ACTUEEL. Informatieblad van de Vlaamse Ouderenraad. Driemaandelijks informatieblad Jaargang 12, nr. 1 - januari/februari/maart 2011

Transcriptie

1 ACTUEEL Informatieblad van de Vlaamse Ouderenraad Driemaandelijks informatieblad Jaargang 12, nr. 1 - januari/februari/maart 2011

2 ACTUEEL-Informatieblad Inhoud Voorwoord...ū 1 Nieuws uit de commissies...2 Nieuws van de Vlaamse Ouderenraad...6 Nieuws van de Overheid...10 Active Ageing in het woonzorgcentrum...14 Ouderenbehoeeonderzoeken in Vlaanderen...18 Dé oudere bestaat niet...20 Vlaamse Actieve Senioren (voorheen VVVG)...20 Vrijwilligers maken het verschil...21 Campagne Mijn korte rien opnieuw van start...22 Dichter bij familie via televisie...24 Een warme toekomst hangt je boven het hoofd...25 Wandelen super voor conditie ouderen...26 Literatuur...ū 28 2

3 De grootste bestanddelen van geluk zijn: iets te doen hebben, iemand om van te houden en iets om op te hopen (ALAN K.CHAMBERS). Namens de Vlaamse Ouderenraad wens ik, op de valreep, aan alle lezers en medewerkers van de Vlaamse Ouderenraad een gelukkig Veel dingen om te doen, veel mensen om lief te hebben en veel om op te hopen. De Vlaamse Ouderenraad heeft in 2011 in elk geval behoorlijk wat om handen. Hij keurde in december 2010 een jaarprogramma goed dat heel wat actiepunten en -plannen bevat. 1. De uitvoering van het eigen beleidsplan wordt voortgezet. Concreet wil dit zeggen dat dit jaar een grondige evaluatie zal gebeuren van de communicatieinstrumenten waarover de Vlaamse Ouderenraad beschikt: het informatieblad, de elektronische nieuwsbrief en de website. Informatie verspreiden over en voor ouderen is immers een kernopdracht van de Vlaamse Ouderenraad en deze opdracht moet op een professionele en kwaliteitsvolle wijze worden uitgevoerd. Daarnaast wil de Vlaamse Ouderenraad dit jaar ook werk maken van meer en betere samenwerking met andere spelers op het terrein van het ouderenbeleid en het ouderenwerk. 2. De opvolging van het ouderenbeleid op verschillende domeinen. In de eerste plaats gaat het hier uiteraard over de uitvoering van het Vlaams Ouderenbeleidsplan dat nu ter bespreking voorligt in het Vlaams Parlement en hopelijk snel wordt goedgekeurd. Daarnaast staan ook geagendeerd: de uitvoering van het woonzorgdecreet, het lokaal ouderenbeleid en de participatie van de ouderen daaraan, het basisdecreet inzake sociale bescherming dat betrekking heeft op een aantal voor ouderen zeer belangrijke zaken zoals de zorgverzekering, de maximumfactuur in de thuiszorg en de begrenzing van de kostprijs van Geluk in 2011 Voorwoord de woonzorgcentra, de bijdrage in de thuiszorg en de basishospitalisatieverzekering. Verder zal ook nagegaan worden wat er in huis komt van het dementieplan en het armoedeplan van de Vlaamse Regering. En tenslotte, last but not least, verliezen wij ook het federale, Europese en internationale ouderenbeleid niet uit het oog waar het ondermeer gaat over pensioen(hervorming), leeftijdsdiscriminatie (o.a. inzake hospitalisatieverzekeringen), de Europese dienstenrichtlijn en het Europees Jaar van de Vrijwilliger. In dit kader van de opvolging van het ouderenbeleid zal de Vlaamse Ouderenraad uiteraard de adviezen uitbrengen die door de overheid gevraagd worden of die de Vlaamse Ouderenraad noodzakelijk acht. 3. De ouderen en de andere generaties sensibiliseren rond thema s die voor ouderen van belang zijn. Daartoe behoort ook in 2011 de organisatie van de Ouderenweek en de daaraan gekoppelde themadag. Het thema blijft de armoede bij ouderen. Na de fase van de sensibilisering rond dit thema willen wij in 2011 en 2012 komen tot meer concrete actiepunten. Daarnaast zal de Vlaamse Ouderenraad als overlegorgaan tussen de ouderenorganisaties ook een memorandum opmaken in functie van de gemeenteraadsverkiezingen van Tot zover de grote lijnen van het programma waarmee de Vlaamse Ouderenraad zijn missie in 2011 wil waarmaken: stem geven aan de Vlaamse ouderen en bijdragen tot een betere samenleving voor alle leeftijden door overleg en dialoog met de overheid, door goede en relevante informatie te verstrekken, door het signaleren van problemen en behoeften van ouderen en door sensibilisering van ouderen en andere generaties met betrekking tot thema s die van belang zijn voor ouderen. Of om te besluiten met nog een citaat: Geluk is de harmonie tussen omstandigheden en behoeften (NICOLAAS BEETS). De Vlaamse Ouderenraad spant zich in om de (leef)omstandigheden van ouderen beter in overeenstemming te brengen met hun behoeften. Jul Geeroms, voorzitter ACTUEEL-Informatieblad 1

4 N Commissie Cultuur, Leren en Maatschappelijke Participatie Huib Hinnekint, voorzitter De commissie heeft een bijzonder productieve periode achter de rug. Ze bereidde het advies betreffende de beheersovereenkomst met de VRT en het advies over de participatie van ouderen aan het lokale ouderenbeleid voor. Deze adviezen vindt u op de website van de Vlaamse Ouderenraad. Tijdens de laatste vergadering werd de reactie van de overheid op het advies Vlaams Ouderenbeleidsplan besproken, stonden de beleidsbrieven voor 2011 van de ministers bevoegd voor Armoedebestrijding, Media, Gelijke Kansen, Onderwijs, Cultuur op de agenda alsook het jaarprogramma voor Bij het lezen van het definitieve Vlaams Ouderenbeleidsplan werd vastgesteld dat een aantal suggesties die door de commissie waren geformuleerd, werden overgenomen. Deze hebben vooral betrekking op het aspect armoedebestrijding en gelijke kansen (leeftijdsdiscriminatie). Daarnaast zijn er heikele punten aangeduid die in de toekomst nog bijzondere aandacht zullen moeten krijgen, zoals media- en digitale geletterdheid en ook het lokale ouderenbeleid. Er werd vastgesteld dat de Vlaamse overheid (cfr. het Groenboek binnenlands bestuur) voor het lokale beleid de kaart trekt van de gemeentelijke autonomie en het verminderen van de planlast, terwijl er vanuit de ouderen en hun organisaties wordt gepleit voor landelijk geldende verplichtingen en voor aparte lokale ouderenbeleidsplannen. De commissie blijft bijzonder teleurgesteld over wat in het Vlaams Ouderenbeleidsplan over cultuur en over het levenslange leren wordt gesteld. Hier volgt de overheid de voorstellen van de Vlaamse Ouderenraad niet. De commissie heeft de indruk dat er door de Vlaamse Regering vanuit de departementen Welzijn, Onderwijs en Cultuur op dit ogenblik helemaal geen samenhangend beleid gevoerd wordt betreffende het levenslange leren. Met als gevolg dat men, ondanks dat wat hierover in het Vlaams regeerakkoord staat, volledig voorbij dreigt te gaan aan het leren en blijven leren van ouderen. Daarnaast stelt het departement Cultuur uitdrukkelijk dat ze geen doelgroepenbeleid wenst te voeren. Het pleidooi dat vanuit de Vlaamse Ouderenraad de jongste jaren is gehouden voor 2 het eindelijk - systematisch uitbouwen van de Oudereneducatie stuurt hier ook niet op aan. Er is vanuit de Vlaamse Ouderenraad nooit gepleit voor een doelgroepenbeleid; wel voor bijzondere aandacht voor de maatschappelijke behoeften die samenhangen met de vergrijzing van de bevolking en met de specifieke noden, mogelijkheden en beperkingen van ouderen in dat perspectief. De commissie hoopt ooit de gelegenheid te krijgen om dit misverstand uit de wereld te helpen. Verder werden de beleidsbrieven van de verschillende ministers door de commissieleden bekeken en de voornaamste aandachtspunten eruit gelicht. Dat gebeurde in de eerste plaats in het perspectief van de planning van de werkzaamheden voor het komende jaar. Ook het jaarprogramma werd opgemaakt en bevat volgende punten: 1. Het verder opvolgen van de aanpassing van het onderdeel lokaal ouderenbeleid in het decreet Vlaams Ouderenbeleid 2. Het lokale ouderenbeleid als aandachtspunt voor de lokale verkiezingen van 14 oktober 2012 (memorandum, strategie) 3. Aansluitend bij het Europees Jaar van de vrijwilliger (2011) een nota opstellen met aanbevelingen voor het beleid over het stimuleren en faciliteren van de vrijwillige inzet van ouderen 4. Aandacht vragen voor de verdere uitbouw van de oudereneducatie bij de herziening van de beheersovereenkomst van de overheid met Socius 5. Aandacht vragen voor ouderen bij de evaluatie van het strategisch plan geletterdheid en het ontwikkelen van een nieuw plan 6. Het opvolgen van het beleid inzake E-inclusie/ informatievoorziening, mediawijsheid 7. Het opvolgen van de uitvoering van het decreet cultuurparticipatie 8. Een inbreng over Ouderen, cultuur en cultuurbeleid onder meer in het kader van het Cultuurforum Perspectief 2020 van de minister van Cultuur 9. Het opvolgen van de herziening van het decreet volwassenenonderwijs 10. De voorbereiding van 2012 Europees Jaar Active Ageing en intergenerationele solidariteit ACTUEEL-Informatieblad

