OMGAAN MET AGRESSIE OP SCHOOL

Transcriptie

1 OMGAAN MET AGRESSIE OP SCHOOL Pocketboek Paul Blum

2 OMGAAN MET AGRESSIE OP SCHOOL Pocketboek Paul Blum Illustraties: Phil Hailstone

3 Colofon Vertaling: Schoemaker Vertalingen Bewerking: Wilma van der Vlugt Projectleiding: Donja Odijk Vormgeving: Efex Ltd (originele uitgave), Studio Karmel (Nederlandse versie) Drukwerk: PrintSupport4u Paul Blum, 2009 This translation of Anger & Conflict Management Pocketbook, first published in 2009, is published by arrangement with Management Pocketbooks Limited, Laurel House, Station Approach, Alresford, Hampshire SO24 9JH, UK. ISBN Bazalt Educatieve Uitgaven, 1e druk 2018 Bazalt Educatieve Uitgaven, 2018 Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd of doorgegeven in welke vorm dan ook zonder schriftelijke toestemming van Bazalt. Voor informatie over training en coaching aansluitend bij deze uitgave kunt u terecht bij een van onderstaande organisaties: Bazalt: (088) info@bazalt.nl HCO: (070) info@hco.nl RPCZ: (0118) info@rpcz.nl Bazalt maakt deel uit van de Bazalt Groep en werkt daarin samen met partners HCO en RPCZ. 2 Omgaan met agressie op school

4 Inhoud Pagina Wat is woede? 7 Tien manieren om een uitbarsting te voorkomen 17 Omgaan met crisisagressie 31 Herstellen van relaties 45 Conflicten buiten het klaslokaal 53 Kinderen leren omgaan met agressie 77 Omgaan met lastige gevoelens 103 Ondersteuning vanuit de school 121 Omgaan met agressie op school 3

5 Woede in het klaslokaal Als de scenario s hieronder je bekend voorkomen, is dit boek voor jou bedoeld. Leraren die tijdens de lessen veel interactie tussen leerlingen meemaken, hebben een zekere expertise nodig in het omgaan met agressieve leerlingen. Leerlingen gooien propjes papier naar elkaar. Dit kan zorgen voor woede-uitbarstingen. Leerlingen beledigen elkaar en worden boos. Een leerling pakt iets af van een ander en weigert het terug te geven. Twee leerlingen krijgen ruzie tijdens je les en beginnen te vechten. Als je een leerling de klas uit stuurt, gooit hij zijn boek op de grond en slaat hij met de deur. Je geeft een leerling een standje en de leerling begint te schelden. Je vraagt een leerling na de les te blijven zitten, maar hij wringt zich langs je heen naar buiten. 8 Wat is woede?

6 Woede buiten het klaslokaal Onderstaande problemen komen je misschien bekend voor als typisch gedrag tijdens lokaalwisselingen en in de pauzes. Het zijn situaties waarin leerlingen elkaar snel kwaad krijgen. De stemming na zulke ruzies zal ook de relaties binnen jouw klas beïnvloeden. Leerlingen proberen je les in te komen om een vriend te spreken. Ze laten zich niet wegsturen. Leerlingen hangen in een grote groep bij elkaar en zitten elkaar achterna in de gang. Een groep leerlingen staat twee vechtende klasgenoten op het schoolplein op te jutten. Indringers proberen de school in te komen om een ruzie met leerlingen in jouw gebouw uit te vechten. Leerlingen duwen, trekken en stoeien terwijl ze van het ene naar het andere lokaal lopen. Ze tonen geen respect voor elkaars persoonlijke ruimte. Een boze ouder stormt de school in en scheldt leraren en medewerkers uit. Wat is woede? 9

7 De woedecyclus Wanneer Lukas steeds bozer wordt, gaat hij door de verschillende fasen van de woedecyclus. Fase 1 Waarschuwingssignalen Fase 2 Escalatie Fase 3 Crisis Fase 4 Piek en herstel Fase 5 Na de crisis, periode van depressie en negativiteit Op het moment dat Lukas zijn klasgenoten uitscheldt en hun spullen van de tafels veegt, zit hij al te ver in de cyclus om ermee te stoppen. Als de lerares eerder had opgemerkt dat de cyclus begon en had ingegrepen, had ze Lukas boze bui misschien kunnen intomen en hem niet de les laten verpesten. Wat is woede? 13

