van soorten van de Habitatrichtlijn en Rode Lijst het meest gewenst.

Transcriptie

1 Floron Nieuws Nummer 4 april 2006 Nieuwe streeplijst Dit voorjaar verschijnt een nieuwe versie van de FLORON-streeplijst. Het grote aantal nieuwe soorten en het grote aantal naamswijzigingen in de nieuwste druk van Heukels flora van Nederland hebben dit noodzakelijk gemaakt. Zoals voorheen is er zowel een streeplijst met wetenschappelijke als met Nederlandse namen beschikbaar. Op de streeplijst staan 1666 soorten, ondersoorten en hybriden. Soms zijn soorten verhuist van de buitenkant naar de binnenkant, of andersom. Bovendien is een aantal uiterst zeldzame soorten niet meer op de streeplijst weergegeven (bijv. Zweedse kornoelje) en een aantal toenemende soorten voor het eerst opgenomen (bijv. Waterteunisbloem). Nieuw is een verwijsteken dat aangeeft dat een soort of groep soorten aan de binnenkant wordt uitgesplitst in (onder)soorten of wordt aangevuld met verwante (onder)soorten. Abundantiecodes We gebruiken nu ook de abundantiecodering met letters voor de streeplijst. We verwachten overigens van niemand dat het aantal planten in een km-hok precies wordt vastgelegd, het gaat echt om een globale schatting. Het aantal soorten waarvoor we graag abundantiegegevens willen verzamelen is uitgebreid. Er is aangegeven of het gaat om soorten van de Habitatrichtlijn, Rode Lijst of Doelsoortenlijst. Doelsoorten zijn soorten die vanuit het natuurbeleid extra aandacht krijgen, bijvoorbeeld in inventarisaties van Natuurmonumenten of Staatsbosbeheer. In de praktijk blijkt het aantal abundantiesoorten in een km-hok beperkt, met uitzondering van soortenrijke gebieden zoals de duinen. Vanzelfsprekend zijn de abundantiegegevens van soorten van de Habitatrichtlijn en Rode Lijst het meest gewenst. Nieuwe handleiding In het voorjaar van 2006 wordt een nieuwe handleiding samengesteld. Hierin zijn de instructies voor de diverse FLORON-projecten gebundeld en aangepast aan de nieuwe streeplijsten en formulieren. Van de handleiding zal ook een internetversie beschikbaar komen. Houd hiervoor vanaf eind mei- de FLORON-website in de gaten! De nieuwe handleiding is mogelijk dankzij een bijdrage van het ministerie van LNV. Bokkenorchis breidt zich uit maar wordt niet ontzien Er komen nog steeds nieuwe meldingen binnen van Bokkenorchis (Himantoglossum hirsinum). Deze zeldzame zuidelijke soort is in Nederland lange tijd een soort dwaalgast geweest. Af en toe werd de soort gevonden, en zelden meer dan één exemplaar. Tussen 1948 en 1980 waren er geen vondsten. Van was er een exemplaar bij Katwijk. In 1992 verschijnt de soort in Zeeuws-Vlaanderen. Na neemt het aantal meldingen verder toe. Op andere plaatsen in Zeeuws-Vlaanderen, en op andere plaatsen in de Noord- en Zuidhollandse duinen. De laatste jaren zijn er opvallend veel groeiplaatsen bij IJmuiden en Bloemendaal. Op de rijkste groeiplaats staan tientallen exemplaren, ondanks het feit dat er door een ongunstig maaibeheer veel exemplaren verloren gaan (zie elders op deze pagina). Detail Bokkenorchis C.A.J. Kreutz Uit: Veldgids Nederlandse Orchideeën Bescherming werkt onvoldoende Zwartsteel Claud Biemans Nog steeds gaan groeiplaatsen van zeldzame soorten verloren door onvoldoende aandacht of desintresse, zo blijkt uit verschillende bijdragen in dit nummer. Vooral bij muurplanten is dit regelmatig het geval. Natuurlijk is er soms onderhoud nodig aan muren en grachtkanten, maar vaak is met simpele middelen een deel van de muur te ontzien, zodat een deel van de groeiplaatsen behouden kan blijven. De gegevens die aan FLORON worden aangeleverd zijn via het Natuurloket beschikbaar voor gemeenten, weg- en waterbeheerders etc. Daar wordt vermoedelijk in veel gevallen geen gebruik van gemaakt. Het kan in ieder geval geen kwaad om als vinder of als lokale groep zelf contact op te nemen met de beheerder van de groeiplaats, zodat groeiplaatsen in ieder geval niet uit onwetendheid verloren gaan. Bekendheid met de groeiplaatsen blijkt geen garantie te zijn dat deze ook afdoende beschermd worden. Zo wordt een bekende groeiplaats van de tot de verbeelding sprekende Bokkenorchis op ongunstige tijdstippen te maaien, waardoor winterrozetten en bloeiende exemplaren verloren gaan. Kennelijk vindt men bescherming van zeldzame planten hier niet zo belangrijk. Verder in dit nummer... Vrijwilligers redden groeiplaats berghertshooi Varens op muren weer bedreigd door renovaties - Bijzondere varens in bosgebieden - Wilgsla terug op de Afsluitdijk - Programma excursies

2 landelijke projecten Selectiehokken In 2004 eindigde het Witte Gebieden Plan. We sloten daarmee als het ware een inventarisatieronde af. Dit betekent niet het einde van het inventariseren van kilometerhokken. De voortdurend veranderende flora maakt het boeiend en zinvol met totaalinventarisaties van de wilde flora door te gaan. Een landsdekkende inventarisatieronde op kmhok-niveau is echter moeilijk haalbaar. Er zou ook teveel tijd mee gemoeid zijn. Zinvoller is het om in een beperkte periode van ca. 10 jaar een nieuwe representatieve indruk van de Nederlandse flora op te doen. Aan de hand van selectiehokken met een goede ruimtelijke spreiding verwachten we een goede basis voor een nieuwe inventarsatieronde te hebben. De kmhokken uit de selectie zijn zo gekozen dat belangrijke grondgebruikstypen als natuur, landelijk gebied en stedelijk gebied voldoende zijn vertegenwoordigd. Bij de keuze is gelet op eerdere inventarisaties, zodat straks onderzoek naar veranderingen in de tijd beter mogelijk zijn. De selectiehokken worden onderzocht volgens de aanwijzingen voor het FLORON-Totaalproject. Bij het inventariseren van selectiehokken is het van belang dat de waarnemer voldoende floristische kennis heeft en ook alle relevante biotopen in de betreffende seizoenen onderzoekt. Wie interesse heeft deel te nemen aan deze ruggengraat van het totaalproject kan hierover contact opnemen met de DC. Naast streeplijsten van de selectiehokken (ca 20 per district per jaar) blijven ook lijsten uit andere kmhokken welkom. Met een ruggengraat alleen zijn we er immers niet. Veel vragen over het voorkomen van soorten en veranderingen daarin kunnen we beter beantwoorden als ook uit andere gebieden inventarisatiegegevens beschikbaar zijn. Onze voorkeur gaat daarbij uit naar informatie uit kmhokken die nog niet of niet recent zijn onderzocht. Informatie hierover is beschikbaar bij de DC. Onderzoek Peter Venema In het laatste nummer van Gorteria in 2005 is een artikel verschenen van Peter Venema over een onderzoek waarbij enkele kilometerhokken zeer intensief onderzocht zijn. Per hectarehok en per maand is vastgelegd welke soorten er zijn aangetroffen. In deze kilometerhokken zijn zo veel meer soorten gevonden dan bij een standaardinventarisatie het geval is. FLORON heeft met veel belangstelling kennis genomen van het onderzoek en wil graag de gegevens nader bestuderen. In één van de komende nummers van Gorteria komen we hier op terug. Ronde zonnedauw Voortgang landelijke atlas De landelijke flora-atlas vordert gestaag. Inmiddels is een eerste serie verspreidingskaarten gereed. Op grond hiervan kan begonnen worden met het schrijven van de tekst. Ruud van der Meijden (Nationaal Herbarium Nederland) zal een belangrijk deel van de tekst voor zijn rekening nemen. De atlas zal in kleur worden uitgegeven. In de atlas wordt slechts een selectie (ca. 600) van de soorten besproken. De kaarten van alle soorten zijn te vinden op de bijbehorende CD of DVD. De vorm en de inhoud van de kaarten zijn nog niet definitief. Op het voorbeeld hiernaast zijn behalve de recente gegevens per kilometerhok (zwarte stippen) ook de twee eerdere atlasperioden weergegeven (uurhokken). Kijk op de website van Floron voor voorbeelden van verspreidingskaarten in kleur. De informatie op de kaarten zal nog verder worden aangevuld, onder andere met de inventarisatiegegevens van Deze zijn nu nog niet digitaal beschikbaar. Ook van de terreinbeheerders hopen wij nog meer gegevens op te nemen. Sommige éénmalige vondsten op niet voor de hand liggende plaatsen staan ten onrechte als wild in de database Er zal daarom nog wel een opschoning van de gegevens plaats moeten vinden. Ruud van der Meijden zal hier een belangrijke stem in krijgen. De atlas wordt uitgegeven door de KNNV. 2

