Conclusie. Conclusies

Transcriptie

1

2 Conclusie Samenvattend Consumenten, overheden en maatschappelijke organisaties verwachten dat internationaal opererende bedrijven zaken doen met respect voor mens en milieu, zoals vastgelegd is in de OESO-richtlijnen en de UN Guiding Principles. Voor een internationaal georiënteerde sector zoals de Nederlandse land- en tuinbouw, onderdeel van een internationaal verankerde waardenketen, is dit niet anders. Waarom heeft de LTO het initiatief genomen deze Erfsessies te organiseren? Omdat agrarische ondernemers naast ondernemer ook boeren zijn. En in dat boeren-dna zit de wens weer te willen boeren naast de kerk, midden in de samenleving, trots en betrokken. Boeren voelen zich van oudsher sterk verbonden met het willen oplossen van maatschappelijke vraagstukken. Een van de vraagstukken is de voedselintegriteit. Ja, boeren willen weten wat ze kopen en wat er op hun erven binnenkomt. Ze willen niet dat een integer product schade toebrengt aan mens of milieu. Met deze zes Erfsessies is de LTO letterlijk de boer op gegaan. In deze serie gesprekken met een diverse groep agrarische ondernemers, van verbreed tot gespecialiseerd, van gangbaar tot biologisch en met zowel jonge boeren als oudere met meer ervaring, is onderzocht in welke mate internationale risico s in kaart gebracht kunnen worden waarmee zij als internationaal opererende ondernemers te maken krijgen. Daarnaast is onderzocht op welke manier er inzicht in de keten is, en tenslotte of de ondernemers in staat zijn deze risico s af te dekken. De keuze is bewust gemaakt om de IMVO-werkwijze te benaderen vanaf het boerenerf, om het zodoende letterlijk relevant te maken voor de leefwereld van de agrarische ondernemer. De Erfsessies vormen nadrukkelijk geen wetenschappelijke studie en er kunnen dus geen fundamentele conclusies getrokken worden uit de besproken thema s en handelswijze van de geïnterviewde ondernemers. Wel vormen de Erfsessies een geloofwaardige en realistische inventarisatie van een breed scala van meningen en de lopende gang van zaken in de land- en tuinbouwsector. Conclusies Bewustzijn Agrarisch ondernemers zijn nauwelijks bezig met het in kaart brengen van risico s die samenhangen met het verhandelen van grondstoffen die van belang zijn voor de onderneming en zijn zich onvoldoende bewust van de risico s die gepaard gaan met de in- en verkoop van grondstoffen. Agrarisch ondernemers voeren niet of nauwelijks due dilligence uit. Agrarisch ondernemers vertrouwen op ketenpartners en leveranciers voor de betrouwbaarheid en kwaliteit van de producten die zij inkopen. Waar nodig vertrouwen zij op keurmerken en vragen ze nauwelijks door noch doen ze onderzoek naar de betrouwbaarheid en kaders van deze keurmerken. Draagvlak Individuele ondernemers zagen niet direct de noodzaak van het doen van een IMVOrisico analyse. Wel geven zij aan dat dankzij de Erfsessies dit bewustzijn is vergroot. Als eenmaal het bewustzijn over internationale risico s is vergroot, zijn ondernemers wel geïnteresseerd in het beter in beeld krijgen van de risico s en in te proberen deze risico s te verkleinen. Zij geven aan dat de bewegingsvrijheid zeer beperkt is: vanwege de slechte economische positie in de waardenketen staan boeren in overlevingsmodus en hebben ze geen ruimte om te investeren. Ze staan met de rug tegen de muur. Agrarisch ondernemers ervaren onvoldoende marktmacht in de keten om invloed uit te kunnen oefenen op andere ketenpartners en om de IMVO-risico s in kaart te brengen, laat staan deze risico s te verminderen. Tegelijkertijd frustreert hen dat, want ze zouden het anders willen. Ze vinden dat de zorg van voedsel bij hen hoort te liggen.

