verder kijken 2011 jaarverslag Nieuw Land

Transcriptie

1 verder kijken 2011 jaarverslag Nieuw Land

2 voorwoord Nieuw Land Erfgoedcentrum is uitgegroeid tot een vaste waarde in Flevoland op het gebied van cultuur en erfgoed. Het beleefbaar maken van de geschiedenis staat centraal met een breed scala aan thema s en middelen. Dat trok bijna bezoekers naar het centrum. In 2011 hebben de inspanningen van eerdere jaren om Nieuw Land verder te ontwikkelen tot een laagdrempelig centrum voor een breed publiek zich vertaald in drie bijzondere initiatieven. Het eerste is de nieuwe permanente presentatie over het Zuiderzeeproject, Polderen! genaamd, een tentoonstelling waarin niet alleen over het verleden wordt verhaald, maar ook het heden en de toekomst op een interactieve manier om de aandacht van de bezoekers vraagt. Ten tweede een aantal onderzoeks- en collectieactiviteiten, waaronder het doen verschijnen van spraakmakende publicaties, zoals Vrijgevochten Flevoland en het binnenhalen van een substantiële subsidie voor een groot digitaliseringproject met het archief van de Zuiderzeesteunwet. En ten slotte het samenwerkingsverband met de Bataviawerf en de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, afdeling scheepsarcheologie, in de tijdelijke tentoonstelling Schipbreuk. De noodlottige reis van de Batavia. Met deze initiatieven heeft Nieuw Land laten zien in welke richting het zich voor de komende jaren verder wil ontwikkelen: een centrum waar de geschiedenis van het (in)polderen en meer algemeen het leven op de grens van water en land op een kwalitatief hoogstaande, laagdrempelige en voor een breed publiek aantrekkelijke manier wordt verteld, een kennis- en studiecentrum over cultuurhistorie en (maritieme) archeologie, en een centrum dat door middel van samenwerking met strategische partners boven zichzelf wil uitstijgen. In 2011 zijn daarvoor wederom stevige fundamenten gelegd. Arjan Agema, directeur

3 2011 jaarverslag Nieuw Land

4

5

6 6 Polderen! Verleden en toekomst van het Zuiderzeeproject Op 11 februari opende de nieuwe vaste presentatie Polderen! Verleden en toekomst van het Zuiderzeeproject. De tentoonstelling gaat in op de geschiedenis van het Zuiderzeeproject als een voortdurend proces van aanpassing aan de wensen van de tijd. Het toont de veranderende relatie tussen overheid en burger: van voor de burger naar met de burger, en de combinatie van en confrontatie tussen algemeen en persoonlijk belang. Polderen! laat Flevoland zien vanuit zowel verleden, heden als toekomst. Veldwerk Noordoostpolder Tot en met 3 april was in de centrale hal Veldwerk Noordoostpolder te zien. Dit project van Maarten Kolk en Atelier NL (Nadine Sterk en Lonny van Rijswijck) stelt de ontstaansgeschiedenis van de Noordoostpolder centraal. Het onderzoek van de drie ontwerpers, allen afgestudeerd aan de Design Academy Eindhoven, resulteerde in een tegelwand gebaseerd op de kavelkaart van de Noordoostpolder, keramiek, foto s van agrariërs en een herbarium met de flora van Flevoland sinds de drooglegging. De tentoonstelling verhuisde na Nieuw Land naar het Zuiderzeemuseum.

7 7 Niks weggooien! Drieluik Flevoland Tot en met 6 maart was in de Schatkamer een selectie van zowel opmerkelijke als gewone stukken te zien die kleur geven aan de geschiedenis van Flevoland. De tentoonstelling was vormgegeven als een verrassende ontdekkingstocht door de verzamelingen die Nieuw Land beheert. Van scheepsmodellen en archeologische vondsten uit Kuinre via knipkunst uit Urk, een achttiende-eeuwse rekening betreffende Schokland, een toespraak gehouden tijdens de begrafenis van ir. Cornelis Lely en een tekening van de razzia in de Noordoostpolder in 1944 tot flesjes Flevobier. Ter ere van het 25-jarig bestaan toonde Nieuw Land de provincie Flevoland op drie verrassende manieren in de tentoonstelling Drieluik Flevoland: foto s van de Lelystadse fotografe Camilla Zeguers, een presentatie met interviews van zes vooraanstaande Flevolandse ondernemers die over hun band met de provincie vertelden, en Flevolandse voorwerpen uit de Nationale Automatiek, een van het Nationaal Historisch Museum geleende presentatie. De tentoonstelling stond van 16 april tot en met 4 september in de centrale hal van Nieuw Land.

