JAARVERSLAG. Luchtverkeersleiding Nederland VERANTWOORDING AAN DE MINISTER VAN INFRASTRUCTUUR EN MILIEU

Transcriptie

1 JAARVERSLAG 2012 Luchtverkeersleiding Nederland VERANTWOORDING AAN DE MINISTER VAN INFRASTRUCTUUR EN MILIEU

2 2 INHOUDSOPGAVE Bestuursstructuur... 3 Bericht van de raad van toezicht Bestuursverslag Voorwoord LVNL-bestuur Maatschappelijk verantwoord ondernemen Veiligheid Efficiency Milieu Personeel Financiën Jaarrekening Overige gegevens Lijst van gebruikte afkortingen Foto voorzijde: Marc Driessen

3 3 BESTUURSSTRUCTUUR Algemeen LVNL is sinds 1 januari 1993 een zelfstandig bestuursorgaan (ZBO). Daarvoor was LVNL onderdeel van het directoraat-generaal Rijksluchtvaartdienst van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat. Als ZBO legt LVNL over haar prestaties verantwoording af aan de minister van Infrastructuur en Milieu. Het personeel van LVNL is ambtenaar in de zin van de Ambtenarenwet. LVNL hanteert de Code goed bestuur uitvoeringsorganisaties als leidraad. LVNL doet in dit hoofdstuk verslag over: - De hoofdlijnen van haar bestuursstructuur, conform de principes van deze code; - De belangrijkste wijzigingen in de bestuursstructuur in het verslagjaar. Opvolging van bepalingen In dit jaarverslag wordt voldaan aan de bepalingen in Code goed bestuur uitvoeringsorganisaties met uitzondering van de bepalingen inzake de nevenfuncties van de leden van de raad van toezicht. Alleen van de relevante nevenfuncties wordt opgave gedaan. Als relevant worden beschouwd nevenfuncties die substantieel tijd vergen van de leden van de raad of nevenfuncties bij organisaties van waaruit een potentieel belangenconflict zou kunnen ontstaan. In het verslagjaar zijn geen nevenfuncties vervuld waarbij dit het geval is. Bij LVNL zijn de door de Code goed bestuur uitvoeringsorganisaties vereiste reglementen en procedures vastgesteld en van kracht. Voor de raad van toezicht zijn dit het Reglement van de raad van toezicht, inclusief gedragscode voor leden van de raad, de Profielschets van de raad van toezicht en het Rooster van aftreden. Het LVNL-bestuur hanteert het Reglement inrichting en bedrijfsvoering LVNL (Bestuursreglement LVNL), inclusief gedragscode voor leden van het bestuur en het Informatiestatuut voor de uitwisseling van informatie tussen LVNL en het Ministerie van Infrastructuur en Milieu. Daarnaast beschikt LVNL over een Klachtenregeling en een Klokkenluiderregeling. Op haar website heeft de organisatie de informatie ondergebracht die volgens de code publiek toegankelijk moet zijn. Op basis van de International Civil Aviation Organisation (ICAO) verplichting, tevens opgenomen in Europese regelgeving, worden door het Ministerie van Infrastructuur en Milieu, in samenwerking met LVNL ten minste jaarlijks zogeheten 'stakeholder consultation meetings' georganiseerd. Doel van deze bijeenkomsten is het consulteren van de klant bij voorgenomen beslissingen die voor hem van belang zijn, dan wel de klant de mogelijkheid te geven ongevraagd advies te geven. In 2011 heeft een dergelijke consultatie voor het eerst ook op FABEC-niveau plaatsgevonden. Om de veiligheids-, efficiëntie- en milieuaspecten van de primaire processen te bewaken, is een bedrijfsmanagementsysteem ingericht. Daarmee is interne borging verzekerd.

4 4 Tegenstrijdige belangen In het verslagjaar hebben zich geen situaties voorgedaan waarbij sprake was van tegenstrijdige belangen van leden van de raad van toezicht of leden van het bestuur, zoals bedoeld in de Code goed bestuur uitvoeringsorganisaties. Wettelijke taken De taken van LVNL zijn vastgelegd in de Wet luchtvaart. Volgens deze wet is LVNL verantwoordelijk voor: - Het verlenen van luchtverkeersdiensten binnen het vluchtinformatiegebied Amsterdam; - Het verlenen van communicatie-, navigatie- en plaatsbepalingsdiensten; - Het verlenen van luchtvaartinlichtingendiensten en het uitgeven van luchtvaartpublicaties en kaarten; - Het verzorgen of doen verzorgen van opleidingen ten behoeve van luchtverkeersbeveiliging; - Het adviseren van de minister van Infrastructuur en Milieu alsmede de minister van Defensie betreffende aangelegenheden op het gebied van de luchtverkeersbeveiliging; - Het verrichten van andere bij of krachtens de Wet luchtvaart opgedragen taken. LVNL kan de aan haar opgedragen taken in beginsel door derden laten verrichten. Ook kan LVNL deze werkzaamheden voor anderen uitvoeren, eventueel ook buiten Nederland. Milieutaak In het Luchthavenverkeerbesluit, een algemene maatregel van bestuur gebaseerd op de Wet luchtvaart, zijn regels voor route- en baangebruik vastgelegd waaraan LVNL dient te voldoen. In hetzelfde besluit is ook de verantwoordelijkheid om de grenswaarden voor geluid, externe veiligheid en lokale luchtverontreiniging na te leven vastgelegd. Het luchtverkeer afhandelen binnen deze grenswaarden is een gezamenlijke zorgplicht van LVNL, de luchtvaartmaatschappijen en de exploitant van de luchthaven Schiphol.

5 5 Raad van toezicht De raad van toezicht ziet toe op de werkzaamheden van het bestuur en staat het bestuur met raad terzijde. De leden van de raad worden benoemd door de staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu voor een periode van maximaal vier jaar en zijn eenmaal herbenoembaar voor een tijdvak van maximaal vier jaar. Leden van de raad van toezicht op 31 december 2012 Gerlach Cerfontaine (1946), voorzitter Datum eerste benoeming: 1 januari Benoemd tot: 1 januari Relevante nevenfuncties in het verslagjaar: - Voorzitter Raad van Toezicht Onze Lieve Vrouwe Gasthuis Amsterdam; - Voorzitter Raad van Toezicht Centraal Bureau Rijvaardigheidsbewijzen (CBR); - Voorzitter Raad van Toezicht Nederlands Filmfonds; - Voorzitter Vereniging VvAA; - Lid Raad van Toezicht Stichting Kennis voor Klimaat; - Voorzitter Internationaal Kamermuziekfestival Utrecht, artistiek leider Janine Jansen; - Voorzitter Bestuur Stichting Vrede van Utrecht; - Lid Raad van Advies Partnership Foundation, ondernemen voor straatkinderen in India; - Adviseur Gilde Health Care en Life Science Fund; - President-commissaris Iddink voortgezet onderwijs B.V.; - Hoogleraar United Nations University Maastricht. Tom Bakker (1946) Datum eerste benoeming: 1 oktober Benoemd tot: 1 oktober Relevante nevenfuncties in het verslagjaar: - Eigenaar van TweeB Software; - Lid van de Raad van Advies van YAPsystems; - Adviseur bij de Onderzoeksraad Voor Veiligheid. Lidewijde Ongering (1958), waarnemer namens de minister van Infrastructuur en Milieu Datum eerste benoeming: 1 september Benoemd voor onbepaalde tijd. Relevante nevenfuncties in het verslagjaar: - Lid van het Strategisch Platform Logistiek.