3 Bedreigde Soorten Project 2006 De afgelopen 3 jaar is er met het Bedreigde Soorten Project (BSP) veel informatie verzameld over enkele tientallen bijzondere soorten. Voor soorten met een gering aantal vindplaatsen in ons land konden we relatief eenvoudig een compleet actueel verspreidingsbeeld samenstellen. Maar ook van soorten met vele tientallen tot honderden oude vindplaatsen kwamen we met z n allen een heel eind in de actualisatie. Alle oude vindplaatsen nagaan bleek voor een aantal soorten wat veel gevraagd in een seizoen. Dat is begrijpelijk. Toch zou het mooi zijn om de meeste BSP-soorten alsnog compleet geactualiseerd te krijgen. In 2006 willen we ons daarom richten op deze restanten van de afgelopen jaren. Het ministerie van LNV ziet het belang van deze gegevensverzameling en draagt dit jaar bij aan de ondersteuning van het project. Het spoedig aanleveren van de ingevulde BSP-formulieren is daarvoor des te meer van belang. Elk FLORONdistrict ontvangt een overzicht waaruit blijkt welke vindplaatsen van welke BSP-soorten er in hun regio nog te actualiseren zijn. Voor een aantal algemenere BSP-soorten (Parnassia, Moeraswespenorchis) streven we geen volledigheid na, Het nalopen van een deel van de oude vindplaatsen van deze steekproefsoorten kan hier al een voldoende goed overzicht geven van de veranderingen die de afgelopen decennia hebben plaatsgevonden. Jeneverbes A. Masclef We hebben als steekproefsoort voor 2006 nog een drietal nieuwe toegevoegd: Klokjesgentiaan, Blauwe zeedistel en Jeneverbes. Bij die laatste soort is er veel te doen over het al dan niet verjongen. We vragen daarom voor Jeneverbes op het BSP-formulier ook aan te geven of de populatie kiemplanten bevat. U kunt dit noteren in het opmerkingenveld. We hebben nog één soort toegevoegd in 2006 die we wel compleet willen actualiseren: Kruisbladgentiaan. De complete lijst van BSP-soorten is te vinden op de website landelijke projecten Resultaten van enkele BSP-soorten Duifkruid nog present in het IJsseldal Bij FLORON waren geen recente waarnemingen bekend van Duifkruid in het rivierengebied. Was de soort hier nog wel aanwezig? Onderzoek van de Provincie Overijssel en in het kader van het BSP heeft aangetoond dat dit wel degelijk het geval is. Er zijn nog 15 populaties in het IJsseldal, maar het gaat meestal om een klein aantal planten. In het dal van de Vecht, bij Zwolle, is een grotere populatie te vinden. Er zijn gerichte maatregelen nodig om de kleinere populaties te behouden, omdat de soort in een aantal natuurreservaten is verdwenen of dreigt te verdwijnen. Zuid- Limburg is nog steeds het bolwerk voor de soort. Akkerdoornzaad mijdt akkers Akkerdoornzaad is vooral bekend uit Zeeland, waar de floristen er op gespitst zijn. Dit akkeronkruid is op diverse plaatsen teruggevonden, echter vrijwel altijd op dijktaluds. Op intensief gebruikte akkers maakt deze soort geen enkele kans meer. In Zuid-Limburg komt Akkerdoornzaad nog wel voor op akkers. Het gaat dan altijd om akkerreservaten. Bijzonder is de vondst van een nieuwe populatie in het Jekerdal (Jan Egelmeers). Raadsel voor biogeografen Kranssalomonszegel geldt als een voorbeeld van een soort van koelere streken, bijvoorbeeld de Europese middelgebergten en Scandinavië. De soort is in Nederland bekend van het hoogste stuk Nederland bij Vaals en van het koele Drenthe. In Drenthe is de soort al langer verdwenen. Er is in 1999 een groeiplaats bekend geworden in West-Brabant. Die vondst in het warme zuidwesten van het land was natuurlijk meteen verdacht. Toch is de plant er in 2005 teruggevonden. We kunnen nog niet verklaren hoe de plant er gekomen is. Kranssalomonszegel Ruud van der Meijden Overzicht FLORON-Projecten Een uitgebreidere beschrijving van de projecten vind je in de nieuwe handleiding (op internet en als boekje). Deze is eind mei beschikbaar. Inventariseren per kmhok Het inventariseren van kilometerhokken is één van de kernactiviteiten van FLORON. Je kunt hiervoor gebruik maken van de streeplijsten met Nederlandse of wetenschappelijke namen. Voor losse aanvullingen bestaat een apart formulier. Selectiehokken Deze kmhokken hebben onze voorkeur. Kijk voor een overzicht van de geselecteerde kmhokken op de FLORONwebsite onder districten. Overleg met de DC! Op basis van de selectiehokken kunnen trends in het voorkomen van soorten worden bepaald. Overige kmhokken Informatie uit andere kmhokken is vooral zinvol wanneer deze niet (recent) onderzocht zijn. Overleg met de DC! Aanvullingen In sommige gevallen is het zinvol om losse waarnemingen per kmhok of per soort door te geven, bijvoorbeeld wanneer een soort zich sterk uitbreidt langs een weg of in een wijk, of als aanvulling op een eerdere inventarisatie. Gebruik hiervoor het losse waarnemingen formulier. Bijzondere soorten Van bijzondere soorten willen we graag meer informatie over de exacte standplaats, de aantallen etc. Dat is niet alleen voor bedreigde soorten van belang, maar ook voor opmerkelijke soorten die zich nieuw lijken te vestigen. Bedreigde Soorten-Project Met het BSP-project volgen we trends van klein aantal zeldzame soorten, o.a. door het herbezoeken van al bekende vindplaatsen. Gebruik hiervoor het BSP-formulier. Overleg met de DC. Overige Rode-lijst-soorten Voor het vastleggen van gedetailleerde informatie over overige RL-soorten en andere bedreigde soorten kun je gebruik maken van het detailformulier. Nieuwkomers Voor vondsten van opmerkelijke (nieuwe) soorten kun je gebruik maken van een meldingskaartje. 3