8 Waarschuwingssignalen Fase 1: Waarschuwingssignalen Er is iets gebeurd waardoor een leerling als Lukas zich bedreigd voelt. Hij geeft signalen af dat hij onrustig is. Deze signalen geven aan dat je actie moet ondernemen. Als je in dit stadium met succes kunt ingrijpen (zie pagina 18-30), heb je een goede kans dat je een woede-uitbarsting kunt voorkomen. Let met name op: stemmen die harder worden; binnensmonds gemopper; herhaalde bewegingen, bijvoorbeeld tikken met een liniaal of wippen op een stoel; propjes maken of wat op een pagina krabbelen; veranderingen in oogcontact, iemand bijvoorbeeld aanstaren of juist helemaal geen oogcontact maken. Hoe eerder je het probleem herkent, hoe meer kans er is op volledig herstel. Let hierbij niet alleen op de leerling. Als je zelf boos wordt, laat je mogelijk ook een paar van de hierboven genoemde signalen zien of zelfs allemaal. Als jullie allebéí waarschuwingssignalen laten zien, moet je je eigen oplaaiende woede én die van de leerling zien te beheersen. 14 Wat is woede?

9 3. Afleiden Je leerling laat waarschuwingssignalen zien, dus leid je hem af van dat wat zijn aandacht verstoort, bijvoorbeeld door hem een vraag te stellen over de stof of door hem te prijzen voor iets wat hij eerder in de les heeft gedaan. Lukas geeft geen antwoord meer op de vragen. Hij moppert binnensmonds. Hij beschuldigt een andere leerling ervan dat die wat over zijn moeder heeft gezegd. Je gaat naast hem zitten en prijst hem voor de manier waarop hij naar het verhaal over de Slag bij Nieuwpoort heeft geluisterd. Je stelt hem een paar vragen over de strategie die Maurits heeft toegepast om de strijd te winnen. Je vraagt hem even terug te denken aan de vorige les. Waarom was het zo belangrijk voor Maurits om Duinkerke te veroveren? Door hem af te leiden richt je zijn aandacht op iets positiefs in plaats van op datgene waar hij boos om werd. Tien manieren om een uitbarsting te voorkomen 21

10 4. De leerling verplaatsen Afhankelijk van de leerling en de situatie is afleiding misschien niet genoeg om de groeiende boosheid te laten de-escaleren. Door een leerling op een andere plek in de klas te zetten, kun je een uitbarsting van de crisisagressie uit de derde fase misschien voorkomen. De vragen over de tactiek van Maurits van Nassau en de complimenten voor zijn antwoorden hebben niet geholpen. Hij moppert nog steeds dat zijn moeder is uitgescholden. Je besluit hem uit de buurt te halen van de leerlingen op wie hij boos is. Als je hem niet uit hun fysieke nabijheid haalt, gaat er onvermijdelijk een confrontatie plaatsvinden. Het verplaatsen van de leerling is een belangrijke strategie, omdat er een fysieke afstand ontstaat en de leerling kan afkoelen. 22 Tien manieren om een uitbarsting te voorkomen

11 Effectief omgaan met een uitbarsting Wat je NIET moet doen Gooi geen olie op het vuur, dus: Gebruik geen lichaamstaal die het conflict verergert, zoals wijzen, handen op de heupen, borst vooruit of brede schouders. Maak niet langdurig oogcontact met de boze leerling. Gebruik geen kleinerende taal. (Vermijd vooral: Zet het van je af, Gedraag je naar je leeftijd, Je maakt jezelf belachelijk.) Vermijd lichamelijk contact tenzij de leerling zo wild is dat hij een gevaar voor zichzelf of anderen vormt. Verdiep je in de richtlijnen van je school voor het gebruik van dwang. Je kunt beter een stap terugdoen en de leerling de klas uit laten rennen naar een andere plek binnen de school. Doe dit alleen zolang je denkt dat hij daar geen gevaar voor zichzelf of anderen zal vormen. Omgaan met crisisagressie 33