3 Veel boeren zijn absoluut bereid om over te schakelen op grondstoffen die minder risico s met zich mee brengen als dat economisch mogelijk zou zijn. Vertrouwen in maatschappelijke organisaties vanuit de primaire sector is niet groot: boeren zien NGO s eerder als tegenstanders dan als medestanders. Vertrouwen in de overheid is ook niet groot. Boeren laken veranderend beleid en regelgeving en zien de overheid niet als partner. Er is een hoge mate van consensus om meer transparantie te willen hebben vanuit de keten tot aan de consument. IMVO Thema s Uit de Erfsessies is een veelheid aan thema s en mogelijke risico s naar voren gekomen. Vanwege het uiteenlopende karakter van de sector (hoe verhoudt de bedrijfsvoering van een glastuinbouwbedrijf zich tot de bedrijfsvoering van een biologisch akkerbouwbedrijf?) is dat logisch. Toch zijn er een aantal thema s (risico s in relatie tot grondstoffen) meer dan eens genoemd. Hieronder volgt een voorzichtige aanzet om deze thema s verder te onderzoeken, te meer omdat deze thema s breed op de maatschappelijke agenda staan. Deze thema s zijn: - Soja - Plantaardige uitgangsmaterialen - Fosfaat - Klimaat: bodem en CO2 - Financiering Deze thema s zouden kunnen worden veralgemeniseerd binnen de sector door verder IMVO-onderzoek te richten op: - Veehouderij (soja) - Zaadveredeling (plantaardige uitgangsmaterialen) - Melkveehouderij en akkerbouw (fosfaat) - Klimaat (welke andere oplossingen dan fosfaat zitten er in de bodem) - Verdienmodellen en wetgeving (eerlijke prijs) Het identificeren van deze thema s is eigenlijk al een stap verder in het uitvoeren van due diligence. Toch is het van belang geweest tijdens de erfsessies over concrete thema s te praten, om het onderwerp relevanter en inzichtelijker te maken voor de dagelijkse praktijk op het boerenerf. Ook voor de maatschappelijke organisaties werkte het spreken over concrete stromen het erf op en aanverwante thema s goed. Rondom deze genoemde thema s zou mogelijkerwijs een coalitie gevormd kunnen worden van LTO, overheden en maatschappelijke organisaties. Aanbevelingen Wat hebben de Erfsessies gebracht? Bewustwording over internationale risico s die worden veroorzaakt door de agrarische sector, inzicht over de thema s die voor de maatschappij hoog op de agenda staan en waar agrarisch ondernemers direct mee te maken hebben en het begin van een samenwerking en coalitie van de agrarische sector, vertegenwoordigd door LTO Nederland, een aantal maatschappelijke organisaties en overheden. De erfsessies hebben inzicht verschaft in de stromen op het erf en in het handelen van de boer. Daardoor is beter zicht verkregen op de thema s die mogelijk in een convenant kunnen landen. De bereidheid van de boer is enorm. Daarom kan geconcludeerd worden dat de agrarisch ondernemer niet actief op de hoogte is van de OESO-richtlijnen en de UN Guiding Principles, maar zodra er meer inzicht wordt verkregen in deze richtlijnen en principes, de ondernemer absoluut bereid is om hier rekening mee te houden. Door de erfgesprekken kan ook het eigenaarschap en verantwoordelijkheidsgevoel van boeren straks beter benut worden.

