Archeologische Rapporten Oranjewoud 2012/161 Bureauonderzoek en inventariserend veldonderzoek t.b.v. aanleg baggerdepot Dijkpark RWZI Garmerwolde

Transcriptie

1 Archeologische Rapporten Oranjewoud 212/161 Bureauonderzoek en inventariserend veldonderzoek t.b.v. aanleg baggerdepot Dijkpark RWZI Garmerwolde projectnr revisie 23 juli 213 auteur I.N. Kaptein Opdrachtgever Waterschap Noorderzijlvest Postbus AA Groningen datum vrijgave beschrijving revisie goedkeuring vrijgave Definitief, geen wijzigingen concept J. Tolsma A. M. Bakker

2 Inventariserend veldonderzoek t.b.v. aanleg baggerdepot Dijkpark RWZI Garmerwolde Projectnr juli 213, revisie Colofon Titel: Archeologische Rapporten Oranjewoud 212/161. Bureauonderzoek en inventariserend veldonderzoek t.b.v. aanleg baggerdepot Dijkpark RWZI Garmerwolde Auteur: I.N. Kaptein ISSN: Oranjewoud B.V. Postbus AA Heerenveen Niets uit dit rapport mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden d.m.v. druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Ingenieursbureau Oranjewoud bv, noch mag het zonder een dergelijke toestemming worden gebruikt, door een derde of voor enig ander werk of doel dan waarvoor het is vervaardigd. Disclaimer Archeologisch vooronderzoek wordt in zijn algemeenheid uitgevoerd door het steekproefsgewijs bemonsteren d.m.v. boringen, proefsleuven en/of veldkartering. Hoewel Ingenieursbureau Oranjewoud bv de grootste zorgvuldigheid betracht bij het uitvoeren van het archeologisch onderzoek, is het juist deze steekproefsgewijze benadering die het onmogelijk maakt garanties ten aanzien van de situatie af te geven op basis van de resultaten van een archeologisch vooronderzoek. Oranjewoud aanvaardt derhalve op generlei wijze aansprakelijkheid voor schade welke voortvloeit uit beslissingen genomen op basis van de resultaten van archeologisch (voor)onderzoek. blad 2 van 19

3 Inventariserend veldonderzoek t.b.v. aanleg baggerdepot Dijkpark RWZI Garmerwolde Projectnr juli 213, revisie Inhoud blz. Administratieve gegevens... 4 Samenvatting Inleiding Bureauonderzoek Begrenzing onderzoeks- en plangebied Huidig en toekomstig gebruik Landschappelijke situatie Historische situatie en mogelijke verstoringen Archeologische waarden Ondergrondse bouwhistorische waarden Gespecificeerde archeologische verwachting Veldonderzoek Doel- en vraagstelling Onderzoeksopzet en werkwijze Resultaten Bodemopbouw Archeologie Conclusies en advies Conclusies (Selectie)advies Literatuur en geraadpleegde bronnen Bijlagen 1 Archeologische perioden 2 AMZ-cyclus 3 Boorbeschrijvingen Kaarten S1 Situatiekaart met locatie boringen blad 3 van 19

4 Inventariserend veldonderzoek t.b.v. aanleg baggerdepot Dijkpark RWZI Garmerwolde Projectnr juli 213, revisie Administratieve gegevens OW Projectnummer OM-nummer 549 Provincie Groningen Gemeente Ten Boer Plaats Garmerwolde Toponiem Grasdijkweg Kaartblad 7G Centrumcoördinaten / Kadaster N.v.t. Opdrachtgever Waterschap Noorderzijlvest Uitvoerder Oranjewoud Datum uitvoering november 212 Projectteam J. Tolsma (projectleider) A.M. Bakker (senior KNA-archeoloog) I.N. Kaptein (KNA-archeoloog) Bevoegde overheid Beheer documentatie Vondstdepot Gemeente Ten Boer Oranjewoud Almere N.v.t. Afbeelding 1. Locatie plangebied (rood kader; Topografische Dienst Kadaster, Emmen). Topografische Kaart 1:. (niet op schaal). blad 4 van 19

5 Inventariserend veldonderzoek t.b.v. aanleg baggerdepot Dijkpark RWZI Garmerwolde Projectnr juli 213, revisie Samenvatting In november 212 is in opdracht van Waterschap Noorderzijlvest door ingenieursbureau Oranjewoud BV een archeologisch onderzoek uitgevoerd voor locatie baggerdepot Dijkpark te Garmerwolde, in de provincie Groningen. Uit het bureauonderzoek is gebleken dat het plangebied in een ontgonnen veenvlakte ligt met moerige eerdgronden en weideveengronden op (meestal niet-gerijpte) zavel of. In het plangebied kunnen archeologische resten worden verwacht uit de perioden paleolithicum tot en met de nieuwe tijd. De steentijdresten kunnen zich bevinden binnen 3 m -mv, jongere resten zullen ondieper liggen en kunnen vanaf het maaiveld of net onder de bouwvoor worden aangetroffen. Op de beleidsadvieskaart van de gemeente Ten Boer blijkt dat het plangebied voornamelijk een hoge archeologische verwachting heeft ten opzichte van archeologische resten uit de perioden laat paleolithicum - vroege bronstijd en late bronstijd - middeleeuwen. Verwacht wordt dat het plangebied zal zijn verstoord door licht agrarisch grondgebruik (ploegen). Het verkennend veldonderzoek heeft aangetoond dat er geen archeologisch relevante lagen in het plangebied aanwezig zijn, tevens zijn er geen archeologische indicatoren aangetroffen. Het gehele plangebied bestaat uit kwelderafzettingen met hier en daar veenlagen, er zijn geen getijdeninversieruggen aangetroffen waar mogelijk bewoning op heeft kunnen plaatsvinden. Het gebied lijkt te nat te zijn geweest voor bewoning. Binnen de percelen worden geen vindplaatsen meer verwacht. Naar aanleiding van de resultaten van het onderzoek wordt geadviseerd om het plangebied in het geheel vrij te geven wat betreft archeologie. blad 5 van 19

6 Inventariserend veldonderzoek t.b.v. aanleg baggerdepot Dijkpark RWZI Garmerwolde Projectnr juli 213, revisie 1 Inleiding In november van 212 is in opdracht van Waterschap Noorderzijlvest door ingenieursbureau Oranjewoud BV een archeologisch bureauonderzoek met aansluitend een inventariserend veldonderzoek door middel van boringen (verkennende fase) uitgevoerd voor locatie baggerdepot Dijkpark te Garmerwolde, in de provincie Groningen. In het kader van het mogelijk maken om duurzaam, milieuhygiënisch verantwoord en kostenefficiënt grond en baggerspecie te hergebruiken is Waterschap Noorderzijlvest voornemens om ter plaatse van Dijkpark te Garmerwolde een baggerdepot te realiseren. De geplande werkzaamheden kunnen bedreigend zijn voor eventueel aanwezige archeologische waarden. Het doel van het bureauonderzoek is het opstellen van een gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel en het formuleren van aanbevelingen voor de wijze waarop met eventueel aanwezige archeologische waarden dient te worden omgegaan. Het gespecificeerde verwachtingsmodel zal vervolgens worden getoetst door middel van een veldonderzoek - verkennende fase. Het doel van het verkennend veldonderzoek is om de bodemopbouw binnen het plangebied in kaart te brengen en de mate van bodemverstoring vast te stellen. Het veldonderzoek is uitgevoerd conform de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA), versie 3.2. blad 6 van 19

