De Rescuewagen. Hulpverlening Deze rescuewagens waren min of meer vergelijkbaar met de hulpverleningsvoertuigen
|
|
- Marleen Abbink
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Toen tijdens de Tweede Wereldoorlog ( ) onze regering in Engeland zich zorgen begon te maken over de brandweer en de luchtbescherming in de te bevrijden gebieden werd hiervoor een aparte afdeling opgericht, die Sectie IV werd genoemd. Men ging er namelijk van uit dat bij de opmars van de troepen er geen of nauwelijks personeel en materieel voor brandweer en luchtbescherming De Rescuewagen beschikbaar zou zijn. door Ton Vesseur Engelse publicatie over de rescuewagen. De luchtbescherming vormde toen nog een heel belangrijke schakel. Niet alleen omdat Engeland regelmatig was gebombardeerd, maar ook omdat het daarna nog met de raketten V-1 en V-2 werd bestookt; vooral de V2 heeft nog veel slachtoffers gemaakt en heel wat schade toegebracht. Sectie IV besloot al het nodige te doen om, zodra Nederland was bevrijd, het tekort aan personeel en materieel direct te kunnen aanvullen. Hiertoe werden er naast het regelen van personeel onder andere voertuigen en materieel aangekocht, waarvan een gedeelte reeds dienst had gedaan bij de Britse brandweer en reddingsdiensten. Naast 146 motorspuiten werden er 238 vrachtwagens aangekocht, waaronder de bekende Austin trekkers ( bellenwagens : zie Eén- Eén-Twee 4/2010) maar ook 49 Ford rescuewagens. Deze rescuewagens waren gebouwd op een Ford chassis met een 6 cilinder motor, speciaal geproduceerd voor het Verenigd Koninkrijk. Dit chassis werd (als meest geschikt) besteld door Nederland. De Engelsen gebruikten voor de rescuewagens een standaard genormaliseerde - opbouw die op een verhuiswagen leek en nagenoeg op elk gangbaar chassis geplaatst kon worden zoals Austin, Bedford etc. Eigenlijk werden deze chassis uitsluitend gebouwd voor eigen gebruik zodat wij - noodgedwongen - wellicht beter af waren met het Ford chassis. Hulpverlening Deze rescuewagens waren min of meer vergelijkbaar met de hulpverleningsvoertuigen van nu. De 36 Eén-Eén-Twee
2 bepakking bestond bijna geheel uit reddingsmaterieel bestemd voor het bevrijden van slachtoffers na een bombardement. Redlijnen, ladders, handschoenen en veel handgereedschap zoals hamers, tangen, breekijzers en schoppen. Ook was er een kleine set bij voor autogeen snijwerk. De gesloten cabine en de aanwezigheid van zitbanken in de opbouw boden plaats aan acht personen die, behalve voor vervoer, hier ook gebruik van konden maken tijdens een rustpauze bij bijvoorbeeld een langdurige inzet. Of de voor ons land bestemde opbouw nieuw was, valt te betwijfelen. Door het voortdurend wisselen van opslag, langdurig buiten staan en het regelmatig verplaatsen was de bepakking niet altijd meer compleet en waren er wagens bij met schade aan de carrosserie door kleine aanrijdingen. De Werkgroep Brandweer Historie (WBH) is onderdeel van de stichting NBDC (Nationaal Brandweer Documentatiecentrum). De werkgroep heeft tot doel het verzamelen en ordenen van gegevens en het doen van onderzoek naar onderdelen van de geschiedenis van de brand- en rampenbestrijding in Nederland. De WBH bestaat uit enthousiaste vrijwilligers. Zij worden bijgestaan door een netwerk van brandweerkenners, die hun kennis en contacten desgevraagd beschikbaar stellen en die regelmatig meewerken aan publicaties. Sedert de oprichting in 2004 heeft de WBH een groot aantal artikelen gepubliceerd en zijn er brochures gemaakt over: De WBH heeft graag contact met mensen die deel willen uitmaken van het netwerk brandweer historie. U kunt daarover de secretaris benaderen: werkgroepbrandweerhistorie@hotmail.com Meer informatie op: Hoe dan ook, na de bevrijding van het Zuiden werden de voertuigen ondergebracht in depots te Breda en Nijmegen. Op 31 maart 1945 droeg het Militair Boven: de rescuewagen van Den Haag (links) en een van de twee van Rotterdam. Rescuewagen van Schiedam. Eén-Eén-Twee 37
3 Apeldoornse ombouw tot bosbrandweer. Gezag haar taken voor luchtbescherming- en brandweer over aan de Brandweerinspectie die zich na de capitulatie van mei 1945 in Den Haag ging vestigen. Voertuigen, centraal magazijn etc. werden in Scheveningen ondergebracht. Van de 49 rescuevoertuigen werden er 19 ingezet als vrachtwagen bij de Hulpverleningsdienst, de HVD. Deze dienst van 500 man bestond voornamelijk uit ex-leden van de luchtbeschermingsdiensten. Zij kregen voorlopig als taak te zorgen voor opruimingswerkzaamheden en onder andere de ruiming en berging van munitie. Ook ondersteunden ze het Korps Geleiders Ontplofbare stoffen, dat na de bevrijding ook bij de Inspectie Brandweer en Luchtbescherming was ondergebracht. Dat korps was de voorloper van de dienst Korps Controleurs Gevaarlijke Stoffen, dat later naar Verkeer en Waterstaat ging. Ook allerlei andere taken werden door de HVD uitgevoerd, waaronder in 1946 het helpen bij een overstroming in Almelo. In eigenlijk het nog totaal ontbreken van hulpverleningstaken zoals die nu dagelijks voorkomen, wist niet elk van de betreffende korpsen deze wagen direct een plaats te geven in zijn organisatie. In totaal bedankten zes korpsen dan ook voor het aanbod. Van de voor hen bedoelde voertuigen werden er 3 toebedeeld aan de reddingsdienst van de Staatsmijnen. De andere 3 gingen alsnog naar brandweerkorpsen die wel belangstelling hadden. De grotere korpsen maakten van dit aanbod gretig gebruik; zoals die