DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND ONZE WEERMACHT VAN 1914 TOT 1918, p

Transcriptie

1 DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND ONZE WEERMACHT VAN 1914 TOT 1918, p DE DRAADLOOZE TELEGRAFIE IN DEN MODERNEN OORLOG door A.W. De Blauw, Kapitein der Genie Bij de moderne oorlogvoering te land is een goed georganiseerde berichtendienst een belang van de allereerste orde. Zulk een dienst vormt immers het middel om de legeraanvoerders bij voortduring zoo spoedig en volledig mogelijk op de hoogte te houden van den telkens afwisselenden stand van zaken op de gevechtsgebieden, waardoor zij in staat worden gesteld, om steeds snel de juiste besluiten te nemen en deze tot uitvoering te doen komen. Aan voortdurende uitstekende verbindingen van de hoogere staven der bevelvoering onderling en met de troepenonderdeelen dient de meest mogelijke zorg te worden besteed. Alle beschikbare middelen waardoor die verbindingen kunnen worden verzekerd, moeten worden aangewend, en wel zoodanig dat wanneer het eene middel faalt, andere aanwezig zijn, welke tot het doel voeren. Naast de overbrenging van berichten rechtstreeks door menschen, honden en postduiven, worden onderscheiden accoustische, optische en electrische seinmiddelen. Laatstgenoemde zijn wel de meest belangrijke, en daartoe behoort, naast de gewone telegraaf en telefoon, de draadlooze- of radiotelegrafie. Dit moderne seinmiddel is in een kort tijdsbestek van nauwelijks 20 jaar (omstreeks 1898 werd het voor het eerst practisch toegepast) tot buitengewoon groote ontwikkeling gekomen. Aanvankelijk bijna alleen voor maritieme doeleinden toegepast, zoo werd al spoedig - naarmate de techniek op dit gebied vorderingen maakte - ook van militaire zijde het nut er van ingezien. Bij de meeste legers was dan ook reeds voor den huidigen oorlog de draadlooze telegrafie ingevoerd, zij het binnen zeer beperkte grenzen en hoofdzakelijk in den vorm van vervoerbare stations bestemd voor de berichtenwisseling in enkele speciale gevallen, bijv. tusschen verkennende cavalerie en de bevelvoering. Alhoewel van de zijde der oorlogvoerende machten in deze zooveel mogelijk geheimhouding wordt betracht, zoo duiden toch verschillende gegevens er op, dat tijdens den oorlog de draadlooze techniek een enorme schrede voorwaarts heeft gedaan, en zulks er toe heeft geleid, dat thans, zoowel te land als ter zee nagenoeg geen oorlogshandeling plaats vindt of de draadlooze speelt daarbij een rol. De algemeene beginselen, waarop de werking berust, moge bij de lezers als bekend worden verondersteld. Hierop zal niet verder worden ingegaan; alleen zij aangestipt, dat de overbrenging geschiedt van een seingever naar een seinontvanger, zonder dat die door een draad zijn verbonden, doch waarbij zich met de snelheid van het licht, naar alle richtingen voortplantende electromagnetische trillingen (golven) in den alom 1