6 6 Pieter van Geel (1951) Datum eerste benoeming: 1 december Benoemd tot: 1 december Relevante nevenfuncties in het verslagjaar: - Voorzitter Raad van Toezicht Koninklijke Kentalis; - Voorzitter Stuurgroep Duurzame glastuinbouw; - Voorzitter platform groene biotechnologie; - Voorzitter Raad van Toezicht Ons Middelbaar Onderwijs; - Voorzitter Nederlandse Algemene Keuringsdienst (NAK); - Lid Raad van Toezicht Foundation for Rural Energy Services (FRES); - Bestuurslid Stichting Thomas van Villanova; - Lid Raad van Commissarissen Goede Doelen Loterijen; - Lid Raad van Commissarissen COVRA; - Vicevoorzitter CDA. Charlotte Insinger (1965) Datum eerste benoeming: 1 maart Benoemd tot: 1 maart Relevante nevenfuncties in het verslagjaar: - Zelfstandig adviseur en interim-bestuurder; - Lid Raad van Commissarissen Vesteda Residential Fund; - Lid Raad van Commissarissen SNS Reaal NV; - Lid Raad van Toezicht Rijnland Zorggroep; - Vicevoorzitter Raad van Toezicht Stichting Koninklijke Diergaarde Blijdorp. Lodewijk Hijmans van den Bergh (1963) Datum eerste benoeming: 1 oktober Benoemd tot: 1 oktober Relevante nevenfuncties in het verslagjaar: - Vicevoorzitter bestuur Koninklijk Concertgebouworkest; - Lid Raad van Advies Rotterdam School of Management; - Chief Corporate Governance Counsel Ahold; - Lid Raad van Advies Champs on Stage.

7 7 In 2012 afgetreden leden raad van toezicht Franklin Oliemans (1947) Datum eerste benoeming: 1 februari 2000, van 2000 tot 2004 op voordracht van de minister van Defensie. Herbenoemd tot: 1 mei Relevante nevenfuncties in het verslagjaar: - Programmamanager van het College van Belanghebbenden Luchtvaart onderwijs (CvBLO); - Member of the Advisory Board at Ganis Systems Ltd.; - Eigenaar van Air Related Projects. Jan te Veldhuis (1947) Datum eerste benoeming: 1 mei Herbenoemd tot: 1 mei Relevante nevenfuncties in het verslagjaar: - Voorzitter raad van commissarissen Total Raffinaderij Nederland/Zeeland Refinery; - Voorzitter raad van toezicht Centrum Beeldende Kunst, Vormgeving, Architectuur in Zeeland (CBK); - Voorzitter Stichting Historisch Onderzoek Zeeland; - Lid van de Klachtencommissie Politie Zeeland; - Lid van de Kiesraad; - Voorzitter Meldpunt Monumenten Zeeland. Bart van Halder (1947) Datum eerste benoeming: 1 juli Herbenoemd tot: 25 juni Relevante nevenfuncties in het verslagjaar: - Lid raad van toezicht Royal Cosun Breda; - Lid raad van toezicht Amphia ziekenhuis Breda; - Lid raad van commissarissen Qpark Maastricht; - Docent management executive programma's. Arnold Vandenbroucke (1939) Datum eerste benoeming: 15 september Herbenoemd tot: 15 september Relevante nevenfuncties in het verslagjaar: - Ground instructor bij de Sabena Flight Academy.

8 8 Bestuur Het bestuur is belast met de dagelijkse leiding van LVNL en vertegenwoordigt LVNL in en buiten rechte. Het bestuur van LVNL volgt de principes van een collegiaal bestuur. Het bestuur geeft leiding aan de organisatie en daarbinnen onderkende bedrijfsprocessen. Op voordracht van de raad van toezicht worden de leden van het bestuur benoemd door de staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu, voor een periode van maximaal vijf jaar. Herbenoeming kan telkens voor een periode van maximaal vijf jaar plaatsvinden. Leden van het LVNL-bestuur Paul Riemens (1962) Chief Executive Officer (CEO), voorzitter van het bestuur, per 1 oktober 2009, Chief Operating Officer (COO), bestuurslid operationele bedrijfsvoering, tot 1 oktober Datum eerste benoeming: 1 januari Relevante nevenfuncties in het verslagjaar: - Lid van de Beirat van de Deutsche Flugsicherung; - Lid van de Adviesraad van het Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium (NLR); - Voorzitter van het Executive Committee van CANSO. Jos van Rooijen (1953) Chief Financial Officer (CFO), bestuurslid. Datum eerste benoeming: 1 oktober Relevante nevenfuncties in het verslagjaar: - Lid Raad van Commissarissen CANSO B.V. Taakverdeling De taakverdeling tussen de bestuurders is vastgelegd in het Bestuursreglement LVNL. De bestuursleden zijn samen verantwoordelijk voor de taken zoals vastgelegd in de Wet luchtvaart. De voorzitter van het bestuur heeft een bijzondere positie. Onverlet de principes van collegiaal bestuur is hij de eerst aangesprokene voor de resultaten en de algemene gang van zaken binnen LVNL.

9 9 Managementteam LVNL MT-LVNL Het managementteam LVNL stuurt samen met het bestuur de dagelijkse bedrijfsvoering aan. Leden van het managementteam Martin Beringer Director Procedures & Systems. Jasper Daams General manager Strategy & Performance. Hans Keetman General manager Corporate Services. John Schaap Director Operations. MT-LVNL EXECUTIVE BOARD Chief Executive Officer: Paul Riemens Chief Financial Officer: Jos van Rooijen LEGAL AFFAIRS (LA) Manager: Matthé Rutten CORPORATE SERVICES (CS) General manager: Hans Keetman OPERATIONS (OPS) Director: John Schaap PROCEDURES & SYSTEMS (P&S) Director: Martin Beringer STRATEGY & PERFORMANCE (S&P) General manager: Jasper Daams REGIONAL UNIT (RU) General manager: Leo Mooijman Figuur 1.: organogram.