van Den Haag, Rotterdam en Utrecht, die de wagens gingen herinrichten naar eigen behoeften en inzicht. De matgrauwe groen/grijze kleur verdween en het brandweerrood kwam er voor in de plaats. Uitgezonderd Roterdam, want die had zo zijn eigen rood, het wat donkerder - zoals ik het altijd noem - Ahrens Fox rood! Zo waren er 3 brandweerkorpsen die elk over een echt hulpverleningsvoertuig beschikten, Rotterdam had er zelfs 2. Amsterdam had geen belangstelling voor de rescuewagen. De hoofdstedelijke brandweer wilde zich in die jaren nogal onafhankelijk opstellen, met andere woorden: men wilde zelf beslissen. De rescuewagen werd wel aanvaard, maar daarna afgestaan aan de havendienst, die het voertuig op haar beurt afstond aan de luchthaven Schiphol waar het chassis werd ge- Geesink autoladder van Arnhem. (Foto Johan Hoffman) de strenge winter van 1946/ 47 werd met een konvooi van 50 vrachtwagens het eiland Urk bevoorraad dat volledig geïsoleerd was geraakt. Rechts: Eindhoven koos ook een Geesink autoladder. Aanbod Uiteindelijk waren er 24 rescuewagens over welke tegen een vergoeding aan een aantal brandweerkorpsen ter beschikking werden gesteld. Nu waren de Nederlandse brandweerkorpsen wel wat gewend, maar door weinig oorlogservaring en 38 Eén-Eén-Twee
4 Van rescuewagen tot autospuit voor Arnhem. (Foto Johan Hoffman) bruikt voor een vrachtwagen. Bij de splitsing van luchthaven- en de KLM brandweer kwam de wagen in handen van de laatstgenoemde. Ombouw Apeldoorn liet de carrosserie ombouwen en veranderde de wagen in een vrachtwagen met huif die werd ingedeeld bij de bosbrandweer. Arnhem gebruikte het chassis voor opbouw tot een autoladder. Zij waren niet de enige, want ook Eindhoven koos voor een autoladder op dit chassis. Beide lieten de ombouw tot ladderwagen verzorgen door de Geesink uit Weesp. Hoewel ik dit nergens heb kunnen vinden, ben ik van mening dat ook de eerste hogedruk nevelspuit van Eindhoven op een chassis van een rescuewagen is geplaatst. De Haagse brandweer nam in 1955 een nieuwe gereedschapwagen in dienst waarna de oude G-wagen, de rescuewagen dus, werd omgebouwd tot VA (vrachtauto) die hoofdzakelijk werd gebruikt voor vervoer van de rijdende/verplaatsbare muziektent. Dit was een soort traditie bij de Haagse brandweer, die - al ver voor de Tweede Wereldoorlog - ooit deze muziektent had opgeknapt en verbouwd waarna hij, als een soort vouwcaravan met toebehoren, kon worden vervoerd naar de plek of wijk waar wat te vieren viel. De brandweer zorgde dan ook niet alleen voor het vervoer, maar tevens voor het opbouw- en afbreekwerk. Zo vonden alle 21 aan brandweerkorpsen toegewezen rescuewagens wel hun weg. De aan de hulpverleningsdienst toebedeelde wagens hebben door het hele land nog enkele jaren dienst gedaan bij opruimings- en andere werkzaamheden. Die waren er genoeg voorhanden na 5 jaar oorlog en bezetting. Toch zijn er later nog een aantal van hun voertuigen terecht gekomen bij brandweerkorpsen. Tekort Waarom men zo gretig was naar zo n voertuig? Wel, ons land zat met een enorme (oorlogs)schuldenlast, aan een autochassis was moeilijk te komen. Elk land in Europa kampte met dit probleem. In Duitsland was een tekort aan alles en moest men ook nog aan de bezetters brandweerwagens leveren als herstelbetaling. Frankrijk leverde mondjesmaat wat autobussen (Chausson) en Ford V8 chassis af; maar die konden qua motorvermogen en afwerking niet in de schaduw staan van het Amerikaanse product. De Amerikaanse dollar stond hoog genoteerd en iets kopen in de Verenigde Staten werd daarom tegengehouden door onze regering (kwestie van deviezen, staatsschuld, vergunningen etc.). In de jaren vijftig was dit nog steeds het geval en het werd toen een glorietijd voor de Engelse chassis zoals Austin en Commer. Later kwamen hierbij de nog in licentie gebouwde chassis zoals Dodge. Toch ging men hierna weer heel voorzichtig over op de meer gewilde merken zoals International, Ford Amerika etc. Ook Duitsland liet De Haarlemse rescuewagen na ombouw in (Foto Bart Wagenaar). Eén-Eén-Twee 39
5 De Tilburgse versie met pomp, haspels en verlichting. zich niet onbetuigd en onder andere Mercedes-Benz en Opel kwamen met nieuwe ontwerpen terug op de (brandweer)markt. DAF maakte bij de brandweer een moeilijke start, vooral de Perkins motoren waren niet bepaald gewild bij de brandweer terwijl ook de propaganda voor ons eigen merk toen nog te wensen over liet. Andere doeleinden Zoals al eerder vermeld, gebruikte menig korps de wagens voor andere doelen dan de bedoeling was. Zo liet Tilburg er een groot vermogen voorbouwpomp van Van Bergen op plaatsen, en in het midden van het voertuig werd een kast ingericht voor een paar honderd meter toevoerslang. Door aankoop van een lichtaggregaat en enkele grote schijnwerpers kon de wagen ook worden ingezet voor (terrein)verlichting. Dit gaf aanleiding tot een papieren duel in het toen nog nieuwe brandweerblad De Brandweer van de ook al nieuwe vereniging van brandweercommandanten, de NVBC. Onder de kop Het doelmatig gebruik van het Engelse materiaal gaven de voor- en tegenstanders uitleg over hun eigen zienswijze in het gebruik van de rescuewagen. Zo had ieder korps wel iets te vertellen over deze wagen. De brandweer van Haarlem liet hun wagen in 1954 helemaal ombouwen tot een juweeltje van een neveltankwagen met Bean pomp. Ook het voertuig van Almelo, omgebouwd door de firma Hondebrink tot manschappen-materiaalwagen, mocht