modern. Sergej Ivanovitsj Tanejev was een denker, een wetenschapper misschien zelfs, aldus vriend en vijand. In alles het tegendeel van Glinka, Moesorgski, zelfs Tsjaikovski. Wars van folklorismen. Geen uitgesproken melodicus, en zeker geen dramaticus. Volkse liederen verwerken in symfonieën of sonates, dat vond hij maar onzin. Die muzikale vormen waren via, via voortgekomen uit de fuga, en de fuga op haar Met zijn rijke orkestratie en dramatische structuur zette Tsjaikovski s Doornroosje de standaard, een norm die nog eens werd bevestigd in het ultieme kerstballet, de Notenkraker. Maar er waren ook componisten die een andere weg bewandelden. Zijn leerling Tanejev, bijvoorbeeld.

5 Sergei Tanejev beurt uit de Europese volksmuziek, meende hij. Rusland beschouwde Tanejev, zoals velen in zijn tijd, als een apart continent, tussen Europa en Azië in, en de Russische volksmuziek was zo afwijkend van de Europese, dat de geïmporteerde Europese vormenwereld daar nooit op zou kunnen aansluiten, zo beargumenteerde hij in 1879 in zijn schetsboek: De Russische musici zijn als architecten, die onze houten huizen zien en proberen iets soortgelijks in steen te bouwen. Ze leggen de stenen zo op elkaar, dat alle gaten en welvingen ontstaan, die je ziet bij de bouw met balken. Het spreekt vanzelf, dat daar niets redelijks uitkomt. Tanejevs oplossing bestond hieruit, dat men in Rusland de ontwikkelingsgang van de eigen volksmuziek naar de grote gecomponeerde vormen alsnog moest overdoen: beginnen met de elementaire contrapuntische vormen, en dan, net als de Nederlanders in de renaissance, gecompliceerdere meerstemmige muziek gaan schrijven; ver- volgens zou de sprong naar de complexe instrumentale vormen nog slechts een relatief kleine stap blijken. In Europa had die ontwikkeling een aantal eeuwen in beslag genomen, maar in Rusland moest het toch sneller kunnen, dacht Tanejev. En hij begon na het eenvoudige contrapunt onder de knie gekregen te hebben met de zestiende eeuw, met de Nederlandse School, met Orlandus Lassus en Josquin Desprez. In 1880 schreef hij zijn Nederlandse fantasie over een Russisch thema, voor koor (zonder tekst), op basis van een lied dat hij in de volksliedverzameling van Mili Balakirev gevonden had. Vier jaar later was het de cantate Johannes van Damascus die hem de eerste roem bracht. In 1909 publiceerde hij een boek over contrapunt, dat jarenlang aan de Russische conservatoria gebruikt werd. Met de systematische opzet van zijn leermethode leek de componist een equivalent te hebben geschapen voor het periodieke systeem van Mendelejev. Tanejev schreef geen balletmuziek, en slechts één opera: Oresteia (1895), naar Aischylos nota bene, terwijl zijn landgenoten juist in die theatrale genres uitblonken. Hoeveel lichtjaar hij zich met zijn ideeën over muziek en drama van zijn landgenoten had verwijderd, blijkt wel uit de kritieken. Een professorenopera werd het werk genoemd. Tanejev heeft veel met Aischylos gemeen, zo meende een criticus: de laatste schreef in een dode taal, en de eerste een dode opera. 5