5 Commissie Sport en Bewegen Jan Tessier, secretaris Een terugblik op wat voorbij is Ook in 2010 kenden de Senior Games veel succes. Niet minder dan 4000 deelnemers namen deel aan dit jaarlijks Vlaams Seniorensporttreffen in Blankenberge. Een aantal leden van de commissie namen deel aan het symposium Gezond ouder worden van het VIGeZ. We onthouden twee belangrijke conclusies: oudere mensen zijn waardevol voor de maatschappij en het is nooit te laat voor actie in functie van gezondheidsbevordering. Tenslotte was er nog de slotbijeenkomst van het project Elke stap telt van OKRA-SPORT. Naast de positieve resultaten die hiermee bereikt werden, was vooral de aanpak interessant. Meer hierover verder in dit magazine. Wetenschappelijk onderzoek De commissie zal contact opnemen met de universiteiten om na te gaan of de mogelijkheid bestaat om relevante thesisonderwerpen in functie van sport en bewegen bij senioren in het aanbod op te nemen. Visienota 55 plussers in beweging Er zal een plan opgesteld worden om de adviezen en aanbevelingen van deze nota verder te implementeren. De Vlaamse Sportfederatie gaf in samenwerking met BLOSO, OKRA-SPORT en S-SPORT een nieuwe brochure uit Jouw sportclub op maat van de 55-plusser. Ook hierover lees je meer in dit nummer. Het kabinet sport is bezig met het opstellen van een beleidsplan in functie van de doelgroep senioren. Na een analyse van het huidige aanbod wordt via een delphi-bevraging in het ruime middenveld gepolst naar de kansen en knelpunten. We volgen dit vanuit de commissie nauwgezet op. Onze plannen voor 2011 Lokaal sportbeleid Met het oog op de gemeenteraadsverkiezingen van 2012 waar ook de adviesraden opnieuw zullen samengesteld worden, willen wij in samenwerking met ISB en VVSG nagaan of en hoe het mogelijk is om senioren te sensibiliseren deel uit te maken van de lokale sportraden. In het lokale sportbeleid zal de minister van sport opnieuw kiezen voor een thema/doelgroep in functie van de impulssubsidies (subsidies die de gemeentes ontvangen bovenop de werkingssubsidies). Via proactieve sturing willen wij het beleid aanzetten om hierin aandacht te hebben voor de doelgroep senioren. ACTUEEL-Informatieblad 3

6 Commissie Welzijn, Gezondheid en Zorg Naast haar lange termijn project de voorbereiding van een advies over (onder)voeding speelt de Commissie Welzijn, Gezondheid en Zorg in op actuele ontwikkelingen in het beleid. De vergadering van december 2010 werd grotendeels gewijd aan twee zeer belangrijke initiatieven. Het regeerakkoord van de Vlaamse regering kondigt een Basisdecreet sociale bescherming aan. In zijn advies over armoede en in zijn advies rond het Vlaams Ouderenbeleidsplan stelde de Vlaamse Ouderenraad al dat dergelijk basisdecreet zeer welkom zou zijn. Ook werd uitdrukkelijk aangegeven dat de Vlaamse Ouderenraad betrokken wenst te worden bij de uitwerking van dit basisdecreet. In deze context nodigden we mevrouw Sandra Derieuw, kabinetsmedewerker, uit om een stand van zaken te geven. Het basisdecreet omvat vijf onderdelen, die gefaseerd worden uitgewerkt. Voor onze commissie zijn de consolidatie van de zorgverzekering, de creatie van een maximumfactuur in de thuiszorg, de begrenzing van de kosten in de residentiële zorg en de uitbouw van een Vlaamse hospitalisatieverzekering relevante thema s. Ze gaan allemaal in de eerste plaats over het betaalbaar houden van de zorg, dus over het veilig stellen van de financiële toegankelijkheid van de zorg. Toch is de reikwijdte van het basisdecreet ruimer. Toegankelijkheid wordt immers geplaatst in een visie over het versterken van de zorgsamenleving en over de empowerment van mensen met specifieke noden en behoeften. Wat de zorgverzekering betreft hadden de commissieleden speciale interesse voor de bijdrage regeling (25 euro per volwassene en 10 euro voor personen met een OMNIO-statuut). Aan deze bijdragen zou niets veranderd worden, maar een betere - namelijk automatische - inning wordt in het vooruitzicht gesteld. Via administratieve weg kunnen daarmee ook mensen die weliswaar in aanmerking komen voor het OMNIO-statuut, maar dit niet weten, hun recht op de lagere bijdrage doen gelden. Ook is er bezorgdheid voor de sanctionering van hen die niet betalen. Dit moet niet noodzakelijk onwil zijn. Bij beginnende dementie worden dergelijke facturen nogal vlug verloren gelegd. Maar evenzeer kan de premie te hoog uitvallen, omwille van geldgebrek. Suggestie was om de regionale tv in te schakelen, nl. het uitzenden van herinneringsspotjes. Langs de kant van de tussenkomst valt (gunstig) op dat de regering extra aandacht heeft voor de zwaarst zorgbehoevenden en voor personen met een psychische problematiek. Veranderingen zijn aangekondigd voor 2012 en Vanaf januari 2013 zal ook de maximumfactuur in de thuiszorg in werking treden, althans voor de zwaarst zorgbehoevenden die recht hebben op de zorgverzekering en voor de diensten die worden aangeboden door de erkende diensten gezinszorg, aanvullende thuiszorg en logistieke hulp en vrijwillige oppas. De basisidee is dat er een plafond komt voor de eigen bijdragen voor thuiszorg. Financiële redenen mogen niet meespelen om al dan niet thuiszorg te krijgen. Concreet moet een nieuw systeem van bijdrageregeling ontworpen worden, uitgetest en ingevoerd. De leden van de commissie merken op dat de kwaliteit van dit uitstekende plan afhankelijk is van een gelijke spreiding van deze diensten - en vooral van de intensiteit aan zorg die ze kunnen geven - over het grondgebied. Zo niet wordt er ongelijkheid geïnstalleerd bij zorgbehoevenden. Deze beide onderdelen van de sociale bescherming worden op korte termijn gefinaliseerd; het uitwerken van de twee andere initiatieven (maximumfactuur in residentiële zorg en hospitalisatieverzekering) wordt in het voorjaar van 2011 opgestart. Het is evident dat de Commissie Welzijn, Gezondheid en Zorg deze ontwikkelingen op de voet volgt. De kabinetsmedewerker toonde zich ook enthousiast over de input (bezorgdheden, kritische commentaar) vanuit de commissie. Afgesproken wordt om pre-finale versies van de teksten opnieuw te bespreken, vermoedelijk in de tweede jaarhelft. Een tweede beleidsinitiatief staat (vermoedelijk) minder ver. Het gaat over de programmatie van 4 ACTUEEL-Informatieblad