4 flora-nieuws uit de regio Kleinschalig natuurbeheer door vrijwilligers Jacques Bielen De vrijwilligers van FLORON inventariseren, determineren en noteren, zij studeren, rapporteren en adviseren en hopen dan dat, dat gevolgd wordt door: beheren! Dikwijls echter lijkt het wel of ze alleen werken voor de statistiek. Zeldzame soorten verdwijnen nog te veel, zelfs uit natuurterreinen, door onvoldoende en/of onzorgvuldig beheer. Zo bleek uit ons onderzoek in de FLORONperiode 1989-heden dat Gevlekte orchis, Rond wintergroen en Gewone vleugeltjesbloem verdwenen waren uit het Haagse bos (gelegen in Twente, tussen Enschede en Oldenzaal). Deze soorten worden genoemd in een rapport van H. Piek en R. H. Lichthart (1976). In het rapport staan ook beheeradviezen, maar deze werden niet opgevolgd. Het beheer na 1975 beperkte zich tot bijvoorbeeld het plaatsen van het bordje niet betreden; rustgebied bij een heischraal paadje, waar de auteurs deze soorten nog van meldden. Vervolgens groeide het paadje volkomen dicht. Toen ik in het jaar 2000 vernam dat Eddy Weeda Berghertshooi (Hypericum montanum) had teruggevonden in een bosje in Twente, besloot ik te trachten het beheer hier zelf te organiseren. In het sterk verbraamde en verbrandnetelde bosje groeiden ook nog steeds bijzondere soorten als Witte veldbies, Muurhavikskruid, Grote Keverorchis, Bosaardbei, en er woekerde de zeldzame Sierlijke woudbraam (Rubus pedemontanus). Herstelplan Ik vroeg Albert Grote Beverborg, o.a. vanwege zijn praktijkkennis van hakhoutbeheer, om advies. Albert, die als vrijwilliger actief is voor Natuurmonumenten, bood direct aan mij te helpen met de organisatie van de werkzaamheden. Na het inwinnen van adviezen bij o.a. Eddy Weeda en Jelle Hofstra, die het bosje nog van vroeger kenden, ontwikkelden Albert en ik een plan om het stapje voor stapje op te knappen. We besloten de vrijwilligers van het IVN Oldenzaal te vragen zich in te zetten voor het benodigde kleinschalige bosrandbeheer. Jaap Braad, pas sinds 1998 beheerder voor Natuurmonumenten in Noordoost-Twente, was bereid met ons mee te werken. Sierlijke woudbraam Bertin et Cie Albert en ik kapten in het voorjaar van 2001 alvast een aantal struiken aan de noordzijde van het bosje, bij de groeiplaats van Berghertshooi. Al na twee weken was vanuit de top van een aanvankelijk zielig liggend stengeltje, een stevige rechtopgaande scheut van 20 cm met bloeiwijze ontwikkeld. In de winter van werden door de Oldenzaalse vrijwilligers enige Amerikaanse eiken omgezaagd. De vrijgekomen takken en stammetjes werden afgevoerd en een deel van de bramen werd verwijderd. De Sierlijke woudbraam woekert hier en zal dus niet zo gauw uitgeroeid worden, zeker niet door een groep, die aangestuurd wordt door de Oldenzaler Toon Brummelhuis. Toon werkt met zijn vrijwilligersgroep graag in deze plantengemeenschap behorende tot het Brummelverbond. Zowel aan de noord- als de zuidzijde van het bosje ruimden we de stapels takken op, die daar in de loop der jaren in de rand waren gedumpt. De volgende zomer al was er sprake van een flinke toename van de aantallen planten Berghertshooi en Muurhavikskruid. In de volgende winter werd in de bosrand een drietal forse Robinia s omgezaagd en de vrijwilligers harkten een deel van de dikke strooisellaag weg. Dit tuinieren vergde wel enige uitleg. Maar waarom zou plaggen geen tuinieren zijn en harken wel? Successen In 2004 werd het Prachtklokje herontdekt. In de zomer van 2005 zijn van de BSP-soort Berghertshooi ruim 80 bloeiende exemplaren geteld! Het kleinschalige beheer lijkt dus succesvol. Toch zijn er steeds weer problemen. Aan noordzijde van ons bosje waren in het voorjaar van 2004 ondertussen weer vele takken gedeponeerd, vrij gekomen bij onderhoudswerkzaamheden in de berm van de nabijgelegen spoorlijn. Niet verbazingwekkend natuurlijk als je bedenkt, hoe natuurbeheerders soms zelf met hun takkenafval omgaan. Het zal nog wel wat tijd vergen voor het tientallen jaren achterstallige onderhoud is ingehaald. En zolang de verrijking door stikstof vanuit de lucht blijft doorgaan, zal door verwijdering van biomassa verruiging tegengegaan moeten worden. Dit soort (kleinschalige) werkzaamheden blijft voorlopig hard nodig in de parels van onze natuurterreinen. Wat heb je ten slotte aan ecologische verbindingszones als de te migreren organismen al zijn verdwenen uit de verbonden natuurterreinen? Piek, H. & R.H. Lichthart (1976). Flora en vegetatie van het Haagse Bos. De Levende Natuur 79 (4): Stortelder, A.H.F., K.W. van Dort e.a. (1999). Beheer van bosranden. Van scherpe grens naar soortenrijk gradiënt. Berghertshooi E. Hallier Een uitgebreider versie van dit artikel zal binnenkort te vinden zijn op 4

5 kort flora-nieuws Heelbeen handhaaft zich op kerkhof Boxmeer Fons Reijerse Al enige jaren achtereen bezoek ik regelmatig een oud kerkhof in Boxmeer, waar alleen nog maar in familiegraven wordt bijgezet. Het is gelegen in mijn eigen thuis-hok wat ook nog geselecteerd is voor het nieuwe Florbase-project. Het kerkhof is schraal, zandig, zonnig, ommuurd en wordt regelmatig geschoffeld. Grafmonument in Boxmeer Fons Reijerse In het voorjaar van 2001 trof ik er een kleine populatie Heelbeen aan. Dat verraste me omdat ik enkele jaren daarvoor de regio had afgespeurd naar die plant, maar nooit op dit kerkhof aangetroffen. Het leek me niet onwaarschijnlijk, dat hier sprake zou zijn van uitzaai. Dat bleek later ook zo te zijn: in 1999 waren een tiental jonge plantjes uitgezet. Ik ergerde me aan die flora-vervalsing, maar besloot toch de populatie te volgen. In de jaren erna namen de aantallen toe en ook het areaal breidde zich uit. In februari van dit jaar waren al duizenden kiemplanten aanwezig; op de paden en op en tussen de graven en tot op tientallen meters van de plek van uitzetting. Het lijkt me aannemelijk dat de plant door schoffelen en harken wordt verspreid. De jonge planten groeien merendeels op kale, zandige grond samen met onder andere Zandraket, Vroegeling en Zandhoornbloem. De populatie onderscheidt zich ook hierin op geen enkele wijze van het voorkomen op enkele andere kerkhoven in de regio, waar ik enkele dagen later ging kijken. Het is opmerkelijk dat de plant niet van nature aanwezig is op een oud kerkhof dat toch kennelijk een zeer geschikt biotoop vormt voor Heelbeen. Op vergelijkbare kerkhoven in de regio komt Heelbeen in jaarlijks wisselende aantallen voor. Uiteraard kun je redetwisten over het uitzetten van zeldzame planten. Het feit ligt er nu eenmaal en heeft geleid tot een interessant experiment. Groeiplaats beschermde muurplanten vernietigd in Haarlem Niko Buiten Bij renovatiewerkzaamheden in opdracht van de gemeente Haarlem aan de Zijlbrug in Haarlem zijn groeiplaatsen vernietigd van Zwartsteel en Tongvaren. De groeiplaats van Zwartsteel was mogelijk de grootste van Nederland, en de gemeente was bekend met het bestaan van deze groeiplaatsen. De genoemde soorten zijn wettelijk beschermd Er is door enkele plantenonderzoekers aangifte gedaan van overtreding van de Flora- en Faunawet bij de politie en de AID, die de zaak gebroederlijk hebben opgepakt. De gemeente komt er niet af zonder berisping en mogelijk ook een boete. Wanneer renovatie nodig is dienen maatregelen voor het behoud van beschermde planten genomen te worden, zoals terugplaatsen van beschermde planten en gebruik van speciale metselspecie bij renovatie. even strepen... Verdere opmars van Spoorbloem in Amsterdam De opmars van Spoorbloem (Centranthus ruber) in het westen van Nederland gaat door. Spoorbloem, een populaire tuinplant die familie is van de Valeriaan, is afkomstig van het Middellandse Zeegebied. In Engeland en Frankrijk was de soort al langer op grote schaal verwilderd, op steenachtige plaatsen. In de regio Amsterdam werd de soort voor het eerst gevonden op station Zaandam, in Inmiddels is hij hier talrijk aanwezig. Elders in Amsterdam