6 6 Johannes van Damascus Tanejev was zestien jaar jonger dan zijn leermeester Tsjaikovski, en eenentwintig jaar jonger dan zijn pianoleraar Nikolaj Rubinstein. Zelf had hij Rachmaninov, Skrjabin, Ljapoenov en Glière in de klas. Met zijn voorbeelden leerde hij ons, hoe te leven, aldus Rachmaninov: hoe te denken, hoe te werken, zelfs hoe te spreken: bondig, scherpzinnig, duidelijk. Toen Rubinstein, oprichter van het Moskouse Conservatorium, in 1881 overleed, schreef Tsjaikovski zijn beroemde Pianotrio ter nagedachtenis aan een groot kunstenaar ; Tanejev speelde de pianopartij tijdens de première, in Ook hij begon aan een herdenkingsstuk, maar nam, zoals altijd, zijn tijd. Pas op 14 januari 1884 ging Johannes van Damascus in première; de componist dirigeerde zelf. Maar hij had al gezien dat het goed was, en besloten zijn cantate het opusnummer 1 mee te geven, ook al had hij al hele verzamelingen pianowerken, liederen, strijkkwartetten en orkestwerken op zijn naam staan. Zijn laatste werk zou ook weer een cantate zijn: Bij het lezen van een psalm (1915). Een merkwaardig genre, voor een Rus: een cantate voor koor en orkest. Afgezien van Tsjaikovski s kroningscantate Moskva, een jaar eerder voltooid, was Johannes van Damascus eigenlijk het eerste Russische werk in zijn soort. Als tekst koos Tanejev een deel uit een omvangrijk gedicht uit 1859 van graaf Alexej Tolstoj ( ): Ioann Damaskin, dat het leven beschrijft van de geeste- Johannes van Damascus (ikoon, vroeg 14e eeuw) lijke uit de zevende en achtste eeuw. Deze Johannes was, net als veel medechristenen, geboren in het geïslamiseerde Damascus. Nadat hij bij de kalief in ongenade was gevallen, sleet hij zijn dagen verder in een klooster in Mar Sabba, nabij Jerusalem. Hij groeide uit tot een van de meest aanzienlijke kerkvaders van de orthodoxe kerk. Tolstojs dichtregels refereren aan de dood van de kloosteroverste in Mar Sabba, waarover Johannes zelf berichtte in een gezang. Vorm en tekstexpressie Als openingsmelodie gebruikte Tanejev het kerklied So svjatymi oepokoj (Vind rust met de heiligen), in de alleroudste vorm die hij kon vinden, zoals gepubliceerd in 1772 het is dezelfde melodie die Tsjaikovski tien jaar later zou gebruiken in het openingsdeel van zijn Zesde symfonie. Welbewust gebruikte Tanejev niet de geestelijke tekst, omdat

7 Zelden is het moment van sterven zo sereen verbeeld, als in het gedicht van Alexej Tolstoj. Met een fuga-expositie in fi s-klein (het thema is afgeleid uit de geestelijke melodie) lijkt Tanejev het vervluchtigende leven te verklanken, het orkest klinkt als reciterende monniken, hoorns en trombones verklanken onzekerheid, en wijzen bovendien vooruit naar de schallende bazuinen die het einde der tijden in het slotdeel aankondigen. 7 de kerkelijke censuur gebruik van religieuze teksten buiten de muren van de kerk niet toestond, en tegelijkertijd de inzet van muziekinstrumenten daarbinnen verbood. Zelden is het moment van sterven zo sereen verbeeld, als in het gedicht van Alexej Tolstoj. Met een fuga-expositie in fis-klein (het thema is afgeleid uit de geestelijke melodie) lijkt Tanejev het vervluchtigende leven te verklanken, het orkest klinkt als reciterende monniken, hoorns en trombones verklanken onzekerheid, en wijzen bovendien vooruit naar de schallende bazuinen die het einde der tijden in het slotdeel aankondigen. Een quasi-canon met inzetten kort opeen volgt, en dalende chromatiek op het moment dat de tekst Op een ongekend pad begeef ik mij wordt herhaald. De tweede strofe begint: Daar lig ik, verstild, onbeweeglijk. Niet toevallig brengt Tanejev deze tekst homofoon: alle stemmen bewegen in hetzelfde ritme. Dan een climax, met de herhaling van de openingszinnen. Het korte tweede deel begint a capella, in Des-groot, niet voor niets (gezien de tekst) in majeur; het tempo blijft laag. Krachtig, terug in fis-klein, klinkt de oproep aan de monniken, vooral vertrouwen te houden in God. Zonder onderbreking volgt het slotdeel. Opgewekt nu. Een volbloed fuga, inclusief intermezzi (overgangszinnen) en stretti (versnelde inzetten). Twee fagottisten spelen opnieuw So svjatymi oepokoj, gecombineerd met het fugathema (ook in augmentatie: vertraagd). De spanning stijgt ten top. Homofoon klinkt de smeekbede, te mogen plaatsnemen naast Gods zetel. Als een uitroep, bijna. De tekst wordt herhaald, homofoon, terwijl uit de strijkers het geluid van beierende klokken opklinkt. Slotakkoord, paukenroffel. Maar geen slot. Een fermate. A capella worden de laatste regels herhaald, fluisterend bijna. Een fis-kleinakkoord. Berusting? Een heerlijk dissonante sext (d) in de alten lost op, in de laatste maat. Ja, berusting.