10 10 Ondernemingsraad De ondernemingsraad (OR) wordt gevormd en gekozen door de LVNL-medewerkers. De zittingsperiode van de leden van de OR is drie jaar. Medewerkers moeten minimaal een half jaar bij LVNL in dienst zijn om te mogen stemmen. Kandidaten voor de ondernemingsraad moeten minimaal een jaar in dienst zijn. De OR komt op voor de collectieve belangen van de medewerkers door overleg te voeren met het LVNL-bestuur over het beleid en het functioneren van de organisatie. Daarnaast heeft de OR het recht het LVNL-bestuur te adviseren over onder meer belangrijke wijzigingen in de organisatiestructuur van LVNL en belangrijke investeringen of belangrijke wijzigingen van technologische voorzieningen. De OR heeft recht van instemming bij bepaalde besluiten op het gebied van sociaal beleid. Verder kan de raad op grond van het initiatiefrecht het bestuur ongevraagd advies geven over onderwerpen die de organisatie aangaan. De ondernemingsraad besprak in 2012 tweemaal de algemene gang van zaken binnen LVNL met het bestuur. Een van deze bijeenkomsten werd bijgewoond door een afgevaardigde van de raad van toezicht. Leden van de ondernemingsraad op 31 december 2012 Leo Voeten, voorzitter. Theo Hoogeboom, vicevoorzitter. Bert Rolvink, secretaris. Anouk Aardema. Barbara Baltes. John Barendregt. Frédérique Fit. Ton van Horssen. Erna Ikelaar. Johan Kooistra. Ger Nelissen Sylvia Vial. Arno van Wijnen.

11 11 BERICHT VAN DE RAAD VAN TOEZICHT Samenstelling van de raad van toezicht Functioneren van de raad van toezicht Toezicht op het LVNL-bestuur Visie op de toekomst De raad kwam in 2012 vijf keer in vergadering bijeen. In oktober woonde een vertegenwoordiging van de raad het overleg bij tussen het bestuur en de ondernemingsraad over de algemene gang van zaken. Daarnaast kwamen de leden van het audit committee en van de veiligheidscommissie ieder tenminste vijf keer apart bijeen, ter voorbereiding van raadsvergaderingen en/of voor advisering van de voltallige raad. Samenstelling van de raad van toezicht In 2012 hebben vanwege het aflopen van hun benoemingstermijn de heer J. te Veldhuis (per 1 mei), de heer F. Oliemans (per 1 mei), de heer B. van Halder (per 25 juni) en de heer A. Vandenbroucke (per 15 september) de raad verlaten. De raad spreekt op deze plaats zijn waardering uit voor hun waardevolle bijdragen in de raad en aan de commissies waarvan zij deel uitmaakten. Op 1 maart 2012 is mevrouw C.M. Insinger benoemd tot lid van de raad van toezicht voor een periode van vier jaar. De heer L. Hijmans van den Bergh is per 1 oktober 2012 voor een periode van vier jaar benoemd tot lid van de raad van toezicht. Met inachtneming van genoemde wijzigingen is de samenstelling van de raad en zijn commissies in 2012 verder ongewijzigd gebleven. Functioneren van de raad van toezicht De leden van de raad voldoen aan de onafhankelijkheidsvereisten zoals vermeld in de Code goed bestuur uitvoeringsorganisaties. In de raad hebben tevens vertegenwoordigers van de staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu en de minister van Defensie zitting. De waarnemer namens de minister van Defensie is lid van de raad. De waarnemer namens de staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu heeft geen stemrecht in de raad. De raad geeft zich volledig en voortdurend rekenschap van zijn wettelijke taken en evalueert periodiek de doelmatigheid van zijn functioneren. Leden van de raad zijn slechts incidenteel afwezig geweest bij raadsvergaderingen. In 2012 heeft de raad zijn reglement en de reglementen van zijn commissies geactualiseerd.

12 12 Toezicht op het LVNL-bestuur In de vergaderingen van de raad van toezicht legt het bestuur verantwoording af over de prestaties en de bedrijfsvoering. De raad heeft een benoemings- en remuneratiecommissie, een veiligheidscommissie en een audit committee. De raad concludeert dat het bestuur adequaat uitvoering heeft gegeven aan de ambitie en beoogde doelstellingen zoals verwoord in het Business en annual plan en de begroting Het bestuur heeft daarmee in 2012 een aantal belangrijke doelen gerealiseerd waaronder: - De levering van een veilige en efficiënte luchtverkeersdienstverlening, volledig binnen de gestelde kaders vanuit de Regeling milieu-informatie luchthaven Schiphol. De gerealiseerde operationele prestaties ten aanzien van onder meer sustainability en vertragingen hebben de doelstellingen zoals opgenomen in het Business en annual plan overtroffen; - Het kunnen stabiliseren van de tarieven die voor de en-route en terminal dienstverlening in rekening worden gebracht; - Het realiseren van een positief financieel resultaat nagenoeg in lijn met de begroting in weerwil van buitengewoon slechte macro-economische omstandigheden en mede dankzij enkele incidentele posten; - Het verder uitbouwen en ontplooien van initiatieven tot internationale samenwerking in FABEC-verband (Functional Airspace Block Europe Central), het uitvoering geven aan het bestaande Memorandum of Cooperation met de Deutsche Flugsicherung, alsmede het gemeenschappelijk initiatief van de Koninklijke Luchtmacht en LVNL om in 2020 te komen tot één organisatie en één luchtruim; - Het actief deelnemen als Associate Partner aan het internationale SESAR-programma (Single European Sky Air Traffic Management Research); - Het bewerkstelligen van de contingency faciliteiten waarmee de continuïteit van de dienstverlening in geval van contingency situaties tot op zekere hoogte is gewaarborgd; - Een positieve uitkomst van het medewerkertevredenheidsonderzoek; - Het in samenwerking met het ministerie nader invullen van de toezichtvisie; - De naleving van alle toepasselijke wet- en regelgeving. De raad is tevreden over de genomen initiatieven om de efficiëntie en effectiviteit van de bedrijfsvoering te verbeteren en stelt vast dat dit succesvol is gedaan, zonder de continuïteit en kwaliteit van de dienstverlening in gevaar te brengen. De evaluatie van het bestuur heeft in en buiten aanwezigheid van het bestuur plaatsgevonden. De raad is tevreden over de informatievoorziening door het bestuur en is van oordeel dat het bestuur in haar besluitvorming de belangen van de verschillende stakeholders op een begrijpelijke en aanvaardbare manier heeft afgewogen. De raad is zich voldoende bewust van de soms tegenstrijdige belangen die hierbij moeten worden beschouwd.