duikt de soort op steeds meer plaatsen op: langs gevels, op grachtkanten en op basaltglooiingen. Opvallend talrijk is hij aan de Singelgracht bij de Nassaukade en langs de Uilenburgergracht. Ook achter het Amstelstation heeft zich een populatie kunnen vestigen op de basaltglooiing langs de Amstel. De zaadbron is gauw gevonden: de soort is aangeplant in een perkje bij de naastliggende flats. Inmiddels staan er meer verwilderde dan aangeplante exemplaren, zodat er van een geslaagde vestiging gesproken kan worden. Groensteel in Musselkanaal: goed nieuws en slecht nieuws Paul van den Boogaard Groensteel in Musselkanaal Ton van Laar Goed nieuws uit Musselkanaal: de Groensteel (Asplenium viride) is teruggevonden, zij het slechts met één exemplaar. Tot een jaar of zes geleden stonden hier 8 exemplaren. De begroeiing van de kademuren is toen afgebrand, waarna de soort jarenlang afwezig was. Het nu ontdekte exemplaar staat op een iets andere plaats dan de eerdere exemplaren. Dan nu het slechte nieuws: de sluisjes in en rond Stadskanaal worden weer gerenoveerd, waarbij de muren gezandstraald worden. De Derde verlaat in het centrum van Stadskanaal is al aan de beurt geweest. Hierbij zijn groeiplaatsen van Steenbreekvarens en Tongvarens verloren gegaan. Er is aangifte gedaan bij de AID. De 5e verlaat bij afslag Tweede Exloërmond, waar de Groensteel groeit, naast Tongvaren en vele Steenbreekvarens en Eikvarens gaat 'opgeknapt' worden in Hopelijk kan de Groensteel daarbij ontzien worden. Groeiplaats Blaasvaren vernietigd Ook in Zuid-Limburg is een belangrijke groeiplaats van een zeer zeldzame muurplant vernietigd. Henk Hillegers maakt melding van de verdwijning van de grootste populatie van Blaasvaren in Nederland, in Valkenburg aan de Geul. Een vernietiging zonder verleende ontheffing. Dit is des te schrijnender omdat door Dienst Regelingen van LNV wordt aangegeven dat deze populatie van Blaasvaren in hun administratie niet bekend is. Bij het Natuurloket (en in FlorBase) is de soort in dit kmhok wel degelijk bekend (tussen 8 andere streng beschermde planten) en het is dan ook een raadsel waarom er geen ontheffing is aangevraagd. Het wordt hoog tijd dat de controlerende en handhavende instanties gebruik maken van de landelijk beschikbare data van de bedreigde planten. 5

6 kort flora-nieuws boeken Wilgsla terug op de Afsluitdijk Wilgsla E.Hallier Vroeger op dijken in het kustgebied, vooor het laatst in 1982, lezen we in de nieuwe flora over Wilgsla (Lactuca saligna). Nieuwe vondsten van Harry Waltje (september 2005) kwamen net te laat om nog meegenomen te worden in de nieuwe druk. Harry Waltje vond ruim 50 exemplaren bij Breezanddijk op de Afsluitdijk, buitendijks. In een ander kilometerhok stonden nog eens ruim 25 exemplaren. Wilgsla kan zich met zijn vruchtpluis over grotere afstanden verspreiden. Het wordt dus uitkijken naar andere vestigingen op de Afsluitdijk en omgeving. Even pinnen: Stijve wolfsmelk gevonden Bijzondere soorten kun je op onverwachte momenten tegenkomen, zo ondervond Wim Vuik bij een bezoek aan de pinautomaat in Tiel. Daar stond Stijve wolfsmelk (Euphorbia stricta), een zeer zeldzame soort die vroeger bekend was van het oostelijk deel van het rivierengebied. De vondst in Tiel sluit mooi aan op het oorspronkelijke verspreidingsgebied, maar de spaarzame recente meldingen komen meestal van elders. In tenminste twee gevallen gaat het om rommelige groeiplaatsen in stedelijk gebied, op kleigrond vermengd met schelpenzand (Wim Vuik). 6 Meer bijzondere varens in bossen Uit verschillende delen van het land komen meldingen van recente vondsten van bijzondere varens in bossen. In het Kralingse Bos bij Rotterdam zijn tientallen Tongvarens gevonden, steeds op greppelkanten. Nog opmerkelijker was de vondst van Stijve naaldvaren en Zachte naaldvaren in hetzelfde gebied (Remco Andeweg, bsr). In het Kralingse Bos is kalkrijk zand opgebracht uit de diepere ondergrond. Door dunning en door stormen is het bos in de afgelopen vijftien jaar lichter geworden. Ook in Drenthe is voor het eerst een Tongvaren gevonden in een bosgebied (Pauline Arends). De plant staat in een vak met Gewone zilverspar en Fijnspar in Boswachterij Hooghalen. In Twente zijn in 2005 en in de voorgaande jaren diverse groeiplaatsen ontdekt van Stippelvaren en Geschubde mannetjesvaren en een eerste terrestrische vondst van Tongvaren (Piet Bremer). In Zuid-Limburg tenslotte is in 2005 voor het eerst in lange tijd weer Zwartsteel gevonden in een holle weg (Karel Brussee). Het is niet duidelijk of er een gemeenschappelijke verklaring is voor al deze vondsten. In verschillende gevallen wordt het dunnen van het bos als verklaring genoemd. Als achterliggende oorzaak zouden ook klimatologische omstandigheden (zachtere winters en enkele natte jaren) en de verbeterde kwaliteit van lucht en regenwater een rol kunnen spelen. P. Bremer. Nieuwe vondsten van bijzondere varens in Twente. Hypericum 5, december 2005 (Nieuwsbrief FWT en Floron Twente) Onverwachte flora Babe Buitensporig bosviooltje Orchideeëngids Orchideeën staan bij veel floristen in de belangstelling. Er zijn al heel wat boeken alleen aan deze familie gewijd. In ons land zijn dat o.a. De orchideeën van Nederland van Karel Kreutz, en van dezelfde auteur een veldgids op een handzamer formaat. Van deze veldgids is nu een nieuwe, volledig gewijzigde druk verschenen. In de nieuwe druk zijn alle Nederlandse soorten opgenomen, wederom voorzien van prachtige foto s met veel details. Ook zijn verspreidingskaarten opgenomen. Het is soms even zoeken naar de stippen op de kaarten, maar voor wie gewend is om deze soorten in het veld op te zoeken hoeft dit geen probleem te zijn. Een heikel punt onder taxonomen en orchideeënliefhebbers is de naamgeving, en vooral de mate waarin ondersoorten, vormen en variëteiten apart worden onderscheiden. De IJle moeras-orchis en de Höppners veenorchis en enkele andere soorten uit de veldgids kennen we niet uit de Heukels flora. De gids vestigt zo wel de aandacht op de grote variatie in deze prachtige groep van planten. C.A.J. Kreutz. Veldgids Nederlandse Orchideeën. 2de volledig gewijzigde druk. ISBN Flora-atlas van Vlaanderen Kaarten van 1417 soorten in één imponerend boek van misschien wel 5 kilo. Dat is de eerste indruk van de nieuwe atlas van Vlaanderen, die dit voorjaar is verschenen. Gebaseerd op een database met 3 miljoen waarnemingen levert het boek een verassend compleet beeld van de verspreiding van de planten in Vlaanderen en het Brussels Gewest. Het is duidelijk dat de meest recente periode ( ) net als in Nederland beter onderzocht is dan eerdere perioden ( en ). Iedere kaart gaat vergezeld van een uitgebreide beschrijving van standplaats, ecologie en trends. Snoepen voor de liefhebber. Omdat een aantal soorten zich vermoedelijk vanuit het zuiden aan het uitbreiden is, geeft de atlas hier en daar ook zicht op wat ons in Nederland te wachten staat. Soorten als Stekelige hanenpoot, Zuid-Afrikaans liefdegras en Herfstalsem staan misschien wel op het punt om in Nederland door te breken. Opletten, dus! W. Van Landuyt, I. Hoste, L. Vanhecke, P. Van den Bremt, E. Vercruysse en D. De Beer. Atlas van de Flora van Vlaanderen et het Brussels Gewest. ISBN Prijs: 59.