gezien worden. In Arnhem had men - naast de autoladder - een chassis benut voor de bouw van een autospuit die lange tijd voor de eerste uitruk werd gebruikt. En deze wil ik u niet onthouden: Enschede. Daar was men juist begonnen aan de bouw van een prachtig, nieuw onderkomen aan de brandweerstraat met personeelswoningen etc. Dat korps had eigenlijk dringend behoefte aan een uitrukvoertuig met een behoorlijke watertank. Men had namelijk al ervaring opgedaan met een oude Duitse autospuit met een watertank van pakweg 350/500 liter: als men tactisch met kleine mondstukken te werk ging viel er best wat mee te bereiken. Door deze autospuit bovendien van een aanhanger te voorzien met daarop een standaard giertank van 750 liter en 2 lage drukhaspels van 90 meter (diameter 24 mm) met eenvoudige verbindingen met de pomp van de autospuit, werd het bluseffect ruim verdubbeld. De rescuewagen bood echter nieuwe mogelijkheden. In de houten vloer van de wagen werden uitsparingen gezaagd waardoor het mogelijk werd 4 giertanks van 750 liter in te bouwen. Een van het Duitse voertuig afkomstig Fladerpompje van 800 l/min. werd als voorbouwpomp aangebracht en met kunst- en vliegwerk waren de benodigde leidingen gemonteerd. Met 2 zelf geconstrueerde lage drukhaspels met elk 60 meter (24 mm) volrubber slang, werden er met dit voertuig bij menig brandje wonderen verricht. Brandweer Nederland wist met de hun toegewezen rescuewagens dus echt wel raad. Dit in afwachting van betere tijden. Nog geen 10 jaar later waren de meeste (ex) rescuewagens dan ook al vervangen of afgevoerd. De laatste, nog in oorspronkelijke staat, werd in 1969 uit dienst genomen. Met dank aan Adriaan Kriek (foto s) en Louis van Telgen (technische gegevens). Bronnen: eigen archief en Vijftig jaar Inspectie voor het Brandweerwezen (G.P. Koppers). In 1954 verdwenen de provinciale kentekens zoals de A van Groningen en de P van Limburg om plaats te maken voor de soort nummering zoals wij die nu nog steeds kennen. Voertuigen die niet aan de voorschriften voldeden, bijvoorbeeld qua gewicht of remvermogen, kregen een ZZ nummer. Vooral oudere brandweerwagens vielen hier onder. De rescuewagens kregen dus een nieuw nummer dat uit de bekende combinaties van letters en cijfers bestond. 40 Eén-Eén-Twee Manschappen-materiaalwagen van Almelo.
Austin Tractoren. Tractoren buiten Noord-Works. KR Austin Dec Pagina 1
Austin Tractoren Tractoren buiten Noord-Works KR Austin Dec. 2012 Pagina 1 Herbert Austin was een lid van een overheids commissie, ingesteld om te kijken naar het produceren van een Britse trekker, op
Nadere informatieAfb.l (Nijmegen II, 18/21) *
Deze maand is het zeventig jaar geleden dat de oorlog in Europa (VE Day) ten einde kwam. Met operatie Market Garden' was de bevrijding van Nederland begonnen, maar na de mislukking van de slag om Arnhem
Nadere informatieOPEL Trekkers 2017 KR Pagina 1
Ook de autofabrikant Opel heeft in het verleden pogingen gedaan om trekkers te bouwen. Het is t.o.v. de autoproductie een beperkte activiteit geweest maar wel de moeite waard om de informatie van dit merk
Nadere informatieFamilie Van Bergen. Belangrijke brandweerpersoonlijkheden: Louis van Telgen
Belangrijke brandweerpersoonlijkheden: Familie Van Bergen Louis van Telgen In de loop van de geschiedenis hebben een aantal markante figuren een belangrijke rol in de brandweerhistorie gespeeld. De één
Nadere informatieNaam: NEDERLAND IN OORLOG Begin WO2 (1932 tot 1940)
Naam: NEDERLAND IN OORLOG Begin WO2 (1932 tot 1940) Adolf Hitler In 1933 kwam Adolf Hitler in Duitsland aan de macht. Hij was de leider van de nazi-partij. Hij zei tegen de mensen: `Ik maak van Duitsland
Nadere informatieeen zee van tijd een zee van tijd Werkblad 12 Ω De Tweede Wereldoorlog Ω Les 1: Wat er vooraf ging Naam: Hitler
Werkblad Ω De Tweede Wereldoorlog Ω Les : Wat er vooraf ging Na de Eerste Wereldoorlog gaat het slecht met Duitsland. Het land moet veel geld Hitler betalen aan de winnaars van de oorlog. De leider van
Nadere informatieeen zee van tijd een zee van tijd Ze laten zien dat ze geen leger meer willen. Werkblad 12 Ω De Tweede Wereldoorlog Ω Les 1: Wat er vooraf ging Naam:
Werkblad Ω De Tweede Wereldoorlog Ω Les : Wat er vooraf ging Na de Eerste Wereldoorlog gaat het slecht met Duitsland. Het land moet veel geld Hitler betalen aan de winnaars van de oorlog. De leider van
Nadere informatieWijnimport Nederland naar regio
DO RESEARCH Wijnimport Nederland naar regio Sterke opmars wijn uit Chili Jeroen den Ouden 1-10-2011 Inleiding en inhoudsopgave Pagina I De invoer van wijn in Nederland 1 II De invoer van wijn naar herkomst
Nadere informatieAuto. Inleiding. Geschiedenis van de auto
Auto Inleiding Ik heb dit onderwerp gekozen omdat veel mensen dagelijks gebruik van de auto maken en onze wereld zonder auto's nauwelijks meer voor te stellen is. Bovendien wist ik er zelf ook nog niet
Nadere informatieVzw KALASI REALISATIES 2014
Vzw KALASI REALISATIES 2014 ALGEMEEN 2014 was het derde jaar van het Driejarenplan. Aangezien we reeds vooruit waren op het schema en enkele projecten reeds in 2013 waren aangevat en voleindigd, werd 2014
Nadere informatieBijlage 1: Uitwerking per regio
De locatiekeuzes worden in deze bijlage per regio weergegeven. Daarbij volg ik de grenzen van het arrondissement / de politie-eenheid. 1. Regio Noord-Nederland eenheid Noord-Nederland leidt eenduidig tot
Nadere informatieTijdvak I. 31 oktober 2013 8: 30-10:00.