13 13 Veiligheid Het aspect veiligheid is van eminent belang voor de bedrijfsvoering van LVNL en neemt dan ook een prominente plaats in op de agenda van de raad. Er is tevens een speciale veiligheidscommissie van de raad actief. De veiligheidscommissie vergadert voorafgaand aan de reguliere raadsvergaderingen. Onderwerpen die aan de orde komen zijn de veiligheidsrapportages, de inrichting en werking van het veiligheidsmanagementsysteem en de verdere verbetering van dit systeem. De vergaderingen verlopen in open en constructieve sfeer en de raad stelt vast dat LVNL op indringende en transparante wijze werkt aan de voortdurende verbetering van de veiligheid in het algemeen en aan de strikte opvolging van het voorvallenonderzoek in het bijzonder. In 2012 heeft de veiligheidscommissie vanzelfsprekend stilgestaan bij de door de Onderzoeksraad Voor Veiligheid (OVV) uitgebrachte onderzoeksrapporten. De aanbevelingen van de OVV naar aanleiding van de crash van Turkish Airlines zijn geïmplementeerd en het handboek Voorschriften Dienst Verkeersleiding (VDV) wordt herschreven. De Veiligheidscommissie is ook tevreden met de verkorting van de doorlooptijd van het eigen onderzoek naar voorvallen. De commissie heeft aandacht besteed aan diverse specifieke veiligheidsrisico s zoals de airspace infringements op Maastricht Aachen Airport en runway incursions. Tenslotte is bijzondere aandacht uitgegaan naar het programma Duidelijkheid in Veiligheid dat wordt gezien als een belangrijk initiatief om een vervolgstap te zetten in het verder verbeteren van de veiligheid. Financiën De financiële bedrijfsvoering heeft nog steeds te lijden onder de economische crisis en vraagt derhalve nog veel aandacht van de raad en het audit committee. Met de beëindiging van de QTE (Qualified Technological Equipment) in 2011 is een belangrijke stap gezet in het reduceren van de financiële risico s. Dit neemt niet weg dat in 2012 de aandacht voor financiële risico s onverminderd groot is geweest. De negatieve vermogenspositie is en blijft het voornaamste aandachtspunt in een tijdperk waarin LVNL zich voor toenemende financiële uitdagingen geplaatst ziet door de invoering van het Europees systeem van prestatiesturing en de slechte economische omstandigheden, nog geen duidelijke tekenen van herstel laten zien. Het beoogde tijdpad om het ten doel gestelde eigen vermogen op te bouwen blijkt vooralsnog te ambitieus nu de bedrijfsresultaten te lijden hebben onder het achterblijvende verkeer en diverse onvoorziene lastenverzwaringen, met name in de sfeer van pensioenkosten en sociale lasten. Personeel In 2009 en 2010 is een grootschalige personeelsreductie in gang gezet. De reductiedoelstelling van in totaal 128 full time equivalents (fte) ultimo 2014 in met name de support staff is inmiddels grotendeels gerealiseerd. Een belangrijke uitdaging voor de komende jaren is de sterke natuurlijke uitstroom van operationeel personeel adequaat op te vangen. Het jaar 2012 laat een lichte, en naar verwachting tijdelijke stijging van de bezetting zien hetgeen een gevolg is van de druk op LVNL om de kwaliteit van de dienstverlening voortdurend te verbeteren en in hoog tempo veranderingen door te voeren. De politiek-maatschappelijke opvattingen ten aanzien van de arbeidsparticipatie en topinkomens in de semipublieke sector laten ook LVNL niet onberoerd. Het bestuur onderzoekt mogelijkheden om de zogenoemde FLNA-regeling voor operationeel personeel meer in lijn te brengen met de politiek-maatschappelijke opvattingen en de thans van toepassing zijnde boeteheffing te voorkomen. Vanwege het belang van deze ontwikkeling heeft de raad besloten een aparte werkgroep te vormen die zich buigt over deze materie.

14 14 Eén van de redenen om LVNL in 1993 te verzelfstandigen was het feit dat de arbeidsvoorwaarden van het operationeel personeel vanwege de internationale concurrentieverhoudingen niet langer pasten binnen de kaders die golden voor de Rijksoverheid en daarom aanpassing behoefden. Soortgelijke arbeidsmarktoverwegingen liggen eveneens ten grondslag aan de uitzonderingspositie van LVNL aangaande artikel 15 van de Kaderwet ZBO. De invoering van de Wet normering topinkomens en mogelijke vervolgstappen zullen desalniettemin een grote druk leggen op de organisatie. Visie op de toekomst Single European Sky - SES De raad volgt de Europese ontwikkelingen met betrekking tot de Single European Sky nauwgezet. LVNL werkt samen met de luchtverkeersleidingsorganisaties van België, Duitsland, Frankrijk, Luxemburg, Zwitserland en het Maastricht Upper Area Control Centre (MUAC) van EUROCONTROL aan de vorming van FABEC. De ontwikkelingen leggen een groot beslag op de middelen van LVNL, maar bieden veel potentieel om de kosteneffectiviteit en kwaliteit van de dienstverlening verder te verbeteren, met name door efficiënter gebruik van het luchtruim. In 2012 is de eerste referentieperiode ( ) van het prestatiesturingssysteem van start gegaan waarvoor de FABEC-lidstaten in 2011 een gezamenlijk plan hebben ingediend bij de Europese Commissie. Daarmee is een basis voor vervolgstappen in de samenwerking gelegd. In 2012 heeft FABEC verdere initiatieven ontplooid om te onderzoeken op welke aandachtsgebieden synergievoordelen kunnen worden bereikt. LVNL neemt binnen FABEC als verantwoordelijke partij voor de airspace design projecten een prominente positie in. Het eerste jaar van de eerste referentieperiode heeft de zwaktes en risico s van het systeem van prestatiesturing duidelijk gemaakt: LVNL ziet zich geconfronteerd met grote negatieve financiële consequenties, als gevolg van een aanzienlijke daling van de inkomsten uit heffingen. Vanuit het besef dat de Europese ontwikkelingen van strategisch belang zijn voor LVNL volgt het bestuur deze nadrukkelijk en zorgvuldig, teneinde kansen te benutten om de ontwikkeling van een toekomstbestendig luchtverkeersleidingssysteem te bevorderen en de beoogde performanceverbetering in het Europese luchtruim te bereiken. Zo is LVNL sinds 2010 Associate Partner in het SESAR-programma en sinds 2011 lid van het consortium van de Duitse luchtverkeersleidingsorganisatie DFS, het Britse NATS en het Spaanse AENA, voor de gezamenlijke ontwikkeling van een nieuw luchtverkeersleidingssysteem. De herbenoeming van de heer Riemens op 26 juni 2012 als voorzitter van het Executive Committee van CANSO bevestigt de sterke internationale verankering van LVNL. Ontwikkeling Mainport Schiphol LVNL vervult een cruciale rol in de Nederlandse luchtvaartsector en zal dat ook in de toekomst blijven doen in samenwerking met haar luchtvaartsectorpartners, de overheid en de omgeving. Ondanks de inzet van LVNL om de komende jaren de organisatie meer kosteneffectief te maken, handhaaft LVNL haar positie als een state-of-the-art luchtverkeersdienstverlener in een complex werkveld. De focus blijft gericht op de kwaliteit van het primaire proces ten behoeve van de Mainport Schiphol. Een consequentie hiervan is evenwel dat LVNL tegen het licht van deze ambitie, activiteiten die minder direct verband houden met de kerntaak kritischer zal beoordelen op hun nut en noodzaak en de bekostiging daarvan zal moeten bezien. Met andere woorden: LVNL zal meer resultaatgericht moeten gaan werken en derden zullen moeten gaan betalen voor door LVNL geleverde diensten.