7 Thérèse Jacobs, voorzitter de woonzorgcentra die wordt voorbereid. Hier is nog geen tekst beschikbaar. De commissie zal bij gelegenheid het onderwerp opnemen. Maar, er is wel iets wat nu al kan worden onderzocht. Volgende vergadering behandelen we de wijze waarop er wordt omgesprongen met de nu geldende programmatie. Er zijn verschillende blokkerende mechanismen, die het openstellen van nieuwe plaatsen in de woonzorgvoorzieningen voor jaren uitstellen. Zoals vaak was de vergadertijd te kort om andere aspecten van de residentiële zorg dieper te behandelen. De commissie duidde een aantal leden aan die mee zullen werken aan de uitwerking van een referentiekader voor de kwaliteitsbewaking in de woonzorgcentra. Ook de verdere commercialisering in de sector roept vragen op. Voldoende stof voor 2011! Commissie Mobiliteit, Wonen en Veiligheid Kathy Louagie, stafmedewerker Hoe ouderen wonen: recente ontwikkelingen Tijdens de laatste vergadering van de commissie Mobiliteit, Wonen en Veiligheid was mevrouw Sien Winters, onderzoeksleider bij het Hoger Instituut voor Arbeid in Leuven, te gast. Zij begeleidt en verricht onderzoek over wonen en woonbeleid. Niet alleen de woning op zich, maar ook de sociale, economische en ruimtelijke omgeving waarbinnen het wonen tot stand komt, behoort tot het onderzoeksterrein. In haar presentatie ging mevrouw Winters in op de huidige woonsituatie van ouderen en gaf ze een overzicht van enkele toekomstgerichte woonvormen. Zo bleek wat betreft het comfort (het aanwezig zijn van een bad, centrale verwarming, douche, tuin) de woningen van 60- plussers niet veel te verschillen met Vlaamse cijfers. Wel is er een groot verschil merkbaar wat betreft het energiezuinig zijn van de woning. Ondanks het feit dat er wel een inhaalbeweging bezig is bij ouderen, zijn de woningen van 65- plussers veel minder energiezuinig. Dit tonen onderstaande gegevens duidelijk aan. 65+ Vlaanderen Geen isolerend glas 23,9% 16,4% Geen dakisolatie 41,0% 30,1% Geen muurisolatie 63,3% 48,9% Geen vloerisolatie 82,1% 69,0% Bron: Woonsurvey 2005 Ook werd stilgestaan bij toekomstgerichte woonvormen waarbij het concept woonzorgzone wat nader werd toegelicht. Een woonzorgzone is een gewone woonwijk of dorp waar bewoners met zorgbehoefte wonen tussen bewoners zonder zorgbehoefte. De wijk is zo ingericht dat bewoners niet noodzakelijk moeten verhuizen als ze zorg nodig hebben. Een zone omvat 6000 tot woningen, met voldoende infrastructuur voor wonen en voor zorg. Bovendien is er in de zone een grote coördinatie tussen de zorgverstrekkers. Een laatste kenmerk is de aandacht voor de woonomgeving. In Vlaanderen zijn er nog maar weinig echte voorbeelden van een woonzorgzone beschikbaar. Dit concept werd het verst gerealiseerd in Wervik. Omdat een woonzorgzone te veel gezien wordt als een afgebakend woongebied, is het begrip zorgvriendelijke gemeente geïntroduceerd. In die gemeente kunnen mensen met een zorgbehoefte zo veel mogelijk blijven wonen te midden van anderen en zoals ze het zelf willen. Zorgvriendelijk benadrukt dat het niet alleen voor ouderen goed is, ook jongeren kunnen van het aanbod genieten. Sien Winters eindigde haar presentatie met enkele aanbevelingen voor Vlaanderen. Zo kan de Vlaamse overheid de bestaande woningvoorraad opwaarderen door middel van premies of fiscale maatregelen. Bij nieuwbouw kan Vlaanderen de principes van levenslang wonen promoten of opleggen. Verder zijn de verdere uitbouw van de thuiszorg en de vernieuwing van de residentiële zorg nodig. Ook nieuwe woonvormen zoals kangoeroe- en groepswonen moeten gestimuleerd worden. Ten slotte pleit de onderzoekster voor aanpassingen in de reglementering en de financiering van woon- en zorgvoorzieningen. ACTUEEL-Informatieblad 5

8 N V O Ouderenweek 2011 Eind 2010 werd de Ouderenweekcampagne Armoede treft 1 op 5 ouderen gelanceerd. De lokale ouderenadviesraden werden aangemoedigd om armoede onder ouderen in hun gemeente in beeld te brengen. Daarvoor werd een speciale methodiek ontwikkeld. Aan de hand van enkele gerichte vragen kan een armoedefiche ingevuld worden. Deze cijfergegevens geven een indicator van het aantal ouderen die in de gemeente in armoede leven. Ondertussen kreeg het secretariaat reeds 36 ingevulde armoedefiches binnen en dit terwijl men nog tijd heeft tot en met 1 juni Ook de poll op de nieuwe campagnesite belooft veel goeds, want al 144 mensen zijn van plan om de armoedefiche in te vullen. We hopen dat we nog heel veel armoedefiches mogen ontvangen. Indien jouw ouderenadviesraad nog geen armoedefiche ingevuld heeft, kan dat nog tot en met eind mei. Ook dit jaar gaan we door met het thema Armoede bij ouderen. Wel komt nu de klemtoon meer te liggen op het domein wonen. Met de gemeenteraadsverkiezingen van 2012 in ons achterhoofd wil de Vlaamse Ouderenraad de lokale ouderenadviesraden ook een aantal handvatten geven om een memorandum op te stellen. Het luik armoede mag hierin zeker niet ontbreken. Misschien wil je in de ouderenadviesraad, je vereniging, het woonzorgcentrum of het lokaal dienstencentrum wat meer informatie geven over het thema armoede bij ouderen. Dat kan! Er is een PowerPointvoorstelling samengesteld die concrete cijfergegevens en uitleg bevat over armoede bij ouderen. Verschillende deelaspecten van het leven in armoede komen aan bod. Als je dat wenst, kan je hier ook de armoedecijfers van jouw gemeente invullen. De presentatie vind je op de ouderenweekwebsite. Bovendien plannen heel wat organisaties dit jaar een activiteit rond het thema armoede. Deze kunnen altijd aangekondigd worden op Door de activiteiten bekend te maken, geef je niet alleen een duidelijk signaal aan het beleid dat armoede voor jouw organisatie op de agenda staat, maar het kan ook inspirerend werken voor andere organisaties. Kathy Louagie, stafmedewerker Om een activiteit toe te voegen, log je in met het woord ouderenweek, het paswoord is armoede. Veel succes! Meer informatie over de campagne (folder, brochure, armoedefiche, PowerPointvoorstelling) op Afscheid Bart Stafmedewerker Bart Beernaert die als hoofdopdracht de adviezen/ standpunten/memoranda voorbereidde en opvolgde, gaat een nieuwe uitdaging aan en heeft de Vlaamse Ouderenraad verlaten. Wij danken Bart van harte voor zijn inzet en betrokkenheid en wensen hem het allerbeste toe. 6 ACTUEEL-Informatieblad