1 SCHOOLONDERZOEK Tijdvak I GESCHIEDENIS 31 oktober 2013 8: 30-10:00. Dit onderzoek bestaat uit 38 vragen. Bij dit onderzoek behoort een antwoordblad. Beantwoord de antwoorden uitsluitend op het antwoordblad.
Nadere informatieHerdenking 4 mei 2015 Anouchka van Miltenburg, Voorzitter Tweede Kamer der Staten-Generaal
Herdenking 4 mei 2015 Anouchka van Miltenburg, Voorzitter Tweede Kamer der Staten-Generaal Vandaag is het precies 70 jaar geleden dat ons land werd bevrijd. Generaties Nederlanders zijn opgegroeid in een
Nadere informatieVilla Reynaert DE HAND VAN PIETER PORTERS IN TEKST: ANNEMIE WILLEMSE - FOTOGRAFIE: CLAUDE SMEKENS 56 TIJDLOOS
Villa Reynaert DE HAND VAN PIETER PORTERS IN TEKST: ANNEMIE WILLEMSE - FOTOGRAFIE: CLAUDE SMEKENS 56 TIJDLOOS Of je nu tot rust wilt komen tussen zakelijke beslommeringen door of je wilt met je geliefde
Nadere informatieD.A.B.O. IN OORLOGSTIJD N.V. Drentsche Autobus Onderneming Door H.M. Wiersema 1913-2012
D.A.B.O. IN OORLOGSTIJD N.V. Drentsche Autobus Onderneming Door H.M. Wiersema 1913-2012 Anno 2009 Anno 1943 Na eerder als monteur bij de busonderneming Salland in Deventer gewerkt te hebben solliciteerde
Nadere informatieLang geleden was dit een probleem, dat sommige
OP ZONDAG >BESTELLEN< OF >NIET BESTELLEN< Lang geleden was dit een probleem, dat sommige postadministraties trachtten op te lossen. De post werd toen nog enige malen per dag bezorgd, óók op zondag. Tegenwoordig
Nadere informatieBrandweer Nederland Samen sterk, samen veilig
Brandweer Nederland Samen sterk, samen veilig Met hart en ziel Brandweer Nederland staat voor 31.000 brandweermensen die zich met hart en ziel inzetten voor hun medemens. Die 24 uur per dag en 7 dagen
Nadere informatieToiletreclame Regionale Tarieven Indoormedia
Volume netwerk Horeca Doelgroep 13-49 Alkmaar 1 2 weken 34 17 10 950,- 135,- 495,- 115,- Almere 1 2 weken 17 8 5 475,- 115,- 250,- 110,- Amersfoort 1 2 weken 50 25 15 1.425,- 150,- 745,- 125,- Amsterdam
Nadere informatie100 jaar geleden. t Is Oorlog! Een lesmap voor het vierde, vijfde en zesde leerjaar, door juffrouw Anita en de papa van Anna.
100 jaar geleden t Is Oorlog! Een lesmap voor het vierde, vijfde en zesde leerjaar, door juffrouw Anita en de papa van Anna. t Is oorlog! Binderveld, Kozen, Nieuwerkerken en Wijer 100 jaar geleden is een
Nadere informatieOriginele stereofoto: 'Douamont. Cheveaux morts'
Originele stereofoto: 'Douamont. Cheveaux morts' In de conflicten voor de Eerste Wereldoorlog speelden paarden een belangrijke rol. De cavalerie was tot dan het speerpunt van de legers. Maar vanaf 1914
Nadere informatie32 porsche scene live
32 porschescenelive porsche classic beutler porsche Zeldzame Porschevariant Mark Wegh van Porsche Centrum Gelderland is gek van bijzondere auto s, met name van speciaal gefabriceerde modellen die op basis
Nadere informatieEindexamen geschiedenis vwo II
Ten oorlog! Europese oorlogen 1789-1919. Oorlog als maatschappelijk fenomeen Vanaf de zomer van 1789 trokken veel Franse vluchtelingen naar Oostenrijk. 1p 1 Waarom vormde dit voor het Franse revolutionaire
Nadere informatieMAN heeft met 30.500,-- het hoogste bod gedaan. Voorgesteld wordt daarom het voertuig in te ruilen bij M.A.N.
College Onderwerp: Verkoop tankautospuit na vervanging V200801422 Collegevoorstel Inleiding: Eind 2008 wordt een nieuwe tankautospuit voor uitrukpost Drunen geleverd. Het huidige uitrukvoertuig kan worden
Nadere informatieWoningen Provincie/Gemeenten Marktgegevens en prognoses Prijzen en transacties. Prijs per m² GBO in mediaan 2017
Woningen Provincie/Gemeenten Marktgegevens en prognoses Prijzen en transacties woningen woningen. Provincie Drenthe Assen 67.700 31.400 Woningvoorraad 32.900 33.700 33.700 Tussenwoning 448 16,7 166.000
Nadere informatieCanonvensters Michiel de Ruyter
ARGUS CLOU GESCHIEDENIS LESSUGGESTIE GROEP 8 Canonvensters Michiel de Ruyter Michiel Adriaanszoon de Ruyter werd op 23 maart 1607 geboren in Vlissingen. Zijn ouders waren niet rijk. Michiel was een stout
Nadere informatieTreinsamenstellingen voor de stalen C12 c en ABd 9 rijtuigen 2013 www.seinarm.nl Treinsamenstellingen Dertiger Jaren Last edited Februar 28, 2013 door Gerard van de Weerd mag alleen gepubliceerd worden
Nadere informatieBijlage verzuimcijfers
Bijlage cijfers 1. Landelijke cijfers De cijfers over het schooljaar - zijn afkomstig uit de leerplichttelling die jaarlijks onder de gemeenten wordt uitgevoerd. De respons van gemeenten bedroeg dit jaar
Nadere informatieChr. Oranjevereniging Marken en Oranje Herdenking 4 mei 2017 Thema: Verhalen van de oorlog
Chr. Oranjevereniging Marken en Oranje Herdenking 4 mei 2017 Thema: Verhalen van de oorlog Pieter er Zeeman en de konvooien naar Moermansk Pieter Zeeman (geboren op Marken op 20 december 1914) voer in
Nadere informatieWERKBOEK. Lest we Forget
1 WERKBOEK Lest we Forget 2 Lest we Forget Dit is een uitgave van de stichting Aircraft Recovery Groep 1940-1945 Contact: Secretaris Stichting A.R.G. 1940-1945, Dorpsstraat 204H, 1566 AT Assendelft. Website:
Nadere informatieTijdvak II. november 2013 8: 30-10:00.