15 15 Regional Unit In de Luchtvaartnota is aangegeven dat de luchthavens Groningen Airport Eelde en Maastricht Aachen Airport van nationale betekenis zijn, terwijl zij worden gekenmerkt door een verscheidenheid aan gebruikers. Het commerciële succes van deze luchthavens hangt echter overwegend af van het vermogen tot het aantrekken en behouden van (groot) commercieel vliegverkeer, met zowel passagiers als vracht. Het kleine luchtverkeer is commercieel gezien van ondergeschikt belang, maar speelt wel degelijk een rol voor het maatschappelijk draagvlak van de luchthavens. Daarbij moet onder andere worden gedacht aan donorvluchten, vliegscholen en air taxi operators. De Regional Unit is en blijft als luchtverkeersdienstverlener ingericht op de afhandeling van de commerciële en niet-commerciële luchtvaart tegen minimale kosten. Bovendien handhaaft zij daarbij het huidige, hoge, niveau van veiligheid. De raad van toezicht heeft kennis genomen van de door het bestuur vastgestelde jaarverslag en de jaarrekening 2012 en stemt in met de inhoud daarvan. De raad constateert dat over 2012 een goedkeurende verklaring van de accountant is verkregen en heeft kennis genomen van de bevindingen van de accountant. Schiphol, 26 april Voor de raad van toezicht, Prof. drs. G.J. Cerfontaine, voorzitter.

16 16 BESTUURSVERSLAG Voorwoord LVNL-bestuur De belangrijkste momenten van 2012 in vogelvlucht Bedrijfsresultaten samengevat Samenwerking 2012 en verder Voorwoord LVNL-bestuur Het jaar 2012 stond in het teken van het zoeken naar mogelijkheden om de gevolgen van de economische teruggang de baas te blijven en nieuwe impulsen te vinden. Terugkijkend op het verslagjaar komen vooral gevoelens van trots boven. Trots op de professionaliteit die onze medewerkers ten toon spreidden. Daarnaast zijn wij verheugd over de resultaten van het in het verslagjaar uitgevoerde klantwaarderingsonderzoek. Daaruit blijkt dat onze externe stakeholders tevreden zijn met de lijn die we hebben uitgezet. Ondanks de nog altijd voortdurende economische crisis die met name ook de luchtvaartsector hard raakt, zijn wij met elkaar en in samenwerking met anderen in staat geweest een aantal belangrijke projecten te realiseren. Paul Riemens CEO Foto: Michel Grollé Jos van Rooijen, CFO Foto: Michel Grollé

17 17 De belangrijkste momenten van 2012 in vogelvlucht Februari Arrival Management Message Door samen met het Maastricht Upper Area Control Centre (MUAC) Arrival Management Message (AMA) in te voeren is een innovatieve mijlpaal bereikt voor de verdere ontwikkeling van het Air Traffic Management Systeem binnen het Functional Airspace Block Europe Central (FABEC) en meer specifiek de implementatie van cross border arrival management. Het AMA-bericht is een uitbreiding van de LVNLarrival manager in het luchtruim van MUAC. Het bericht wordt elektronisch verstuurd vanuit het Amsterdam Area Control Centre (ACC) naar het MUAC-luchtverkeersleidingssysteem en bevat essentiële informatie ten behoeve van het managen van luchtverkeer met bestemming Schiphol. De data stellen de luchtverkeersleider in staat om in een vroeg stadium tijdens de daling naar de luchthaven snelheidsinstructies te verstrekken. Hierdoor wordt het verkeer beter gestroomlijnd, de vluchtefficiëntie verbeterd en daarmee kan tot 110 kilo brandstof per vlucht worden bespaard. Continuous Descent Approach Groningen Op vrijdag 17 februari vond op Groningen Airport Eelde de eerste glijvlucht plaats, ook wel Continuous Descent Approach (CDA) genoemd. Bij de glijvluchtprocedure vliegen toestellen minder horizontaal. Dit bespaart brandstof. De procedure is bovendien aanmerkelijk stiller doordat kleppen in een later stadium worden gebruikt en de nadering met minder motorvermogen kan worden uitgevoerd. Bovendien vliegt het toestel gemiddeld hoger. Groningen Airport Eelde is de eerste regionale luchthaven in Nederland waar dergelijke naderingen mogelijk zijn. De CDA is ontwikkeld in samenwerking met het Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium (NLR) en luchtvaartmaatschappij transavia.com. April Fall-back centre Op 24 april 2012 zijn de belangrijkste voorbereidingen voor het fall-back centre op de Riekerpolder voltooid. De verwachting is dat in 2013 alle restpunten zullen worden opgeleverd. Dit centrum kan in geval van een calamiteit de functies van het luchtverkeersleidingscentrum op Schiphol-Oost vrijwel volledig overnemen. Het stelt de luchtverkeersleiding in staat binnen 48 uur minimaal zeventig tot honderd procent van de huidige piekuurcapaciteit voor de luchthaven Schiphol te leveren. Mei Medewerkertevredenheidsonderzoek In mei werd wederom een medewerkertevredenheidsonderzoek gehouden; de vijfde enquête sinds Het onderzoek kende de hoogste respons ooit: 63,3 procent. Deze respons en een score van 7,3 (2010: 7,4) op de algemene tevredenheidsindex zijn beiden goed te noemen. Op hoofdlijnen zijn de scores niet extreem afwijkend ten opzichte van de vorige meting. Juli Mode-S In juli is Mode-S Enhanced Surveillance in gebruik genomen in samenwerking met de LVNL-partners in het Knowledge & Development Centre (KDC) Mainport Schiphol. Hiermee is actuele vluchtinformatie voor de luchtverkeersleiders beschikbaar gekomen. De luchtverkeersleider krijgt in een vroeg stadium een waarschuwing als een vliegtuig van de toegewezen hoogte zou kunnen afwijken. Een bijkomend voordeel is dat er minder mondeling radioverkeer tussen vlieger en luchtverkeersleider nodig is.