2 aanwezigen aether die overbrenging bewerkstelligen. Een in de hoogte reikende luchtdraad of samenstel van luchtdraden (luchtnet of antenne) dient zoowel voor het uitzenden als voor het opvangen der golven. De resonanswerking heeft daarbij een groote beteekenis. De lengte der uit te zenden golven is namelijk, binnen grenzen, op eene bepaalde waarde te regelen, bijv. varieerend van ± 200 M. bij kleine seingevers tot M. bij groote transatlantische stations. Voor eene goede werking dient in het algemeen de ontvanginrichting op de betreffende golflengte te zijn afgestemd. De vordering der techniek nu, heeft het mogelijk gemaakt steeds scherper afstemming te verkrijgen, waardoor nadeelen, welke de draadlooze telegrafie in het algemeen aankleven - zijnde storende invloeden van andere seinstations alsmede mogelijkheid tot het opvangen der berichten door stations, waarvoor zij niet zijn bestemd - meer en meer tot een minimum beperkt konden worden. Aan deze omstandigheid vooral, waardoor de storingvrije werking van meerdere stations op een beperkt terreingebied mogelijk is geworden, dankt de draadlooze telegrafie thans hare bijzonder groote beteekenis voor militair gebruik. Bij de oorlogvoerende legers blijkt thans te worden beschikt over een zeer groot aantal types van radiotelegrafische stations, al naar gelang de verschillende doeleinden, waarvoor zij dienen. Bij al die types treedt de eisch van eene groote mate van bedrijfszekerheid op den voorgrond, hetgeen een technische volmaking der stations vordert, waarbij dan tevens de storende invloeden der vaak optredende atmospherische ontladingen zooveel mogelijk zijn te ontgaan. Voorts stelt het militair gebruik de hoogste eischen, wat betreft deugdelijkheid in constructie, eenvoudigheid in de behandeling en, in de meeste gevallen, ook snelheid bij het vervoer en bij het in en buiten bedrijf stellen. Zullen in sommige gevallen vaste stations worden toegepast, bijv. bij permanente land- en kustversterkingen, zoo zal toch het grootste deel der militaire stations verplaatsbaar moeten zijn. De wijze van vervoer hangt niet alleen af van het vermogen, dat het station in verband met de vereischte reikwijdte moet bezitten en hetwelk alzoo tevens een maatstaf vormt voor zijnen omvang en gewicht, doch mede met de wijze, waarop het onderdeel, waarbij het is ingedeeld, en dat het zal moeten kunnen volgen, zich in den regel verplaatst. De tijd noodig voor het in bedrijf stellen van een station hangt af van het gebezigde type. Groote stations voorzien van uitgebreide luchtnetten, opgehangen aan vrij groote masten, kunnen in een ½ à 1 uur, de kleinste stationstypes in enkele minuten bedrijfsvaardig worden opgesteld. Verplaatsbare stations zijn o.m. aanwezig bij legeren divisiecommandanten (automobiel- en karrenstations), bij de brigade. en regimentscommandanten (stations op motorrijwielen, op karren, of op pakpaarden) en voorts bij commandanten van lagere onderdeelen, als bataljons, afdeelingen, compagnieën, eskadrons, batterijen enz. (in hoofdzaak lichte draagbare stations). De zwaardere stations, bij de hoogere staven hebben eene normale reikwijdte van KM.; die bij de brigade- en regimentstaven zijn van een middelbaar type (reikwijdte 50-2

3 100 KM.), terwijl bij de draagbare stations nog grootere en kleinere types zijn te onderscheiden met een reikwijdte, varieerend van 2 tot 25 KM. Het blijkt, dat vooral de toepassing der draagbare stations in den laatsten tijd een groote vlucht heeft genomen, en dat zij bij honderdtallen in de voorste linies worden gebezigd (loopgraafstations). Zij treden daarbij in de plaats van de telefoonverbindingen, welke door hevig artillerievuur (trommelvuur e.d.) spoedig onklaar geraken en alsdan niet of uiterst bezwaarlijk zijn te herstellen. De antenne van deze stations wordt gewoonlijk aan lichte mastjes ofwel aan boomen en andere beschikbare terreinvoorwerpen opgehangen, dan wel horizontaal over den grond uitgespannen. In het laatste geval is weliswaar de zichtbaarheid en kwetsbaarheid het geringst, doch natuurlijk ook de reikwijdte een minimum (2 à 3 KM. hoogstens). Een zeer belangrijke rol vervult de radiotelegrafie thans bij den vliegdienst. Deze tak van dienst zou bij lange na niet zulk een enorme beteekenis gekregen hebben, indien daarbij radiotelegrafie niet toegepast had kunnen worden. In den aanvang van den oorlog werd nog geseind uit een vliegtuig door het uitvoeren daarmede van verschillende evolutieën, elk met eene bijzondere beteekenis; later kwamen rook- en lichtsignalen in gebruik, werden postduiven gebezigd enz., doch al deze seinmiddelen vermochten niet te voldoen aan de eischen, welke de vliegdienst voor het behoorlijk volvoeren van zijn taak, zoowel wat verkenning als vuurregeling betreft, onder alle omstandigheden stelt. Daartoe bleek alleen de radiotelegrafie in staat. Sinds de laatste 2 jaren is dan ook nagenoeg elk verkennings- of artillerievliegtuig voorzien van eene lichte en compacte draadlooze seininrichting, waarmede een normale seinafstand van 30 à 40 KM. is te bereiken. Voor het opwekken der energie dient in den regel een kleine wisselstroomdynamo van hoog periodental, aangedreven door een afzonderlijk luchtschroefje, of rechtstreeks door den vliegtuigmotor. Laatstgenoemde methode heeft het nadeel, dat gedurende het stopgezet zijn van den motor niet geseind kan worden. Als luchtdraad wordt gewoonlijk gebezigd een stevige soepele phosphorbronsdraad, lang pl.m. 40 M., aan het ondereinde bezwaard, welke snel is neer te laten en op te winden. In den allerlaatsten tijd is ook het moeilijke vraagstuk van de radiotelegrafische ontvangst op vliegtuigen tot oplossing gebracht, waarmede de radiotechniek wederom een zeer belangrijke schrede voorwaarts heeft gedaan. Het enorme geraas van den vliegtuigmotor maakt het nl. ondoenlijk om met gewone ontvanginrichtingen de vrij zwakke seinteekens in den telefoonopnemer te hooren. Door evenwel het geluid eenige honderden malen te versterken, worden zij, ondanks dat geraas, behoorlijk opneembaar. Deze geluidversterkers berusten voor het meerendeel op de werking van electronengoeilampen. Het nieuwste op dit gebied is het benutten van de draadlooze ontvangst voor de oriënteering van vliegtuigen. Daartoe dienen vast opgestelde krachtige radioseinstations, die volgens het beginsel der gerichte radiotelegrafie, in een vast tempo bepaalde seinen afwisselend naar de verschillende richtingen het sterkst uitzenden. Een ter zake volledig ingerichte radio-ontvanger kan nu uit het telkens regelmatig 3