7 Inventariserend veldonderzoek t.b.v. aanleg baggerdepot Dijkpark RWZI Garmerwolde Projectnr juli 213, revisie 2 Bureauonderzoek Het doel van het uitvoeren van een archeologisch bureauonderzoek is het opstellen van een gespecificeerde archeologische verwachting voor het plangebied. Waar kunnen we wat verwachten? Voor het opstellen van een dergelijke verwachting wordt gebruik gemaakt van reeds bekende archeologische waarnemingen, historische kaarten, bodemkundige gegevens en informatie over de landschappelijke situatie. Een gespecificeerde verwachting gaat in op de mogelijke aanwezigheid, het karakter, de omvang, datering en eventuele (mate van) verstoring van archeologische waarden binnen het plangebied. 2.1 Begrenzing onderzoeks- en plangebied Het in te richten gebied ligt tussen de Rijksweg N36 (noordwest) en het Eemskanaal (zuidoost) ter hoogte van Grasdijkweg 16, Garmerwolde (zie afb 1). Het plangebied heeft een oppervlakte van maximaal 42 hectare (mogelijk wordt het baggerdepot binnen 3 hectare aangelegd en kan er binnen het totale plangebied wat geschoven worden, al naar gelang de resultaten van het milieukundig en archeologisch onderzoek). Ten noordwesten liggen twee boerderijplaatsen die allebei buiten het plangebied vallen (blauwe cirkels op afb. 1). De boerderijplaats meer naar het zuiden valt wel binnen het plangebied (gele cirkel op afb. 1) maar hier is nog bebouwing en verharding (betonplaat) aanwezig. Vanwege deze bebouwing en verharding wordt dit deel niet gebruikt als baggerdepot. 1 Afbeelding 1. Het perceel tussen de provinciale weg N36, de Grasdijkweg en het Eemskanaal (rood kader) weergegeven op een recente luchtfoto (bron: maps.google.nl). De blauwe cirkels geven de boerderijplaatsen weer die buiten het plangebied vallen. De gele cirkel is een boerderijplaats met bebouwing en verharding die binnen het plangebied valt. 1 In telefonisch contact met de heer G. Kortekaas van Gemeente Groningen, d.d , is dit alsnog verduidelijkt. blad 7 van 19

8 Inventariserend veldonderzoek t.b.v. aanleg baggerdepot Dijkpark RWZI Garmerwolde Projectnr juli 213, revisie 2.2 Huidig en toekomstig gebruik Huidig gebruik plangebied Momenteel is het gehele plangebied in gebruik als weiland met sloten en een betonpad. Consequenties toekomstig gebruik De herinrichting van het perceel zal bodemverstorende werkzaamheden met zich mee brengen (ten behoeve van de aanleg van een baggerdepot zal circa,3 m van het maaiveld worden ontgraven om kades te maken), waarbij mogelijke archeologische resten zullen worden vernietigd. Mogelijk wordt alleen grond van elders aangevoerd waarbij er geen of weinig verstoring/zetting binnen het plangebied plaatsvindt. Op dit moment is nog niet bekend of er binnen het plangebied ontgraven gaat worden. Er zal uit twee methodes gekozen gaan worden: òf,3 m ontgraven om kades aan te leggen, òf grondaanvoer van elders om deze kades aan te leggen. Er wordt daarom in dit rapport uitgegaan van ontgraving waarbij archeologisch onderzoek nodig is. 2.3 Landschappelijke situatie In het plangebied komen kwelderafzettingen voor, bestaande uit kweldervlakten doorsneden met voormalige kreken en geulen, waarvan de oeverwallen tegenwoordig als hoogten in het landschap liggen (inversieruggen). Tussen de oeverwallen/inversieruggen ligt veen. Waarschijnlijk is de bodem ter plaatse van het plangebied in het verleden te nat geweest voor bewoning (gezien het veen). Geomorfologie Het plangebied ligt geomorfologisch gezien in een ontgonnen veenvlakte (zie afb. 2, lichtgroene gebieden). In de directe omgeving liggen een aantal wierden (donkerroze gebieden met aanduiding "T" op afb. 2), omringd door getijdeninversieruggen (gele gebieden op afb. 2). De noordwestelijke kade van het Eemskanaal bestaat binnen het plangebied uit een storthoop (opgehoogd of opgespoten terrein; lichtroze gebieden op afb. 4). Afbeelding 2. Uitsnede van de geomorfologische kaart met het plangebied in rood kader, met in blauwe en gele cirkels de boerderijplaatsen zoals in afbeelding 1 (bron: ARCHIS II). blad 8 van 19

9 Inventariserend veldonderzoek t.b.v. aanleg baggerdepot Dijkpark RWZI Garmerwolde Projectnr juli 213, revisie Bodem De bodem in het plangebied bestaat overwegend uit moerige eerdgronden met een moerige bovengrond of moerige tussenlaag op niet-gerijpte zavel of (noordwestelijk deel van het plangebied) en weideveengronden op (meestal niet-gerijpte) zavel of, beginnend ondieper dan 12 cm (zuidoostelijk deel van het plangebied). Het meest westelijke deel van het plangebied ligt in kalkarme leek-/woudeerdgronden van. De bodem binnen het plangebied bestaat hiermee vooral uit natte bodems van kwelderafzettingen en veen. AHN Het plangebied is omgeven door verhoogde huisplaatsen (wierden). Dit is goed te zien op de Actuele Hoogtekaart van Nederland (AHN; zie afb. 3). Aan de west- en noordoostkant liggen wierden vlak bij de grens van het plangebied. Binnen het plangebied zijn geen wierden bekend, maar de boerderijplaats ten westen van het plangebied ligt wel op een wierde (zie afb. 2). Op de AHN is te zien dat het westelijk deel wat hoger ligt (gele gebieden op afb. 3) dan het oostelijke deel (groen-blauwe gebieden op afb. 3). De hogere delen lijken te maken te hebben met een geul waarin zandophogingen (donken, schorren, wadplaten e.d. die boven het veen en/of de uitsteken) zijn ontstaan. Hoge plaatsen zoals wierden en andere opgehoogde terreinen (rode gebieden op afb. 3) zijn niet herkenbaar binnen het plangebied. De boerderijen binnen het plangebied en langs de rand hiervan liggen wel op een hoger liggende oeverwal, maar zijn niet opgehoogd. De gemiddelde hoogte binnen het plangebied is 1,5 m -NAP (met circa 2,1 m -NAP als laagste niveau in het oostelijk deel en circa 1,4 m -NAP als hoogste niveau in het westelijk deel van het plangebied). Afbeelding 3. Uitsnede van de Actuele Hoogtekaart Nederland, met in blauwe en gele cirkels de boerderijplaatsen zoals in afbeelding 1 (bron: blad 9 van 19