SCHOOLONDERZOEK Tijdvak II GESCHIEDENIS november 2013 8: 30-10:00. Dit onderzoek bestaat uit vragen. Bij dit onderzoek behoort een antwoordblad. Beantwoord de antwoorden uitsluitend op het antwoordblad.
Nadere informatieLesbrief Van Papa, voor Sammie
Lesbrief Van Papa, voor Sammie 1 Inhoudsopgave Inleiding 3 Introductie 4 Tweede Wereldoorlog 5 Concentratiekamp 6 Stripverhaal (opdracht) 8 Collage maken (opdracht) 9 Colofon 10 2 Inleiding Voor u ligt
Nadere informatiethema 1 Nederland en het water topografie
thema 1 Nederland en het water topografie Argus Clou Aardrijkskunde groep 6 oefenkaart met antwoorden Malmberg s-hertogenbosch thema 1 Nederland en het water topografie Gebergten Vaalserberg Plaatsen Almere
Nadere informatieDharma DE WARME CHARME VAN
REPORTAGE Dharma DE WARME CHARME VAN Het enthousiast kloppend hart van Kortrijk heeft er sinds kort een uniek adresje bij. Met Bed&Breakfast Dharma maakt gastvrouw Linda haar droom waar en garandeert ze
Nadere informatieWerkblad: Slag om de Schelde en de invloed op het Nieuwe land. 1
Achtergrond informatie voor docenten. D- Day betekend de eerste dag van een grote militaire operatie. In de Tweede Wereldoorlog viel dat op 6 juni 1944. Maar de inval van de Amerikanen in Afghanistan was
Nadere informatieThema: Slag om de Schelde en de invloed op het Nieuwe land.
Thema: Slag om de Schelde en de invloed op het Nieuwe land. Op 6 juni 1944 is het D Day, dat wordt nog steeds gevierd want het is het begin van de bevrijding van West Europa. Eigenlijk betekent D Day de
Nadere informatieRESEARCH CONTENT. Loïs Vehof GAR1D
RESEARCH CONTENT Loïs Vehof GAR1D INHOUD Inleiding ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ blz. 2 Methode -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Nadere informatieIk ben Steenkool. Nooit meer oorlog groep 7-8. De Steenkool, een beetje Limburg is hem niet vreemd. En hij is niet zo goed in Engels.
De Steenkool, een beetje Limburg is hem niet vreemd. En hij is niet zo goed in Engels. Hi! I am de steenkool. De cole of de stone. I am black, zwart. And I kan fire geven. Jongens, dat is wat die Europese
Nadere informatieAan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG
> Retouradres Postbus 2030 2500 EH Den Haag Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 2008 2500 EA DEN HAAG Directie Weerbaarheidsverhoging Afdeling veiligheidsregio's Schedeldoekshaven
Nadere informatieDEUTSCHE DIENSTPOST NIEDERLANDE Elk land heeft zijn eigen postadministratie: in v r i j
DEUTSCHE DIENSTPOST NIEDERLANDE Elk land heeft zijn eigen postadministratie: in v r i j wel alle landen is dit een monopolie van de staat, hetgeen wil zeggen dat alleen de staat binnen zijn grenzen brieven,
Nadere informatie35 oefenvragen over de Tweede Wereldoorlog 1
35 Oefenvragen over de Tweede Wereldoorlog 1. De Tweede Wereldoorlog dankt zijn naam aan: a. Het aantal landen dat erbij betrokken was b. Het feit dat de oorlog in meerdere werelddelen werd uitgevochten
Nadere informatieSamenvatting geschiedenistoets hoofdstuk 6: Een tijd van revoluties
Samenvatting geschiedenistoets hoofdstuk 6: Een tijd van revoluties Dit hoofdstuk gaat over opstand in Amerika, Frankrijk en Nederland. Deze opstanden noemen we revoluties. Opstand in Amerika (1775). De
Nadere informatieAls bij een vraag een verklaring of uitleg gevraagd wordt, worden aan het antwoord geen punten toegekend als deze verklaring of uitleg ontbreekt.
Examen VWO 2009 tijdvak 2 woensdag 24 juni 9.00-12.00 uur geschiedenis Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 28 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 76 punten te behalen. Voor elk vraagnummer
Nadere informatieHans van Rooij VERSTAG
Hans van Rooij VERSTAG Colofon Eindredactie Joost Pool Redactie Boris Goddijn Vormgeving Pien Vermazeren Fotografie Boris Goddijn Beeldbewerking Pien Vermazeren Copyright en disclaimer Het overnemen van
Nadere informatieNaam: EEN BRUG TE VER De Slag om Arnhem
Naam: EEN BRUG TE VER De Slag om Arnhem A Bridge too Far is een film over de meest tragische blunder van de Tweede Wereldoorlog en vertelt heel precies over een groot plan. Dat plan kostte meer Geallieerden
Nadere informatieAllis-Chalmers. KR Allis Chalmers 2013 Pagina 1. Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Allis-Chalmers Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie Allis-Chalmers was een tractormerk, dat in 1901 ontstaan is na een fusie tussen Edward P. Allis & Company, Fraser, Chalmers Company en Gates Iron Works.
Nadere informatiegermaans volk), een sterke Franse groepering. Ze verkochten haar aan de Engelsen die haar beschuldigden van ketterij (het niet-geloven van de kerk).