4 aangroeien en afnemen van de geluidssterkte der waargenomen seinen, met behulp van een chronometer, afleiden in welke richting hij zich ten opzichte van het betreffende seinstation bevindt. Wordt aldus op 2 dergelijke vuurtorens oriënteering genomen, zoo geeft het snijpunt der op een kaart uit te zetten richtingen de plaats van den ontvanger aan. Het ruime gebruik, dat thans bij den vliegdienst van radiotelegrafie wordt gemaakt, heeft geleid tot eene ingrijpende wijziging in de opleiding van de waarnemers, die zoowel in de technische behandeling der radiotoestellen alsmede in het seinen en opnemen (sounderen) voldoende bedreven moeten zijn, hetgeen geruimen tijd vordert. Ook bij de oorlogvoering ter zee vervult de draadlooze telegrafie een uiterst gewichtige rol. Nagenoeg alle oorlogschepen - ook de kleinste - zijn tegenwoordig voorzien van eene draadlooze installatie, welke immers het eenige middel vormt om op grootere afstanden onderling en met het land in communicatie te blijven. De duikbootoorlog zou zonder de radiotelegrafie werkelijk niet zulk een belangrijke beteekenis gekregen kunnen hebben, als thans het geval is. Een zelfs op duizenden kilometers afstand van zijn basis verwijderde onderzeeër kan thans radiotelegrafisch de noodige instructies ontvangen; daarbij worden dan bijzonder lange luchtdraden gebruikt, welke door vliegers of kleine ballons in de hoogte gevoerd worden. Komt een vijand in zicht, dan is de luchtdraadsnel door een electrisch gedreven windwerk binnen te halen, terwijl de vliegers en ballons wit en blauw zijn gekleurd, opdat ze moeilijk in de lucht waarneembaar zullen zijn. Dat verschillende Duitsche kruisers en hulpkruisers (Möwe, Emden, Wolf) op verre afstanden gedurende langen tijd achtereen op zichzelf konden opereeren, en zulks in het algemeen niet zonder succes, is zonder twijfel voor een groot deel aan de radiotelegrafie te danken, waardoor die schepen in voortdurende radio-ontvanggemeenschap met de groote Duitsche krachtstations konden blijven. Ook schijnen zij hun draadlooze wel te hebben aangewend om vijandelijke koopvaarders te verschalken. Mede bij den in dezen oorlog zoozeer uitgebreiden convooi- en transportdienst bewijst de radiotelegrafie groot nut. Met het oog daarop is bijv. kort geleden in Frankrijk aan de kust een buitengewoon krachtig station opgericht voor de verbinding met Amerika en met de schepen, op weg van dat land naar de Fransche havens. Zoodra Amerika in den oorlog trad, zijn aldaar 53 commercieele radiostations onder marinebeheer gesteld, waaronder 7 groote stations geschikt voor transatlantisch verkeer, terwijl 28 andere, voor het oorlogsdoel niet of minder geschikt geoordeelde stations werden gesloten. Vooral voor Duitschland is het bezit van zijne transatlantische stations (o.a. Nauen en Eilvese) voornamelijk in de eerste jaren van den oorlog van zeer groote beteekenis geweest. Zonder die stations zou Duitschland, en ook de andere centrale mogendheden, dadelijk na het uitbreken van den. oorlog van alle overzeesche seinverkeer verstoken zijn geweest, daar Engeland toen reeds binnen enkele uren alle kabels van zijn vijand heeft onbruikbaar gemaakt. Nu kon nog met Amerika, en met de koloniën in Afrika en Azië, enz. in seingemeenschap worden gebleven. 4