8 Prokofjevs ballet 8 Toch stelde de tekst de componist voor De Heilige Geest is mij menigmaal lief, een groot dilemma: levende mensen maar ik geef de voorkeur aan Goethe kunnen dansen, maar dode niet. en Shakespeare. Deze opmerking in Prokofjev zag zich genoodzaakt het een persoonlijke brief kwam Alexander Poesjkin in 1824 duur te staan. Hij verschijnt een minuut eerder op het verhaal een happy-end te geven. Romeo werd voor enige jaren verbannen; nog toneel dan bij Shakespeare, vindt Julia net niet naar Siberië, maar wel naar de nog in leven, en alles loopt met een provincie. Niet de geadresseerde, maar sisser af. In een land waar zwartgalligheid steeds vaker tot doodzonde werd de politie had namelijk de envelop geopend, en atheïstische opmerkingen bestempeld was dat op zijn minst een als deze werden in het toenmalige Rusland opgevat als een directe aanval op delijk was het de dramatische kwaliteit prettige bijkomstigheid. Maar uitein- de tsaristische hegemonie. van Shakespeares origineel die won en Toen Stalins cultuurministers het de werd het happy-end geliquideerd. eigen schrijvers zo moeilijk hadden Prokofjev evenaarde in zijn Romeo en gemaakt dat deze zich op het vertalen Julia Tsjaikovski s Doornroosje, als het van onbetwiste meesterwerken gingen op de dramatische lijn en de heerlijke toeleggen, verschenen steeds meer orkestratie aankomt. Maar omdat een goede Shakespearevertalingen. Aan een première van het volledige ballet er ballet naar Romeo en Julia leek Prokofjev door toedoen van Stalins cultuurpolitie en onwillige dansers aanvankelijk zich daarom geen buil te kunnen vallen. Tegelijkertijd was het verhaal van de niet leek in te zitten, stelde Prokofjev onmogelijke liefde té algemeen-menselijk om het tot sovjetpropaganda te samen, plus een suite voor zijn eigen twee orkestsuites voor de concertzaal kunnen ombuigen. Aardig was bovendien dat Prokofjev als eerste een Sha- van de veelzijdigheid van de muziek instrument, de piano. Om nog meer kespeareballet kon publiceren, zoals te laten horen, koos dirigent Vasily hij twintig jaar eerder met De speler Petrenko voor een eigen suite. ook de eerste Dostojevski-opera in de geschiedenis had gecomponeerd. Onno Schoonderwoerd Prokofjev aan het werk in Moskou ca 1939

9 gezongen tekst Alexander Tanejev Johannes van Damascus, Cantate opus 1 9 Alexej Tolstoj Ioann Damaskin naar Aleksej Tolstoj ( ) I Idoe v nevedomyj mne poet, Idoe mezj stracha i nadezjdy; Moj vzor oegas, ostyla groed, Ne vnemlet sloech, somknoety vezjdy. Lezjoe bezglasen, nedvizjim, Ne slysjoe bratskogo rydan ja, I ot kadila sinij dym, Ne mne stroejit blagoöechan je. II No vestsjnym snom poka ja spljoe, Moja ljoebov ne oemirajet. I jejoe, brat ja, vas moljoe, Da kazjdyj k Gospodoe vzyvajet: Gospod! Gospod! Gospod! III V tot den, kogda troeba Vostroebit mira prestavlen ja, Primi oesopsjego raba V Tvoji nebesnyje selen ja. Johannes van Damascus vertaling Onno Schoonderwoerd Op een ongekend pad begeef ik mij, Reis tussen angst en hoop; Mijn blik gedoofd, mijn borst verkild, Mijn gehoor verstomd, de oogleden toe. Daar lig ik, verstild, onbeweeglijk, Hoor niet langer mijn broeders lachen, En het blauw gekringel uit het wierookvat Geurt niet langer aangenaam voor mij. Maar zolang ik slaap, mijn eeuwige slaap, Sterft mijn liefde niet. En ik smeek jullie, broeders, Roep tot God, elkeen: Mijn God! Mijn God! Mijn God! Op de dag waarop dan een bazuin Zal schallen van het eind der wereld, Neem dan uw ontslapen dienstknecht Op in Uw hemelse woonst.