18 18 Olympische samenwerking Om de toename van het luchtverkeer in het FABEC-gebied voorafgaand aan en tijdens de Olympische Spelen in Londen in goede banen te leiden, werd van 24 juli tot 13 augustus een zogenoemde Olympics Cell ingericht in het Maastricht Upper Area Control Centre (MUAC). In deze Cell werkten zowel de civiele als de militaire FABEC-luchtverkeersdienstverleners samen. September Real-time simulaties Ten behoeve van het Single Single European Sky Air Traffic Management Research (SESAR) project Extended Arrival Management testte het Consortium-LVNL - een samenwerkingsverband met het Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium (NLR) - in de radarsimulator van het NLR nieuwe technieken met het doel inkomend verkeer eerder te kunnen plannen. Oktober Financiële maatregelen De tegenvallende inkomsten als gevolg van minder luchtverkeer maakten het noodzakelijk verdere maatregelen te treffen om de kosten omlaag te brengen. De belangrijkste maatregelen betroffen het besluit om het budget voor de reisen verblijfskosten voor buitenlandse dienstreizen in 2013 te reduceren en enkele projecten uit te stellen dan wel te vertragen of uit de projectportfolio te verwijderen. In totaliteit bedraagt de reductiedoelstelling 1,9 miljoen euro. November Nieuw vliegplanformaat Op 15 november 2012 veranderde wereldwijd het vliegplanformaat. Om deze wijziging ook in Nederland succesvol te realiseren heeft LVNL betrokkenen al in een vroeg stadium op diverse manieren geïnformeerd. Ook de corporate LVNLwebsite werd hiervoor ingezet. In de toekomst zal LVNL haar website steeds vaker gebruiken om luchtvarenden te informeren over voor hen relevante onderwerpen. Toren Schiphol Op 27 november 2012 werd LVNL formeel de eigenaar van de luchtverkeersleidingstoren op Schiphol-Centrum. Tot deze datum was de toren in het bezit van de Schiphol Group. De torenaankoop leidt voor LVNL tot een lastenverlaging.

19 19 Bedrijfsresultaten samengevat Financiën Onderstaande tabel geeft enkele financiële kerngegevens over 2012, in vergelijking met de door de minister van Infrastructuur en Milieu goedgekeurde begroting 2012 en de financiële kerngegevens (bedragen x euro) Realisatie 2012 Begroting 2012 Realisatie 2011 Bedrijfsopbrengsten Bedrijfslasten Financiële baten en lasten Resultaat Tabel 1.: financiële kerngegevens Veiligheid Er hebben zich in het verslagjaar geen luchtverkeersleidingsgerelateerde ongevallen voorgedaan. Het totaal aantal gemelde voorvallen was stabiel gedurende het gehele jaar. Het twaalfmaandsgemiddelde van het aantal gerapporteerde ernstige voorvallen vertoont een lichte daling. De stabiele, licht afnemende trend voor ernstige voorvallen laat zien dat de veiligheid in het verslagjaar stabiel was. In 2012 werd één voorval geclassificeerd als Serious Incident. Op het moment dat dit jaarverslag werd opgesteld waren nog 32 voorvallen in onderzoek. De ontwikkeling in de afgelopen drie jaar van het aantal gerapporteerde voorvallen in de EUROCONTROL Safety and Regulatory Requirements (ESARR) 2-categorieën Serious en Major is weergegeven in de tabel hieronder. ESARR 2-classificatie Serious Incidents Major Incident Tabel 2.: ontwikkeling aantal gerapporteerde voorvallen volgens ESARR 2-classificatie. Efficiency De piekuurcapaciteit van Schiphol is globaal gesproken 106 bewegingen per uur tijdens de landingspiek en 108 bewegingen per uur tijdens de startpiek. Op basis van deze declared capacity worden de start- en landingsslots voor Schiphol toegewezen. In 2012 is in 95,3 procent van de tijd de tot doel gestelde prestatie gerealiseerd. Ruim binnen de norm die is gesteld op 92,5 procent en beter dan in 2011 waar in 94,3 procent van de tijd de tot doel gestelde prestatie is geleverd. In 2012 was de cumulatieve Air Traffic Flow Management (ATFM) en-route vertraging 0,18 minuut per gecontroleerde vlucht en de totale ATFM-vertraging 0,78 minuut per vlucht.

20 20 De cumulatieve en-route ATFM-vertraging kende een piek in september en oktober 2012 en evenaarde in deze maanden het doelniveau van 0,20 minuut vertraging per gecontroleerde vlucht. Conform de verwachting nam de cumulatieve vertraging af in de laatste twee maanden van het jaar, tot 0,18 minuut per vlucht. De cumulatieve en-route ATFM-vertraging bleef derhalve binnen het LVNL-doel voor Milieu Op 31 oktober 2012 is, als onderdeel van de uitvoering van het Aldersakkoord, een tweejarig experiment afgerond met een nieuw normen- en handhavingstelsel voor Schiphol. De algemene conclusie van de evaluatie na het eerste jaar van het experiment was dat gedurende dat jaar grotendeels aan de afgesproken doelstellingen is voldaan. In het tweede experimenteerjaar heeft zich, in tegenstelling tot het eerste experimenteerjaar, wel een overschrijding van de handhavingspunten in het huidige geluidsstelsel voorgedaan. In het Aldersakkoord zijn afspraken vastgelegd over de invoering van glijvluchten - de zogenoemde continuous descent approaches (CDA) - voor de luchthaven Schiphol. De luchtvaartsector heeft voorstellen gedaan voor implementatie van de gemaakte afspraken. In maart 2012 concludeerden de partijen aan de Alderstafel dat de afspraken niet integraal kunnen worden ingevoerd. Zij zijn een alternatief pakket van hinderbeperkende maatregelen overeengekomen. Het gebruiksjaar 2012, de periode van 1 november 2011 tot en met 31 oktober 2012, is het tiende gebruiksjaar waarover LVNL conform de Regeling milieu-informatie luchthaven Schiphol (verder: RMI) rapporteert aan de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu. In dit gebruiksjaar is géén van de normen van de elf milieuregels, zoals vastgelegd in de RMI, overschreden. Personeel De personele bezetting medewerkers in actieve dienst bedroeg op 31 december ,19 fte. Ten opzichte van 2011 is de bezetting actieven gestegen met 17,8 fte. Een belangrijk deel van de toename in de bezetting - 11,4 fte - betreft tijdelijke contracten. De personele formatie bedroeg op 31 december ,54 fte, dit is 2,75 fte lager dan op 31 december Luchtverkeersleiderstekort LVNL kampt nog steeds met een tekort aan luchtverkeersleiders. Hoewel dit de continuïteit van het primaire proces niet direct in gevaar brengt, betekent het dat de noodzakelijke inzet van operationele experts op andere gebieden zoals training, belangrijke projecten en dergelijke, onder druk staat. De noodzaak om dit tekort in te lopen blijft en zal de komende jaren als gevolg van de sterke stijging van de natuurlijke uitstroom toenemen. LVNL blijft daarom onverminderd investeren in het opleidingsproces en het vereenvoudigen van het ATM-concept teneinde het opleidingsrendement te kunnen verbeteren. Ten opzichte van 2011 is de prognose van het tekort ongewijzigd.