5 Ook na het eindigen van den oorlog zal waarschijnlijk nog gedurende geruimen tijd de radiotelegrafie voor Duitschland en zijn bondgenooten het eenige middel van seinverkeer met de verre buitenwereld opleveren. Speciale sneltelegrafeertoestellen stellen bij het verkeer tusschen transatlantische stations in staat een seinsnelheid van 300 woorden per minuut te bereiken. Zij hier verder nog gewezen op de legio gevallen, waarbij in den zeeoorlog uitsluitend aan de radiotelegrafie de redding van vele menschenlevens te danken is, en voorts op de groote waarde van dit seinmiddel ter snelle verspreiding van de oorlogsberichten voor de pers en voor de schepen. Het spreekt van zelf, dat met de uitgebreide toepassing in dezen oorlog van het hier besproken seinmiddel de vermeerdering van het aantal radiotelegrafisten gelijken tred heeft gehouden. In de oorlogvoerende landen zijn op groote schaal nieuwe marconistenscholen ten dienste van leger en marine opgericht. Als voorbeeld diene, dat in Amerika sinds een tijdsverloop van nauwelijks 7 maanden na het intreden van dat land in den oorlog het radiopersoneel reeds tienvoudig was uitgebreid; maandelijks worden thans aldaar, in overeenstemming met de steeds toenemende behoeften van leger en vloot, honderden afgeleverd. Hooge eischen dienen aan de bedrevenheid van het radiopersoneel te worden gesteld, omdat daarvan de goede prestatie van dit seinmiddel in groote mate afhangt. Een militair radiotelegrafist behoort per minuut 25 woorden in code of geheimschrift te kunnen opnemen. Ook in ons land heeft men inzake de uitbreiding van de radiotelegrafischen dienst, zoowel bij marine als leger, niet stil gezeten. De omstandigheden verbieden daaromtrent verder in details te treden. Alleen zij opgemerkt, dat ons leger over moderne radiotelegrafische installatiën van verschillende types beschikt, ook sein- en ontvanginrichtingen bij den vliegdienst, en dat in deze nog steeds wordt uitgebreid. Het mag met een zekere voldoening worden geconstateerd, dat alle in gebruik zijnde legerstations hier te lande zijn vervaardigd, hoofdzakelijk door of van wege den militairen radiotelegraafdienst zelven, met hulp der Nederlandsche industrie. De hier geplaatste foto, welke eenige jaren geleden werd genomen stelt een viertal automobiele stations voor. 2 Elk van die stations bestaat uit 2 automobielen, een toestelwagen bevattende de toestellen voor seinen en ontvangen, en een mastwagen, waarop o.a. de deelen der bij elk station behoorende 2 bamboemasten (lang 30 en 24 M. worden medegevoerd. De motor van de auto dient tevens voor het eigenlijke radiobedrijf. Het bedieningspersoneel, bestaande uit 8 man waaronder 2 chauffeurs en 1 electromonteur, kan met het station worden vervoerd. De reikwijdte bedraagt pl.m. 200 KM. (over dag), de duur van het bedrijfsvaardig opstellen ongeveer ½ uur, en de snelheid van verplaatsing 30 à 40 KM. per uur. Moge tot slot worden gewezen op eene als gevolg van den oorlog voor ons land zeer actueel geworden kwestie nl. de spoedige. oprichting van een wereldstation tot 5

6 rechtstreeksche verbinding met Ned. Indië, een afstand van meer dan K.M. op de heide bij Kootwijk. Draadloze telegrafie in een automobiel van het Belgisch leger (zie noot). Referenties Draadloze communicatie veranderde de oorlogsvoering, Communicatie tijdens de Eerste Wereldoorlog, Noten 1 Een extra nummer van De Amsterdammer, Weekblad voor Nederland, uit Een uitgave van Van Holkema & Warendorf te Amsterdam. 2 De foto in het weekblad was van te slechte kwaliteit om over te nemen. De hier geplaatste foto van een Belgische eenheid is afkomstig van de website over communicatie tijdens de Eerste Wereldoorlog. 6