Jeanne d'arc Aan het begin van de 15de eeuw slaagden de Fransen er eindelijk in om de Engelsen uit hun land te verdrijven. De strijd begon met een vrouw die later een nationale heldin werd, van de meest
Nadere informatieAbsoluut verzuim. Absoluut verzuim totaal verzuim. > 3 maanden. Opgelost in schooljaar
Bijlage 1. Landelijke gegevens De gegevens over het schooljaar 2014-2015 zijn afkomstig uit de leerplichttelling die jaarlijks onder de gemeenten wordt uitgevoerd. De respons op de leerplichttelling bedroeg
Nadere informatieWereldoorlog 2: naar het einde van de oorlog (les 06 6des) Geschiedenis 6MEVO-6EM-6EI-6IW VTI Kontich
Wereldoorlog 2: naar het einde van de oorlog (les 06 6des) Geschiedenis 6MEVO-6EM-6EI-6IW --- www.degeschiedenisles.com --- VTI Kontich => Na El Alamein, Stalingrad en Midway werden de Asmogendheden (Duitsland,
Nadere informatieNu wij in mei het feit gaan herdenken dat 40 jaar
POSTVERVOER IN DE MAANDEN VOOR DE BEVRIJDING EN SPECIAAL IN DE HONGERWINTER - INLEIDING Nu wij in mei het feit gaan herdenken dat 40 jaar geleden de Duitsers de wapens neerlegden en dat het in Nederland
Nadere informatieOp één voetje en één kleppertje
Op één voetje en één kleppertje Serie: Verhalen kind in oorlog Tekst: Meike Jongejan Onderzoek: Mariska de Boer en Hans Groeneweg Redactie: Jan van Zijverden Vormgeving: Richard Bos 2015, Fries Verzetsmuseum,
Nadere informatieAntwoorden op vragen van het lid Brinkman (PVV) en het lid Boekestijn (VVD) over de 5 mei herdenking in Wageningen
Postbus 20701 2500 ES Den Haag Telefoon (070) 318 81 88 Fax (070) 318 78 88 Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Plein 2 2511 CR Den Haag Datum 23 oktober 2009 Ons kenmerk P/2009016754
Nadere informatieVan open naar gesloten
Op 8 oktober 1908 nam de Brandweer Utrecht als eerste Nederlandse brandweer een autospuit in dienst. In dit derde artikel het vervolg van de ontwikkeling van de autospuit. 100 jaar automobielbrandspuit
Nadere informatieToespraak commissaris van de Koning Max van den Berg, Viering Bevrijdingsdag, 5 mei 2013, Ter Apel, gemeente Vlagtwedde.
Toespraak commissaris van de Koning Max van den Berg, Viering Bevrijdingsdag, 5 mei 2013, Ter Apel, gemeente Vlagtwedde. Dames en heren, Het is een mooie gewoonte om een boom te planten om een ingrijpende
Nadere informatieWe zijn 2 zusjes Leah en Dika, we komen uit een gezin van 10 kinderen. We zijn in Teuge geboren en opgegroeid, waar we een geweldige jeugd hebben
Barakkenkampen In 1951 kwamen 12.000 Molukse KNIL-militairen en hun gezinnen noodgedwongen in Nederland aan voor een tijdelijk verblijf. Ze werden opgevangen in kampen. Het woonoord in Lage Mierde was
Nadere informatieMODULE I EUROPA: NOOIT MEER OORLOG!
MODULE I EUROPA: NOOIT MEER OORLOG! I.I De geboorte van de Europese Unie Zoals jullie waarschijnlijk wel weten zijn er de vorige eeuwen veel oorlogen in Europa geweest. Vooral de Eerste en de Tweede Wereldoorlog
Nadere informatieveiligheid en economische zaken, minder voor bijstand en onderwijs
07 s07 Meer gemeentegeld 0e entegeld voor veiligheid en economische zaken, minder voor bijstand en onderwijs Wouter Jonkers Publicatiedatum CBS-website: 7 april 2008 Voorburg/Heerlen Verklaring van tekens.
Nadere informatieInventarisatie firma A. Boudewijn & Zn. (ABZ)
Inventarisatie firma A. Boudewijn & Zn. (ABZ) De start in het brandweerwereldje De eerste nevelbluswagens Zelfs orders uit het Buitenland Niet alleen eenheden Vaste gebruikers Bijzondere producten Het
Nadere informatieGGD ondersteuning asbest in scholen deel twee
GGD ondersteuning asbest in scholen deel twee Inzicht stand van zaken asbestinventarisaties scholen Auteur(s) GGD Amsterdam Fred Woudenberg GGD Amsterdam Inhoud 1 Inleiding 3 1.1 Eerste deel project 3
Nadere informatieRailwegmodellen. Hoe het begon.
Railwegmodellen. Een korte introductie: ik ben Erik van Zuijlen en heb tot een aantal jaren geleden gewerkt als technisch medewerker eerst bij NS en daarna bij Strukton. Ik was betrokken bij de bouw van
Nadere informatieOVERZICHT 2015 PRIJSLIJST LEVERINGSPRGRAMMA 2015. 06-31 04 62 82 info@schommels.net www.schommels.net
OVERZICHT 2015 PRIJSLIJST LEVERINGSPRGRAMMA 2015 2 COMPACT 3 SUPER COMPACT 4 PERGOLA 5 SOLIDE 14x14 6 ACCESSOIRES 7 TRANSPORT 8 INSTALLATIE 8 BESTELLEN 8 PORTFOLIO 9 3 COMPACT SCHOMMEL 1p 2.0 m 160,00
Nadere informatieAan de Schrans in Leeuwarden is één van de meest opvallende orthodontiepraktijken. van Noord-Nederland gevestigd. Daarin werkt
Aan de Schrans in Leeuwarden is één van de meest opvallende orthodontiepraktijken van Noord-Nederland gevestigd. Daarin werkt orthodontist Daniël van der Meulen samen met veertien assistentes intensief
Nadere informatieSteeds minder startersleningen beschikbaar
RAPPORT Starterslening in Nederland Steeds minder startersleningen beschikbaar Uitgevoerd in opdracht van www.starteasy.nl INHOUD Starterslening in Nederland Steeds minder startersleningen beschikbaar
Nadere informatiePlatform Detailhandel Nederland 1 van 7. Gemeente. Emmen
Gemeenten moeten vaart maken met rooftassenverbod Uit onderzoek van het Platform Detailhandel Nederland naar de 50 grootste gemeenten blijkt dat in slechts 13 plaatsen de winkeliers gesteund worden met
Nadere informatieNieuws van Master Fighter
NIEUWSBRIEF vrijdag 28 oktober 2016 Model Plaza Plastic Modelbouw https://www.facebook.com/model-plaza-plasticmodelbouw-1681730175433373/ Model Plaza Toy Soldiers https://www.facebook.com/modelplazapurmerend/
Nadere informatieArchief van de. Vereniging. Van der Lek de Clerq kleuterschool. te Stavenisse
Archief van de Vereniging Van der Lek de Clerq kleuterschool te Stavenisse 1898-1982 2 Inleiding Op 2 maart 1898 richtte Mr. Johan van der Lek de Clercq, vice-president bij de arrondissementsrechtbank
Nadere informatieWettelijke vereisten. Raadpleeg het document Typegoedkeuring voor meer informatie.