10 10 De toekomst van Vredenburg Vredenburg zit sinds 2007 in twee tijdelijke locaties: de Leeuwenbergh in de oude binnenstad van Utrecht en Vredenburg Leidsche Rijn (De Rode Doos) langs de snelweg A2. In 2014 gaat Vredenburg terug naar de oude locatie aan het Vredenburgplein. Hier komt een heel nieuw gebouw, waarin de oude grote symfonische zaal van Vredenburg bewaard is gebleven. Hieronder staan een aantal vragen en antwoorden over deze verhuizing. Waarom een nieuw gebouw? De belangrijkste aanleiding om op de plek van het oude Vredenburg een heel nieuw gebouw neer te zetten, was dat de bedrijfsvoering van zowel Muziekcentrum Vredenburg als poppodium Tivoli tegen allerlei grenzen aanliep en één nieuw gebouw voor beide podia de beste oplossing was. Nieuwbouw op deze locatie biedt bovendien ongekende mogelijkheden voor een aanzienlijke verbetering en uitbreiding van het live muziekaanbod in de stad. De nieuwe locatie wordt qua voorzieningen en diversiteit van het aanbod in één keer het grootste muziekpodium van het land. Een enorme verbetering ten opzichte van het oude gebouw is onder meer de nieuwe kamermuziekzaal. In de oorspronkelijke plannen speelde ook het jazzpodium SJU nog een rol, maar dit podium is ondertussen gesloten. Desondanks is er in de nieuwe opzet ook een plaats voor de jazz behouden gebleven. Wat komt er in dit nieuwe gebouw? In dit grotendeels nieuwe gebouw komen vijf concertzalen: een zaal voor symfonische muziek voor 1700 bezoekers (dit is dus de huidige oude grote zaal die wordt gerenoveerd), een kamermuziekzaal (ruim 500 stoelen), een popzaal (2000 bezoekers), een cross-over zaal (circa 550 bezoekers) en ook nog een jazz-zaal (meer dan 300 bezoekers). Ook komen er diverse vergaderen congresfaciliteiten, een grand café, een jazzcafé en een restaurant. Wie komt er in dit nieuwe gebouw? De exploitatie van dit grotendeels nieuwe concertgebouw komt in handen van een stichting die een samensmelting is van de huidige Vredenburg-organisatie en poppodium Tivoli. Er komt dus één organisatie die de

11 programmering voor het hele gebouw gaat samenstellen. Als het gebouw af is, wordt het eigendom van de gemeente Utrecht en zal het door deze nieuwe organisatie worden gehuurd. Op welke locatie wordt dit gebouwd? Het nieuwe gebouw wordt gebouwd op de noordwest hoek van het Vredenburgplein (op de plaats van het oude Muziekcentrum Vredenburg). Het gebouw presenteert zich vooral in de richting van het Centraal Station en het Smakkelaarsveld. Hier bevinden zich op begane grond de centrale entree, het grand café, een restaurant en de kassa. Tussen dit gebouw en de kade van de nieuwe Catharijnesingel komt een groot terras. Als het gebouwd is, wat is er dan te horen, te zien en te beleven? In dit nieuwe muziekcentrum zullen jaarlijks ongeveer 1200 activiteiten plaatsvinden op het gebied van live muziek en andersoortige culturele evenementen. Het programma omvat onder meer symfonische concerten, dansavonden, kamermuziekuitvoeringen, popconcerten, uitvoeringen op het gebied van jazz en geïmproviseerde muziek, kinderconcerten en -disco's, educatieve projecten, muziektheater, literaire evenementen en stand-up comedy. Jaarlijks worden er meerdere spraakmakende festivals met een internationale uitstraling georganiseerd. Per jaar worden ongeveer bezoekers verwacht. Daarnaast vinden er congressen, televisieopnamen en andere verhuuractiviteiten plaats. Wat gebeurt er met de eigenheid van de huidige podia? Wij vinden het zeer belangrijk dat ons publiek zich niet alleen blijft herkennen in het programma, maar zich ook thuis gaat voelen in het nieuwe gebouw. Daarom worden er meerdere sferen gecreëerd, biotopen genaamd; dit zijn combinaties van zaal, foyer, caféruimten en voorzieningen als de garderobe en de artiestenfoyer waarin een bepaalde muzieksoort het beste tot z'n recht komt. Hierbij wordt aandacht besteed aan sfeer, vormgeving, service, akoestiek, klimaatomstandigheden etc. Zo krijgen de ruimtes rond de symfonische zaal een andere uitstraling dan die bij de popzaal, de crossoverzaal of de jazz-zaal. Om deze verschillen in sferen en beleving te bereiken zijn er meerdere architecten bij het ontwerp betrokken; elke biotoop heeft zijn eigen architect. Wanneer gaat het open? De verwachting is dat de nieuwbouw begin 2014 wordt afgerond. September 2014 gaan de deuren open voor het publiek. Het concertseizoen is het eerste complete seizoen in het nieuwe gebouw met daarin de gerenoveerde oude symfonische zaal. Als de afbouw en de inrichting van het gebouw qua tijd meevallen, zullen er misschien al eerder (proef)concerten worden gehouden; denk daarbij aan het voorjaar en de zomer van Als dat zo is, zullen we u daarover informeren (via onze website en nieuwsbrief). Wat doen Vredenburg en Tivoli tot aan de opening van het nieuwe gebouw? Vredenburg en poppodium Tivoli (aan de Oudegracht in Utrecht) blijven tot aan de opening van het nieuwe gebouw op hun huidige locaties programmeren. Na de verhuizing zal Vredenburg Leidsche Rijn (De Rode Doos) sluiten. In het voorjaar van 2014 stopt Vredenburg al met het programmeren van concerten in de Leeuwenbergh (Vredenburg huurt de Leeuwenbergh nu van de stichting Vrienden van de Leeuwenbergh). Tivoli aan de Oudegracht sluit haar deuren, maar Tivoli de Helling blijft bestaan. 11