4 Vervolgstappen Het belangrijkste resultaat van de erfsessies is dat de Nederlandse boer verantwoordelijkheid wil nemen voor risico s die elders worden gecreëerd als direct of indirect resultaat van de Nederlandse agrarische sector. Hiermee zegt de Nederlandse boer in feite: wij erkennen dat wij verantwoordelijk zijn voor een niet-duurzaam internationaal voedselsysteem en wij willen verantwoordelijkheid nemen voor de oplossing. Maar; de Nederlandse boer kan dit niet alleen. Ook de Nederlandse land- en tuinbouwsector kan dit niet alleen. Hier wordt het instrumentarium dat een IMVO-convenant kan bieden relevant. De Nederlandse boer en tuinder wil verantwoordelijkheid nemen, maar ziet zich geconfronteerd met een groot aantal uitdagingen. De verantwoordelijkheid rondom bijvoorbeeld het gebruik van soja en de negatieve effecten van sojateelt kan niet alleen genomen worden op het boerenerf. Agrarisch ondernemers zijn bereid om stappen te nemen om soja gebruik terug te brengen of te vermijden, maar hebben hierbij hulp nodig van maatschappelijke organisaties en overheden om alternatieven te bieden en de transitie te versnellen. Tijdens de erfsessies en in de voorbereidende expertsessies is er nadrukkelijk gesproken over de vorm van een eventueel convenant: een convenant met ketenpartners, of een boerenconvenant. Vooralsnog lijkt de voorkeur uit te gaan naar een boerenconvenant, een convenant waarin de verantwoordelijkheid van de boer centraal staat, maar ook de boerenkracht vanuit de gedachte dat boeren oplossingen kunnen bieden. Een boerenconvenant tussen NGO s, overheden en de land- en tuinbouworganisatie lijkt hierin het beste alternatief. Hiermee kan de agrarische sector haar positie in de keten versterken. De haalbaarheid van een IMVO-Convenant voor de land- en tuinbouw lijkt, met het vergroten van bewustzijn, draagvlak en praktijkervaring, voorzichtig positief. Als gevolg van deze resultaten lijkt het aanbevelingswaardig om het traject totstandkoming IMVOConvenant voor de land- en tuinbouw verder uit te werken en tot de volgende fase over te gaan. In die fase kunnen de hierna genoemde aanbevelingen een plek krijgen: Er dient gewerkt te worden aan het verder uitbreiden van het draagvlak binnen de brancheorganisatie, bijvoorbeeld door middel van een magazine met/voor boeren en maatschappelijke partners. Het is van belang dat meer boeren méér kennis krijgen over IMVO-risico s. Daardoor vergroot het bewustzijn binnen de hele sector en daarmee ook het draagvlak. Omdat de Erfsessies hebben aangetoond dat het bewustzijn van deelnemers vergroot is na afloop, zou een overweging kunnen zijn méér van deze, of groter opgezette, bijeenkomsten te organiseren. Misschien zijn varianten nuttig. Een eerlijke prijs/verdienmodel en kennis en bewustzijn zijn randvoorwaarden voor agrariërs om anders om gaan met soja, fosfaat en uitgangsmaterialen. Om deze reden is verdieping op deze thema s noodzakelijk: enerzijds op het gebied van kennis (internationale risico s van deze thema s nog helderder in beeld brengen), anderzijds om te onderzoeken wat de mogelijkheden zijn voor een goed verdienmodel. Op deze manier wordt het internationale aspect benadrukt en kunnen mogelijkerwijs afspraken worden gemaakt die in een convenant kunnen landen. Deze verdieping kan ook worden gedaan tijdens de onderhandelingsfase met potentiële convenantpartners. Uit de erfsessies zijn, zoals eerder genoemd, al zes thema s naar voren gekomen die bij meerdere agrarisch ondernemers op het erf spelen en waar NGO s en overheden speerpunten van hebben gemaakt. Het identificeren van deze thema s is tijdens de erfsessies van belang geweest om Internationaal Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen tastbaar te maken voor zowel de boer als voor vertegenwoordigers van NGO s. De voorgestelde zes thema s zouden inhoudelijk afgebakend moeten