Algemene informatie over wetten en regelgevingen Algemene informatie over wetten en regelgevingen In alle landen gelden wettelijke vereisten voor voertuigen die op de openbare weg rijden. Binnen de EU
Nadere informatieGeschiedenis van Suriname : Suriname van Engelse naar Nederlandse landbouwkolonie
Geschiedenis van Suriname 1667-1683: Suriname van Engelse naar Nederlandse landbouwkolonie 581-1795: De Republiek In de 17e en 18e eeuw spraken we nog niet van één Nederland maar, van de Republiek der
Nadere informatieOver de Maas. Het oorlogsverhaal van de 15-jarige Harrie Bloemen. Harrie Bloemen
Voor Fritz - 1 - - 2 - Over de Maas Het oorlogsverhaal van de 15-jarige Harrie Bloemen Harrie Bloemen - 3 - - 4 - Harrie bij de resten van een ontplofte nevelwerper raket, lente 1946 in de achtertuin -
Nadere informatieMysterie De vluchtende keizer
Mysterie De vluchtende keizer De les in een oogopslag Onderwerp: Activiteit: Tijdsduur: Doelen: Beginsituatie: Voorbereiding: Vlucht Keizer Wilhelm naar Nederland Deze mysterie- activiteit is een goede
Nadere informatieAutopostkantoren in Nederland 1939-1994
Autopostkantoren in Nederland 1939-1994 In 1939 werd tijdens de T.T. in Assen voor de eerste maal een autopostkantoor ingezet. In dit kader wil ik U met een bescheiden selectie uit mijn verzameling laten
Nadere informatieWoningen. Prijzen en transacties. Provincie / Steden. Marktgegevens en prognoses. Transactieprijzen koopwoningen in mediaan 2016
Woningen 2017 Provincie / Steden Marktgegevens en prognoses Prijzen en transacties Aantal inwoners 2016 Aantal woningen 2016 Woningvoorraad/ huishoudens/inwoners 2020 2025 Koopwoningen Aantal verkochte
Nadere informatieSCHOOLONDERZOEK GESCHIEDENIS
SCHOOLONDERZOEK Tijdvak I GESCHIEDENIS Dit onderzoek bestaat uit 40 vragen. Bij dit onderzoek behoort een antwoordblad. Beantwoord de antwoorden uitsluitend op het antwoordblad. Meerkeuze antwoorden worden
Nadere informatieDe koude oorlog Jesse Klever Groep 7
De koude oorlog Jesse Klever Groep 7 1 Voorwoord Tijdens het maken van mijn spreekbeurt over Amerika kwam ik de Koude oorlog tegen. De koude oorlog leek mij een heel interessant onderwerp waar ik niet
Nadere informatieMoeilijke besluiten voor de Europese Raad
Moeilijke besluiten voor de Europese Raad Korte omschrijving: Leerlingen gaan aan de slag met actuele Europese dilemma s. Er zijn vijf dilemma s. U kunt zelf kiezen welke dilemma s u aan de orde stelt.
Nadere informatieSO 1. Tijdvak II AVONDMAVO 2013-2014. Historisch Overzicht
SO 1 Tijdvak II AVONDMAVO 2013-2014 Historisch Overzicht 1. Welke doelstelling had Wilhelm II bij zijn aantreden als Keizer van Duitsland? 2. Welk land behoorde niet tot de Centralen tijdens de Eerste
Nadere informatieT4 Oefen SED Geschiedenis Module 6
T4 Oefen SED Geschiedenis Module 6 1. Bekijk bron 1. De titel van de onderstaande Russische cartoon is: De Amerikaanse stemmachine. De Verenigde Staten drukken op het knopje voor, dat naast het knopje
Nadere informatieTotaaloverzicht beoordeling gemeenten en politieke partijen. Gemiddelde per. Gemiddelde per. Totaal aantal gemeenten. (percentage)
Totaaloverzicht beoordeling n en politieke partijen Politieke partij Gemeente Alkmaar Almelo Amersfoort Amsterdam Arnhem Breda Den Bosch Den Haag Deventer Dordrecht Eindhoven Emmen Enschede Groningen Haarlem
Nadere informatielandelijk, licht EN eclectisch interieur
interieur landelijk, licht EN eclectisch TEKST: ANNEMIE WILLEMSE - FOTOGRAFIE: JAN VERLINDE De bewoners van dit huis woonden eerder al in hetzelfde park. Ze waren het erover eens dat dit het leukste en
Nadere informatieLUCHTVERKEER RAALTE LUCHTVERKEER RAALTE LUCHTVERKEER RAALTE LUCHTVERKEER RAALTE LUCHTVERKEER
LUCHTVERKEER RAALTE LUCHTVERKEER RAALTE LUCHTVERKEER RAALTE LUCHTVERKEER RAALTE LUCHTVERKEER Luchtverkeer (vliegtuigcrashes & bombardementen) Inleiding Vliegtuigen werden zowel door de Duitse bezetters
Nadere informatieVergaderdatum Made, 22 januari 2003. Agendapunt 9 Aan de commissie Algemeen bestuur en Middelen
Vergaderdatum Made, 22 januari 2003 Agendapunt 9 Aan de commissie Algemeen bestuur en Middelen Onderwerp Toelichting 1. Honoreren kredietaanvraag personeel / materieel voertuig; 2. Honoreren kredietaanvraag
Nadere informatieEen bewonerscommissie opzetten, iets voor u?