8 8 Schipbreuk De noodlottige reis van de Batavia Oer! Jong In oktober opende Schipbreuk. De noodlottige reis van de Batavia. Een tentoonstelling over de gevaarlijke reis en de barre omstandigheden op het VOC-schip Batavia. Over de stranding en hoe de opvarenden zich wisten te redden, niet wetend dat de toekomst een hoofdstuk werd vol angst, waanzin en moordzucht. Schipbreuk laat de bezoeker de fatale reis maken, met één van de opvarenden als gids. De tentoonstelling is een samenwerking van Nieuw Land, Bataviawerf en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, afdeling Scheepsarcheologie. schipbreukbatavia.nl De permanente tentoonstelling OER! over de steentijd in Flevoland werd in december uitgebreid met een nieuw onderdeel voor kinderen van 6 tot en met 12 jaar: OER! Jong. Met actieve opdrachten maken kinderen in deze tentoonstelling kennis met het leven van de oer-flevolanders, de Swifterbantmensen. Kinderen in OER! Jong leren over jagen en voedsel, gereedschap en kleding en maken kennis met het bovennatuurlijke. Ook kopen ze een aandenken uit een prehistorische automaat. OER! Jong is mede mogelijk gemaakt dankzij steun van het VSB Fonds.

9 9 Open Onderwijsdagen Ideeën voor inrichting Markermeer Op 19, 20 en 21 april was er een gratis toegankelijke informatiemarkt voor docenten uit het basis- en voortgezet onderwijs over de museumlessen van Nieuw Land. Docenten werden tijdens de openingstijden van Nieuw Land getrakteerd op een kopje koffie/thee met iets lekkers. De educatieve medewerkers waren tijdens de Open Onderwijsdagen aanwezig voor vragen, uitleg en indien gewenst een persoonlijke rondleiding. Drie klassen havo-3 leerlingen van Scholengemeenschap Lelystad presenteerden op 18 april hun plannen voor nieuwe mogelijkheden voor het Markermeer. Zij toonden hun creatieve maquettes, kaarten, kijkdozen en internetpresentaties voor elkaar en de jury in Nieuw Land. Groene energie, milieuvriendelijke woonhuizen, goede verbindingen, luchthavens en recreatie waren onderwerpen die voorbijkwamen. De presentatie paste in het ontwerpproject Hoe richt jij de Markerwaard in van de Scholengemeenschap Lelystad en bij de nieuwe museumles van Nieuw Land bij Polderen!

10 10 Muurkunst van Menno Baars en leerlingen Lezingen in Nieuw Land Op 7 en 8 december hebben leerlingen van de Lelystadse basisscholen De Boeier en Laetare samen met de Lelystadse cardioloog en kunstenaar Menno Baars een muurschildering in Nieuw Land gemaakt. Leerlingen van de twee basisscholen lieten door middel van een kunstopdracht met tekeningen en kunstwerken zien wat zij mooi, bijzonder, opvallend, gek of grappig vinden aan Flevoland. Op basis van de beste ontwerpen maakte Menno Baars het ontwerp voor een muurschildering in de educatieve ruimte van Nieuw Land. Deze zaal wordt gebruikt voor activiteiten voor kinderen. Op 13 februari gaf prof. dr. Herman Pleij een lezing in Nieuw Land over de historische achtergrond van wat wij als typisch Nederlands beschouwen. Op 22 mei was er een gratis lezing in de poldertuin van Nieuw Land. Lieke Oostveen vertelde over de geschiedenis en de ontwikkeling van de biologische landbouw in Lelystad-Noord. De lezing hoorde bij het activiteitenprogramma van het gemeenschapskunstproject Voor de Cantine. Speciaal voor de Maand van de Geschiedenis gaf historicus Fik Meijer op 19 oktober een lezing over het boek Lessen uit Rome.