10 Inventariserend veldonderzoek t.b.v. aanleg baggerdepot Dijkpark RWZI Garmerwolde Projectnr juli 213, revisie 2.4 Historische situatie en mogelijke verstoringen Het plangebied ligt in een veenvlakte dat in de middeleeuwen is ontgonnen, te midden van getijdeninversieruggen en nabij een oude oeverwal van de Fivel (gevormd circa 7 voor Chr.). Op deze oeverwal zijn reeds in de ijzertijd (8-12 voor Chr.) de eerste menselijke nederzettingen (alsmede huisplaatsen en wierden) ontstaan zoals de dorpen Ten Boer, Middelstum en Kantens. Waarschijnlijk heeft de ontginning van het veen plaatsgevonden vanuit de reeds aanwezige bewoonde huiswierden. In de ondergrond ligt op 3 m -mv en dieper het pleistocene dekzand waarop bewoning vanaf de steentijd tot de bronstijd heeft plaatsgevonden. 2.5 Archeologische waarden Beleidskaart archeologie Gemeente Ten Boer Op de beleidsadvieskaart van de gemeente Ten Boer (afb. 4) blijkt dat het plangebied voornamelijk een hoge archeologische verwachting heeft. Het gebied heeft een hoge verwachting ten opzichte van archeologische resten uit de perioden laat paleolithicum - vroege bronstijd (dieper dan 3 m op pleistocene ondergrond) en late bronstijd - middeleeuwen. Voor de meest oostelijke kant van het plangebied geldt nog een hoge verwachting voor archeologische resten uit de steentijd binnen 3 m -mv, op welke diepte zich mogelijk pleistoceen dekzand in de ondergrond bevindt. Volgens het beleid (zie afb. 4) is archeologisch (bureau-) onderzoek nodig voor plangebieden groter dan 2 m 2 en bodemingrepen dieper dan,4 m -mv (waarde archeologie 4, archeologische onderzoeksgebieden WR-a 4). Het westelijke deel van het plangebied valt op de beleidsadvieskaart van de gemeente Ten Boer in een zone met een lage verwachting (licht groen), waarvoor geen onderzoek nodig is. Deze lage verwachting is gerelateerd aan de kwelderafzettingen die het gebied te nat hebben gemaakt voor bewoning. Het plangebied wordt omgeven door boerderijplaatsen en wierden. Afbeelding 4. Uitsnede uit de beleidskaart van Gemeente Ten Boer met het plangebied in donkerblauw kader, met in lichtblauwe en gele cirkels de boerderijplaatsen zoals in afbeelding 1 (bron: RAAP-rapport 1732). blad 1 van 19

11 Inventariserend veldonderzoek t.b.v. aanleg baggerdepot Dijkpark RWZI Garmerwolde Projectnr juli 213, revisie Bekende archeologische waarden (ARCHIS II) Vlak bij het plangebied zijn twee archeologisch waardevolle terreinen bekend (zie afb. 5). Het betreft een terrein met hoge archeologische waarde ten westen van het plangebied (AMK-terrein 57) met sporen van de borg Gelmersma (bekend vanaf 14; in circa 167 kreeg de heerd het karakter van een borg) en een terrein met hoge archeologische waarde ten noordoosten van het plangebied (AMK-terrein 733) met sporen van een overslibde nederzetting uit de Romeinse tijd. Bekende waarnemingen uit de omgeving van het plangebied houden deels verband met genoemde AMK-terreinen. Deels zijn het losse waarnemingen van vondsten uit de perioden late ijzertijd tot en met late middeleeuwen/nieuwe tijd, gerelateerd aan bewoning op hoger gelegen kwelderwallen, getijdeninversieruggen en zandkoppen waarop wierden zijn aangelegd (zie ook afb. 3). Afbeelding 5. Een uitsnede uit ARCHIS, met daarop de IKAW, de AMK-terreinen en archeologische waarnemingen. Het plangebied is globaal aangegeven in rood, met in blauwe en gele cirkels de boerderijplaatsen zoals in afbeelding 1 (bron: ARCHIS II). 2.6 Ondergrondse bouwhistorische waarden In de database van KICH staat geen aanvullende informatie betreffende het plangebied. 2.7 Gespecificeerde archeologische verwachting Datering In het plangebied kunnen in het oostelijk deel archeologische resten worden verwacht uit de perioden paleolithicum en mesolithicum (restanten van tijdelijke kampementen) en neolithicum - bronstijd (nederzettingssporen) en in het gehele plangebied kunnen archeologische resten worden verwacht uit de perioden ijzertijd (o.a. nederzettingsresten, huisplaatsen/wierden, begravingen, restanten van Celtic fields, losse vondsten) en Romeinse tijd tot en met de nieuwe tijd (huisplaatsen/wierden, nederzettingssporen en sporen van landgebruik). De bronstijd- en steentijdresten in de top van het pleistoceen dekzand kunnen zich bevinden binnen 3 m -mv, jongere resten zullen ondieper liggen en kunnen vanaf het maaiveld of net onder de bouwvoor worden aangetroffen. blad 11 van 19

12 Inventariserend veldonderzoek t.b.v. aanleg baggerdepot Dijkpark RWZI Garmerwolde Projectnr juli 213, revisie Complextype Paleolithicum - mesolithicum: de complextypen die kunnen worden verwacht hangen samen met een mobiele leefwijze, zoals kampjes en resten van de productie van vuurstenen werktuigen. Deze resten kunnen zich in de top van het pleistocene dekzand bevinden dat in het oostelijk deel van het plangebied mogelijk op een diepte van circa 3 m -mv ligt. In de rest van het plangebied ligt het pleistocene dekzand op grotere diepte. Neolithicum - nieuwe tijd: de complextypen die kunnen worden verwacht hangen samen met sedentaire bewoning, begraving en agrarische activiteiten (zoals ploegen). Deze resten kunnen zich al vanaf circa,3 m -mv bevinden (direct onder de bouwvoor). Omvang De omvang van eventuele archeologische resten kan variëren van een puntvondst tot een nederzettingsterrein van enkele duizenden vierkante meters. Diepteligging De archeologische resten worden vanaf het maaiveld tot in de onverstoorde C-horizont verwacht. Locatie De verwachte resten kunnen in het gehele plangebied worden aangetroffen. Uiterlijke kenmerken Paleolithicum - mesolithicum: vuursteenvindplaatsen bestaan uit een strooiing van vuurstenen werktuigen, restanten van productie van deze werktuigen (afval, kernen). Daarnaast kunnen haardkuilen met daarin verbrand afval aangetroffen worden (bot, hazelnootdoppen, vuursteen). Neolithicum: resten van nederzettingen kunnen bestaan uit grondsporen en vondsten zoals paalgaten, haardkuilen, huttenleem, aardewerk, afvalkuilen, waterputten, etc. Begravingresten kunnen bestaan uit urnen, botmateriaal, resten van grafheuvels. Agrarische activiteiten kenmerken zich door ploegsporen en perceelbegrenzing. Bronstijd nieuwe tijd: bij voorkomen van wierden en/of huisplaatsen kunnen onder meer funderingen (paalkuilen en/of bakstenen muurwerken), aardewerk, bot en metaal worden aangetroffen, evenals beerputten en waterputten. Tevens kunnen zich resten van agrarische landbewerking in de gebieden bevinden zoals Celtic fields uit de ijzertijd of middeleeuwse esdekken. Mogelijke verstoringen Het plangebied is voornamelijk agrarisch in gebruik geweest. Verstoringen zullen zich hoofdzakelijk beperken tot lichte agrarische landbewerking (ploegen e.d.) en percelering (sloten/greppels). Binnen het plangebied bevindt zich een boerderij erf waar mogelijk wat diepere verstoringen bij aanwezig zijn. Op basis van de snelle scan van de beschikbare gegevens blijkt dat het plangebied zich in een zone bevindt met een aanzienlijke trefkans op vindplaatsen vanaf de ijzertijd tot en met de late middeleeuwen/nieuwe tijd, met aan de oostkant van het plangebied een grote kans op vindplaatsen uit de bronstijd en steentijd binnen 3 m -mv. Conform het beleid van Gemeente Ten Boer wordt een bureauonderzoek met mogelijk inventariserend veldonderzoek (karterende fase) geadviseerd voor ingrepen van meer dan 2 m² en dieper dan,4 m -mv. Voor het onderhavige perceel geldt dat de oppervlakte circa 42 hectare bedraagt. Om eventuele risico's uit te sluiten, wordt geadviseerd een verkennend booronderzoek uit te laten voeren (zes boringen per hectare met verdichting tot 2 boringen per hectare wanneer noodzakelijk, in telefonisch overleg met gemeentearcheoloog dhr. G. Kortekaas, d.d ), in combinatie met milieuonderzoek. Met de resultaten van een dergelijk onderzoek kunnen eventueel delen van het plangebied worden vrijgegeven voor wat betreft archeologie. Gezien de grootte van het plangebied dienen minimaal 2 boringen te worden gezet in een grid van 35 x m wanneer de 42 hectare wordt aangehouden (zes boringen per hectare). Wanneer blad 12 van 19