12 12 uitvoerenden Vasily Petrenko Vasily Petrenko, dirigent Vasily Petrenko studeerde aan het conservatorium van St. Petersburg en nam deel aan meesterklassen van Ilja Moesin, Mariss Jansons, Yuri Temirkanov en Esa-Pekka Salonen. Na het winnen van diverse directieconcoursen was hij tussen 2004 en 2007 chefdirigent van het Akademisch Staatssymfonieorkest van St. Petersburg. Sinds 2006 is hij chef-dirigent van het Royal Liverpool Philharmonic Orchestra. Daarnaast is hij chef-dirigent van het National Youth Orchestra of Great Britain. Komend seizoen treedt hij tevens aan als chef-dirigent van het Filharmonisch Orkest van Oslo. Ook is Petrenko sinds 2012 eerste gastdirigent van het Mikhailovsky Theater in St. Petersburg, waar hij zijn carrière begon als dirigent tussen 1994 en In recente seizoenen stond Vasily Petrenko voor diverse orkesten in Europa, de VS en Australië. Operavoorstellingen verzorgde Petrenko in Glyndebourne (Verdi s Macbeth) en Parijs (Jevgeni Onegin), bij de Reisopera (Puccini s Le Villi en Messa di Gloria, en I due Foscari en Boris Godoenov) en Tsjaikovski s Schoppenvrouw bij de Hamburgse Staatsopera. In 2009 ontving Petrenko ere-doctoraten van de University of Liverpool en Liverpool Hope University en in 2012 een Honorary Fellowship van de John Moores University in Liverpool. MARK McNULTY

13 harmonisch Orkest. Hij is regelmatig te gast bij La Filarmonica di Torino in Italië en repetitor bij Cappella Amsterdam en het Nederlands Kamerkoor. Het komende seizoen dirigeert hij concerten bij onder meer Cappella Amsterdam, het Residentie Orkest, het Rotterdams Philharmonisch Orkest en de Radio Kamer Filharmonie. Gijs Leenaars werkt sinds het seizoen geregeld samen met het Groot Omroepkoor, eerst als assistent-dirigent en daarna als gastdirigent. In het seizoen is hij Celso Antunes opgevolgd als chef-dirigent van het Groot Omroepkoor. 13 Gijs Leenaars Gijs Leenaars, koordirigent Gijs Leenaars groeide op in Nijmegen, waar hij naast zijn middelbare schoolopleiding piano studeerde. Hij behaalde een jaar na het afsluiten van het VWO de onderwijsakte B voor piano. Daarna ontving hij orkestdirectielessen van Joop van Zon, studeerde koordirectie bij Jos Vermunt en zang bij Paula de Wit. Gijs Leenaars is artistiek leider van Bachkoor Holland en Capella Frisiae en was assistent-dirigent bij de Radio Kamer Filharmonie en het Radio Fil- Radio Filharmonisch Orkest Het Radio Filharmonisch Orkest (RFO) werd in 1945 opgericht door Albert van Raalte. Het orkest werd nadien geleid door achtereenvolgens Paul van Kempen, Bernard Haitink, Jean Fournet, Willem van Otterloo, Hans Vonk, Sergiu Comissiona, Edo de Waart en Jaap van Zweden. In het seizoen treedt Markus Stenz aan als chef-dirigent. De Amerikaanse dirigent James Gaffigan is vaste gastdirigent sinds het seizoen Het RFO werkte samen met befaamde gastdirigenten als Leopold Stokowski, Kirill Kondrasjin, Antal Doráti, Riccardo Muti, Kurt Masur, Mariss Jansons, Michael Tilson Thomas, Gennady Rozhdestvensky en Valery Gergiev. Het orkest speelde de (Nederlandse) premières van werken van onder anderen Messiaen, Berio, Boulez, Henze, Carter, Adams, Birt-