Een bewonerscommissie opzetten, iets voor u? Meedenken en meedoen Portaal wil graag dat u tevreden bent over uw woning en woonomgeving. Om dit goed te organiseren, is informatie over uw woonomgeving erg
Nadere informatieEindexamen geschiedenis en staatsinrichting vmbo gl/tl 2005 - II
Meerkeuzevragen Schrijf alleen de hoofdletter van het goede antwoord op. DE KOUDE OORLOG + NEDERLAND EN DE VERENIGDE STATEN NA DE TWEEDE WERELDOORLOG Gebruik bron 1. 1p 1 De bron maakt duidelijk dat de
Nadere informatie> voor de werkgever. iedereen weer succesvol aan de slag. tijd voor jouw volgende stap
> voor de werkgever iedereen weer succesvol aan de slag tijd voor jouw volgende stap iedereen weer succesvol aan de slag Moet u medewerkers ontslaan? Omdat uw organisatie krimpt? Of omdat een medewerker
Nadere informatieBijlage C: steekproef
Bijlage C: steekproef Inleiding Voor het project wordt beoogd circa 14 meter CABR dossiers te digitaliseren. In overleg is er voor gekozen een steekproef samen te stellen die de geografische spreiding
Nadere informatieLatijn: iets voor jou?
: n j i t a L r o o v s iet jou? De Romeinen en wij Waar komen onze letters vandaan? Hoe komen we aan de namen van de maanden? De antwoorden op vele van deze vragen vind je vaak in het verleden bij de
Nadere informatieNa Amsterdam is Utrecht de stad met de meeste deelauto s. In deze stad staan meer auto s dan in Den Haag en Rotterdam samen.
Memo Van Datum Onderwerp Friso Metz Trends gedeeld autogebruik Doorkiesnummer Bijlage(n) 6-254 392 Opnieuw toename van deelauto s Het aantal deelauto s in Nederland is tussen september 28 en maart 29 met
Nadere informatieRijswijk DE OCTROOIGEMACHTIGDEN telefoon 070-3905578 -------- fax 070-3905171 Beschikking A. - B.
Postbus 3219, 2280 GE Rijswijk -------- Beschikking A. - B. 1.1 Bij brief van 6 juni 2000 heeft de heer A. (hierna A.) aan de Raad van Toezicht (hierna de Raad) verzocht om een oordeel te geven over een
Nadere informatieStaatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden
Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden Jaargang 2011 582 Besluit van 28 november 2011 tot wijziging van het Besluit specifieke uitkeringen gemeentelijk onderwijsachterstandenbeleid 2011 2014 in
Nadere informatieBeantwoording vragen inzake overdracht van archiefmateriaal. Aan de Raad der gemeente Haarlem
Raadsstuk B&W datum Sector/Afd Reg.nr(s) Onderwerp 39/2008 5 februari 2008 SBA 2008/123996 Beantwoording vragen inzake overdracht van archiefmateriaal Aan de Raad der gemeente Haarlem Ingevolge het bepaalde
Nadere informatieHerdenking Capitulaties Wageningen
SPEECH SYMPOSIUM 5 MEI 2009 60 jaar NAVO Clemens Cornielje Voorzitter Nationaal Comité Herdenking Capitulaties Wageningen Dames en heren, De détente tussen oost en west was ook in Gelderland voelbaar.
Nadere informatieDeviezenproblemen rondom de Tweede Wereldoorlog deel 1
Deviezenproblemen rondom de Tweede Wereldoorlog deel 1 Algemeen Het leek mij nuttig om vóór de beschrijving van de deviezenproblemen eerst duidelijk te maken wat onder deviezen verstaan moet worden, zulks
Nadere informatieRuiter Dakkapellen Veelzijdig, duurzaam en doordacht
Veelzijdig, duurzaam en doordacht In één dag geplaatst, met 15 jaar garantie! Ruiter Dakkapellen In de stijl van het huis! Dé dakkapelspecialist van Nederland nodigt u uit in één van de vele showrooms.
Nadere informatieCarrosseriebouw: elke dag anders!
Vragen? Heb je vragen over carrosseriebouw? Kijk dan op www.vocar.nl, onder het kopje Leerlingen. Daar vind je alles over werken en leren in de carrosseriebouw. Je kunt natuurlijk ook bellen of mailen
Nadere informatieUitruk op Maat. In deze uitgave. Project Uitruk op Maat van start in veiligheidsregio Zuidoost-Brabant. Veiligheidsregio Brabant-Zuidoost
Uitruk op Maat Veiligheidsregio Brabant-Zuidoost Nieuwsbrief 1 november 2010 In deze uitgave Project Uitruk op Maat van start in veiligheidsregio Zuidoost-Brabant 2 3 Aanleiding van het project Uitruk
Nadere informatiefoto s sina willmann haar mannetje
foto s sina willmann Sina Willmann staat haar mannetje De wereld van quadraces staat bij het brede publiek voornamelijk bekend als een echte mannenwereld. Er zijn echter ook dames die hun mannetje weten
Nadere informatieMijn mond zat vol aarde
Mijn mond zat vol aarde Serie: Verhalen kind in oorlog Tekst: Meike Jongejan Onderzoek: Mariska de Boer en Hans Groeneweg Redactie: Jan van Zijverden Vormgeving: Richard Bos 2015, Fries Verzetsmuseum,
Nadere informatieHet verhaal van Europa
Het verhaal van Europa 2010 Uitgeverij Manteau / Standaard Uitgeverij en Rob Heirbaut & Hendrik Vos Standaard Uitgeverij nv, Mechelsesteenweg 203, B-2018 Antwerpen www.manteau.be info@manteau.be Deze reeks
Nadere informatieSpeech van commissaris van de koningin Max van den Berg, Bevrijdingsdag, Leek, 5 mei 2010
Speech van commissaris van de koningin Max van den Berg, Bevrijdingsdag, Leek, 5 mei 2010 Dames en heren, [Inleiding] In de zomer van 1946 voer een schip van Thailand naar Nederland. Een kleine Nederlandse
Nadere informatieOVERZICHT 2015 PRIJSLIJST LEVERINGSPROGRAMMA
OVERZICHT 2015 PRIJSLIJST LEVERINGSPROGRAMMA 2 PRIJSLIJST 2017 COMPACT 3 SUPER COMPACT 4 PERGOLA 5 SOLIDE 14x14 6 ACCESSOIRES 7 TRANSPORT 8 INSTALLATIE 8 BESTELLEN 8 PORTFOLIO 9 3 PRIJSLIJST 2017 COMPACT
Nadere informatieATEA telefoons rond 1900
ATEA telefoons rond 1900 1. Inleiding De eerste commerciële telefoons werden gemaakt door Amerikaanse firma s die in het kielzog van Alexander Graham Bell werkten (zoals Western Electric en anderen). Iedereen
Nadere informatie