13 Inventariserend veldonderzoek t.b.v. aanleg baggerdepot Dijkpark RWZI Garmerwolde Projectnr juli 213, revisie besloten wordt slechts 3 hectare te benutten, dan dienen minimaal 18 boringen te worden gezet in een grid van 35 x m. Wanneer mogelijk relevante archeologische lagen worden aangetroffen dient verdicht te worden naar 2 boringen per hectare in een grid van 2 x m rondom de relevante boringen. De verstoring die gaat plaatsvinden in het plangebied zal tot ongeveer,3 m -mv gaan (mogelijk afgraven bovengrond t.b.v. aanleg kades rond baggerdepot, of aanvoer van grond van elders voor het opwerpen van de kades). De boringen dienen derhalve tot circa 1 m -mv te worden gezet. Hierbij zullen grondlagen en sporen uit het paleolithicum - vroege bronstijd niet worden aangetroffen aangezien het pleistocene dekzand op 3 m -mv en dieper ligt. blad 13 van 19

14 Inventariserend veldonderzoek t.b.v. aanleg baggerdepot Dijkpark RWZI Garmerwolde Projectnr juli 213, revisie 3 Veldonderzoek 3.1 Doel- en vraagstelling Het doel van het inventariserend veldonderzoek is het toetsen van de archeologische verwachting, zoals deze op basis van het uitgevoerde bureauonderzoek is opgesteld. Het uitgevoerde onderzoek betreft een inventariserend veldonderzoek door middel van boringen, verkennende fase. Een verkennend onderzoek heeft als doel het in kaart brengen van eventuele verstoringen in de bodem, het verkrijgen van enig inzicht in de bodemopbouw van het gebied en aldus het in kaart brengen van kansrijke en kansarme zones wat betreft archeologie. Het onderzoek dient antwoord te geven op de volgende vragen: Wat is de bodemopbouw en zijn er aanwijzingen voor bodemverstoringen? Is er binnen het plangebied een vindplaats aanwezig en/of zijn er archeologische indicatoren aangetroffen die hierop kunnen wijzen? Zo ja, wat is de aard, conserveringstoestand en datering van deze indicatoren/vindplaats? Indien archeologische lagen aanwezig zijn; op welke diepte bevinden deze zich en wat is de maximale diepte? Waaruit bestaat of bestaan deze archeologische laag of lagen? In welke mate wordt een eventueel aanwezige vindplaats verstoord door realisatie van geplande bodemingrepen? Hoe kan deze verstoring door planaanpassing tot een minimum worden beperkt? In welke mate stemmen de resultaten van het veldwerk overeen met de verwachtingen van de bureaustudie? Wat zijn de aanbevelingen? Is nader onderzoek noodzakelijk? En zo ja, waaruit kan deze bestaan? 3.2 Onderzoeksopzet en werkwijze Datum uitvoering 19 t/m 27 november 212 Veldteam Weersomstandigheden Boortype Positionering boringen (boorgrid) Methode conform Leidraad SIKB 2 Oriëntatie grid t.o.v. geomorfologie/paleolandschap Wijze inmeten boringen Overige toegepaste methoden I.N. Kaptein (KNA-archeoloog), V. Dorresteijn (veldtechnicus Bodem) Bewolkt, wisselvallig, circa 7 C. Edelman 1 cm en guts 3 cm. 4 verkennende boringen in een circa 35 x m grid verspreid over het gehele plangebied. De boringen zijn tot een minimale diepte van 1 m -mv en een maximale diepte van 2 m -mv gezet. N.v.t. N.v.t. GPS in psion N.v.t. 2 Tol e.a. 26. blad 14 van 19

15 Inventariserend veldonderzoek t.b.v. aanleg baggerdepot Dijkpark RWZI Garmerwolde Projectnr juli 213, revisie Wijze onderzoek / beschrijving boorkolom Verzamelwijze archeologische indicatoren Bemonstering Vondstzichtbaarheid aan oppervlak Omschrijving oppervlaktekartering NEN 514 en ABS Snijden/brokkelen N.v.t. Plangebied bestaat uit grasland. Vondstzichtbaarheid aan het oppervlak daarom nihil. Slootkanten en molshopen zijn wel geïnspecteerd op de aanwezigheid van archeologische indicatoren. Molshopen en slootkanten bevatten geen archeologisch materiaal. 3.3 Resultaten Voor een overzicht van de boringen wordt verwezen naar de boorprofielen in Bijlage 3 en de situatiekaart in de kaartenbijlage Bodemopbouw De bodemopbouw in het plangebied is vrij homogeen (zie afb. 6) en bestaat gemiddeld van boven naar beneden uit een, tot,5 m dikke bouwvoor van zwak zandige tot venige met wortelresten op een iets geroerde,2 tot, m dikke laag venige op een natuurlijke laag met zandlaagjes en plantenresten of veenlaagjes (kwelderafzettingen). De top van de natuurlijk laag met zandlaagjes ligt tussen,4 en 1,1 m -mv. In sommige boringen liggen de kwelderafzettingen op een venige laag (boringen 7, 39, 4, 6 t/m 64, 68, 94, 95 en 229). De venige laag begint hier tussen 1,65 en 1,8 m -mv. In sommige boringen zijn en veen verslagen (verspoeld of geroerd; boringen 2, 31, 35 en 36). In een aantal boringen bestaat de ondergrond uit (ig) veen, dat tussen,9 en 1,9 m -mv begint (boringen 6, 17, 51, 53, 7, 71, 82, 85, 92, 93, 123, 174, 176, 18, 182, 188, 19, 195, 223, 227, 23 en 247). In boringen 27, 28 en 29 zit het veen iets hoger in een dunnere laag (tussen, en,6 m -mv). In boring 4 en 6 is de bodem voornamelijk geroerd: in boring 4 ligt een 1 m dikke geroerde laag en in boring 6 ligt een matig puinhoudende zandlaag van 1,2 m dik op de natuurlijke kwelderafzettingen. Deze boringen liggen vlak langs een waterschapsschouwsloot (zie kaart S1 in de kaartenbijlage). In boringen 22, 23, 28 en 213 is slib aangetroffen in een tot maximaal 2 m dikke geroerde laag. Deze boringen liggen ter hoogte van of in één of meerdere oude gedempte sloten. Afbeelding 6. Gemiddeld boorprofiel. blad van 19