21 Area Control Centre 2,9 3,5 2,6 2,4 0,7 0,4 Schiphol Tower/Approach 6,4 6,9 6,0 5,8 4,1 4,1 Rotterdam The Hague Airport 0,9 0,1 0,1 1,1 1,1 0,6 Totaal verwacht tekort 10,2 10,5 8,7 9,3 5,9 5,1 Tabel 3.: prognose luchtverkeersleiderstekort. Het luchtverkeersleiderstekort op Groningen Airport Eelde en Maastricht Aachen Airport was in het verslagjaar respectievelijk 1,1 fte en 2 fte. Het luchtverkeersleiderstekort op beide luchthavens is vooral het gevolg van onvoldoende rendement uit de opleidingen. Doordat de uitstroom van luchtverkeersleiders nog onvoldoende wordt gedekt door de instroom, levert dit in 2013 een extra tekort van 0,7 fte voor Groningen airport Eelde en 1 fte op voor Maastricht Aachen Airport. Verbeteringen van de wervings-, selectie- en opleidingstrajecten, inspanningsverplichtingen die de hiervoor verantwoordelijke afdelingen zijn aangegaan en het aantrekken van luchtverkeersleiders van de Koninklijke Luchtmacht, moeten naar verwachting leiden tot voldoende resultaat om de luchtverkeersleiderstekorten uiteindelijk in te lopen. Tarieven LVNL onderscheidt drie heffingszones: en-route heffingszone, terminal heffingszone en North Sea Area Amsterdam (NSAA). De tarieven zijn onderwerp van consultatie met de stakeholders, worden jaarlijks bepaald en maken deel uit van het nationale tarief voor deze heffingszones. De nationale tarieven worden jaarlijks gepubliceerd in de Staatscourant. In de huidige onzekere en moeizame markt zoeken de luchtvaartmaatschappijen naar stabiliteit en lastenverlichting. Om die reden is voor de en-route en terminal heffingszone voorwaardelijk besloten een lager en stabiel tarief voor de periode af te spreken. Dit laat onverlet dat formeel jaarlijks het tarief moet worden vastgesteld. In hoeverre het stabiele tarief daadwerkelijk gerealiseerd kan worden is afhankelijk of voldaan wordt aan de voorwaarde dat het werkelijke verkeersvolume gemeten naar dienstverleningseenheden niet meer dan vijf procent onder het in het Nederlandse prestatieplan opgenomen verkeersscenario ligt. In 2012 bedroeg het LVNL-tarief voor en-route 44,07 euro (2011: 45,18 euro). Voor de terminal heffingszone bedroeg het tarief 157,93 euro (2011: 161,15 euro). Voor beide heffingszones zijn de tarieven met ingang van 1 januari 2013 ongewijzigd gebleven. Het Nederlandse en-route tarief blijft behoren tot de laagste van Europa.

22 Euro's België Duitsland Frankrijk Verenigd Koninkrijk Nederland Zwitserland Oostenrijk Spanje (cont) ,52 64,93 58,63 78,08 59,64 68,96 60,47 79, ,06 67,18 61,49 64,44 64,21 74,06 60,43 84, ,59 68,99 65,1 68,58 65,8 75,7 69,04 84, ,59 71,99 67,08 78,79 65,81 90,99 69,15 77, ,91 74,33 64,63 79,68 65,72 99, ,84 Figuur 2.: en-route tarieven Europa Bron EUROCONTROL. Juridische aangelegenheden De Rechtbank Haarlem wees op 14 november 2007 de vorderingen van Chipshol Holding BV af. Deze vorderingen waren gebaseerd op vermeend onrechtmatig handelen van LVNL met betrekking tot ruimtelijke plannen van een gebied in de nabijheid van de luchthaven Schiphol. In februari 2008 werd door Chipshol hoger beroep ingesteld. Het Gerechtshof oordeelde op 15 december 2009 dat LVNL in maart 1999 en in de periode 29 november 2002 tot 18 oktober 2005 onrechtmatig heeft gehandeld jegens Chipshol. Volgens het hof heeft LVNL in deze perioden onvoldoende inzicht gegeven in de bezwaren van LVNL tegen de door Chipshol ingediende bouwplannen. Het Gerechtshof oordeelde overigens ook dat Chipshol - naar eigen zeggen - voor de periode 23 november 2002 tot 30 januari 2003, reeds schadeloos is gesteld. De eveneens door Chipshol gestelde onrechtmatigheid van LVNL over (andere) perioden vanaf 1996 werd door het hof afgewezen. Over deze perioden heeft LVNL wel voldoende inzicht gegeven in de bezwaren tegen de toenmalige (globale) bouwplannen.

23 23 Het hof gaf verder aan dat het er in dit geding slechts om gaat vast te stellen of de mogelijkheid bestaat dat Chipshol door de onrechtmatige (want onvolledige) mededelingen van LVNL, (vertragings)schade heeft geleden. Voor de vraag of Chipshol daadwerkelijk schade heeft geleden en in dat geval de hoogte van de schade, verwees het hof naar een apart te voeren schadestaatprocedure. Van een dubbele schadevergoeding aan Chipshol kan - ook volgens het hof - geen sprake zijn. LVNL heeft op 12 maart 2010 cassatie aangetekend tegen de uitspraak. Chipshol heeft eveneens (incidenteel) cassatieberoep ingesteld. De Hoge Raad heeft op 25 mei 2012 zowel het cassatieberoep van LVNL als dat van Chipshol verworpen. Dit betekent dat nu onherroepelijk vaststaat dat LVNL over de perioden maart 1999 en 29 november 2002 tot 18 oktober 2005 onrechtmatig heeft geadviseerd. De eventueel hieraan verbonden schadevergoeding dient nu in een schadestaatprocedure nader te worden bepaald. Op 11 januari 2013 hebben (de verzekeraars van) Turkish Airlines alsmede Boeing, LVNL (mede)aansprakelijk gesteld voor het ongeval van Turkish Airlines op 25 februari LVNL wordt verzocht een deel van de schadevergoeding voor haar rekening te nemen. De verzekeraar van LVNL zal de vorderingen in overleg met LVNL behandelen.