5 worden om concreter onderzoek mogelijk te maken. Hiertoe zouden onderzoeksvragen kunnen worden neergelegd bij kennisinstellingen nadat een aantal verdiepende sessies is georganiseerd. De zes thema s waren: - Melkveehouderij en akkerbouw/fosfaat - Veehouderij/soja - Plantaardige uitgangsmaterialen/zaadveredeling - Klimaat/bodem en CO2 - Financiën/eerlijke prijs - De rol van de boer in de voedseltransitie De contouren van een IMVO-convenant partnerschap tussen LTO en Natuur & Milieu, Vogelbescherming Nederland, Milieudefensie, Woord & Daad, NAJK, Slow Food Youth Network en FNV zijn zichtbaar en bieden perspectief. Een boerenconvenant heeft de voorkeur boven een ketenconvenant omdat dit erfsessie-initiatief juist bedoeld was om boerenkracht te herontdekken en te bundelen. Door nu al de keten erin te betrekken komt het integer handelen weer verder van de verantwoordelijkheid van de boer te staan en dat is op dit moment ongewenst. Er zal echter hard gewerkt moeten worden aan wederzijds vertrouwen en onderzocht moeten worden of er nog geheel andere partijen aan kunnen sluiten. Dit is tegelijkertijd afhankelijk van de onderwerpen die op de agenda komen voor het vervolgtraject. Er kan een start gemaakt worden om samen met de SER de onderhandelingsaanpak nader uit te werken. Een goed begin zou zijn het kiezen van een voorzitter met vertrouwen in de sector, een persoon die ook door de sectorleden echt als een boegbeeld wordt gezien en die de rol van maatschappelijke organisaties en overheid vorm kan geven. De erfsessies hebben inzicht gegeven in de internationale vraagstukken waar een verantwoordelijk werkende agrarisch ondernemer mee geconfronteerd wordt. Er is een start gemaakt met het inventariseren op welke manier deze risico s inzichtelijk kunnen worden gemaakt en wat de agrarische sector zou kunnen doen om deze risico s te verminderen. Tegelijkertijd hebben de erfsessies inzicht gegeven in de complexiteit van het mondiale voedselsysteem. In alle gesprekken, met alle deelnemers, zijn de systeemvraagstukken als de positie van de boer in de keten en de werkelijke prijs van voedselproducten naar voren gekomen. Deze bredere systeemdiscussie kan niet los gezien worden van de IMVOmethodiek. Met name ook in de laatste erfsessie op Springtij, waarin gereflecteerd werd op de rol van de boer in de bredere transitie van het landbouw- en voedselsysteem, is eens te meer bevestigd dat de uitdagingen waar de Nederlandse boer en tuinder voor staan immens zijn. Om verantwoordelijkheid te kunnen nemen in internationale context zijn een beter verdienmodel voor de boer en bijvoorbeeld meer burgerparticipatie nodig. De uitkomst van de landbouw- en voedseltransitie is ongewis, net als dat er onduidelijkheid bestaat over de rol die de overheid, maatschappelijke organisaties, de agrarische sector en zelfs consumenten hierin moeten vervullen. Iedere stakeholder heeft hierin gedeelde verantwoordelijkheid. Tijdens de erfsessies is er gebouwd aan wederzijds vertrouwen tussen overheden, NGO s en de agrarische sector. De agrarische sector stelt zich kwetsbaar op door te onderkennen dat een deel van de verantwoordelijkheid op het boerenerf moet landen. NGO s maken een beweging door te onderkennen dat de boer wellicht een te groot deel van de verantwoordelijkheid heeft moeten nemen in de afgelopen tijd. Al met al ontstaan de contouren van een coalitie van welwillenden, sector, NGO s en de overheid, waarin de transitie op een proactieve manier ondersteund en versneld kan worden. De oogst van het

6 Springtij forum is met name ook concrete aanknopingspunten om de agrarische sector een centrale rol te geven in een Transitiecoalitie van bedrijven, NGO s en overheden die op dit moment vorm krijgt. De uitdagingen zijn groter dan in een IMVO-convenant gevat kunnen worden. Het proces rondom het IMVO-convenant moet op een slimme manier ingezet worden om de landbouw- en voedseltransitie te versnellen. Tegelijkertijd ligt er een opgave vanuit de stakeholders om echt serieus werk te maken van de transitie. Om de bredere (I)MVO thema s aan te pakken moet er op korte termijn capaciteit, denkkracht en geld worden vrijgemaakt om inhoud te geven aan de bredere transitie. Een IMVO-convenant Land- en Tuinbouw zou als een katalysator kunnen werken om deze ontwikkeling aan te jagen.