16 Inventariserend veldonderzoek t.b.v. aanleg baggerdepot Dijkpark RWZI Garmerwolde Projectnr juli 213, revisie Het hele plangebied bestaat uit kwelderafzettingen die hier en daar op een ige veenlaag of venige laag zijn afgezet (vooral in het midden en oosten van het plangebied). Deze kwelderafzettingen zijn bovenin geroerd door agrarisch landgebruik. Aan de westkant van het plangebied zijn enkele gedempte sloten of slootranden aangeboord. Het plangebied lijkt in het geheel te nat te zijn geweest voor bewoning, er zijn geen mogelijke getijdeninversieruggen aangetroffen waar bewoning wel mogelijk zou zijn geweest Archeologie Tijdens het verkennende veldonderzoek zijn geen archeologische indicatoren aangetroffen. blad 16 van 19

17 Inventariserend veldonderzoek t.b.v. aanleg baggerdepot Dijkpark RWZI Garmerwolde Projectnr juli 213, revisie 4 Conclusies en advies 4.1 Conclusies Aan de hand van de resultaten van het uitgevoerde veldonderzoek, kunnen de volgende antwoorden worden geformuleerd op de in hoofdstuk 3 genoemde onderzoeksvragen: Wat is de bodemopbouw en zijn er aanwijzingen voor bodemverstoringen? Het gehele plangebied bestaat uit een ige tot venige bouwvoor op een venige laag op kwelderafzettingen. In het midden en oosten van het plangebied liggen de kwelderafzettingen op een venige laag of op een ige veenlaag. Aan de westkant van het plangebied zijn enkele slootdempingen of slootranden aangeboord (zie verder kaart S1 in de kaartenbijlage). Is er binnen het plangebied een vindplaats aanwezig en/of zijn er archeologische indicatoren aangetroffen die hierop kunnen wijzen? Zo ja, wat is de aard, conserveringstoestand en datering van deze indicatoren/vindplaats? Tijdens het veldonderzoek zijn geen vegetatieniveau's, wierdelagen of archeologische indicatoren aangetroffen die kunnen duiden op een vindplaats Indien archeologische lagen aanwezig zijn; op welke diepte bevinden deze zich en wat is de maximale diepte? Niet van toepassing Waaruit bestaat of bestaan deze archeologische laag of lagen? Niet van toepassing In welke mate wordt een eventueel aanwezige vindplaats verstoord door realisatie van geplande bodemingrepen? Niet van toepassing Hoe kan deze verstoring door planaanpassing tot een minimum worden beperkt? Niet van toepassing In welke mate stemmen de resultaten van het veldwerk overeen met de verwachtingen van de bureaustudie? Op basis van de gegevens uit het bureauonderzoek werd verwacht dat zich in het plangebied vindplaatsen uit de prehistorie tot en met de nieuwe tijd zouden kunnen bevinden, samenhangend met mogelijk in het gebied aanwezige getijdeninversieruggen. Tevens werd verwacht dat het plangebied licht verstoord zou zijn door agrarisch grondgebruik. Tijdens het veldonderzoek is gebleken dat het plangebied inderdaad licht is verstoord door agrarisch grondgebruik. Er zijn in het plangebied geen archeologisch relevante lagen aangetroffen, ook zijn er geen archeologische resten aangetroffen. Waarschijnlijk is de bodem hier in het verleden te nat geweest voor bewoning (gezien het veen). Wat zijn de aanbevelingen? Is nader onderzoek noodzakelijk? En zo ja, waaruit kan deze bestaan? Zie paragraaf 4.2 hieronder. blad 17 van 19

18 Inventariserend veldonderzoek t.b.v. aanleg baggerdepot Dijkpark RWZI Garmerwolde Projectnr juli 213, revisie 4.2 (Selectie)advies Het verkennend veldonderzoek heeft aangetoond dat er geen archeologisch relevante lagen in het plangebied aanwezig zijn, tevens zijn er geen archeologische indicatoren aangetroffen. Het gehele plangebied bestaat uit kwelderafzettingen met hier en daar veenlagen, er zijn geen getijdeninversieruggen aangetroffen waar mogelijk bewoning op heeft kunnen plaatsvinden. Het gebied lijkt te nat te zijn geweest voor bewoning. Binnen de percelen worden geen vindplaatsen meer verwacht. Naar aanleiding van de resultaten van het onderzoek wordt geadviseerd om het plangebied in het geheel vrij te geven wat betreft archeologie. Ook voor vrijgegeven (delen van) plangebieden bestaat altijd de mogelijkheid dat er tijdens graafwerkzaamheden toch losse sporen en vondsten worden aangetroffen. Het betreft dan vaak ne sporen of resten die niet door middel van een booronderzoek kunnen worden opgespoord. Op grond van artikel 53 van de Monumentenwet 1988 dient zo spoedig mogelijk melding te worden gemaakt van de vondst bij de Minister (de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed: ARCHISmeldpunt, telefoon ). Een vondstmelding bij de gemeentelijk of provinciaal archeoloog kan ook. Ingenieursbureau Oranjewoud B.V. Heerenveen, juli 213 blad 18 van 19