7 programma weekenden 2006 Voor 2006 staan er 3 inventarisatiekampen op het programma. De weekenden bieden een goede gelegenheid een nieuw gebied onder de loep te nemen in gezelschap van floristen uit verschillende delen van het land. De kampen duren van vrijdag (middag of avond) tot en met zondagmiddag. Er wordt doorgaans in groepjes van circa 3 personen geïnventariseerd. Aan het eind van de middag keert iedereen terug uit het veld naar de groepsaccommodatie. Dan is er tijd om vondsten en belevenissen uit te wisselen en samen met andere deelnemers lastige soorten op naam te brengen. Soms is er voor belangstellenden nog een gezamenlijke avondexcursie naar een botanisch leuk terrein in de buurt van het kampverblijf. Eventueel is het mogelijk slechts een deel van het kamp bij te wonen. Aanmelding is noodzakelijk, ook als men geen gebruik maakt van de accommodatie. Het verblijf is tegen kostprijs. Voor nadere informatie en opgave kunt u terecht bij de organisatoren van de betreffende kampen of bij het Landelijk Bureau van FLORON ( ). De informatie is ook te vinden op de website van FLORON ( 16 t/m 18 juni - West-Brabant Tijdens het weekend worden terreinen bezocht in het voormalige hoogveengebieden van West-Brabant, ten zuiden van de lijn Roosendaal-Breda. Naast hoogveenrestanten (met soorten als Teer vederkruid, Teer guichelheil, Bevertjes, Klein glidkruid en Blauwe knoop) worden ook industrieterreinen bekeken, kilometerhokken uit het selectieprogramma en km-hokken waar helemaal niets van bekend is bekeken. We logeren in groepsaccommodatie Den Meulebaarg, Molenstraat 19 in Zegge (kmhok in het Molenkwartier). Er is plaats voor maximaal 36 personen. We kunnen in de accommodatie terecht om uur. Daarom begint het kamp in het restaurant van Vliegveld Seppe in Bosschenhoofd (km-hok , afrit 21 A 58). Vanaf uur staat koffie met gebak klaar. Om de kosten laag te houden dragen het Brabants Landschap, Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer bij aan het kamp. Voor deze instanties zullen we diverse terreinen bezoeken. Kosten voor het hele weekend zijn 30 euro per persoon excl. drankjes. Deelnemers die alleen meegaan met de excursies betalen 3 euro per persoon excl. drankjes. Nadere informatie en opgave bij Petra van der Wiel, Lupineberg 48, 4708 LV Roosendaal, tel , LvdWiel@wish.net 25 t/m 27 augustus - Zeeuwse kust II E. Hallier Zeealsem heet weer Artemisia maritima Dit jaar richten we ons op de kusten van de Westerschelde en de Oosterschelde, voor zover in beeld vanaf Zuid Beveland. De inventarisaties zijn gericht op de overgang van zee naar land, dus slikken, schorren, strand, duinreep en de polderrand. Tevens bezoeken we kunstwerken (we gaan weer naar Neeltje Jans) en inlagen. Dus bij uitstek soorten van de Delta, zoals Strandbiet, Zeekool, Zeewolfsmelk, Zeewinde, Zeealsem, Zeevenkel en meldes (Strandmelde, Gelobde melde, Gesteelde zoutmelde, Kustmelde). De Gesteelde zoutmelde is een duidelijk knelpunt. We gaan weer proberen om de soort te vinden. Mogelijk lukt dit in de Deesche Watergang, daar schijnt hij te zijn waargenomen. Maar er zijn ook veel typische zoute en brakke soorten die wel gemakkelijk te vinden zijn. De overnachtinglocatie is gelegen in de omgeving van Goes. Het is dit jaar uitsluitend kamperen in een landelijke omgeving. Of we volledig ecologisch gaan eten en drinken is nog een niet geheel duidelijk maar dat wel is het streven. De kosten zijn net als de voorafgaande jaren geraamd op 25,-. Dit is mogelijk door een essentiële bijdrage van de terreinbeherende instanties. De locatie is goed bereikbaar per openbaar vervoer. We komen je ophalen van het station Goes als je dat wilt. Aanmelding bij Justus van den Berg ( ), jj.vdberg@hccnet.nl. 8 t/m 10 september - Nijmegen Wegens succes herhaald: ook dit jaar is er weer een weekend in de omgeving van Nijmegen. Er zal weer aandacht besteed worden aan de rivieroevers in de Gelderse Poort en eventueel ook in het aangrenzende Duitsland. Het rivierengebied blijft boeien en zal ongetwijfeld weer verrassende vondsten opleveren. Daarnaast zullen ook andere km-hokken bezocht worden; enerzijds zal een aantal nog niet of onvoldoende geïnventariseerde km-hokken onderzocht worden en anderzijds wordt het najaaraspect van een aantal selectiehokken bekeken. Er zal veel aandacht geschonken worden aan adventieve soorten en oprukkende C4-grassen. Details Naaldaar Hubbard We overnachten weer in groepsverblijf De Elegast bij klooster De Refter in Ubbergen. De kosten voor dit weekeind bedragen 50,- per persoon. Dit is inclusief twee overnachtingen, ontbijt en lunch(pakket) zaterdag en zondag en één warme maaltijd (zaterdagavond), maar exclusief drankjes en de kosten voor het avondeten op vrijdag dat we evenals vorig jaar van De Refter zullen betrekken. De Bizonbaai bij de Gelderse Poort Nadere informatie bij Willem Stouthamer, Zoutstraat 17-3, 9712 TB Groningen, tel stouthamer.wj@inter.nl.net en/of René van Moorsel, Eykmanlaan 407, 3571 JR Utrecht, tel , moorsel@floron.leidenuniv.nl Aanmelden voor 25 augustus door het overmaken van 50,- op giro t.n.v. W. Stouthamer, Groningen. 7

8 programma dagexcursies 2006 Onderstaand overzicht geeft een zo volledig mogelijk beeld van de dagexcursies die er komend seizoen in de FLORON-districten worden georganiseerd. De excursies betreffen meestal inventarisatie-excursies voor één van onze projecten. Voor de meeste excursies geldt dat zij plaatsvinden op zaterdag en duren tot ca uur. De deelnemers dienen zelf voor lunchpakket en drinken te zorgen. Indien van deze opzet wordt afgeweken is dat bij de excursieaankondiging in onderstaand overzicht vermeld. Voor elke excursie is aangegeven bij wie u terecht kunt voor nadere informatie. In veel gevallen is het nodig u daar ook vooraf aan te melden. De telefoonnummers van met een * gemarkeerde personen kunt u vinden bij het overzicht van FLORON-districten op pagina 12. De meest recente informatie over excursies en contactpersonen is ook te vinden op de website ( 1 april Intratuin Nobelweg Watergraafsmeer (D14) Start om uur bij Intratuin. De excursie in het tuincentrum gaat langs planten die inmiddels ook verwilderen in de stedelijke omgeving. Excursieleider Claud Biemans. Informatie bij Norbert Daemen*. 15 april Omgeving van Wichmond (D8) Op zoek naar de rijke bosflora. Voor deze bossen wordt o.a. Peperboompje, Aardbeiganzerik, Besanjelier en Smalle beukvaren opgegeven. Verzamelen achteruitgang station Zutphen om uur. Info: Fred Bos* of Louis-Jan vd Berg (tel ). E. Hallier Aardbeiganzerik lijkt sprekend op Bosaardbei 22 april - Hoek van Holland (D16) We gaan kijken naar winterannuellen en voorjaarsoorten in bos. Verzamelen eindstation NS (nog niet station strand) uur tot ca uur. Opgave niet verplicht. Info: Adrie van Heerden* 8 22 april (zaterdag) Lezing over Waterland en startbijeenkomst D14 Lezing in samenwerking met KNNV met Ron van t Veer, ecoloog van landschap Noord-Holland, met het thema De planten van Waterland in het verleden en het heden. In het tweede deel van de avond zal Ton Denters de laatste nieuwkomers van Amsterdam bespreken. Locatie: Nivon zaaltje hoek Middenweg/ Linnaeushof 6B. Deur open om uur, begin om uur. 26 april (woensdag) - Schweiberg (D21) Streepexcursie in kmhok o.l.v. Jan Egelmeers* Vertrek: uur NSstation Maastricht, oostelijke ingang Meerssenerweg of uur bij de kerk van Epen. 29 april - Swartbroek, Weert (D21) Streepexcursie in kmhok o.l.v. Guido Verschoor (tel , ecovers@dds.nl). Vertrek: 9.30 uur. NSstation Maastricht, oostelijke ingang Meerssenerweg of uur bij de kerk van Swartbroek (181,1-360,1) 30 april (zondag) - Amsterdamse Waterleidingduinen (D15) Koninginnedagexcursie naar duin- en valleigraslanden van de Amsterdamse Waterleidingduinen. Inventarisatie en soortenkartering van het door koeien en Drentse heideschapen begraasde gebied Westhoek (km-hokken en ), met kans op vroegbloeiende violen en Maanvarens. Verzamelen om uur bij de ingang De Zilk, per OV bereikbaar vanaf NS station Hillegom (ca. 20 minuten lopen) of vanaf NS station Haarlem en Connexxion buslijn 90 richting Noordwijk. Info en opgave: Joop Mourik*. 6 mei - Medemblik (D12) Inventarisatie van km-hok Start uur. Verzamelen op de parkeerplaats bij de buitendijks jachthaven. Info en opgave: Jaap Groot*. 6 mei - Geverik (D21) Streepexcursie in km-hok o.l.v. Jan Egelmeers*. Vertrek: uur vanaf NS-station Maastricht, oostelijke ingang Meerssenerweg of uur bij de kerk van Geverik. 13mei Veenenkampen (D6) Streepexcursie hok (Veenenkampen). Mooi laagveengebied met rijke slootkantvegetaties bij de Lichtmis. O.l.v. Piet Bremer. Verzamelen om 9 uur bij de Lichtmis toren. Tot ca uur. informatie bij Piet Bremer*. 13 mei Ootmarsum (D7) Kleinschalig landschap omgeving Ootmarsum. Verzamelen om uur, parkeerplaats bij de Oriënteertafel aan de N349 (km-hok ). Info en opgave: Otto Zijlstra*. 13 mei - Veenweidegebied bij Oudewater (D16) In het uiterste hoekje van het district bezoeken we een stukje veenweidegebied met een tiendweg. Verzamelen bij de eerste brug over de Hollandsche IJssel uur tot ca uur. Opgave niet verplicht, info Adrie van Heerden*. Witte waterlelie Ruud van der Meijden 13 mei Maasdal bij Lottum (D20) We bezoeken km-hok Een afwisselend kleinschalig gebied met graslanden en (bron)bosjes waar voorjaar- en stroomdalflora kunnen worden aangetroffen. Vertrek: rond 9.30 uur NS Station Venlo in aansluiting op de treinen. Informatie: Leo Spoormakers*. 13 mei Molensplaat (D18) We bezoeken een kmhok (75-389) op de Molensplaat, aan de noordzijde van het Markiezaatsmeer, met o.a. terrein van het Brabants Landschap. Verzamelen om 10 uur op de Noordlandseweg. Informatie bij Petra v.d. Wiel*. 20 mei Amerongen (D9) Amerongse Bovenpolder, een uiterwaard op de noordoever van de Rijn. Een soortenrijk gebied waar de komende jaren gegraven zal worden om de rivier meer ruimte te geven. Het gebied is via een laarzenpad toegankelijk. Mogelijk verkennen we ook de overgangszone naar de Utrechtse Heuvelrug ten oosten van Amerongen of de zuidoever van de Rijn (pont). Verzamelen om uur bij de ingang van Kasteel Amerongen. OV: Connexxion lijn 50, halte Amerongen Dorp. Info en opgave: Ineke Jansonius *.