24 24 Samenwerking 2012 en verder Koninklijke Luchtmacht Op 17 mei 2010 maakte LVNL samen met de Koninklijke Luchtmacht bekend dat de bestaande samenwerking wordt uitgebreid. Het doel is om uiterlijk in 2020 de militaire en civiele luchtverkeersleiding als één geïntegreerde dienstverlening aan te bieden. Deze verregaande samenwerking moet een einde maken aan de scheiding in het Nederlandse luchtruim tussen een civiel en militair deel. Naast efficiëntiewinst in de samenwerking wordt verwacht dat ook belangrijke economische voordelen worden behaald voor de Mainport Schiphol en de gebruikers daarvan. Het opheffen van het onderscheid tussen civiel en militair luchtruim in het nationale luchtruim is ook een belangrijke stap in de realisatie van FABEC. In het verslagjaar werden belangrijke vorderingen gemaakt in het voorbereiden van het naar Schiphol overbrengen van de militaire algemene luchtverkeersleiding van het Air Operations Control Station (AOCS) Nieuw Milligen. Het operationele concept voor de gecoloceerde dienstverlening werd afgerond. Op basis hiervan is het civiele luchtverkeersleidingssysteem AAA (Amsterdam Advanced Air traffic control system) uitgebreid om invulling te geven aan de specifieke militaire systeemeisen en opleiding van luchtverkeersleidingspersoneel van AOCS Nieuw Milligen. De uitbreiding van AAA voor militaire toepassing was eind 2012 vergevorderd om naar verwachting vanaf 2013 de militaire dienstverlening in stappen operationeel te laten gaan vanaf de locatie Schiphol Oost. In 2012 werd de integratie van de selectietrajecten van aspirant-luchtverkeersleiders van de Koninklijke Luchtmacht en LVNL gerealiseerd. In het laatste kwartaal werd de gezamenlijke uitvoering van de toegangsselectie voor de opleiding tot luchtverkeersleider gestart. Beide organisaties blijven verantwoordelijk voor het eigen selectieproces, maar maken gebruik van elkaars faciliteiten, personeel en gereedschappen. Dit betekent dat de eerste stappen van het selectieproces voortaan worden uitgevoerd bij het Centrum Mens en Luchtvaart (CML) te Soesterberg. Voor een aantal nieuwe samenwerkingsgebieden werden studies uitgevoerd. Dit gold onder andere voor het produceren en publiceren van aeronautische informatie en voor het medegebruik van opleidingssimulatoren. Een studie naar de consequenties voor de governance van de twee gecoloceerde organisaties werd eind 2012 opgestart. Vertegenwoordigers van de Koninklijke Luchtmacht en LVNL participeerden in het opstellen van de Luchtruimvisie die onder verantwoordelijkheid van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu tot stand kwam. Er is gestart met het vertalen van deze visie in een roadmap waarin de achtereenvolgens te nemen stappen om de visie te realiseren worden gedefinieerd. De colocatie van de operatie van de Koninklijke Luchtmacht en die van LVNL vormt hierin een belangrijke enabler.

25 25 Functional Airspace Block Europe Central In april 2012 heeft FABEC tijdig informatie aangeleverd aan de Europese Commissie om aan te tonen dat het voldoet aan de voorwaarden om daadwerkelijk een Functional Airpsace Block (FAB) te worden. Zodra alle lidstaten het FABEC-verdrag hebben geratificeerd is de FAB-status een feit. FABEC is niet in staat gebleken de geplande voortgang te boeken op drie van de vier grote luchtruimontwerpprojecten. Een consultant heeft onderzoek gedaan naar de oorzaken van de stagnatie van FABEC en heeft eventuele oplossingsrichtingen voorgesteld. Het luchtruimontwerpproject Cross Border Area (CBA) Land/Central West, onder leiding van LVNL en de Koninklijke Luchtmacht, ligt op schema. Bij dit project gaat het om de totstandkoming van een flexibel toewijsbaar militair oefengebied dat deels in Duits en deels in Nederlands luchtruim ligt. Deze CBA creëert ruimte voor civiel gebruik van het Nederlandse luchtruim in het zuidoosten van Nederland. Dit verbeterde luchtruimontwerp leidt tot kortere routes voor de luchtvaartmaatschappijen, waaronder KLM en haar Skyteam partners, en tot meer capaciteit in het Nederlandse luchtruim. In 2012 is een succesvolle proefsimulatie gehouden. Het project wordt in 2016 afgerond. LVNL levert ook voor het Standing Committee Safety de voorzitter. Dit committee heeft de safety case voor FABEC opgeleverd. De safety case toont aan dat FABEC op een veilige manier kan opereren. Ook is voortgang geboekt in het vastleggen van het proces voor FABEC safety cases voor luchtruimwijzigingen. Inmiddels zijn de luchtverkeersdienstverleners bezig hun safety managementsysteem te harmoniseren met de systeembeschrijving van FABEC voor een Safety Management Systeem. Deutsche Flugsicherung - DFS De samenwerking met de Duitse luchtverkeersleidingsorganisatie DFS in het kader van het nieuwe gezamenlijke luchtverkeersleidingssysteem icas (itec Centre Automation System), dat het huidige luchtverkeersleidingssysteem AAA zal vervangen, verloopt voorspoedig. Het is de grootste investering die in het meerjareninvesteringsplan is voorzien. Op dit moment wordt samen met DFS gewerkt aan de specificatie en validatie van icas. De is de bedoeling om eind 2014 over te gaan tot het afsluiten van contracten voor de verschillende deelsystemen. De planning van LVNL voor de vervanging van AAA is uitgesteld van 2016 naar 2018, in lijn met de vervangingsdatum van het DFS-systeem in Bremen. Dit is noodzakelijk om de beoogde kostenbesparingen door gezamenlijke ontwikkeling en aanschaf te realiseren. Het project kent door zijn omvang en complexiteit, alsmede de fase waarin het verkeert, de nodige onzekerheid met betrekking tot de omvang van de investering en de planning.

26 26 BESTUURSVERSLAG Maatschappelijk verantwoord ondernemen Veiligheid Efficiency Milieu Personeel Financiën Maatschappelijk verantwoord ondernemen LVNL voldoet aan de wet- en regelgeving op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO). Het bevorderen van welzijn voor de medewerkers van LVNL en de omwonenden van luchthavens, economische vooruitgang bij belanghebbenden van de organisatie en minimalisering van negatieve effecten en risico s voor de maatschappij en het milieu, staan hoog op de agenda. Op diverse terreinen neemt LVNL haar sociaal maatschappelijke verantwoordelijkheid. Hierbij moet bijvoorbeeld worden gedacht aan: microklimaataanpak, energiebesparende maatregelen en samenwerking in het Bewonersaanspreekpunt Schiphol (Bas). Het ontplooien van mogelijke verdere activiteiten wordt bezien in het licht van de beschikbaarheid van middelen. Bewonersaanspreekpunt Schiphol (Bas) Bas is het informatie- en klachtencentrum waar omwonenden terecht kunnen met al hun vragen en klachten over het vliegverkeer op Schiphol. Bas is een gezamenlijk initiatief van Amsterdam Airport Schiphol (AAS) en LVNL. Bas rapporteert per kwartaal op basis van gegevens uit het registratiesysteem. De rapportages, per kwartaal en per jaar, worden gepubliceerd op de website: Klachtafhandeling LVNL handelt aan haar gerichte, schriftelijke klachten van externe belanghebbenden in brede zin, conform hoofdstuk 9 klachtbehandeling van de Algemene wet bestuursrecht af. Klachten moeten in beginsel binnen een termijn van zes weken worden afgehandeld. Er kan eenmaal een uitstel van vier weken gemeld worden bij de afhandeling. In de tabel wordt een beeld gegeven van de klachtafhandeling in 2012.