19 Inventariserend veldonderzoek t.b.v. aanleg baggerdepot Dijkpark RWZI Garmerwolde Projectnr juli 213, revisie Literatuur en geraadpleegde bronnen Barends et. al., 1986: Het Nederlandse landschap. Een historisch-geografische benadering. Uitgeverij Matrijs, Utrecht. Beek, J.L. van & P.C. Vos, 28: Regio Noord-Groningen. Gemeenten De Marne, Winsum, Bedum, Ten Boer, Loppersum, Eemsmond, Appingedam en Delfzijl. Archeologische verwachtingskaart en beleidsadvieskaart (RAAP-rapport 1732). RAAP Archeologisch Adviesbureau/Deltares, Weesp. Berendsen, H.J.A. 28 (5 e druk): De vorming van het land. Inleiding in de geologie en geomorfologie. Van Gorcum, Assen. Berendsen, H.J.A. 2 (2 e druk): Landschappelijk Nederland. Van Gorcum, Assen. Kaptein, I.N., 212: Bureaustudie baggeren en depot Dijkpark, Garmerwolde (verkort bureauonderzoek, projectnr ). Oranjewoud, Heerenveen. Koomen, A.J.M. & G.J. Maas, 24: Geomorfologische Kaart Nederland (GKN). Achtergronddocument bij het landsdekkende digitale bestand (Alterra-rapport 139). Alterra, Wageningen. Mulder, F.J. de, M.C. Geluk, I.L. Ritsema, W.E. Westerhoff & T.E. Wong (eds), 23: De ondergrond van Nederland. Wolters-Noordhoff, Groningen/Houten. Stiboka, 1986: Bodemkaart van Nederland (schaal 1:5.). Toelichting bij kaartblad 7 Oost Groningenen 8 Nieuweschans. Stichting voor Bodemkartering, Wageningen. Uitgeverij Nieuwland, 26: Grote Historische topografische Atlas van Groningen , schaal 1:.. Uitgeverij Nieuwland, Tilburg. Tol, A., P. Verhagen & M. Verbruggen, 26: Leidraad inventariserend veldonderzoek; Deel: karterend booronderzoek. SIKB. Tol, A. & P. Verhagen, 24: Optimale en standaard boormethoden. In: A. Tol e.a. Prospectief boren. Een studie naar de betrouwbaarheid en toepasbaarheid van booronderzoek in de prospectiearcheologie (RAAP-rapport 1). RAAP, Amsterdam, p Kaarten Topografische kaart 1: Bodemkaart van Nederland, 1:5, kaartblad 7 G Minuutplan gemeente Ten Boer Internet blad 19 van 19

20 Bijlage 1: Archeologische perioden

21 Bijlage 1: Archeologische perioden Als bijlage op de resultaten en verzamelde gegevens wordt hieronder een algemene ontwikkeling van de bewonersgeschiedenis in Nederland geschetst. Gedurende het paleolithicum (3. 88 voor Chr.) hebben moderne mensen (homo sapiens) onze streken tijdens de warmere perioden wel bezocht, doch sporen uit deze periode zijn zeldzaam en vaak door latere omstandigheden verstoord. De mensen trokken als jager verzamelaars rond in ne groepen en maakten gebruik van tijdelijke kampementen. De verschillende groepen jager verzamelaars exploiteerden ne territoria, maar verbleven, afhankelijk van het seizoen, steeds op andere locaties. In het mesolithicum (88 49 voor Chr.) zette aan het begin van het Holoceen een langdurige klimaatsverbetering in. De gemiddelde temperatuur steeg, waardoor geleidelijk een bosvegetatie tot ontwikkeling kwam en de variatie in flora en fauna toenam. Ook in deze periode trokken de mensen als jager verzamelaars rond. Voorwerpen uit deze periode bestaan voornamelijk uit voor de jacht ontworpen vuurstenen spitsjes. De hierop volgende periode, het neolithicum (53 2 voor Chr.), wordt gekenmerkt door een overschakeling van jager verzamelaars naar sedentaire bewoners, met een volledig agrarische levenswijze. Deze omwenteling ging gepaard met een aantal technische en sociale vernieuwingen, zoals huizen, geslepen bijlen en het gebruik van aardewerk. Door de productie van overschot kon de bevolking gaan groeien en die bevolkingsgroei had tot gevolg dat de samenleving steeds complexer werd. Uit het neolithicum zijn verschillende grafmonumenten bekend, zoals hunebedden en grafheuvels. Het begin van de bronstijd (2 8 voor Chr.) valt samen met het eerste gebruik van bronzen voorwerpen, zoals bijlen. Het gebruik van vuursteen was hiermee niet direct afgelopen. Vuursteenmateriaal uit de bronstijd is meestal niet goed te onderscheiden van dat uit andere perioden. Het aardewerk is over het algemeen zeldzaam. De grafheuveltraditie die tijdens het neolithicum haar intrede deed werd in eerste instantie voortgezet, maar rond 12 voor Chr. vervangen door begravingen in urnenvelden. Het gaat hier om ingegraven urnen met crematieresten waar overheen ne heuveltjes werden opgeworpen, eventueel omgeven door een greppel. In de ijzertijd (8 12 voor Chr.) werden de eerste ijzeren voorwerpen gemaakt. Ten opzichte van de bronstijd traden er in de aardewerktraditie en in het gebruik van vuursteen geen radicale veranderingen op. De mensen woonden in verspreid liggende hoeven of in nederzettingen van enkele huizen. Op de hogere zandgronden ontstonden uitgebreide omwalde akkercomplexen (celtic fields). In deze periode werden de gebieden ook in gebruik genomen door mensen afkomstig van de zandgebieden. Opvallend zijn de verschillen in materiële welstand. Er zijn zogenaamde vorstengraven bekend in Zuid Nederland, maar de meeste begravingen vonden plaats in urnenvelden. Met de Romeinse tijd (12 voor Chr. tot na Chr.) eindigt de prehistorie en begint de geschreven geschiedenis. In 47 na Chr. werd de Rijn definitief als rijksgrens van het Romeinse Rijk ingesteld. Ter controle van deze zogenaamde limes werden langs de Rijn castella (militaire forten) gebouwd. De inheems leefwijze handhaafde zich wel, ook al werd de invloed van de Romeinen steeds duidelijker in soorten aardewerk (o.a. gedraaid) en een betere infrastructuur. Onder meer ten gevolge van invallen van Germaanse stammen ontstond er instabiliteit wat uiteindelijk leidde tot het instorten van de grensverdediging langs de Rijn. Over de middeleeuwen ( na Chr.), en met name de vroege middeleeuwen ( 1 na Chr.), zijn nog veel zaken onbekend. Archeologische overblijfselen zijn betrekkelijk schaars. De politieke macht was na het wegvallen van de Romeinen in handen gekomen van regionale en lokale hoofdlieden. Vanaf de 1 e eeuw ontstaat er weer enige stabiliteit en is een toenemende feodalisering zichtbaar. Door bevolkingsgroei en gunstige klimatologische omstandigheden werd in deze periode een begin gemaakt met het ontginnen van bos, heide en veen. Veel van onze huidige steden en dorpen dateren uit deze periode. De hierop volgende periode heden wordt aangeduid als nieuwe tijd.