11 1 Cornelis Lely Lezing Op 27 oktober stond de Cornelis Lely Lezing in het teken van 25 jaar Flevoland. De lezing werd uitgesproken door prof. drs. Jacques Wallage, voorzitter van de Raad voor het Openbaar Bestuur. De inleiding was van voormalig Commissaris der Koningin Michel Jager, het referaat van de huidige Commissaris Leen Verbeek. Ook werd Vrijgevochten Flevoland gepresenteerd, het boek van Nieuw Land onderzoeker Remco van Diepen over de totstandkoming van Flevoland. De lezing was in het provinciehuis in Lelystad. De lezing is een samenwerking tussen Stichting Kennistransfercentrum Flevoland (KCF) en Nieuw Land.

12 12 Xperiment VSC en SchoolTV Museum weekend Tijdens de voorjaarsvakantie konden kinderen Moffel en Piertje van SchoolTV in Nieuw Land ontmoeten. Voor de allerkleinsten was er de speurtocht met Flip de Beer. Oudere kinderen konden gaan Speuren in Veldwerk of Op stap met Cornelis Lely over de geschiedenis van Flevoland en de Zuiderzee. Nieuw Land ontving SchoolTV in het kader van Xperiment: een samenwerkingsverband tussen SchoolTV en de Vereniging van samenwerkende centra en musea in wetenschap en techniek (VSC). Deze organisaties promoten wetenschap en techniek bij jongeren. Tijdens de 30ste editie van het Museumweekend (2 en 3 april) ontving Nieuw Land in totaal bezoekers: bijna de helft meer dan vorig jaar. Het thema luidde: Laat je trakteren door het museum. Nieuw Land trakteerde met gratis toegang en het gemeenschapskunstproject Voor de Cantine, een biologische tuin met oude, nieuwe en vergeten poldergewassen, groentes, granen, kruiden en bloemen. Het tuinontwerp was gebaseerd op de gevel van een polderschuur. Er waren rondleidingen en verhalen over tuinieren en de producten. Men kon helpen zaaien, planten en poten.

13 13 School vakanties Nationale Automatiek Nieuw Land bood in de schoolvakanties altijd veel extra activiteiten: eieren zoeken met Pasen, met stickers je eigen polderlandschap inrichten, kleurplaten, bouwen met LEGO steentjes, speurtochten, een speciale fotoexpositie van Fotoclub Lelystad, vaderdagkadootjes, verhalenvertellers, filmvertoningen en nog veel meer. Stomverbaasde klanten van de FEBO in Lelystad troffen op 4 juni geen kroketten, maar koolzaad, vuurstenen en kleine metalen emmertjes in de automatiek. Deze gratis voorwerpen vertelden elk een onderdeel van de Flevolandse geschiedenis. Medewerksters van het Nationaal Historisch Museum en Nieuw Land gaven uitleg en bezoekers van de FEBO reageerden erg enthousiast. Via deze actie presenteerden Nieuw Land en Nationaal Historisch Museum geschiedenis op ongebruikelijke wijze. Tegelijkertijd legde de actie een duidelijke link naar de Nationale Automatiek die in Nieuw Land stond.