9 Advies Lokaal Ouderenbeleid Het decreet dat de beleidsparticipatie van ouderen regelt (2004) krijgt aanpassingen zodat de lang verwachte uitvoering van het lokale luik kan uitgevoerd worden. Het voornemen tot aanpassing is opgenomen in het Vlaams Ouderenbeleidsplan. Het decreet zou aangepast worden eind 2010; de uitvoeringsbesluiten werden gepland voor Ondertussen weten we dat het iets later wordt. Het voornemen zette de Vlaamse Ouderenraad aan om een advies op eigen initiatief te maken. De basisideeën leven al lang en deze heeft het Dagelijks Bestuur altijd verdedigd in het overleg met het kabinet en de administratie. Het advies werd voorbereid door de Commissie Cultuur, Leren en Maatschappelijke participatie, bekeken door de verschillende lidorganisaties en goedgekeurd op de Raad van Bestuur van november en bevestigd op de Algemene Vergadering van 15 december ll. Het advies omvat vier aanbevelingen: 1. De Vlaamse Ouderenraad is van oordeel dat een aantal bepalingen in het huidige decreet die hebben bijgedragen tot de ontwikkeling van het lokale ouderenbeleid behouden moeten blijven en eventueel nader gepreciseerd. De raad is bovendien van oordeel dat deze als verplichtingen aan de lokale besturen zouden moeten opgelegd worden om aan alle ouderen, onafhankelijk van hun woonplaats, dezelfde kansen te bieden op een degelijk lokaal ouderenbeleid. 2. Als bijkomende impuls voor de verdere ontwikkeling en kwaliteitsverbetering van het lokale ouderenbeleid pleit de Vlaamse Ouderenraad verder ook voor het ter beschikking stellen door de Vlaamse Overheid van een passend vormings- en ondersteuningsaanbod. Dit geldt zowel voor: - de versterking van het bestuurlijk apparaat (vanuit bestaande middelen) - voor de participatie van de ouderen die zich als vrijwilliger lokaal inzetten voor de ouderen en een goed ouderenbeleid (algemeen toegankelijk, dus kosteloos). Daarbij worden de ouderen en hun organisaties, via de Vlaamse Ouderenraad, betrokken Mie Moerenhout, directeur - een erkenning en bestendiging van de rol die de provincies op dit vlak spelen Een Vlaams kenniscentrum (en/of steunpunt) lokaal ouderenwerk en ouderenbeleid om met de nodige deskundigheid de verschillende domeinen waar het ouderenbeleid betrekking op heeft kwaliteitsvol te kunnen adviseren op lokaal niveau. De regels voor het uitvoeringsbesluit: - Het maken, uitvoeren en evalueren van het lokale ouderenbeleidsplan met concrete actiepunten, een tijdspad voor de uitvoering, inzicht in de personele en financiële middelen die hiervoor kunnen worden ingezet en verwijzingen naar actiepunten uit andere lokale beleidsplannen - Een kader voor de participatie aan het beleid: de wijze van inspraak in het Ouderenbeleid en voor de ouderen andere belangrijke beleidsdomeinen, voor de overheidsvoorzieningen waar ouderen vaak gebruik van maken en de particuliere voorzieningen - Toetsing van de naleving van de decretale verplichtingen De volledige tekst van het advies kan je op de website lezen in de rubriek adviezen. Je kan een kopie verkrijgen op het secretariaat. De Vlaamse Ouderenraad dringt aan op de afwerking van het ouderenbeleidsparticipatiedecreet zodat alle ouderen kunnen rekenen op participatie van de ouderen en een kwaliteitsvol ouderenbeleid in elke gemeente. ACTUEEL-Informatieblad 7

10 Een omroep voor allen = een omroep van alle leeftijden Kathy Louagie, stafmedewerker In 2011 loopt de beheersovereenkomst, die de Vlaamse Regering in 2007 voor een periode van vier jaar met de VRT heeft gesloten, af. Ter voorbereiding van een nieuwe overeenkomst vroeg de Minister van Media, Ingrid Lieten, de Vlaamse Ouderenraad om advies. Op het vlak van communicatie, informatie en beeldvorming binnen onze samenleving speelt de Vlaamse openbare omroep een belangrijke rol, ook voor ouderen. Daarom is het heel belangrijk dat de VRT in de toekomst ook rekening houdt met de diversiteit in de groep ouderen. De Vlaamse Ouderenraad formuleerde alvast tien belangrijke punten: De VRT moet bijdragen aan een positieve en realistische beeldvorming over ouderen. De openbare omroep zal rekening moeten houden met de steeds groter wordende groep ouderen. Een omroep voor allen moet een omroep zijn voor mensen van alle leeftijden. De VRT moet zich engageren om ook de diversiteit onder de ouderenpopulatie in beeld te brengen. Hier is een belangrijke taak weggelegd voor de Cel Diversiteit. Er is een algemeen aanbod nodig waarin ouderen zich kunnen herkennen en waarmee zij zich kunnen identificeren. Bovendien is er ook nood aan een aanbod dat inspeelt op de specifieke behoeften van ouderen, daarvoor zijn echter geen aparte ouderenprogramma s nodig. De Vlaamse Ouderenraad vraagt dat er bij het bepalen van de tijdstippen van de verschillende programma s rekening wordt gehouden met de levenspatronen van ouderen. Een aangepast gebruik van taal en tempo en een toename van het aandeel ondertitelde programma s op de VRT-netten is essentieel. Nieuwe producten en diensten moeten ook toegankelijk zijn voor ouderen. De VRT heeft hier de opdracht om bij nieuwe ontwikkelingen in het aanbod van de VRT de gebruikers te begeleiden en toe te leiden Er is nood aan een uitgebreid onderzoek over de manier waarop ouderen in beeld worden gebracht. Ook dient onderzoek te gebeuren naar het gebruik en de betekenis van het aanbod van de omroep voor ouderen, en naar de meerwaarde van technologische vernieuwingen op ouderen. De VRT heeft hier een belangrijke rol te spelen. Ouderen en hun organisaties willen betrokken worden bij de werking van de VRT. Op die manier kan het aanbod afgestemd worden op de behoeften van ouderen. De Vlaamse Ouderenraad verwacht deze keer concretere engagementen m.b.t. ouderen terug te vinden in de nieuwe beheersovereenkomst van de VRT. Op een passende manier inspelen op de veroudering en de diversiteit binnen de ouderengroep wordt een belangrijke uitdaging voor de openbare omroep die de omroep van allen wil zijn. Het volledige advies Een omroep voor allen = een omroep van alle leeftijden vind je terug op in de rubriek adviezen. 8 ACTUEEL-Informatieblad

11 Europees Groenboek Een greep uit de reacties vanwege de Vlaamse Ouderenraad Kristel Wijshof, secretaris Commissie Bestaanszekerheid, Economie en Arbeid Europees Groenboek De huidige economische omstandigheden en de voortschrijdende vergrijzing hebben pensioenen als prominent onderwerp op de agenda van heel wat EU-lidstaten geplaatst. Europa zelf speelt al, hetzij een enigszins beperkte rol op het vlak van pensioenen. Ook in België zullen vrij snel belangrijke keuzes moeten gemaakt worden. Tegen die achtergrond komt het Groenboek op het juiste moment. Op 7 juli 2010 publiceerde de Europese Commissie haar Groenboek, waarbij 14 vragen werden voorgelegd aan stakeholders in de lidstaten. Ook de vertegenwoordigers van ouderen konden hierop intekenen: midden november maakte de Vlaamse Ouderenraad, na overleg tussen de Commissie Internationaal Ouderenbeleid en de Commissie Bestaanszekerheid, haar advies over aan de Europese Commissie. Om dit alles ook nog eens in een bredere context te plaatsen werd op 2 december ll. de heer Koen Vleminckx, Adviseur-generaal bij de FOD Sociale Zekerheid, uitgenodigd voor een toelichting rond het Groenboek en het Europees Sociaal Beleid en de zogenaamde Open Coördinatiemethode. Ook hij benadrukte het belang van een versterking van deze methode. Advies Vlaamse Ouderenraad De Vlaamse Ouderenraad is vragende partij om te streven naar het uitwerken van een Europese Minimumbescherming. Op de vraag bijvoorbeeld hoe de EU de lidstaten kan ondersteunen bij hun inspanningen om de adequaatheid van de pensioenen te verbeteren benadrukte de Vlaamse Ouderenraad het volgende: Een systematische aanwending van de Open Coördinatiemethode past goed bij de diversiteit van de pensioenstelsels in de lidstaten. Alhoewel het dus aan de lidstaten toekomt om te bepalen wat toereikende en betaalbare pensioenen zijn, kan de EU een aanzet geven door aan te geven wat een adequaat pensioeninkomen zou dienen te zijn. Elke persoon die met pensioen gaat, moet een toereikend pensioen kunnen genieten, namelijk een pensioen waarmee hij kan leven zonder gevoelige achteruitgang van zijn levensstandaard ten opzichte van zijn actieve leven en zonder de financiële bijstand van derden te moeten inroepen. Arbeid moet voldoende beloond worden en zich vertalen in een voldoende hoge nettovervangingsratio. De Vlaamse Ouderenraad stelt dat onder een adequaat pensioeninkomen moet verstaan worden een minimumpensioen dat gelijk is aan het wettelijk minimumloon én dat de evolutie ervan volgt. Daarbij moet het principe van de welvaartsvastheid van de pensioenen beklemtoond worden door een opname van dit principe in de Europese regelgeving. Het waarborgen van een volwaardig inkomen voor ouderen kan niet worden losgekoppeld van een adequate armoedebestrijding. De Vlaamse Ouderenraad dringt aan op het vastleggen van een duidelijke Europese referentienorm inzake het armoederisico waarbij kan uitgegaan worden van verfijnde EU SILC-enquêtes en met behoud van de daarbij gehanteerde norm (60 % van het mediaaninkomen van de bevolking). De Vlaamse Ouderenraad maakte eveneens volgende kanttekeningen bij het Groenboek: - In het Groenboek gaat zowat alle aandacht naar de aanvullende pensioenregelingen daar waar eigenlijk prioritair zou moeten gefocust worden op de wettelijke pensioenen. - De Vlaamse Ouderenraad vindt het onbegrijpelijk dat vanuit Europa het pensioendossier enkel benaderd wordt vanuit het oogpunt van financiële houdbaarheid van het systeem en dat het belang van adequaatheid en goede sociale bescherming verloren gaan in de tekst, terwijl dit voor de Vlaamse Ouderenraad prioritair blijft. De volledige reactie is te lezen op de website van de Vlaamse Ouderenraad ACTUEEL-Informatieblad 9