22 Bijlage 2: Archeologische Monumentenzorg (AMZ) schematisch overzicht AMZ verklarende woordenlijst AMZ

23

24 Verklarende woordenlijst Archeologische Monumentenzorg (AMZ) Archeologische begeleiding (STAP 5c) Een archeologische begeleiding wordt uitgevoerd wanneer proefsleuven of en opgraving niet mogelijk zijn door bijvoorbeeld civieltechnische beperkingen. Archeologische indicatoren Hiermee worden aanwijzingen in de bodem bedoeld die duiden op menselijke activiteiten in het verleden, zoals aardewerkscherven, houtskool, botmateriaal, vondstlagen, etc. Archis Archeologisch informatiesysteem voor Nederland. Een digitale databank met gegevens over archeologische vindplaatsen en terreinen. Bureauonderzoek (STAP 1) Het bureauonderzoek is een rapportage waarin een gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel wordt opgesteld aan de hand van geomorfologische en bodemkaarten, de Archeologische Monumentenkaart (AMK), het Archeologisch Informatiesysteem (ARCHIS), historische kaarten en archeologische publicaties. Fysiek beschermen (STAP 4c) De archeologische resten blijven in de bodem behouden door bijvoorbeeld planaanpassingen. Geofysisch onderzoek Meetapparatuur brengt archeologische verschijnselen in de bodem driedimensionaal in kaart zonder te boren of te graven. Dit kan bijvoorbeeld door radar, weerstandsonderzoek of elektromagnetische metingen. Gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel Dit model geeft op detailniveau voor het plangebied aan wat aan archeologische vindplaatsen aanwezig kan zijn. Op basis van dit verwachtingsmodel wordt bepaald of een inventariserend veldonderzoek nodig is en wat de juiste methode is om eventueel aanwezige archeologische resten aan te tonen. Inventariserend veldonderzoek (IVO) (STAP 2) Tijdens een inventariserend veldonderzoek worden archeologische waarden in het veld geïnventariseerd en gedocumenteerd. Waar is wat in de bodem aanwezig? De inventarisatie kan bestaan uit een inventariserend veldonderzoekoverig (door middel van een booronderzoek, veldkartering en/of geofysisch onderzoek) en/of een inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven. Wat de beste methode is, hangt sterk af van de omstandigheden en de aard van de vindplaats. Inventariserend veldonderzoek overig (IVO o) (STAP 2b of 2c) Bij een Inventariserend veldonderzoek overig door middel van boringen (IVOo) worden boringen gezet door middel van een handboor of guts. Inventariserend veldonderzoek proefsleuven (IVO p) (STAP 2f) Proefsleuven zijn lange sleuven van twee tot vijf meter breed die worden aangelegd in de zones waar aanwijzingen zijn voor het aantreffen van archeologische vindplaatsen. Inventariserend veldonderzoek (IVO) Verkennende fase (STAP 2b) Wanneer bij het bureauonderzoek onvoldoende gegevens beschikbaar zijn om een gespecificeerd verwachtingsmodel op te stellen, wordt een inventariserend veldonderzoek verkennende fase uitgevoerd. In deze fase wordt onderzocht of de bodem nog intact is, wat de bodemopbouw is en hoe deze invloed heeft gehad op de locatiekeuze van de mens in het verleden. Het onderzoek is bedoeld om kansarme zones om archeologische resten aan te treffen uit te sluiten en kansrijke zones te selecteren voor vervolgonderzoek. Een verkennend onderzoek kent een relatief lage onderzoeksintensiteit en wordt meestal uitgevoerd door middel van boringen. Inventariserend veldonderzoek (IVO) Karterende fase (STAP 2c of 2f) Tijdens een inventariserend veldonderzoek karterende fase wordt het plangebied systematisch onderzocht op de aanwezigheid van archeologische sporen en/of vondsten. De intensiteit van onderzoek is groter dan in de verkennende fase, bijvoorbeeld door een groter aantal boringen per hectare of door het aanleggen van proefsleuven. Inventariserend veldonderzoek (IVO) Waarderende fase (STAP 2f) Tijdens de waarderende fase wordt aangegeven of de aangetroffen archeologische vindplaatsen behoudenswaardig zijn. Dat betekent dat de aard, omvang, datering, conservering en inhoudelijke kwaliteit van de vindplaats(en) wordt vastgesteld. Wanneer de waardering van de archeologische resten laag is, hoeft geen verder archeologisch onderzoek te worden uitgevoerd. Het plangebied wordt 'vrijgegeven'. Wanneer de resten behoudenswaardig zijn, wordt in eerste instantie behoud in situ (ter plekke in de bodem) nagestreefd. Wanneer dit door de voorgenomen ontwikkelingen niet mogelijk is, wordt vervolgonderzoek uitgevoerd in de vorm van een opgraving of archeologische begeleiding. Vaak wordt deze fase gecombineerd uitgevoerd met het inventariserend veldonderzoek karterende fase. Opgraving (STAP 5c) Wanneer door de toekomstige ontwikkelingen aanwezige archeologische resten in de bodem niet behouden kunnen worden, wordt een opgraving uitgevoerd. Tijdens de opgraving worden archeologische resten gedocumenteerd, gefotografeerd en bestudeerd. Hierdoor wordt informatie over het verleden zo goed mogelijk vastgelegd en behouden. Plan van Aanpak (PvA) (STAP 2a) Voor een booronderzoek is een Plan van Aanpak (PvA) noodzakelijk. Het PvA beschrijft hoe het veldwerk wordt uitgevoerd en uitgewerkt. Programma van Eisen (PvE) (STAP 2d of 5a) Voor het uitvoeren van een inventariserend veldonderzoek proefsleuven, archeologische begeleiding of opgraving is een Programma van Eisen (PvE) noodzakelijk. Het PvE beschrijft het doel, vraagstelling en uitvoeringsmethode van het archeologisch onderzoek. Dit document wordt beschouwd als basisdocument voor archeologisch veldonderzoek waarmee de inhoudelijke kwaliteit gewaarborgd wordt. Het PvE wordt goedgekeurd door het bevoegd gezag (gemeente, provincie of het rijk). Quickscan In een quickscan wordt geïnventariseerd of en waar archeologisch onderzoek moet worden uitgevoerd. Selectieadvies (STAP 3) In het selectieadvies wordt op archeologisch inhoudelijke argumenten het advies gegeven welke delen van het plangebied vrijgegeven kunnen worden voor verdere ontwikkeling en welke delen behouden of opgegraven moeten worden. Selectiebesluit (STAP 4) De bevoegde overheid (gemeente, provincie of soms het rijk) geeft op basis van het selectieadvies aan welke maatregelen genomen worden. De bevoegde overheid kan van het selectieadvies afwijken indien zij dat nodig acht. Veldkartering Bij een veldkartering wordt het plangebied systematisch belopen om archeologische oppervlaktevondsten te verzamelen.

25 Bijlage 3 : Boorprofielen

26 Projectnr.: ARCHArcheologisch onderzoek Dijkpark te Garmerwolde Boring: 1 Coördinaten: 2417,73462 / 584, ,7 m NAP gras Klei, zwak zandig, matig wortelhoudend, zwak plantenhoudend, donkergrijs, roesthoudend, grijsbruin, Klei, matig zandig, grijs Boring: 2 Coördinaten: , / 5864,269-1,8 m NAP gras Klei, zwak zandig, matig humeus, sporen baksteen, donkergrijs, humeus, resten veen, donkergrijs, Venige veen, grijs, Verslagen Boring: 3 Coördinaten: , / 5887, ,5 m NAP Klei, zwak zandig, matig roesthoudend, grijsbruin, grijs Boring: 4 Coördinaten: ,9356 / , ,5 m NAP Boring: 5 Coördinaten: 24131,29321 / ,1754-1,7 m NAP Boring: 6 Coördinaten: , / , ,7 m NAP Klei, zwak zandig, matig wortelhoudend, resten planten, donkergrijs, roesthoudend, resten planten, grijsbruin, Klei, zwak zandig, matig wortelhoudend, resten planten, zwak veenhoudend, donker bruingrijs, veen, resten hout, grijsbruin, Venige Klei, zwak zandig, matig wortelhoudend, resten planten, resten veen, donkergrijs, veen, donkerbruin, Venige Veen, zwak ïg, bruin, Veenlaag Boring: 7 Coördinaten: ,7771 / , ,8 m NAP Boring: 8 Coördinaten: 2414,61216 / 58576,1239-1,8 m NAP Boring: 9 Coördinaten: ,3181 / , ,9 m NAP wortelhoudend, resten planten, donkergrijs, humeus, resten veen, donkerbruin, Venige wortelhoudend, resten planten, donkergrijs, Klei, zwak zandig, matig veenhoudend, grijsbruin, Venige wortelhoudend, resten planten, donkergrijs, Klei, zwak zandig, matig veenhoudend, grijsbruin, Venige veenhoudend, grijsbruin, Venige veenhoudend, grijsbruin, Venige veenhoudend, grijsbruin, Venige Getekend volgens NEN 514