14

15 01. Nieuw Land vertelt verhalen

16 16 Collecties Nieuw Land stapt over op Atlantis: een nieuw systeem waarmee het publiek in de collecties en archieven van Nieuw Land kan zoeken. In 2011 is de overstap gemaakt, in 2012 wordt Atlantis operationeel. De collecties van Nieuw Land worden hiervoor zoveel mogelijk gedigitaliseerd. Met steun van het project Metamorfoze van de Rijksoverheid maakte Nieuw Land een begin met de digitalisering van een unieke collectie, het archief over de Zuiderzeesteunwet. Met de Organisatie voor Lokale Omroepen in Nederland (OLON) en andere beheerders van archieven van lokale omroepen is de fondswerving gestart voor het digitaliseren van het archief van de lokale omroep van Dronten (VLOD). Publicaties In 2011 zag weer een aantal publicaties het licht, die deels voortkwamen uit onderzoek van Nieuw Land medewerkers en deels door derden geschreven werden. Tijdens de Cornelis Lelylezing werd het boek Vrijgevochten Flevoland gepresenteerd, over de wording van Flevoland als twaalfde provincie. Onderzoeker Remco van Diepen schreef het boek in het kader van het 25-jarig jubileum van de provincie. Polderpionier Toon de Wit schreef een relaas over zijn leven in Flevoland, zich opwerkend van greppelgraver tot eigenaar van een eigen boerderij bij Swifterbant. Het boek Wanneer De Polder Vonken Slaat werd in december in de raadszaal van Dronten aangeboden aan de burgemeester

17 17 Onderzoek van Dronten Aad de Jonge en de ouddirecteur van de Rijksdienst, ir. Chris de Koning. En traditioneel werd wederom het Cultuur Historisch Jaarboek voor Flevoland geschreven met bijdragen van medewerkers van Nieuw Land. De editie van 2011, de 21ste, heet Sterke Verhalen. In het kader van de Wetenschappelijke plus voor onderzoek stelt Nieuw Land met geld van de provincie promovendi in staat promotieonderzoek te doen naar Flevolandse thema s. Dit gebeurt onder andere in samenwerking met de universiteiten van Groningen, Delft en Nijmegen. Via het onderzoeksinstituut CLUE van de Vrije Universiteit werken zes promovendi samen aan interdisciplinair onderzoek. Om een breder publiek te informeren over dit wetenschappelijke werk werd in april een symposium georganiseerd met presentaties van de promovendi en rondleidingen door externe deskundigen langs plekken in Flevoland waar het onderzoek betrekking op heeft.

18 Flevolands geheugen De website Flevolands Geheugen ( bevat talloze verhalen, interviewfragmenten, audiobestanden en afbeeldingen over de geschiedenis van Flevoland. De site wordt door Nieuw Land beheerd en gevuld, onder andere door bezoekers van bibliotheken naar hun verhalen te vragen. Ook jongeren dragen bij aan de verhalenwebsite via het project Gezocht Persmuskiet. Ze krijgen een interviewtraining en interviewen dan familieleden of bekenden over het verleden van Flevoland. Door de 280 scholieren die deelnamen werden in interviews op de site van Flevolands Geheugen geplaatst. Om extra aandacht voor de website te genereren werd in 2011 op locatie gevist naar verhalen. Dit geschiedde in samenwerking met de Flevomeer Bibliotheken en de Bibliotheek Almere. Maritieme archeologie In samenwerking met Nieuw Land, de provincie Flevoland en de Rijksuniversiteit Groningen bekleedt bijzonder hoogleraar prof. dr. André van Holk de leerstoel Maritieme Archeologie. De hoogleraar biedt zowel masters als bachelor onderwijs in Groningen aan en begeleidt promovendi. Hij doet in Flevoland jaarlijks onderzoek naar scheepswrakken. Deze keer vond de jaarlijkse IFMAF (International Fieldschool for Maritime Archaeology in Flevoland) opgraving plaats aan de Vogelweg in Lelystad. Met de eerste schop in de grond startte wethouder Jop Fackeldey op 20 juni de opgraving. De opgraving werd uitgevoerd door archeologiestudenten uit Nederland en België en een team van medewerkers van Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Rijksuniversiteit Groningen en Nieuw Land en vrijwilligers van de AWN Flevoland. Op 9 juli was er een open dag voor belangstellenden. 18

19 19

20 20 Archeologie Nieuw Land is het archeologisch depot van Flevoland. Tal van vondsten zijn in 2011 aan de collectie toegevoegd. Meest opvallende waren de resten van Michelle, een vrouw die rond 5000 v.c. leefde in het gebied dat nu Swifterbant heet. Haar resten werden op een opgraving gevonden langs de nieuw aan te leggen N23 van Lelystad naar Dronten. Michelle was moeilijk te dateren. Even leek ze oudste mens van Nederland, maar helaas moet ze Trijntje uit Hardinxveld-Giessendam voor zich dulden, die zeker 1000 jaar eerder leefde.