12 N O De minister antwoordt op het advies op het Vlaams Ouderenbeleidsplan Mie Moerenhout, directeur Eind september keurde de Vlaamse regering het bijgeschaafde ontwerp van het Vlaams Ouderenbeleidsplan goed, bijgeschaafd vanuit de adviezen van de Vlaamse Ouderenraad en de Inspectie van financiën. Als extraatje daarbij werd ook het antwoord aan de Vlaamse Ouderenraad goedgekeurd. Het antwoord op het advies is een dik pakket; zo goed als elk onderdeel kreeg een antwoord. In de begeleidende brief benadrukte Jo Vandeurzen, Coördinerend minister voor Ouderenbeleid, dat de betrokkenheid van de ouderen essentieel was bij de opstelling van dit plan, dat de Vlaamse Ouderenraad daarbij zijn rol met verve heeft opgenomen en hij bedankte de lidorganisaties en de leden van de commissies. De minister verwacht dat de Vlaamse Ouderenraad het plan opvolgt. We beginnen bij het antwoord. De commissies werden gevraagd na te gaan of het antwoord op het advies overeenstemt met het door de regering goedgekeurde plan, m.a.w. zijn de wijzigingen zoals aangegeven daadwerkelijk opgenomen. Zijn er vragen aan de minister te stellen? En wat zijn aandachtspunten voor de commissies? Enkele algemene vaststellingen bij lectuur van het uitgebreide antwoord: - Verschillende opmerkingen van de Vlaamse Ouderenraad krijgen een antwoord in het goedgekeurde plan, m.a.w. er wordt rekening gehouden met het advies voor bepaalde punten door een aanpassing en door voornemens voor de uitwerking in de komende jaren, vb. schuldenproblematiek, onderzoek, - Specifiek op basis van het advies wordt onderzoek gedaan naar de impact van de leeftijdsgrens voor de tegemoetkoming van hulpmiddelen bij het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap. - Voor andere punten wordt vermeld dat het niet de bevoegdheid is van de Vlaamse regering, vb. homogene bevoegdheidspakketten voor de zorg. - De Vlaamse Overheid wil de lokale overheden niet bevoogden en hen geen verplichtingen opleggen, vb. de oprichting van lokale ouderenadviesraden, het betrekken van de ouderen bij meerdere lokale plannen. De Vlaamse regering blijft bij respect voor de autonomie van de lokale besturen. Een behoorlijk aantal keren wordt verwezen naar de Vlaamse Ouderenraad om zich te engageren, een rol of verantwoordelijkheid wordt aangegeven. De bereidheid is er zeker bij de Vlaamse Ouderenraad; mits het voorzien van de middelen kan dit gerealiseerd worden. Sommige opmerkingen worden overgemaakt aan de bevoegde ministers. Andere worden meegenomen in overlegrondes. Meerdere malen horen we het refrein: binnen de budgettaire marges. En dan blijft dat voorlopig onbepaald. Meermaals wordt uitgelegd dat wat in het advies gevraagd wordt, al op een of andere manier is opgenomen, vb. sport, cultuur, toerisme, of dat er geen onderscheid wordt gemaakt op basis van leeftijd. Dit zijn enerzijds zaken waarmee kennis moet gemaakt worden of die in hun uitwerking gewikt en gewogen moeten worden. Sommige suggesties zijn gehoord en worden in het verdere beleidswerk meegenomen in de besprekingen, vb. de prijs van de eenpersoonskamers kan mogelijk bekeken worden in het kader van sociaaltoeristische vakantiecentra. Beloftes om de Vlaamse Ouderenraad te betrekken bij aspecten van beleidsontwikkeling en uitvoering doen de Vlaamse Ouderenraad uitkijken, vb. bij het kenniscentrum mediawijsheid. De commissies en het bestuur volgen de volgende maanden en jaren de uitvoering van het plan op. Zo kan tijdig navraag gedaan worden, kunnen reacties gegeven worden en zou moeten kunnen bijgestuurd worden waar dit nodig is. Voor de details kan je het uitgebreide antwoord lezen op de website of je kan een kopie aanvragen op het secretariaat. Het plan, het advies en het antwoord vind je op in de rubriek adviezen (Advies ). ACTUEEL-Informatieblad

13 Afsluiting Belgisch Voorzitterschap Raad van de Europese Unie Kristel Wijshof, secretaris Commissie Internationaal Ouderenbeleid Op 31 december 2010 nam België na 6 maanden afscheid als Voorzitter van de Raad van de Europese Unie en gaf het de fakkel door aan Hongarije. België nam het Raadsvoorzitterschap voor de twaalfde maal op zich. Aangezien de Unie voor talrijke cruciale uitdagingen staat, koos België voor een pragmatische aanpak m.b.t. lopende zaken en probeerde men zoveel mogelijk concrete resultaten te boeken op diverse prioritaire actieterreinen in functie van de wetgevende agenda van de Raad en het Europees Parlement. Bijzondere aandacht ging ook naar de goede samenwerking tussen de Europese instellingen, want enkel met een goed functionerende machine kan de Unie daadwerkelijke beslissingen nemen. De Raad van de Europese Unie is het belangrijkste besluitvormingsorgaan en vertegenwoordigt de lidstaten. De zittingen worden bijgewoond door een minister van elke nationale regering van de EU. Enkele van haar belangrijkste taken zijn: het algemeen economisch beleid van de lidstaten coördineren, samen met het Europees Parlement de begroting vaststellen, alsook Europese wetgeving, het ontwikkelen van een gemeenschappelijk buitenlands- en veiligheidsbeleid. België richtte zich tijdens haar voorzitterschap ondermeer op volgende prioriteiten: - Verdere uitwerking en implementatie van de EU 2020 Strategie. Het was voor het Belgische Voorzitterschap van groot belang ervoor te zorgen dat de innovaties van het Verdrag van Lissabon, dat één jaar geleden in werking trad, volledig uitgevoerd zou worden. - Een ander belangrijk dossier was de goedkeuring van de begroting van de Unie voor 2011 volgens de nieuwe begrotingsregels van het Verdrag. Het Belgisch Voorzitterschap slaagde er uiteindelijk in een akkoord te onderhandelen dat in december leidde tot de goedkeuring van de begroting 2011, waardoor niet enkel een situatie van voorlopige twaalfden maar ook een verlammende institutionele confrontatie kon worden vermeden. Bestrijding van armoede en sociale uitsluiting (2010 was het Europees Jaar van bestrijding van armoede en sociale uitsluiting). Hier kan gerust gesteld worden dat de effecten nog niet onmiddellijk zichtbaar zijn. Belangrijk blijft bijvoorbeeld dat men een meer accuraat beeld krijgt van wat een menswaardig inkomen is voor bijvoorbeeld ouderen via het gebruik van budgetstandaarden. Daarnaast stond ook het bereiken van overeenstemming over de plannen rond financieel toezicht in de EU op de agenda. Er dienden ook stappen gezet te worden in de toetredingsonderhandelingen met Turkije en het mogelijk afronden van de toetredings onderhandelingen met Kroatië. Resultaten van het Belgisch voorzitterschap Zowel Commissievoorzitter Barrosso als EU-president Van Rompuy hebben België gefeliciteerd met het behaalde resultaat ondanks dat België een regering in lopende zaken heeft. Zo zijn er ook akkoorden gesloten over de invulling van de Europese diplomatieke dienst. In de bestrijding van de economische crisis zijn tijdens het Belgisch Voorzitterschap ook verdere stappen ondernomen, al was de rol van het voorzitterschap daarin beperkt. Het Belgisch Voorzitterschap slaagde er wel in om nog voor het einde van het jaar een akkoord te bereiken met het Parlement over de uitwerking van het Europees Burgerinitiatief, een voor burgers zeer zichtbare vernieuwing van het Verdrag van Lissabon. Burgers zullen voortaan, mits het verzamelen van voldoende handtekeningen en volgens bepaalde regels, de Commissie kunnen vragen wetgevingsvoorstellen te overwegen. ACTUEEL-Informatieblad 11