9 programma dagexcursies mei Reeuwijkse Hout (D11) Recreatieterrein in het veenweidegebied, met diverse bijzondere natuurelementen. In de jaren 90 grondig onderzocht. Kmhok We gaan de ontwikkelingen opnieuw bekijken. Verzamelen om uur op station Bodegraven of uur op de grote parkeerplaats bij de Reeuwijkse Hout. Info en opgave: Wim Vuik*. 24 mei (woensdagavond) - Tonnenberg (D10) We bezoeken in de omgeving van Tonnenberg bij Speuld (km-hok ), met bos, heide en landbouwgrond. Verzamelen: uur rotonde Nieuw Milligen. Info en opgave: Egbert de Boer*. 27 mei - Omgeving Dickninge, Havixhorst en Reestdal (D5) Verzamelen om uur in café De Wiekslag, Dorpsstraat 71 in De Wijk ( ). Nadere inlichtingen over de excursie en voor maken van afspraken over vervoer naar het vertrekpunt: Hester Heinemeijer ( ) )of Ben Hoentjen.* 27 mei - Egmond aan de Hoef (D13) We onderzoeken een kmhok op de overgang van de duinen naar de geestgronden. Goed zoeken naar Aardkastanje en Voorjaarszegge. Verzamelen om uur aan de voorkant van NS-station Alkmaar. Info en (verplichte) opgave: Koos Ballintijn (tel ). 27 mei - Maashok Hedikhuizen (D19) Streepexcursie in kmhok Verzamelen 10:00 uur station den Bosch (westzijde).bij onvoldoende vervoermogelijkheden wordt een alternatief hok bezocht. Info: Joep Spronk*. 3 juni Coendersbosch en omgeving (D2) Achter de Coendersborg ligt het gelijknamige Landgoed, waarvan het Coendersbosch deel uitmaakt. In de omgeving ligt een fraai coulissen-landschap getuige de Hagedoornsweg. In het noordelijkste hok ligt het landgoed Het Steenhuis. Verzamelen om 9.30 uur op de parkeerplaats voor de Coendersborg te Nuis. Info en opgave: Willlem Stouthamer*. 3 juni - Stroomdalflora bij Olburgen (D8) In het gebied is stroomdalflora zoals Vertakte paardenstaart en Gestreepte klaver gevonden. Verzamelen station Dieren om uur. Info: Fred Bos* of Louis-Jan van den Berg (tel ). Op dag excursie mobiel bereikbaar: Fred ( ), Louis-Jan ( ) 10 juni Omgeving Bentelo (D7) Hagmolenbeek of het Flierveld. Verzamelen om u. bij de kerk (kmhok ). Info en opgave: Otto Zijlstra.* Zeggenexcursie naar de Drogehamstermieden 10 juni Twijzeler- en Drogehamstermieden (D4) Zeggenexcursie Twijzeler- en Drogehamstermieden, Noordoost-Friesland. Deze twee reservaten zijn extreem zeggenrijk; we kunnen in elk van de reservaten meer dan twintig zeggensoorten tegenkomen. Er is nog zeer beperkt opgave mogelijk, uitsluitend via een aan Gertie Papenburg gmgjtp@xs4all.nl; opgave betekent niet automatisch ook toelating! Nadere informatie in de antwoordmail. 10 juni Wijchen (D9) Inventarisatie van selectiehokken bij Wijchen. Wijchen ligt aan het uiteinde van de zandrug van Bergharen in de kleigebieden van het Land van Maas en Waal. Samen met de bebouwde kom, hebben de hokken een ruime variatie aan biotopen. Verzamelen om uur bij station Wijchen. We wachten op de trein van uur uit Den Bosch (aankomst uit Nijmegen om 9.55 uur). Info en opgave: Ineke Jansonius*. 10 juni Oostvaardersdijk (D10) We bezoeken de kmhokken en aan de Oostvaardersdijk tussen Lelystad-Haven en de Houtribsluizen (dijk, wegen, stadswijk). Deze hokken zijn geselecteerd voor herbezoek. Verzamelen om 10 uur, achterzijde station Lelystad. Info en opgave: Egbert de Boer*. 10 juni - Zeedorpenlandschap Wijk aan Zee (D13) We brengen een bezoek aan het meest zuidelijke en meest westelijke km-hok van district 13. Een zeer gevarieerd hok met infrastructuur, duin en strand. Afgelopen jaar is hier o.a. Slanke mantelanjer gevonden. We verzamelen om 10 uur bij NSstation Beverwijk. Info en (verplichte) opgave: Aart Swolfs*. Zaterdag 10 juni - Elsbeemden bij Sevenum (D20) Een vochtig beekdalreservaat waar de beek recentelijk is heringericht van een rechte naar een slingerende loop. Kmhok ; hiervan zijn weinig floristische gegevens bekend. Vertrek rond 10.00u station Horst-Sevenum, in aansluiting op de treinen. Info: Leo Spoormakers*. 17 juni Natuurontwikkeling Hunzedal (D5) We bezoeken natuurontwikkelingsgebieden, waar onder het Annermoeras. Verzamelen om uur in café t Keerpunt, Oostermoer 1 in Spijkerboor ( ). Nadere inlichtingen over de excursie en voor maken van afspraken over vervoer naar het vertrekpunt: Hester Heinemeijer ( ) of Ben Hoentjen.* 23 juni (vrijdagavond) - t Harde (D10) We bezoeken een kmhok in t Harde dat tot nu toe slecht onderzocht is ( ), met bos, weilanden en een deel van de bebouwde kom, inclusief industrieterrein. Verzamelen: uur, station t Harde. Info en opgave: Egbert de Boer*. 24 juni Sellingen (D1) Sellingen (km-hokken en ). Goede wijn behoeft geen krans. Bij het mooie Sellingen zijn verscheidene hokken geselecteerd. Daarvan gaan we er twee bekijken. Verzamelen om 9.30 uur op de parkeerplaats naast het Gemeentehuis in het dorp. Info en opgave: Anneke Nieuwenhuijs*. Bospaardenstaart W. Fitch 24 juni Rechteren (D6) Ochtendexcursie naar landgoed Rechteren. Gebied met o.a. Bospaardenstaart en Moeraswolfsklauw (Kmhok ). Streepexcursie o.l.v. Piet Bremer. Verzamelen: 9 uur station Dalfsen. Tot ca uur. Info: Piet Bremer*. 9