21 21 SAMF Het Steunpunt Archeologie en Monumenten Flevoland (SAMF) biedt gemeenten en andere instellingen ondersteuning en geeft advies op het terrein van archeologie-, monumentenen erfgoedbeleid. Beleidsmedewerkers kunnen advies krijgen of deelnemen aan erfgoedcursussen verzorgd door het steunpunt. In 2011 kwam de Erfgoedbalans Flevoland uit, een door het steunpunt samengesteld overzicht van het erfgoed in Flevoland. Deze provinciale erfgoedbalans was de eerste van Nederland.

22

23

24 24 Partners aan de kust In 2011 zijn de gesprekken met de partners aan de kust in een stroomversnelling geraakt. Nu de financieringsmogelijkheden van culturele instellingen onder druk komen te staan, moet Nieuw Land zijn positie en functioneren evalueren. Hoe kan het centum de aandacht voor erfgoed in Flevoland optimaliseren? Nieuw Land ziet duidelijke kansen in het samenwerken met de culturele buren aan de kust van Lelystad, de Bataviawerf en de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, afdeling maritieme archeologie. In 2011 zijn besprekingen gestart om de invulling en voordelen van de samenwerking te verkennen. Op initiatief van de directeuren van de drie instellingen is vastgesteld dat onderzoek naar samenwerking grote kansen biedt mits alle overheidslagen de gemeente Lelystad, de provincie Flevoland en het ministerie van OCW hun steun daarvoor uitspreken. Deze steun werd vertaald in een Stuurgroep Samenwerking. Deze wordt gevormd door vertegenwoordigers van de

25 25 besturen, een wethouder van Lelystad, een gedeputeerde van de provincie en de commerciële buurman Bataviastad. De groep stuurt een creatieve projectgroep aan. Hierin nemen de directeuren van de instellingen plaats alsmede diverse externe deskundigen onder leiding van een kwartiermaker. Deze projectgroep komt in het voorjaar 2012 met voorstellen voor een inhoudelijk-, locatie-, organisatorisch- en financieel plan, inclusief planning. Nieuw Land werkt al langer samen met genoemde partners. In 2011 werd voor het eerst een grote gezamenlijke tentoonstelling gerealiseerd. Schipbreuk. De noodlottige reis van de Batavia werd naar idee van de Bataviawerf en met Nieuw Land als trekker in oktober 2011 geopend. Voor het eerst werden de expertises en vaardigheden van de medewerkers van de drie instellingen met elkaar verenigd met als resultaat een prachtige presentatie voor een breed publiek.

26 26 De Cantine In samenwerking met de gemeente Lelystad en Hans en Yvonne Bakker realiseerde Nieuw Land een nieuw museumrestaurant in de vorm van een replica van de oude kantine van het Werkeiland Lelystad. Daar waar de dijkbouw voor Flevoland begon, stond een arbeiderskamp, waar de kantine als cultureel centrum, centrale keuken en gebedshuis deel van uitmaakte. In deze kantine dreven de heer en mevrouw Bakker jarenlang een restaurant totdat

27 27 de kantine vanwege herontwikkeling van het Werkeiland moest wijken. Vanwege de cultuurhistorische waarde werd besloten de kantine, een van de oudste gebouwen van Lelystad, voor zover mogelijk bij Nieuw Land te herbouwen. In augustus werd De Cantine feestelijk geopend. Naast museumrestaurant is De Cantine ook voor niet museumbezoekers toegankelijk.

28 28 Participeren Nieuw Land participeert actief in de volgende organisaties of gremia: de Nederlandse Museumvereniging (NMV), de Vereniging van samenwerkende centra en musea in wetenschap en techniek (VCS), het Overleg Provinciale Erfgoedinstellingen Nederland (OPEN), het Convent van directeuren van Nationaal Archief en de elf RHC s, het Landelijk Contact Museumconsulenten (LCM), Bond Heemschut, stichting FlevoFonds, Genootschap Flevo, ACMC Platform voor Culturele Marketing & Communicatie, Stichting de Barak, Stichting Prehistorische Nederzetting Lelystad, Cultuurspoor en verder diverse overlegstructuren in Lelystad en Flevoland.