14 Seniorenbiljet NMBS Begin dit jaar liet de Vlaamse Ouderenraad weten niet opgezet te zijn met de tariefverhoging van het Seniorenbiljet. Begin oktober kondigde de NMBS terug tariefverhogingen voor 2011 aan. In een brief aan de Vlaamse Ouderenraad liet de NMBS weten dat de prijs voor het Seniorenbiljet onveranderd blijft op 5,2 euro in tweede klasse. Forfaitaire onkostenvergoeding voor vrijwilligers de bedragen voor 2011 maximaal bedrag per dag: 30,82 euro maximaal bedrag per jaar: 1.232,92 euro Zolang per vrijwilliger beide grenzen niet overschreden worden, zijn de vergoedingen niet belastbaar en niet onderworpen aan RSZ. Folder valpreventie Een op de drie 65-plussers valt minstens één keer per jaar. En zo n valpartij heeft vaak nare gevolgen. Onder het motto Het autootje van uw kleinzoon kan gevaarlijker zijn dan het verkeer wil de Vlaamse overheid ouderen dan ook laten stilstaan bij de mogelijke gevaren die vallen met zich meebrengt. Via een folder met praktische tips om een val te vermijden wil de overheid ouderen sensibiliseren. Deze folder kan je downloaden op of aanvragen op het nummer 1700 (Vlaamse infolijn). Omnio-statuut Personen met een laag gezinsinkomen kunnen het Omnio-statuut krijgen; dit geldt zowel voor arbeiders, bedienden, zelfstandigen, werklozen, zieken, gepensioneerden,. Het Omniostatuut geeft recht op een betere terugbetaling van geneeskundige verzorging (raadplegingen, geneesmiddelen, hospitalisatiekosten, ). De grensbedragen van inkomens Jaar van de aanvraag Inkomsten aanvrager voorgaande jaar , , , ,85 Inkomsten bijkomende gezinsleden voorgaande jaar Bron: RIZIV Het OMNIO-statuut wordt aangevraagd via uw ziekenfonds. Voor meer informatie: zie Actueel 2010/4 De Maximumfactuur (MAF) - Inkomensschijven en plafonds Alle gezinnen kunnen in aanmerking komen voor de inkomens MAF bij hoge ziektekosten. Het te bereiken bedrag van de remgelden verschilt in functie van het netto jaarinkomen van het gezin (1). Actuele inkomensschijven en plafonds: Inkomen tussen 0 en , tussen ,16 en , tussen ,80 en , tussen ,47 en , hoger dan , (1) Inkomen voor de MAF Bron: RIZIV Betaald remgeld 12 ACTUEEL-Informatieblad

15 Begaanbaar voetpad op sneeuw- en ijsdagen Mie Moerenhout, directeur Elke burger is verplicht het voetpad voor zijn/haar woning sneeuwvrij te maken. Sommige ouderen kunnen dit gladde werkje niet zelf. Vooral broze ouderen met meer risico op vallen blijven dan beter veilig binnen. Buren of familie steken vaak een handje toe en ruimen de sneeuw op het voetpad van hun oudere buur of familielid. Maar niet iedere oudere persoon kan op deze spontane hulp rekenen. Sommige gemeenten en steden organiseren de hulp voor de sneeuwdagen. Er zijn verschillende modellen: Een infolijn waarbij de aanvraag voor het inschakelen van sneeuwruimers telefonisch gebeurt. Een gratis of een betalende dienst Gemeentewerkers, vrijwilligers of een seniorenteam van sneeuwruimers worden ingezet. De organisatie gebeurt via de gemeente, het sociaal huis, het lokaal dienstencentrum, Vele van deze georganiseerde sneeuwruimdiensten ruimen enkel op werkdagen en zijn enkel tijdens kantooruren te bestellen. Er blijft dan nog voor twee dagen op zeven een probleem. - Sommige gemeenten organiseren het sneeuw ruimen voor mensen vanaf 75 jaar, andere vanaf 80 jaar. Mogelijk zijn er nog andere oplossingen gangbaar. Toch bleven er de voorbije sneeuwweken voetpaden besneeuwen en een ijslaag vormen. Een tip voor de Lokale Ouderenadviesraad: Bekijk de situatie in de eigen gemeente Steek de handen uit de mouwen met de 60- plussers Maak een advies voor een georganiseerde en permanente oplossing zodat geen enkele oudere persoon met een glad voetpad blijft zitten Blijf de zaak opvolgen tot er een oplossing is Jaar na jaar de uitvoering en de doeltreffendheid opvolgen en verbeteren ACTUEEL-Informatieblad 13

16 ACTIVE AGEING in het woonzorgcentrum Active Ageing Active Ageing is een vrij nieuw concept dat binnen de ouderensector en op beleidsvlak steeds meer in de aandacht komt. De Wereld- GezondheidsOrganisatie (WHO) heeft in 2002 een beleidsdocument opgemaakt rond Active Ageing. Deze tekst biedt volgende definitie: Active Ageing is het proces om mogelijkheden/kansen in gezondheid, participatie en bescherming te optimaliseren om zo de levenskwaliteit van mensen te vergroten bij het verouderen (WHO, 2002, p.12). Active Ageing kan dus gezien worden als een interventie of een proces om de levenskwaliteit te vergroten. In het beleidsdocument van de WHO worden verschillende determinanten of bepalende factoren naar voor geschoven. Deze vormen de basis van Active Ageing. Juist door rekening te houden met deze factoren kan een zo groot mogelijke levenskwaliteit nagestreefd worden. Men onderscheidt determinanten die verband houden met gezondheid en het sociale zorgsysteem, persoonlijkeen gedragsdeterminanten, economische determinanten en determinanten die betrekking hebben op de fysieke en sociale omgeving (WHO, 2002). Tot nu toe werd in onderzoek rond Active Ageing enkel de klemtoon gelegd op de nog actieve thuiswonende oudere. Hierdoor is weinig geweten rond hoe Active Ageing kan toegepast worden binnen het woonzorgcentrum. Het is echter nodig ook na te gaan hoe Active Ageing binnen de muren van het woonzorgcentrum kan vorm krijgen. Gezien ouderen vaak pas naar een woonzorgcentrum gaan wanneer thuiszorg niet langer mogelijk is door een slechter wordende gezondheid, een stijgende afhankelijkheid, een te hoge draaglast voor de mantelzorgers, is het stimuleren van de mogelijkheden in gezondheid, participatie en bescherming (WHO, 2002) ook van belang om de levenskwaliteit in de mate van het mogelijke te vergroten. Deze studie gaat na welke determinanten van Active Ageing binnen het woonzorgcentrum kunnen worden nagestreefd zodat de levenskwaliteit van de bewoners systematisch kan worden vergroot. Studie Vier focusgroepen maakten deel uit van dit onderzoek. In focusgroepen komen personen met een gemeenschappelijk kenmerk samen om rond een bepaald onderwerp te praten. Door de interacties tijdens deze groepsgesprekken komt men tot meer diepgaande en meer uitgebreide visies. Eén focusgroep ging door met bewoners van het woonzorgcentrum Het Heiveld in St-Amandsberg (OCMW Gent), gezien het uiteraard zeer belangrijk is de bewoners zelf te horen. Een tweede focusgroep bestond uit kinderen van bewoners die woonachtig zijn in WZC Meredal te Erpe-Mere. Kinderen kijken dikwijls vanuit een meer kritische hoek naar het leven in het woonzorgcentrum en hebben zicht op de wensen en noden van hun ouders. Thuiswonende ouderen vormden een derde focusgroep. Zij kunnen gezien worden als toekomstige gebruikers en hebben duidelijke wensen/eisen m.b.t. hoe later in het woonzorgcentrum benaderd en begeleid te worden. Zoals in de inleiding reeds aangegeven verandert de maatschappij en ook de ouderen die er deel van uitmaken. Voor deze focusgroep werd gekozen om enkele ouderen die betrokken zijn bij de Vlaamse Ouderenraad te laten samenkomen. Deze personen zijn het gewoon om als spreekbuis op te treden van de Vlaamse ouderen en zijn ook vertrouwd met wat op beleidsvlak bestaat rond de residentiële zorg. Een laatste focusgroep bestond uit gerontologen die ook een directiefunctie in een woonzorgcentrum hebben. Dit had als doel om de experten te horen die vanuit hun praktijkervaring zicht hebben op wat mogelijk is binnen de muren van het woonzorgcentrum en die door hun opleiding een open en moderne kijk hebben op ouderen. De gesprekken van de focusgroepen werden opgenomen en nadien uitgeschreven. Voor de analyse werd gekeken naar gemeenschappelijke thema s, onderwerpen gelinkt aan Active Ageing die in de verschillende focusgroepen voorkwamen. Via deze weg werd getracht de gegevens te structureren. 14 ACTUEEL-Informatieblad