10 programma dagexcursies juni Emminkhuizen (D11) Geselecteerd kmhok ( ) op de grens van de Gelderse vallei en de Utrechtse Heuvelrug. De Emminkhuizerberg ligt vlak bij. De Dashorster Grebbelinie loopt gedeeltelijk door het hok en het spoor snijdt het hok in tweeën. Kwel zorgt wellicht voor verrassingen. Verzamelen om uur op station Veenendaal-de Klomp. Info en opgave: Wim Vuik*. 24 juni - Recreatiegebied Bernisse (D16) Het recreatiegebied kent veel stukjes natuurlijk terrein. Verzamelen bij de kerk in het centrum van Zuidland uur tot ca uur. Opgave niet verplicht, info Adrie van Heerden*. 25 juni (zondag)- Oeverlanden van de Nieuwe Meer (D14) Zondag. Excursie van starters en om de kennis nog eens op te halen. Verzamelen om uur. Informatie bij Norbert Daemen*. 5 juli (woensdagavond) - Strand Nulde (D10) Er staat een "strandwandeling op het programma bij Strand Nulde ( ) met strand, parkeerplaats, jachthaven en bermen snelweg. Verzamelen om uur bij Strand Nulde, bij Motel (via A28, afslag 10 Strand Nulde). Info en opgave: Egbert de Boer*. 8 juli - Nationaal Park Drents-Friese Wold (D5) Verzamelen om uur in Bos-Brasserie, Bezoekerscentrum Drents-Friese Wold, Terwisscha 6a in Appelscha ( ) Nadere inlichtingen over de excursie en voor maken van afspraken over vervoer naar het vertrekpunt: Hester Heinemeijer ( ) ) of Ben Hoentjen.* 8 juli - dal van de Beerze (D19) Streepexcursie in kmhok Verzamelen 10:00 uur station Boxtel. Bij onvoldoende vervoermogelijkheden wordt een alternatief hok bezocht. Info: Joep Spronk*. 8 juli Posbank (D22) Een afwisselend gebied met heide en bos op steile hellingen. Ook de vegetatie is er gevarieerd, met zowel heel zandige milieus als vegetatie van meer lemige standplaatsen. Verzamelen om uur op de parkeerplaats restaurant de Posbank, in hok OV-reizigers kunnen worden afgehaald van het NS-station in Rheden (wel even van tevoren bellen). Info en opgave: Niels Jeurink* juli IJsselbos Nieuwegein (D11) Dit keer een afwisselend hok langs de zogenaamde Kromme IJssel. O.a. groeiplaats van Distelbremraap. Het km-hok ( ) is door vrijwilligers vrijwel niet onderzocht. Verzamelen om uur bij eindstation van Sneltram Nieuwegein- Zuid. Info en opgave: Wim Vuik*. 15 juli Nijverdal (D7) Verzamelen: om uur, NS-Station ( ). Info, opgave: Otto Zijlstra.* 15 juli - Landgoed Geijsteren (D20) Km-hok Een uitgestrekt bos- en natuurgebied met oude Maasarm aan de rand van het Maasdal. In de afgelopen jaren zijn hier plaatselijk natuurontwikkelingsmaatregelen genomen. Vertrek: uur Station Venray-Oostrum. Info: Leo Spoormakers*. 22 juli Deventer-Diepenveen (D6) Ochtendexcursie naar omgeving Deventer-Diepenveen. Gevarieerd hok met bos, spoorlijn en stadsrandgebied. Streepexcursie o.l.v. Piet Bremer. Verzamelen om 9 uur Station Deventer. Tot ca uur. Info: Piet Bremer*. 22 juli Heemstede (D15) Landgoedbossen op de strandwallen van Heemstede. Excursie naar de Hartenkamp, Linnaeushof en omgeving (km-hok ). Verzamelen om u. bij de ingang van de Hartenkamp aan de Herenweg 5 in Heemstede, grens Bennebroek. Per OV bereikbaar vanaf NS station Haarlem of Leiden en Connexxion buslijn 50. Opgave en info: Joop Mourik*. 22 juli Noordlandse Dijk bij Nieuwe Tonge (D16) Bij Nieuwe Tonge loopt de Noordlandse Dijk die zeker voorheen een echte dijkflora kende. Hoe staat het er nu voor. Verzamelen bij het café De Tramhalte (langs de doorgaande weg) uur tot ca uur. Opgave niet verplicht, info Adrie van Heerden*. 22 juli - Maashok Hedikhuizen (D19) Streepexcursie in kmhok Verzamelen 10:00 uur station den Bosch (westzijde). Bij onvoldoende vervoermogelijkheden wordt een alternatief hok bezocht. Info: Joep Spronk*. 29 juli - Schweiberg (D22) Streepexcursie in km-hok o.l.v. Jan Egelmeers*. Vertrek: uur NSstation Maastricht, oostelijke ingang Meerssenerweg of uur bij de kerk van Epen. 5 augustus Onstwedde (D1) We bezoeken de gevarieerde kmhokken en bij resp. Onstwedde en Terwupping. Verzamelen om 9.30 uur op de parkeerplaats bij de Hervormde kerk (de Juffertoren). Info en opgave: Anneke Nieuwenhuijs*. 5 augustus - Omgeving van Neede (D8) In de omgeving van het Needse Achterveld is in het najaar van 2005 een aantal hectares voormalige landbouwgrond geplagd. Aardige pioniers zijn hier niet uitgesloten. Verzamelen station Lochem om uur. Informatie: Fred Bos* of Louis-Jan van den Berg (tel ). 5 augustus - Swartbroek, Weert (D22) Streepexcursie in km-hok o.l.v. Guido Verschoor. Vertrek: 9.30 uur NS-station Maastricht, oostelijke ingang Meerssenerweg. Verzamelen om uur bij de kerk van Swartbroek (181,1-360,1) Info: Guido Verschoor tel , ecovers@dds.nl. 12 augustus Omgeving Limitische Heide (D11) Geselecteerd kmhok (tevens regionaal meetnet).veel variatie en wellicht veel zeldzame soorten. Verzamelen om uur op station Bussum- Zuid. Info en opgave: Wim Vuik*. 12 augustus - Geverik (D22) Streepexcursie in km-hok o.l.v. Jan Egelmeers*. Vertrek: uur station Maastricht, oostelijke ingang Meerssenerweg uur bij de kerk van Geverik. 13 augustus Haarlem (D15) Stadsplantenexcursie in kmhok o.l.v. Niko Buiten. We hopen zowel duinplanten als echte stadsplanten (o.a. nieuwkomers) te vinden. Per kilometerhok kunnen hier wel tot ruim driehonderd soorten worden gevonden. Verzamelen om uur aan de noordkant van NS-station Haarlem. Opgave en info: Niko Buiten ( ) of Joop Mourik*. 19 augustus Uithuizen (D2) Steepexcursie in de km-hokken en In het eerste hok ligt de Menkemaborg. Verzamelen om 9.30 uur parkeerplaats voor de Menkemaborg te Uithuizen. Info en opgave: Willlem Stouthamer*.