29 29 Organisatie Nieuw Land is een openbaar lichaam op basis van de gemeenschappelijke regeling tussen ministerie van OCW, de provincie Flevoland, de gemeenten Lelystad, Dronten, Zeewolde en Urk, het Waterschap Zuiderzeeland, alsmede de Stichting Nieuw Land en de Stichting voor het Bevolkingsonderzoek in de drooggelegde Zuiderzeepolders. Nieuw Land is een geregistreerd museum. Bij Nieuw Land werken 32 mensen (24 fte). Directeur is dhr. J.A. (Arjan) Agema. Het bestuur wordt gevormd door mevr. P.J. (Pauline) Terreehorst, voorzitter, dhr. J. (Jaap) Lodders, dhr. C.A.A.A. (Camiel) Maenhout, dhr. M.C.B. (Marcel) Schonenberg, dhr. V.E. (Victor) de Ruiter en dhr. Ch. (Chris) Leeuwe.

30 exploitatierekening over 2011 in euro s Exploitatie Begroting Exploitatie Opbrengsten Bijdrage partners Entreegelden Overige opbrengsten Som der opbrengsten Personeelskosten Afschrijvingen op materiële vaste activa Projectkosten Huisvestingskosten Kantoorkosten Kosten wetenschappelijke Plus

31 Promotiekosten Algemene kosten Kosten documentatie en collectie Educatiekosten Actualisering, verbetering en onderhoud tentoonstellingen Financieel resultaat Som der kosten Resultaat voor mutaties bestemmingsreserves en fondsen Mutaties bestemmingsreserves en fondsen Resultaat na mutaties bestemmingsreserves en fondsen

32

33

34 Illustraties omslag Fotocollectie Nieuw Land, J. van der Laan p.2-3 Eerste spant De Cantine, Fotostudio Wierd p.4 Zandzakken op station Lelystad n.a.v. opening Polderen! p.5 Logo tentoonstelling Drieluik Flevoland p.6 Skeletresten van een vermoorde vrouwelijke passagier van de Batavia, gevonden op Kerkhof Batavia in 1960, zoals geëxposeerd in Schipbreuk p.7 Markermeerproject leerlingen SGL p.8 Muurschildering Menno Baars met basisschoolleerlingen p.9 Cornelis Lelylezing, Fotostudio Wierd p.10 Project Voor de Cantine p.11 Automatiek Drieluik Flevoland in Nieuw Land p Omslag Wanneer de polder vonken slaat p.14 Overhandiging Wanneer de polder vonken slaat dhr. A.J. De Wit aan Ing. J. C. de Koning p Omslag Cultuur Historisch Jaarboek Flevoland p.15 Overhandiging Cultuur Historisch Jaarboek aan gedeputeerde van Provincie Flevoland, dhr. J. Lodders p.17 Eerste schop Opgraving IFMAF Fackeldey p.18 Michelle p.19 Urk, SAMF p Opening tentoonstelling Drieluik Flevoland, Fotostudio Wierd p.22 Opening Schipbreuk, Fotostudio Wierd p.23 Tentoonstelling Schipbreuk p.24 Kantine van het Werkeiland Lelystad, Fotocollectie Nieuw Land p.25 Interieur De Cantine, De Cantine p.26 Opening Drieluik, Fotostudio Wierd p.27 Vlieland p Tentoonstelling Schipbreuk p.32 Koolzaad Automatiek colofon: ontwerp lab13; drukwerk Boom & Van Ketel

35 bezoekadres Oostvaardersdijk PA Lelystad Postbus AB Lelystad tel: fax: museum maandag: gesloten (behalve tijdens officiële schoolvakanties) dinsdag t/m vrijdag: uur zaterdag, zon- en feestdagen: uur Nieuw Land is gesloten op 25 december en 1 januari archief + studiecentrum open: dinsdag t/m vrijdag van uur Het Studiecentrum is vrij toegankelijk websites

36 websitebezoekers foto s op flickr t followers museumbezoekers