17 Resultaten en bespreking 1) Determinanten Active Ageing Het onderzoek leidde ertoe dat binnen het woonzorgcentrum negen Active Ageingdeterminanten kunnen onderscheiden worden. Dit betekent dat door aandacht te besteden aan onderstaande negen determinanten, door specifiek daarop te werken, de levenskwaliteit van de bewoners kan vergroot worden. Een overzicht van de verschillende determinanten wordt geboden. CULTUUR In een woonzorgcentrum blijkt, volgens de deelnemers, een open visie belangrijk. Iedereen moet zich welkom voelen. Men meent dat er een sfeer in het woonzorgcentrum moet gecreëerd worden zodat mensen een gevoel van thuiskomen ervaren. GEDRAG De WHO (2002) hecht veel belang aan het nastreven van een gezonde levensstijl. De deelnemers uit dit onderzoek menen echter dat men bij de bewoners geen gezonde levensstijl mag opdringen. Zo is men van mening dat ook al mogen andere bewoners hier niet door gestoord worden bewoners moeten kunnen blijven roken of alcohol drinken. Bewegen is daarentegen wel belangrijk net zoals gezond eten. Het is van belang, zo blijkt, dat de bewoner de keuze wordt gelaten hoe hij zijn leven wil invullen, ook al kan het woonzorgcentrum wel informeren rond een gezonde levensstijl. PSYCHOLOGISCHE FACTOREN Om levenskwaliteit na te streven moet er ook oog zijn voor de psychologische factoren bij de bewoners. Uit dit onderzoek blijkt het belang van het behoud van het geheugen en de begeleiding hierin vanuit het woonzorgcentrum. Tal van activiteiten worden opgenoemd om de geheugenfuncties van de bewoner te ondersteunen, zoals: actualiteitswerking, gesprekken voeren, zinvolle activiteiten,... Een andere factor is het geloof van de bewoner in de eigen capaciteit controle te hebben over het eigen leven, de eigen regie. Bewoners willen volgens dit onderzoek autonoom zijn, zich nuttig en zinvol blijven voelen. Het woonzorgcentrum kan hierop inspelen door een duidelijke visie te formuleren en ook effectief en heel individueel de bewoner te bevragen in het zoeken naar oplossingen. Op het psychologische domein moet er ook oog zijn voor het feit dat een bewoner zich in het woonzorgcentrum aan vele dingen moet aanpassen. Men moet zich aanpassen aan de eigen evolutie en aan het leven in gemeenschap. Men moet van veel afscheid nemen en bij iedereen ligt dit aanpassingsproces anders. Ook het aspect berusting komt in de focusgroepen aan bod. Gezien de praktische zorgen wegvallen, vinden vele bewoners, eenmaal in een woonzorgcentrum opgenomen rust. FYSIEKE OMGEVING De fysieke omgeving als bepalende factor van Active Ageing kan verschillende aspecten omvatten. Ten eerste is er de buurt, de omgeving van het woonzorgcentrum. Voor sommige deelnemers was de buurt minder belangrijk, maar voor anderen moest deze comfort hebben en moest er veel leven zijn. Bewoners moeten ook steeds de mogelijkheid krijgen tot aangepast en openbaar vervoer. Het is belangrijk dat het woonzorgcentrum zelf en de onmiddellijke omgeving ook aan verschillende voorwaarden voldoen; de kamers moeten groot, comfortabel en hygiënisch zijn; de aanwezigheid van een cafetaria waar kan samen gekomen worden is belangrijk, allerlei faciliteiten en mogelijkheden tot ontspanning. Maar bovenal is het nodig ACTUEEL-Informatieblad 15

18 dat iedere bewoner de mogelijkheid krijgt om in deze ruimtes zijn eigen thuis te creëren. Het belang van huiselijkheid wordt sterk onderstreept. Bovendien wordt ook de wens geuit van een kleinschalig, normaal woonzorgcentrum, waar de privacy wordt gerespecteerd. SOCIALE OMGEVING De deelnemers hechten veel belang aan de sociale omgeving, die verschillende aspecten kan omvatten. Zo is de sociale ondersteuning in het woonzorgcentrum belangrijk. Het woonzorgcentrum kan via tal van wegen de bewoners op sociaal vlak ondersteunen, waaronder het organiseren van activiteiten voor de bewoners, maar zeker even belangrijk is het woonzorgcentrum binnenbrengen in de buurt en de buurt in het woonzorgcentrum. Dit kan door uitstappen te doen, activiteiten toegankelijk voor iedereen in het woonzorgcentrum te laten plaatsvinden en die een lage drempel te hebben. Een ander aspect van de sociale omgeving is het bestrijden van geweld of misbruik. Ouderenmis(be)handeling is ook in de woonzorgcentra soms aanwezig. Dit kan en mag nooit getolereerd worden, dit wordt ook duidelijk door de deelnemers aangehaald; het woonzorgcentrum moet instaan voor de bescherming van de bewoners. Vervolgens behoudt men als bewoner, de wens tot levenslang leren. Zowel nieuwe dingen leren waaronder computergebruik als het bespreekbaar maken van bepaalde onderwerpen bvb. palliatieve zorgen worden sterk geapprecieerd bij de bewoners. Wat rond de sociale omgeving volgens de deelnemers niet uit het oog mag worden verloren, is de moeilijkheid om op een relatief kleine oppervlakte met veel verschillende mensen samen te wonen, verzorgd te worden, te leven, dit is geen eenvoudige opgave. Vanuit de begeleiding van het woonzorgcentrum is het tot slot volgens dit onderzoek belangrijk naar de bewoner toe respectvol en vriendelijk te zijn. Een familiaire omgang, zonder betutteling, is gewenst. ECONOMISCHE KENMERKEN In het woonzorgcentrum geniet men van een bepaalde sociale bescherming, wordt in de focusgroepen aangehaald. Er is een financiële opvolging. Bewoners hebben geen ambitie meer om betaald werk te verrichten, zo stellen de deelnemers, hoewel activiteiten waardoor de persoon zich nuttig voelt en die verantwoordelijkheid geven, ook bij bewoners nog steeds gewenst zijn. ZORG IN HET WOONZORGCENTRUM Binnen het woonzorgcentrum speelt zorg een belangrijke rol. Zorg is een basisrecht. Volgens de deelnemers bestaat de zorg in het woonzorgcentrum enerzijds uit fysieke zorg waar de nodige medische verzorging wordt gegeven en de personen worden begeleid in hun activiteiten van het dagelijkse leven, zoals het wassen, kleden, zich verplaatsen en het eten. Anderzijds speelt ook emotionele zorg een rol. Men moet ouderen psychologisch kunnen begeleiden en hen affectie, genegenheid en geborgenheid kunnen bieden. De zorg dient op maat te zijn en gecoördineerd te verlopen, zo stellen de deelnemers. Zorg op maat krijgt in dit onderzoek veel aandacht. De zorg moet geïndividualiseerd zijn; aangepast aan de noden en wensen van elke bewoner. Hiervoor is een multidisciplinaire evaluatie zeer belangrijk. Er moet ook steeds waarde worden gehecht aan de voorkeuren van de ouderen. Zorg vraagt teamwerk. Een dossier per bewoner, toegankelijk voor alle zorgverleners, is een belangrijke eerste stap hiervoor. Tot slot moet binnen het hele zorgpakket er vooral oog zijn voor de kwaliteit van leven, veeleer dan de kwantiteit. Er moet faciliterend worden gewerkt: men moet bewoners dingen aanreiken, maar hen laten kiezen wat zij hiermee willen aanvangen. ANIMATIE Een goede en zinvolle tijdsbesteding is ook voor oudere personen in het woonzorgcentrum onontbeerlijk. Binnen het woonzorgcentrum moeten activiteiten plaatsvinden, dit kunnen zowel ongeorganiseerde activiteiten zijn zoals kaarten, de krant lezen, als georganiseerde activiteiten zoals op uitstap gaan, groepsactiviteiten,. De bewoner moet de keuze gelaten worden mee te doen aan die activiteiten die hij leuk vindt, stellen enkele deelnemers. Overigens moet het aanbod van activiteiten ook gevarieerd zijn en soms dient 16 ACTUEEL-Informatieblad