14 14 wistle, Adès, Janáček, De Raaff, Oestvolskaja, Verbey, Vriend en Rijnvos. Het RFO levert belangrijke bijdragen aan de NTR ZaterdagMatinee en Het Zondagochtend Concert in het Amsterdamse Concertgebouw, en De Vrijdag van Vredenburg te Utrecht. Het RFO onderscheidt zich door bijzonder geprogrammeerde symfonische concerten en concertante operauitvoeringen. Eerste uitvoeringen in Nederland en wereldpremières zijn daarbij regelmatig aan de orde. Naast de concerten in de omroepseries was het RFO te horen op het Festival Musica 2008 in Straatsburg onder leiding van Reinbert de Leeuw, op het Sun Festival 2009, tijdens concertreizen naar Groot-Brittannië, Duitsland en Oostenrijk onder leiding van Jaap van Zweden, in de Keulse Philharmonie en de Royal Albert Hall tijdens de BBC Proms Het Radio Filharmonisch Orkest heeft een indrukwekkende plaat- en cdcatalogus opgebouwd. Op verschillende labels verschenen vanaf de jaren 70 legendarische grammofoonplaten met dirigenten als Leopold Stokowski en Antal Doráti. Onder leiding van Jean Fournet werd een serie cd s gerealiseerd met Frans repertoire. Opnamen van onder meer de complete symfonieën van Mahler onder leiding van Edo de Waart verschenen op cd, alsook een unieke Wagner-box en de complete orkestwerken van Rach maninov. Cd s met werken van hedendaagse componisten als Jonathan Harvey, Klas Torstensson en Jan van Vlijmen werden onderscheiden met prijzen en eervolle vermeldingen. Onder leiding van Mark Wigglesworth wordt al enige jaren gewerkt aan de opname van een Sjostakovitsj-serie en onder leiding van Jaap van Zweden aan die van de symfonieën van Bruckner. Lovend ontvangen opnamen, gemaakt tijdens de NTR ZaterdagMatinee, van Wagners Lohengrin en Die Meistersinger von Nürnberg werden in het seizoen gevolgd door de liveregistratie van Parsifal, die is onderscheiden met de Edison Klassiek 2012 in de categorie Opera. volg het Radio Filharmonisch Orkest op twitter (@radiofilhorkest) en facebook.

15 Radio Filharmonisch Orkest 15 BESCHERMHEER Bernard Haitink CHEF-DIRIGENT Markus Stenz HONORARY CHIEF CONDUCTOR Jaap van Zweden EREDIRIGENT Edo de Waart VASTE GASTDIRIGENT James Gaffigan ASSISTENT-DIRIGENT Wouter Padberg EERSTE VIOOL Joris van Rijn Semjon Meerson Fred Gaasterland Alexander Baev Alberto Facanha Johnson Mariska Godwaldt Masha Iakovleva Kerstin Kendler Anna Korpalska Pamela Kubik Leonie Mensink Theo Ploeger Pieter Vel Karen Segal Ankie van Ommeren TWEEDE VIOOL Andrea van Harmelen Eveline Trap Sarah Loerkens Jill Bernstein Esther de Bruijn Michiel Eekhof Yvonne Hamelink Annemarie van Helderen Robbert Honorits Esther Kövy Dana Mihailescu Renate van Riel Alexander van den Tol ALTVIOOL Frank Brakkee Huub Beckers Arjan Wildschut Igor Bobylev Connie de Dreu Annemijn den Herder Ben Joles Annemarie Konijnenburg Erik Krosenbrink Ewa Wagner Maartje van Lent CELLO Michael Stirling Anton Istomin Eveline Kraayenhof Harm Bakker Mirjam Bosma Crit Coenegracht Anneke Janssen Ansfried Plat Rebecca Smit Arjen Uittenbogaard CONTRABAS Rien Wisse Walter van Egeraat Annika Hope Edward Mebius Sjeng Schupp Stephan Wienjus Eduard Zlatkin Peter Baas FLUIT Carla Meijers Thies Roorda Maike Grobbenhaar HOBO Maarten Dekkers Yvonne Wolters Gerard van Andel KLARINET Frank van den Brink Nanette Bakker Sergio Hamerslag FAGOT Johan Steinmann Birgit Strahl Desirée van Vliet SAXOFOON Femke IJlstra HOORN Annelies van Nuffelen Toine Martens Fréderick Franssen Anneke Vreugdenhil TROMPET Hessel Buma Hans van Loenen Rik Knarren Hans Verheij TROMBONE Herman Nass Peter Saunders Brandt Attema TUBA Bernard Beniers PAUKEN Bas Voorter SLAGWERK Paul Jussen Hans Zonderop Henk de Vlieger Esther Doornink Harry van Meurs HARP Ellen Versney PIANO/CELESTA Ana Maria Sanchez Donate