27 Projectnr.: ARCHArcheologisch onderzoek Dijkpark te Garmerwolde Boring: 1 Coördinaten: 241, / , ,9 m NAP Boring: 11 Coördinaten: 2439, / , ,9 m NAP Boring: 12 Coördinaten: 2478,19776 / 5858, ,9 m NAP humeus, laagjes zand, resten planten, grijsbruin, humeus, laagjes zand, resten planten, grijsbruin, - 1 humeus, laagjes zand, resten planten, grijsbruin, Boring: 13 Coördinaten: 2416,4299 / ,7569-1,8 m NAP Boring: 14 Coördinaten: ,71388 / , ,6 m NAP Boring: Coördinaten: 24177, / 58596, ,7 m NAP humeus, laagjes zand, resten planten, grijsbruin, humeus, matig grijsbruin, grijsbruin, Boring: 16 Coördinaten: ,8219 / , ,8 m NAP Boring: 17 Coördinaten: ,7964 / , ,8 m NAP Boring: 18 Coördinaten: 2416, / ,6269-1,8 m NAP grijsbruin, planten, grijsbruin, grijsbruin, Veen, zwak ïg, donkerbruin Getekend volgens NEN 514

28 Projectnr.: ARCHArcheologisch onderzoek Dijkpark te Garmerwolde Boring: 19 Coördinaten: , / , ,8 m NAP Boring: 2 Coördinaten: 2478, / ,3434-1,9 m NAP Boring: 21 Coördinaten: 244,66394 / ,675-1,9 m NAP - 1 humeus, resten planten, laagjes bruin, humeus, laagjes zand, resten planten, grijsbruin, - 1 kle humeus, laagjes zand, resten planten, grijsbruin, Boring: 22 Coördinaten: 242, / , ,9 m NAP Boring: 23 Coördinaten: , / ,74-1,9 m NAP Boring: 24 Coördinaten: 2414,88499 / , ,6 m NAP humeus, laagjes zand, resten planten, grijsbruin, - 1 humeus, laagjes zand, resten planten, grijsbruin, - -3 wortelhoudend, resten planten, donkergrijs, Klei, zwak zandig, matig humeus, matig veenhoudend, donkerbruin, Venige Boring: Coördinaten: ,5234 / , ,7 m NAP Boring: 26 Coördinaten: ,269 / 5857, ,6 m NAP Boring: 27 Coördinaten: 24131,95664 / , ,6 m NAP wortelhoudend, resten planten, donkergrijs, Klei, zwak zandig, matig humeus, resten planten, resten veen, grijsbruin, Venige wortelhoudend, resten planten, donkergrijs, Klei, zwak zandig, matig humeus, matig veenhoudend, grijsbruin, Venige wortelhoudend, resten planten, donkergrijs, Veen, zwak ïg, donkerbruin, Iets veraard veen Getekend volgens NEN 514

29 Projectnr.: ARCHArcheologisch onderzoek Dijkpark te Garmerwolde Boring: 28 Coördinaten: , / , ,3 m NAP Boring: 29 Coördinaten: , / , ,3 m NAP Boring: 3 Coördinaten: ,1479 / 58565,8221-1,6 m NAP planten, grijs, Veen, zwak ïg, donkerbruin, Iets veraard veen wortelhoudend, grijs, Veen, zwak ïg, donkerbruin, Iets veraard veen hout, resten planten, grijsbruin, grijs wortelhoudend, grijs, Klei, zwak zandig, matig veenhoudend, donker bruingrijs, Venige roesthoudend, resten planten, grijsbruin, grijs Boring: 31 Coördinaten: 2417,82744 / 5882, ,3 m NAP Boring: 32 Coördinaten: 24112,28462 / 5856, ,4 m NAP Boring: 33 Coördinaten: 2418,56827 / , ,4 m NAP - 12 humeus, resten baksteen, zwak roesthoudend, donkergrijs,, geroerd Klei, zwak zandig, matig veenhoudend, donkerbruin, Venige planten, grijs, Verslagen, geroerd, rand sloot veenhoudend, donker grijsbruin, Venige humeus, resten planten, resten veen, donker grijsbruin, Venige roesthoudend, resten hout, grijsbruin, grijs Boring: 34 Coördinaten: , / , ,3 m NAP Boring: 35 Coördinaten: , / ,746-1,2 m NAP Boring: 36 Coördinaten: , / , ,5 m NAP wortelhoudend, donker grijsgrijs, Klei, zwak zandig, matig planten, donker grijsbruin, Venige roesthoudend, resten planten, grijsbruin, grijs Klei, zwak zandig, matig hout, donker grijsbruin, Venige Klei, zwak zandig, brokken zand, zwak roesthoudend, resten planten, grijs, Verslagen Klei, zwak zandig, brokken,, geroerd Klei, zwak zandig, matig hout, grijsbruin, Venige Klei, zwak zandig, sporen roest, laagjes zand, resten planten, grijs, Iets verslagen Getekend volgens NEN 514

30 Projectnr.: ARCHArcheologisch onderzoek Dijkpark te Garmerwolde Boring: 37 Coördinaten: ,73887 / , ,6 m NAP Boring: 38 Coördinaten: , / , -1,7 m NAP Boring: 39 Coördinaten: , / , ,8 m NAP wortels, grijs, Klei, zwak zandig, matig planten, donker grijsbruin, Venige wortelhoudend, grijs, Klei, zwak zandig, matig planten, donker grijsbruin, Venige wortelhoudend, grijs, Klei, zwak zandig, matig planten, donker grijsbruin, Venige planten, laagjes, planten, donkergrijs, Venige Boring: 4 Coördinaten: ,5782 / ,372-1,8 m NAP Boring: 41 Coördinaten: , / ,9763-1,7 m NAP Boring: 42 Coördinaten: 243, / , ,7 m NAP humeus, resten veen, zwak wortelhoudend, resten planten, donkergrijs,, iets venig - 1 humeus, laagjes zand, resten planten, grijsbruin, humeus, laagjes zand, resten planten, grijsbruin, Klei, zwak zandig, sterk humeus, resten planten, resten veen, donkergrijs, Venige Boring: 43 Coördinaten: 2441,47676 / 58586, ,7 m NAP Boring: 44 Coördinaten: 2479, / ,927-1,6 m NAP Boring: Coördinaten: , / 58598,1296-1,7 m NAP - 1 humeus, laagjes zand, resten planten, grijsbruin, humeus, grijsbruin, Venige humeus, laagjes zand, resten planten, grijsbruin, humeus, laagjes zand, resten planten, grijsbruin, Getekend volgens NEN 514