19 individueel gezocht te worden naar zinvolle tijdsbesteding of verderzetting van de hobby s. PARTICIPATIE Een belangrijk onderdeel van Active Ageing is participatie. De WHO (2002) duidt met Active in Active Ageing op de voortdurende participatie en inspraak in verschillende levensdomeinen, dus ook in de omgeving, de zorg, het levenseinde. In dit onderzoek komt participatie ook als determinant naar voren. Deze participatie kan, volgens de deelnemers, op verschillende manieren vorm krijgen in het woonzorgcentrum. Ten eerste moeten de bewoners geactiveerd worden hun mening te uiten (via groepsgesprekken bijvoorbeeld); moet men zelfzorg stimuleren evenals de persoon verantwoordelijkheden geven (responsabilisering van de resident). Ten tweede moet de bewoner mee invloed kunnen hebben op de werking van het woonzorgcentrum. Dit is ondermeer mogelijk door gebruikersraden, maar soms volstaan die niet om de mening van de bewoner te kennen. Ten derde moet de bewoner de regie van zijn leven en zorg in eigen handen kunnen blijven houden. Hiervoor moet voldoende naar de bewoner geluisterd worden en met hem gepraat worden. 2) Bemerking rond het nastreven van Active Ageing in het woonzorgcentrum Ageing na te streven. Deze determinanten vormen echter enkel een algemeen kader, gezien uit dit onderzoek ook blijkt dat het haast onmogelijk is veralgemeende uitspraken te maken rond wat levenskwaliteit en Active Ageing bij bewoners inhouden. Elke bewoner kent zijn unieke invulling van levenskwaliteit. Er bestaat geen gemiddelde bewoner. Het nastreven van Active Ageing zal dus voor iedere bewoner anders zijn, maar men kan zich wel beroepen op bovenstaande determinanten om na te gaan wat voor die bewoner belangrijk is. Conclusie Active Ageing is ook voor het woonzorgcentrum een heel belangrijk concept dat een goed kader biedt om levenskwaliteit te kunnen nastreven. Het vergroten van levenskwaliteit mag en kan vanaf het Kwaliteitsdecreet niet meer weggedacht worden in de residentiële zorg. Uit dit onderzoek blijkt dat Active Ageing in het woonzorgcentrum mogelijk is door te focussen op volgende determinanten: cultuur, gedrag, psychologische factoren, fysieke en sociale omgeving, economische kenmerken, zorg, animatie en participatie. Door zich per bewoner te richten naar deze factoren kan op een meer systematische wijze de levenskwaliteit worden vergroot. Om een degelijk beleid te voeren op plaatselijk, Vlaams of Federaal niveau is de stem van de oudere zelf de belangrijkste. De nadruk in moderne woonzorgcentra met een moderne visie op ouderenzorg dient te liggen op wonen en leven, op participatie en inspraak. Referenties World Health Organisation, Active Ageing: a policy framework. [Internet] World Health Organisation, Geneva (Published 2002) Available at: WHO_NMH_NPH_02.8.pdf. Uit het onderzoek blijkt aldus dat het nastreven van bovenstaande determinanten van belang is om de levenskwaliteit van ouderen te kunnen vergroten. Dit onderzoek voorziet in een set van determinanten waar men zich in het woonzorgcentrum op moet richten om Active Lien Van Malderen, Tony Mets, Patricia Devriendt, Ellen Gorus Vrije Universiteit Brussel Faculteit Geneeskunde en Farmacie Vakgroep Gerontologie Contact: lien.van.malderen@vub.ac.be Foto s: Danny Willems ACTUEEL-Informatieblad 17

20 Ouderenbehoefteonderzoeken in Vlaanderen Het nut van een tweede meting Na een paar jaar ontwikkeling startten de Vrije Universiteit Brussel, de Hogeschool Gent en de provincie West-Vlaanderen in 2004 met de behoefteonderzoeken in 11 West-Vlaamse gemeenten en steden. De stad Brugge was één van de eerste deelnemers en stelde als eerste haar resultaten voor. Na de bekendmaking van de resultaten besliste het stadsbestuur om, gebruik makend van de ondersteuning van de dienst sociale planning van de provincie West- Vlaanderen, een integraal ouderenbeleidsplan op te stellen en uit te voeren. De stad kon haar eigen resultaten vergelijken met gemiddelden uit de provincie en Vlaanderen. Aldus kwamen een aantal knelpunten aan het licht. Het stadsbestuur beschikte zelf ook over indicatoren omtrent bv. het aanbod in de stad. Per beleidsdomein werden alle elementen verzameld en overgemaakt aan de bevoegde schepen. In samenspraak met verschillende betrokken actoren (stadsbestuur, OCMW bestuur, ouderenadviesraad, experten, ) werden verschillende beleidsinitiatieven genomen. Bij wijze van voorbeeld concentreren wij ons hier op de maatschappelijke participatie van ouderen. Zo bleek dat Brugge voor wat betreft de deelname aan het verenigingsleven, de buurtbetrokkenheid en het lidmaatschap van ouderenverenigingen lager scoorde dan de Vlaamse en West-Vlaamse gemiddelden. Ook het aandeel dat vrijwilligerswerk verrichtte, was eerder aan de lage kant. Verder stelde de stad bezorgd vast dat een vrij hoog aantal zestigplussers zich ernstig onveilig voelde in de West-Vlaamse hoofdstad. Daarop besloot het beleid met deze resultaten verder te werken en maatregelen te treffen om de maatschappelijke participatie van ouderen te verbeteren. Ondertussen wonnen de ouderenbehoefteonderzoeken aan populariteit. De provincies Oost-Vlaanderen, Limburg en Vlaams-Brabant bleken ook geïnteresseerd in zo n onderzoek, met als gevolg dat momenteel reeds meer dan 154 gemeenten deelnamen aan het ouderenbehoefteonderzoek, wat 50% vertegenwoordigt van alle Vlaamse steden en gemeenten. Als opvallendste resultaat van dit onderzoek kunnen we stellen dat iedere gemeente een uniek profiel heeft en dat de verschillen tussen de gemeenten vaak door lokale factoren te verklaren zijn. Ondertussen zaten de ontwikkelaars niet stil. Zowel over de taalgrens als internationaal kreeg het onderzoek veel aandacht, zodat de ouderenbehoefteonderzoeken omgedoopt werden tot Belgian Ageing Studies, BAS. Daarenboven werd in alle stilte aan een vervolg op de ouderenbehoefteonderzoeken gewerkt: de tweede meting. De vragenlijst werd korter, nieuwe vragen werden toegevoegd en andere vragen werden geschrapt. Het was terug Brugge die zich als eerste inschreef voor deze tweede meting. Dankzij het uitvoeren van een tweede ronde kon de stad evoluties en effecten van een gericht beleid observeren. Aangaande de maatschappelijke participatie van ouderen in Brugge werden, in vergelijking met de eerste meting, een aantal spectaculaire evoluties vastgesteld. Zo is het aantal ouderen dat zich erg betrokken voelt bij de buurt gestegen van 21,4% in 2004 naar 29,1% in Door deze grote stijging bevindt Brugge zich in de buurt van zowel de West-Vlaamse (30,2%) als de Vlaamse (32,1%) gemiddelden. FIGUUR 1: BUURTBETROKKENHEID IN FUNCTIE VAN DE VORIGE METING EN DE BENCHMARKS We stellen ook een stijging vast bij de Brugse ouderenverenigingen, waar het aantal leden stijgt van 24,7% in 2004 naar 29,2% in De Brugse ouderenverenigingen doen het daarbij beter dan het Vlaamse (28,4%), maar halen het West-Vlaamse gemiddelde (37,3%) nog niet. Niet alleen het aantal ouderen dat lid is van een ouderenorganisatie neemt toe, ook het aantal Brugse zestigplussers dat overweegt om lid te worden stijgt van 30,5% in 2004 tot 36,9% 18 ACTUEEL-Informatieblad