12 Effectief omgaan met een uitbarsting Wat je WEL moet doen Beheers jezelf. Zorg ervoor dat je minder emotioneel bent dan degene die in razernij is uitgebarsten, maar wees ook niet overdreven kalm, aangezien dit de situatie kan verergeren. Bedenk dat hij misschien op zoek is naar een bepaalde emotie in je gedrag waarmee je laat zien dat je empathie hebt voor zijn emotionele toestand. Zorg ervoor dat je een ontsnappingsroute hebt als het te gevaarlijk is om in dezelfde ruimte te blijven. Houd een veilige afstand tot de leerling. Geef de gewelddadige leerling de ruimte. Laat toekijkende leerlingen weggaan als dat mogelijk is. Zorg ervoor dat je potentiële wapens weghaalt. Draai liever je zijkant naar de leerling dan dat je hem frontaal benadert. 34 Omgaan met crisisagressie

13 Buiten jouw vier muren Niet alle problemen kunnen binnen het klaslokaal gehouden worden (zoals we net gezien hebben) en niet alle problemen ontstaan binnen die vier muren. Ook in de gangen, kantines en lerarenkamers en op de schoolpleinen zijn conflicten aan de orde van de dag! In dit hoofdstuk gaan we in op: 1. het verwijderen van leerlingen uit een lokaal dat van jezelf of van anderen; 2. opstootjes in gangen en op het schoolplein; 3. hoe je om moet gaan met boze ouders en stafleden. Maar we beginnen met een paar universele principes voor het effectief omgaan met conflicten, of je nu te maken hebt met leerlingen, leraren of ouders. 54 Conflicten buiten het klaslokaal

14 Omgaan met boze ouders Mentoren en de schoolleiding krijgen het vaakst met boze ouders te maken, maar ook leraren krijgen soms hun deel. In het primair onderwijs gebeurt dit meestal aan het eind van de dag als ouders hun kinderen ophalen; leraren in het voortgezet onderwijs maken deze situaties vooral mee tijdens ouderavonden. Er zijn allerlei redenen waarom ouders boos worden op de school. Waar ze het vaakst erg boos om worden, is het idee dat hun zoon of dochter op school gepest wordt, door andere leerlingen of door een leraar. De volgende suggesties voor het omgaan met boze ouders, maar ook met boze collega s, laten zien hoe je de tips uit de praktijk kunt toepassen. Conflicten buiten het klaslokaal 71

15 Het ABC van de woedebeheersing Als je leerlingen het ABC van de woedebeheersing leert, help je hen hun woede te beteugelen en bekrachtig je de twee basisprincipes. Het Everyman Project gebruikte dit ABC oorspronkelijk als mantra om agressieve mensen te helpen onthouden wat ze moesten doen. Dit ABC biedt een praktische strategie om agressieve uitbarstingen en verbaal en fysiek geweld in confrontaties tot een minimum te beperken. Aanvaarden van de verantwoordelijkheid voor je eigen handelen (pagina 84-89) Bewust zijn van je eigen waarschuwingssignalen (pagina 90-93) Confrontatie uit de weg gaan (pagina ) 82 Kinderen leren omgaan met agressie

16 Omgaan met agressie op school Pocketboek Iedere leraar komt ze weleens tegen: leerlingen die snel agressief worden of ruzie zoeken. Leerlingen met een kort lontje, die ieder moment kunnen ontploffen. Het is niet eenvoudig om daarmee om te gaan. Leraren denken vaak dat zíj op de een of andere manier verantwoordelijk zijn voor het explosieve gedrag. Het geeft ze een machteloos gevoel als ze er niet in slagen deze leerlingen te kalmeren. Dit pocketboek probeert dat onbehagen weg te nemen. Sommige leerlingen gedragen zich gefrustreerd en boos, maar dat is niet jouw schuld. In dit boek vind je praktische vaardigheden waarmee je woede-uitbarstingen het hoofd kunt bieden. Agressie op school kun je niet uitbannen, maar wel indammen. Dit praktische boekje vertelt je hoe. Zelden zoveel tools zo makkelijk bereikbaar gehad. Anton Horeweg, auteur van Gedragsproblemen in de klas In samenwerking met OMGAAN MET AGRESSIE OP SCHOOL Pocketboek

17 Het boek bestellen? Omgaan met agressie op school-pocketboek is te bestellen via onze webwinkel. Workshop of studiedag hierover? Dat is zo geregeld. Neem contact met ons op via Wil je meer previews ontvangen meld je dan aan voor de 2 wekelijkse ing. aanmelden Bazalt maakt deel uit van de Bazalt Groep en werkt daarin samen met partners HCO en RPCZ.