16 16 Groot Omroepkoor Het Groot Omroepkoor is met 74 vocalisten het grootste professionele koor van Nederland. Sinds de oprichting in 1946 voert het koor een breed repertoire, uiteenlopend van barok tot en met eigentijdse muziek. Voor de uitvoering van dit repertoire werkt het koor in wisselende bezettingen, afhankelijk van het werk en de wens van de dirigent. Het Groot Omroepkoor werkte samen met gastdirigenten als Marcus Creed, Peter Dijkstra, Stefan Parkman en Kaspars Putni nš, met oude-muziekspecialisten als Frans Brüggen, Philippe Herreweghe, Nikolaus Harnoncourt en Ton Koopman, en in het grote koor-symfonische repertoire met onder anderen Jaap van Zweden, Riccardo Chailly, Peter Eötvös, Sir Simon Rattle en Mariss Jansons. Het Groot Omroepkoor treedt veelal op met het Radio Filharmonisch Orkest en de Radio Kamer Filharmonie in de series van de publieke omroep, en wordt daarnaast geregeld uitgenodigd door het Koninklijk Concertgebouworkest, het Rotterdams Philharmonisch Orkest en de Berliner Philharmoniker. Vanaf de jaren 80 is het Groot Omroepkoor geregeld te gast in de NTR ZaterdagMatinee in het Amsterdamse Concertgebouw. In deze concerten voerde het koor wereldpremières uit en werken van hedendaagse componisten als Ligeti, Boulez, Birtwistle, Kagel, Reich, Wagemans, Adès en Adams. Op cd s schittert het Groot Omroepkoor in een breed repertoire met opnamen van onder meer Keuris, MacMillan, Mahler, Poulenc, Rossini en Wagner. De eerste officiële chef-dirigent van het Groot Omroepkoor was Kenneth Montgomery. Na hem waren respectievelijk Robin Gritton, Martin Wright, Simon Halsey en Celso Antunes chef-dirigent van het koor. Vanaf het seizoen is Gijs Leenaars chef-dirigent. Michael Gläser is vaste gastdirigent van het koor sinds september volg het Groot Omroepkoor op twitter (@grootomroepkoor) en facebook

17 Groot Omroepkoor 17 CHEF-DIRIGENT Gijs Leenaars VASTE GASTDIRIGENT Michael Gläser EERSTE VIOOL Annelie Brinkhof Elma van den Dool Daphne Druijf Loes Groot Antink Anitra Jellema Mariëlle Kirkels Margo van Laack Marianne van Laarhoven Simone Manders Bauwien van der Meer Tanja Obalski Judith Petra Margo Post Linda Rands Maja Roodveldt Annette de Rozario Mijke Sekhuis Henda Strydom Dorien Verheijden Anne-Christine Wemekamp Yuko Yagishita ALTEN Yvonne Benschop Femke de Boer Nicoline Bovens Daniëlla Buijck Ans van Dam Marjan van Eldik Marleene Goldstein Kazue Goto Anneke Leenman Ekaterina Levental Els Liebregt Susanne Meessen Marga Melerna Anjolet Rotteveel Lisinka de Vries Harda van Wageningen Anke Zuithoff Pierrette de Zwaan TENOREN Alan Belk Eyjólfur Eyjólfsson Boguslaw Fiksinski Peter-Paul Houtmortels Marius Kwaks Leon van Liere Falco van Loon Aart Mateboer Ioan Micu Matthew Minter Henk Vels John Vredeveldt Deniz Yilmaz BASSEN Gert-Jan Alders Joep Bröcheler Erks Jan Dekker Peter Duyster Joep van Geffen Geert van Hecke Kees van Hees Henk van Heijnsbergen Pieter Hendriks Daniël Hermán Mostert Palle Fuhr Jørgensen Itamar Lapid João Paixão Ludovic Provost Lars Terray Hans de Vries Nanco de Vries VASTE PIANIST Ben Martin Weijand

18 KOMENDE CONCERTEN IN 18 SERIE PREMIÈRES 24 mei 2013, uur inleiding Sebastiaan van Eck uur De kleur van het Noorden Radio Kamer Filharmonie James MacMillan dirigent Antje Weithaas viool Keuris Variations for Strings T. de Leeuw Vioolconcert nr.1 Nielsen Kleine suite op.1 Sibelius Pelléas och Mélisande James MacMillan SERIES UTRECHTS CENTRAAL / AVRO KLASSIEK / TROS VOCAAL 31 mei 2013, uur inleiding Philip Ruitenberg uur Slotconcert De Vrijdag van Vredenburg Radio Filharmonisch Orkest Groot Omroepkoor Nationaal Kinderkoor Markus Stenz dirigent Heidi Melton sopraan Gerhild Romberger alt Roman Sadnik tenor Vladimir Baykov bas Schubert Achtste symfonie Unvollendete Van Gilse Eine Lebensmesse slot concert