11 vervolg dagexcursies - andere activiteiten 19 augustus - Lelystad (D10) In de omgeving van Lelystad zijn diverse hokken geselecteerd voor herbezoek. Vandaag bezoeken we twee stadshokken in de omgeving van het station (km-hokken en ). Heeft Lelystad al een stadsflora? Verzamelen: uur, Lelystad, achterzijde station. Info en opgave: Egbert de Boer*. 19 augustus - Stedelijk gebied Deurne (D20) Of ook in een stedelijk gebied een verrassende flora kan worden aangetroffen, willen we vandaag uitvinden. Kmhok Vertrek: uur station Deurne. Info: Leo Spoormakers*. 26 augustus Slijk-Ewijk (D22) Laat in de zomer is het voor floristen altijd goed toeven op rivierstrandjes, en dan vooral langs de Waal. We bezoeken de kmhokken en Verzamelen om uur in Slijk-Ewijk, hoek Dorpsstraat/ Waaldijk (kerkje). OV-reizigers die zich opgeven halen we op in Oosterhout. Info en opgave: Niels Jeurink*. 26 augustus Pijnacker (D16) Op zoek naar de flora van wijken die in aanleg zijn in Pijnacker en omgeving. Verzamelen bij Adrie van Heerden, Oude Leedeweg 123 in Pijnacker uur tot ca uur. Opgave niet verplicht, info Adrie van Heerden*. 2 september - Almere (D10) Aan de noordkant van Almere tegen de Oostvaardersdijk ligt het Wilgenbos ( ), een herhalingshok. We proberen ook een ander tot nu toe slecht bezocht hok in dezelfde omgeving te bezoeken. Verzamelen: uur, Almere, hal Centraal Station. Info en opgave: Egbert de Boer*. 2 september- dal van de Beerze (D19) Streepexcursie in kmhok Verzamelen 10:00 uur station Boxtel. Bij onvoldoende vervoermogelijkheden wordt een alternatief hok bezocht. Info: Joep Spronk*. 16 september Langeveen (D7) Heide en akkers bij Langeveen. Verzamelen: om uur, bij de kerk (km-hok ). Info en opgave: Otto Zijlstra.* 16 september - Rijnuiterwaarden bij Loo (D8) Bij de Jezuitenwaai groeide ooit Genade kruid. Nu nog steeds? Verzamelen station Duiven om uur. Informatie: Fred Bos* of Louis-Jan van den Berg (tel september (zondag) Stedelijk gebied Amsterdam (D14) Stadsexcursie in Oost o.l.v. Ton Denters. Tijdstip van verzamelen is nog niet bekend, te zijner tijd zal dit vermeld worden op de website van D14: Info bij Norbert Daemen*. 23 september - Natuurontwikkelingsgebied de Runde en het Bargerveen (D5) Verzamelen om uur in restaurant Veenpark, Berkenrode 4 in Barger- Compascuum ( ). Nadere inlichtingen over de excursie en voor maken van afspraken over vervoer naar het vertrekpunt: Hester Heinemeijer ( ) ) of Ben Hoentjen.* 30 september Maasoever (D11/D19) Traditionele laatste excursie uur station Den Bosch. Info: Joep Spronk* soortendag (27 en/of 28 mei) In navolging van de VOFF soortendag in 2005 organiseren enkele tientallen bezoekerscentra in 2006 en 2007 een 1001-soortendag. De VOFF verleent op diverse locaties haar medewerking. De dag sluit aan op de internationale biodiversiteitsdag. De exacte datum (27 of 28 mei) verschilt per bezoekerscentrum. Tijdens de dag staat biodiversiteit en inventarisatie van flora en fauna centraal. Op diverse locaties worden publieksexcursies en/of inventarisatie-excursies georganiseerd. Voor meer informatie zie Waterbeestjes staan dit jaar in de belangstelling bij de KNNV. VOFF-Velddagen De Vereniging Onderzoek Flora en Fauna (VOFF) organiseert ook dit jaar weer een aantal velddagen. Belangstellenden kunnenop deze dagen kennis maken met de projecten van de aangesloten organisaties, zoals FLORON, SOVON, Vlinderstichting en KNNV. Er zijn excursies onder leiding van ervaren veldwerkers. De volgende velddagen staan op het programma (steeds op zondag van tot 17.00u): 7 mei: Delft 18 juni: Rheden 17 september: Hardenberg 1 oktober: Castricum Meer informatie over de velddagen is te vinden op In de periode maart t/m mei organiseert afdeling IVN Amsterdam een determinatiecursus aan de hand van Heukel s flora van Nederland. Meer info op de websites van FLORON Amsterdam en IVN Amsterdam. Cursus "Herkennen kruiden met een gras- of biesachtig uiterlijk" 6 woensdagavonden v.a. april. Locatie: Zon Alom (tussen het AMC en Abcoude) met een excursie eind juni of begin juli. Belangstellenden voor de cursussen kunnen contact opnemen met Norbert Daemen* (cursusleider voor beide cursussen) of via n.daemen@chello.nl. Orchideeëncursus voor beginners Moeraswespenorchis C.A.J. Kreutz In Nederland groeien bijna 40 verschillende soorten orchideeën. Vele daarvan groeien alleen nog maar in natuurreservaten. Gelukkig zijn er ook enkele orchideeënsoorten die nog vrij algemeen voorkomen of zelfs vooruit gaan. Om de Nederlandse orchideeën te beschermen is het van belang regelmatig in kaart te brengen waar de verschillende soorten voorkomen. Daarom organiseert FLORON een cursus waarop je in één avond leert hoe je een orchidee kunt herkennen. De cursus is bedoeld voor beginners. Je leert wat de verschillen zijn tussen de meest voorkomende orchideeën van Nederland. Ook besteden we aandacht aan een betere bescherming van deze bijzondere planten en de bijdrage die je daar als vrijwilliger aan kunt leveren. Na deze avond kun je buiten zelfstandig de belangrijkste soorten herkennen en weet je waar je moet kijken om orchideeën tegen te komen. De cursus wordt op 4 plaatsen georganiseerd: Utrecht (ma 9 oktober), Rotterdam (wo 11 oktober), Zwolle (ma 16 oktober), Roermond (wo 18 oktober). De kosten voor deelname bedragen 5,-. Aanmelden kan via de website (doorklikken naar cursussen). Meer informatie op het Landelijke Bureau van FLORON. 11

12 floron districten en landelijk bureau In de nieuwe druk van de flora is helaas een aantal fouten geslopen. Sleutel onjuist: Vergeetmijnietje, punt 2 moet zijn: vruchtkelk tot de helft ingesneden --> Zompvergeet-mij-nietje (M. laxa) vruchtkelk tot 2/5 ingesneden --> Moerasvergeet-mij-nietje (M. scorpioides) afbeeldingen verwisseld: 43.4 a/b is Armbloemige waterbies (E. quinquefl.) 43.4 c/d is Naaldwaterbies (E. acicularis) afbeelding Pteris cretica betreft een andere soort, mogelijk P. multifida kijk voor een uitgebreid overzicht van de errata op onder downloads. Themamiddag over watersystemen (onder voorbehoud) De Sectie Onderzoek en Behoud van de Wilde Flora van de Koninklijke Nederlandse Botanische Vereniging organiseert op vrijdag 13 oktober een themamiddag over Kansen en bedreigingen voor riviermoerassen en beeksystemen in relatie tot waterberging De studiemiddag vindt plaats in het Van Steenisgebouw (Einsteinweg 2) in Leiden, 15 minuten lopen van NS-station Leiden centraal. Opgave is niet nodig en de toegang is gratis. Voor nadere informatie kunt u t.z.t. terecht op de website van FLORON ( of telefonisch bij Wout van der Slikke ( ). De Landelijke Variadag van FLORON en KNBV wordt dit jaar gehouden op zaterdag 16 december. Nadere informatie over het programma in het najaarsnummer van FloronNieuws en t.z.t. op de website van Floron. Overzicht FLORON-districten en districtcoördinatoren 1.Groningen-Oost: Anneke Nieuwenhuijs. Tel: (geen ); 2. Groningen-West: Willem Stouthamer. Tel stouthamer.wj@inter.nl.net; 3. Friesland-Oost: Harry Waltje. Tel harry.tineke@tiscali.nl; 4. Friesland-West; Gertie Papenburg, Tel Drente: Ben Hoentjen. Tel benhntjn@amazed.nl. 6. Beneden-IJssel: Piet Bremer; Tel pietbremer@planet.nl; 7. Twente: Otto Zijlstra. Tel e- mail ogzijlstra@zonnet.nl; 8. Achterhoek: Fred Bos Tel ffbos@zonnet.nl; 9. Gelderland-West: Ineke Jansonius. Tel h.kloen1@chello.nl; 10. Flevoland en NW- Veluwe: Egbert de Boer. Tel: edeboer008@planet.nl; 11. Utrecht: Wim Vuik Tel joanah@xs4all.nl; 12. Noord-Holland- Noord: Jaap Groot Tel: e- mail: groot.jaap@planet.nl; 13. Noord- Holland-Midden: Aart Swolfs Tel: Groot-Amsterdam: Norbert Daemen Tel n.daemen@chello.nl; 15. Hollands Duin: Joop Mourik Tel Zuid- Holland-Zuid: Adrie van Heerden Tel Zeeland: Justus van den Berg, tel Noord-Brabant Markiezaat: Petra van der Wiel, tel lvdwiel@wish.net; 19. Noord- Brabant-Oost: Joep Spronk Tel: j.spronk@chello.nl; 20. Noord-Limburg: Leo Spoormakers Tel Zuid- en Midden- Limburg: Marian Baars tel marianbaars@planet.nl; Jan Egelmeers egelmeers1@home.nl; 22. Gelderland-Midden: Niels Jeurink Tel: nje@tauw.nl; 23. Noord-Brabant Baronie: Peter van Ruth Tel: p.vanruth@wanadoo.nl Floron Nieuws wordt verspreid onder de actieve waarnemers van de Stichting FLORON en verschijnt twee keer per jaar. Redactie: Bart Vreeken Stichting FLORON Postbus RA Leiden tel floron@floron.leidenuniv.nl 12