19 CONCERTEN IN DE 19 E 18 mei 2013, uur Concertgebouw Amsterdam Rigoureus klankonderzoek Radio Kamer Filharmonie Clark Rundell dirigent Erik Bosgraaf blokfluit Adriaansz Rising & Falling opdrachtwerk NTR ZaterdagMatinee (mede mogelijk gemaakt door het Fonds Podiumkunsten) - WERELDPREMIÈRE Boulez (bew. Bosgraaf) Dialogue de l ombre double WERELDPREMIÈRE Andriessen (bew. Rundell) Rosa s Horses WERELDPREMIÈRE Peter Adriaansz is een componist die compromisloos de noten schrijft die hij van zichzelf moet schrijven, aldus Het Parool. Zijn muziek gaat altijd over de fascinatie voor geluid, en voor wat er gebeurt in het binnenste van een (samen)klank. Hoewel de resultaten geheel verschillend zijn, onderzoekt hij klankmogelijkheden net zo systematisch als Pierre Boulez. Vanwege die vergaande controle is het verrassend dat Boulez Erik Bosgraaf carte blanche gaf om zijn Dialogue de l ombre double te bewerken voor blokfl uit. Net als de wereldpremière van de suite uit de even geprezen als verguisde opera Rosa van Adriaansz leermeester Louis Andriessen een niet te missen gebeurtenis. A 25 mei 2013, uur Concertgebouw Amsterdam Rusland, Parijs, en een snufje Nederland Radio Filharmonisch Orkest Susanna Mälkki dirigent Leila Josefowicz viool Dutilleux Timbres, espace, mouvement Stravinsky Vioolconcert Moesorgski (orkestr. Ravel) Schilderijen van een tentoonstelling Leila Josefowicz is de soliste in het Vioolconcert van Igor Stravinsky. De Rus schrijft het in 1931, en het blinkt uit door barokke speelsheid en brille. Twintig jaar daarvoor heeft hij Parijs al veroverd met Petroesjka en Le sacre du printemps. In de roerige eerste decennia van de vorige eeuw in Frankrijk maakt hij zich, samen met Ravel, hard voor de meesterlijke muziek van Moesorgski. Diens Schilderijen van een tentoonstelling dankt zijn internationale roem zelfs aan Ravels orkestratie. Henri Dutilleux heeft er nooit een geheim van gemaakt dat de kleurrijke periode van Ravel en Stravinsky hem boeit. In Timbres, espace, mouvement ou la nuit étoilée roept hij de sfeer op van Van Goghs wereldberoemde schilderij De Sterrennacht.

20 20 Het Radio 4 Concerthuis Meer concerten met dirigent Vasily Petrenko? In de Orkestmuziek Zaal van het Concerthuis kunt u luisteren naar twee concerten met muziek van Russische componisten onder leiding van deze dirigent. Alle recente concerten uit de Radio 4 concertseries de Vrijdag van Vredenburg en de NTR ZaterdagMatinee- kunt u terugluisteren in het Radio 4 Concerthuis. Ga naar de Orkestmuziek zaal voor bijvoorbeeld een concert met het Tweede Pianoconcert van Sergej Rachmaninov met pianist Denis Matsuev. Ook duiken wij historische opnames voor u op uit het rijke omroeparchief en presenteren deze, altijd voorzien van mooi beeld- en tekstmateriaal. Zo kunt u op elk gewenst moment kiezen uit het wisselende en altijd actuele aanbod van ruim 100 concerten. Bovendien kunt u uw persoonlijke playlist samenstellen met daarin uw favoriete werken uit het Concerthuis. In het Radio 4 Concerthuis bepaalt u wat u wilt horen, wanneer u maar wilt. RADIO4.NL/CONCERTHUIS colofon PROGRAMMERING Astrid in t Veld PRODUCTIE Manon Tuynman en Hanna Schreuders PUBLICITEIT EN PRODUCTIE JONG TALENT Sipke Hoekstra en Judith van Vugt ADMINISTRATIE EN FINANCIËN Anneke de Vries PRESENTATIE RADIO 4 Mark Brouwers, Ab Nieuwdorp en Maartje Stokkers RANDPROGRAMMERING TROS EN AVRO RADIO4 Thea Derks en Victor Striker EINDREDACTIE RADIO Hans van den Boom en Petra Koks CASTING DIRECTOR Mauricio Fernández ARTISTIEK LEIDER Kees Vlaardingerbroek PROGRAMMATOELICHTING Onno Schoonderwoerd REDACTIE PROGRAMMABOEK Clemens Romijn EINDREDACTIE Onno Schoonderwoerd VORMGEVING Dorine Verharen DRUK Van der Weij BV Hilversum OMSLAGILLUSTRATIE Mouvement héroïque, 1916, Theo van Doesburg; Collectie Centraal Museum, Utrecht